Ti ndoye zo so ayeke nduru na e aye ti tene nyen?
“Mo ndoye zo so ayeke nduru na mo legeoko tongana mo ndoye mo mveni.”—MATTHIEU 22:39.
1. Tongana nyen e yeke fa so e ndoye Nzapa?
JÉHOVAH ahunda nyen na ala so avoro lo? Na lege ti atënë so akpengba pëpe me so ane mingi, Jésus akiri tënë na hundango tënë so. Lo tene so kozo kota komandema ni ayeke ti ndoye Jéhovah na bê ti e kue, na âme ti e kue, na bibe ti e kue nga na ngangu ti e kue (Matthieu 22:37; Marc 12:30). Tongana ti so e bâ na yâ ti article so ahon awe, ti ndoye Nzapa ayeke ti mä yanga ti lo nga ti bata akomandema ti lo ndali ti ndoye so lo fa na mbage ti e. Ti ala so andoye Nzapa, sarango tongaso ayeke mbeni nengo kungba pëpe; a yeke ga na ala ngia.—Psaume 40:9; 1 Jean 5:2, 3.
2, 3. Ngbanga ti nyen a yeke nzoni e bi bê na ndo komandema so ahunda ti ndoye zo so ayeke nduru na e? Ahundango tënë wa alondo?
2 Jésus atene so use kota komandema ni ague oko na kozo komandema ni, na use ni atene: “Mo ndoye zo so ayeke nduru na mo legeoko tongana mo ndoye mo mveni.” (Matthieu 22:39). E yeke sara tënë na ndo ti use komandema so. Senge pëpe ngbanga ti so a hinga ngoi so e yeke dä tongana ngoi so azo ayeke sara ye na lege ti kion nga ala yeke ndoye aye so ayeke na lege ni pëpe. Na yâ ti atënë so Paul asû na gbe ti yingo ti Nzapa na ndo “lâ ti nda ni,” lo tene so azo ayeke ndoye amba ti ala pëpe me ala yeke ndoye tere ti ala wani, ala yeke ndoye nginza nga na angia. Azo mingi ayeke duti “azo so andoye asongo ti ala pëpe”. (2 Timothée 3:1-4). Jésus Christ afa kozoni, lo tene: ‘Fade azo mingi . . . akä azo na popo ti ala, na ala ke tere ti ala na ambeni zo . . . fade ndoye ti azo mingi aga dê.’—Matthieu 24:10, 12.
3 Ye oko, bâ so Jésus atene pëpe so fade ndoye ti zo oko oko kue ayeke ga dê. Ngbene ye giriri, ambeni zo ayeke dä so afa mara ti ndoye so Jéhovah ahunda na so lo lingbi na ni, na azo tongaso ayeke duti ande dä lakue. Azo so andoye biani Jéhovah ayeke sara kue ti bâ amba ti ala tongana ti so lo bâ na ala. Ye oko, zo so ayeke nduru na e na so a lingbi e ndoye lo ayeke zo wa? E lingbi ti fa tongana nyen so e ndoye azo so ayeke nduru na e? Bible alingbi ti mû maboko na e ti kiri tënë na akota hundango tënë so.
Zo so ayeke nduru na mbi ayeke zo wa?
4. Ti lingbi na Lévitique chapitre 19, a lingbi aJuif andoye lani azo wa?
4 Na ngoi so Jésus ayeke fa na Farizien so use kota komandema ni ayeke ti ndoye zo so ayeke nduru na mo tongana mo ndoye mo wani, Jésus ayeke sara tënë ti mbeni mbilimbili ndia so a mû na azo ti Israël. A wara ndia so na Lévitique 19:18. Na yâ ti oko chapitre so, a hunda na aJuif ti bâ ambeni zo nde so ayeke ti mara ti ala pëpe tongana azo so ