Mbaï ti fini

Mbi bâ nzobe na bingo bê ti Jéhovah na ndo zo

TËNË TI FAY KING

Babâ na mama ti mbi ayeke lani anzoni zo, me tongana mingi ti azo, ala ye même ti mä tënë ti vorongo pëpe. Mama ti mbi ayeke tene ka: “Kite ayeke pëpe, Nzapa ayeke dä. Teti zo wa si asala afleur nga na akeke?” Me lo ngbâ gi ge.

BABÂ ti mbi akui na ngu 1939 tongana mbi de lani na ngu 11. Mbi na mama ti mbi e lango na Stockport, tâ na mbongo ti Manchester na Angleterre. Lani, mbi ye ti hinga ye mingi na ndo Wasalango mbi nga mbi yekia Bible, atâa so mbi hinga ândö ye oko na ndo ni pëpe. Tongaso, mbi gue na Église ti Angleterre ti bâ ye so a yeke sala kâ.

Amesse ni asala ye oko na ndo ti mbi pëpe, me tongana a diko a-Évangile, mbi hinga na lege wa pëpe, me atënë ti Jésus apusu mbi ti yeda so Bible ayeke tene tâ tënë. Tongana mbi gbu li ti mbi na ndo ni, a yeke tâ ye ti gingo bê so mbi diko lani Bible mbi mveni pëpe. Même na pekoni tongana mbeni kamarade ti mbi amû na mbi mbeni “Testament ti Fini” na Anglais ti fadeso, mbi mû ngoi lâ oko pëpe ti diko ni.

Sungbango ti Bira ti Corée na ngu 1950 asala si mbi gbu li ti mbi mingi. Fade bira ni ayeke mû ndo kue, tongana Use Bira so Amû Sese Kue? Tongana a yeke tongaso, fade mbi yeke bata tongana nyen komandema ti Jésus so ahunda ti tene e ye awato ti e? Me nga, fade mbi yeke ngbâ gi tongaso na mbi yeke bâ azo na mungo kodoro ti mbi na lê senge? Tongana mbi sala tongaso, mbi yeke yô ande kungba ti mbi oko pëpe. Mbi hinga ye so mbi lingbi ti sala pëpe, me mbi ngbâ lakue ti tene na bê ti mbi biani so kiringo tënë na ahundango tënë ti mbi kue ayeke gi na yâ Bible, atâa so mbi hinga pëpe tongana nyen nga na ndo wa si mbi lingbi ti wara ni.

Mbi gi tâ tënë na Australie

Na ngu 1954, mbi na mama ti mbi e bâ so a lingbi e gue na Australie, kodoro so ita ti mbi ti wali Jean ayeke dä. Ngu kete na pekoni, Jean atene na mbi so lo hunda ti tene aTémoin ti Jéhovah aga abâ mbi, ngbanga ti so mbi ye tënë ti Bible nga mbi yeke gue na église. Lo ye si mbi fa tënë ti bê ti mbi na ndo ti ala. Lo tene: “Mbi hinga pëpe wala fango ye ti ala ayeke na lege ni wala pëpe, me kamême ala yeke fa ye nzoni mingi ahon a-église.”

Bill na Linda Schneider, azo so ayeke ga ka ti bâ mbi, ayeke lani anzoni zo. Ngu ti ala asi ndulu na 70, na ala yeke aTémoin aninga mingi awe. Ala sala ândö kua na dasinga ti aTémoin ti Jéhovah na Adelaïde, na tongana a kanga lege na kusala ti fango tënë na Australie na ngoi ti Use Bira so Amû Sese Kue, ala mû kusala ti ngoi kue. Atâa so Bill na Linda amû lani maboko na mbi mingi, mbi ngbâ lakue ti gue na ambeni église ti mä tënë so a yeke tene kâ.

Mbeni kamarade ti mbi ti place ti kua ague na mbi na mbeni bungbi ti Billy Graham, mbeni Wafango tënë ti Nzapa. Na pekoni, ambeni zo na popo ti e atingbi na mbeni mokonzi-nzapa so ayeda ti tene e hunda tënë na lo. Mbi hunda na lo tënë so mbi yeke gi bê ti mbi lakue na ndo ni mingi: “Tongana nyen mo lingbi ti duti mbeni Chrétien na ti ye awato ti mo tongana mo gue mo fâ ala na bira?” Hio, kota wuluwulu alondo na popo ti azo kue. Ala nga kue ayeke gi bê ti ala lani na ndo tënë so biani! Na nda ni, mokonzi-nzapa ni atene: “Mbi hinga kiringo tënë ni so pëpe. Mbi ngbâ ti gbu li ti mbi na ndo ni.”

Na oko ngoi ni, mandango Bible ti mbi, so Bill na Linda ayeke sala lani na mbi, ayeke gue na li ni nzoni. Tongaso, na septembre ti ngu 1958, mbi wara batême. Mbi leke na bê ti mbi ti mû peko ti tapande ti azo so amanda Bible na mbi. Ni la, na nze ti août 1959, mbi mû kusala ti pionnier permanent, wafango tënë ti ngoi kue. Nze miombe na pekoni, a tisa mbi ti ga pionnier spécial. So tâ ngia si mbi wara ti mä so ita ti mbi, Jean, ague nga na li ni na yâ mandango Bible ti lo, si lo mû batême!

Lege azi na mbi ti sala kusala

Mbi yeke sala lani bungbi na mbeni oko ti akongregation ti Sydney, na mbi yeke na a-étude mingi. Mbeni lâ, mbi tingbi na mbeni ngbele mokonzi-nzapa ti Église ti Angleterre, si mbi hunda lo ye so église ayeke tene na ndo hunzingo ti sese. Atâa so lo tene na mbi so lo fa lani akota tënë ti mabe ti église na azo teti angu 50, kiringo tënë ti lo ni adö bê ti mbi, lo tene: “A lingbi mbi mû ngoi ti gi ye na ndo ni, ngbanga ti so mbi hinga Bible mingi tongana aTémoin ti Jéhovah pëpe.”

Kete na pekoni, a hunda ti tene ambeni ita ague afa tënë na Pakistan. Mbi mû iri ti mbi. Me mbi hinga pëpe so awali kumbamba alingbi ti gue kâ pëpe, gi akoli kumbamba wala ala so asala mariage awe. Biani, mbeti ti mbi asi na kota ndokua ti e na Brooklyn, teti so a ninga pëpe mbi wara mbeni mbeti so ahunda mbi ti gue na Bombay (fadeso Mumbai) na Inde, tongana mbi yeda. A yeke lani na ngu 1962. Mbi yeda, na mbi sala nze 18 na Bombay, na pekoni mbi gue na Allahabad.

Mbi zia na li ti mbi ti manda Hindi. Lekengo gere ti atënë na yanga ti kodoro so, nga dikongo pekoni ague oko mingi, tongaso zo alingbi ti manda ni hio. Me bê ti mbi ayeke so fani mingi tongana azo ahunda mbi ti tene yanga ti Anglais na ala ahon ti gi ti tene yanga ti kodoro ti ala ni! Na yâ fini kodoro so, mbi wara akpale nde nde, na mbi yeke lani na ngia ti bungbi oko na amba ti mbi Témoin ti Australie.

Tongana mbi de lani maseka, mbi bi bê ti mbi ti sala mariage. Me na peko ti so mbi wara batême, mbi duti na aye mingi ti sala na yâ kusala ti Jéhovah, si ngoi ti bi bê na ndo ni ayeke dä pëpe. Me ti fadeso, mbi kiri mbi bâ so a lingbi mbi wara mbeni zo na tele ti mbi. Mbi ye lani pëpe ti zia kusala ti mbi so mbi yeke sala na kodoro wande, tongaso mbi fa tënë ni na Jéhovah na yâ sambela, nga na pekoni, mbi zi bê ti mbi na ndo ni.

Mbeni deba nzoni so mbi ku ni lani pëpe

Edwin Skinner ayeke bâ lani lege ti kusala ti filiale na Inde na ngoi ni kâ. Lo na ambeni ita be-ta-zo, tongana Harold King nga na Stanley Jones, so na pekoni a tokua ala na Chine,a asala klase miombe ni ti Ekole ti Galaad na ngu 1946. Na ngu 1958, a kanga Harold na Stanley ndali ti fango tënë ti ala na Shanghaï. Na da ti kanga ni kâ, ala yeke gi ala oko na yâ akubu ti ala so ayeke nde nde. Tongana Harold asigigi na da ti kanga na ngu 1963, Edwin asû mbeti na lo. Harold ague kozoni na Amerika nga na Grande-Bretagne; na pekoni, lo kiri na Hong-Kong. Kâ, lo sû mbeti na Edwin, na lo fa na lo so lo ye ti mû wali. Lo tene na Edwin so lo zia tënë ni na yâ ti sambela tongana lo de lani na da ti kanga, na lo hunda Edwin wala lo hinga mbeni ita-wali so alingbi na lo.

Na Inde kâ, ambeni zo nde si ayeke soro koli wala wali na mbeni zo. Ni la, a yeke hunda ka na Edwin ti leke mariage ti ambeni zo, me lakue lo ke ti sala ni. Tongaso, lo mû mbeti ti Harold na Ruth McKay, wali ti Homer, mbeni surveillant so ayeke gue na ndo nde nde. Na pekoni, Ruth asû mbeti na mbi ti tene so mbeni missionnaire so aninga na yâ ti tâ tënë ayeke gi mbeni wali. Lo hunda mbi wala mbi ye ti sû mbeti na lo. Lo fa na mbi iri ti ita ni so pëpe, nga lo tene mbeni tënë na ndo ti lo pëpe.

Zo oko ahinga pëpe sambela so mbi sala ti wara mbeni zo na tele ti mbi, gi Jéhovah oko si ahinga ni. Na tongo nda ni, mbi ye ti ke. Me, tongana mbi gbu li ti mbi na ndo ni mingi, mbi ga ti bâ so Jéhovah ayeke kiri tënë na asambela ti e lakue pëpe tongana ti so e pensé. Tongaso mbi sû mbeti na Ruth na mbi tene na lo so, tongana a gbu mbi na ngangu pëpe ti ga wali ti lo, lo lingbi ti hunda na ita ni ti sû mbeti na mbi. Ti so, a yeke na mbi si Harold King asû use mbeti ti lo ni.

Na peko ti so a zi lo na kanga na Chine, gbâ ti ambeti-sango asala tënë ti Harold nga ala fa afoto ti lo. Iri ti lo amû ndo lê sese kue, me a yeke tondo ti kusala ti lo so lo sala be-ta-zo si apika bê ti mbi. Tongaso, e sû mbeti na mba teti nze oku, na pekoni mbi gue na Hong-Kong. E mû tele na 5 octobre 1965.

E use kue e ye lani ti sala mariage nga ti ngbâ na yâ kusala ti ngoi kue. Me teti so ngu ti e ayeke hon, e bâ so a lingbi e wara biani mbeni zo na tele ti e. Mbi ga mbi ye Harold mingi, na tongana mbi bâ salango ye ti lo na nzobe na mbage ti azo nga na gbele akpale so e wara na yâ kusala ti e, mbi kiri mbi yekia lo mingi. Teti angu 27, e wara ngia mingi na yâ mariage ti e nga na gbâ ti aye ti nzoni so alondo na tïtî Jéhovah.

A-Chinois ayeke azo so ahinga ti sala kua, na mbi ye tënë ti ala mingi. Na Hong-Kong, azo ayeke tene yanga ti Cantonais, mbeni yanga ti Chinois so akpengba mingi ahon Mandarin. Mbi na Harold, e to nda ti kusala ti e ti missionnaire na peko ti mariage ti e na yâ da ti amissionnaire na filiale ti aTémoin ti Jéhovah, na pekoni e gue na ando nde nde ti fa tënë. Biani, e yeke lani na ngia mingi, me na ngu 1976, mbi wara mbeni kota kpale na lege ti seni.

Hongo ndo ti akpale ti seni

Teti ambeni nze, mênë ti mbi ayeke yuru mingi, si angbâ mingi pëpe na yâ tele ti mbi. A lingbi a-opéré mbi, me adocteur ti hôpital ni atene so ala yeke opéré mbi pëpe sân mênë, ngbanga ti so mbeni ye ti sioni alingbi ti wara mbi, si mbi kui na pekoni. Mbeni lâ, tongana adocteur ni ayeke sala tënë na ndo ti mbi, a-infirmière ayeke gi ti sala si mbi changé bibe ti mbi. Ala tene so mbi yeke na droit pëpe ti kui senge senge. Na yâ ti lango ni so, a leke ti opéré azo 12, so 10 na popo ni aye ti tuku ngo. Me mbi bâ so mbeni zo ti tene na amama ti ngo ni so ala yeke na droit pëpe ti zi fini ti amolenge ti ala, ayeke dä pëpe.

Na nda ni, Harold asû mbeni mbeti ti zi kungba kue na ndo azo ti hôpital tongana ye asi so mbi kui, na adocteur ni ayeda ti sala opération ni. A gue na mbi na salle ti opération na a leke ti tene a kpo mbi si mbi lango. Me na nda ni, zo ti kpongo mbi ni ake ti kpo mbi, tongaso a hunda mbi ti sigigi na hôpital ni.

Tongaso, e gue e bâ mbeni docteur nde. Na bango so seni ti mbi ayeke sioni mingi, lo tene so lo lingbi ti opéré mbi na ngele so ayeke kete mingi, me gi tongana e fa na zo oko pëpe wungo ti nginza so lo hunda na e ti futa ni. Lo sala opération ni nzoni, sân mênë. Mbi na Harold, e bâ tâ tongana nyen Jéhovah afa nzobe na mbage ti e nga lo bi bê na ndo ti e na yâ ngoi ti ngangu so.

Na ngu 1992, mbeni ngangu kobela asala Harold. Tongaso, e gue e ngbâ na filiale na a bâ lege ti e use kue kâ nzoni. Koli ti mbi ahunzi fini ti lo na sese ge na ngu 1993, tongana lo yeke na ngu 81.

Mbi kiri na Angleterre

A nzere lani na mbi ti duti oko ti sewa ti Béthel ti Hong-Kong. Me a ga lani ngangu na mbi ti hon ndo ti ndowa ni kâ. Na pekoni, mbi wara mbeni mbeti so mbi ku ni pëpe. A londo na kota ndokua ti e na Brooklyn, na a hunda wala mbi yeda ti gue na mbeni filiale so alingbi ti bâ lege ti mbi nzoni ngbanga ti seni ti mbi. Tongaso, na ngu 2000, mbi kiri na Angleterre na mbi ga mbeni oko ti sewa ti Béthel ti Londres. Lekengo ye so aduti tâ nzoni mingi ndali ti mbi! A yamba mbi kâ na ngia, na akusala nde nde so a mû na mbi ti sala, so andu nga bango lege ti bibliothèque ti sewa ti Béthel so ayeke na abuku 2 000, azia ngia na bê ti mbi mingi.

Mbi gue nga na kongregation so asala bungbi na yanga ti Chinois na Londres. Me aye agbian kâ. Fadeso, mingi ti azo so aga, ala londo na Chine ni mveni, me na Hong-Kong pëpe. Ala yeke tene Mandarin, na ye so aga na mbeni fini kpale na yâ fango tënë. Na yâ kodoro ni kue, a mä tënë ti gbâ ti anzoni mandango Bible so a sala na aChinois so angbâ ti gue na kota da-mbeti. Ala yeke azo so asala kua ngangu, nga tâ tënë ti Bible so ala manda anzere na ala mingi. So tâ ngia ti mû maboko na ala!

Tongana mbi yeke gi mbi oko na yâ fini da ti mbi, mbi yeke gbu ka li ti mbi na ndo pendere fini ti mbi, nga nzobe ti Jéhovah angbâ lakue ti dö bê ti mbi. A yeke bâ ni na yâ ye kue so andu aye so lo leke ti sala, nga a yeke bâ polele bingo bê ti lo na ndo awakua ti lo oko oko kue. Mbi yeke na nda ti atënë mingi ti kiri singila ndali ti aye ti nzoni kue so lo sala na mbi.​—1 Pierre 5:6, 7.

[Kete tënë na gbe ni]

[Foto na lembeti 24]

Na Inde

[Afoto na lembeti 25]

Harold King na ngu 1963, nga na Chine na yâ ti angu 1950

[Afoto na lembeti 26]

Lango ti mariage ti e na Hong-Kong, na 5 octobre 1965

[Foto na lembeti 26]

E na aita ti Béthel ti Hong-Kong, aLiang na popo ni, aGannaways na koti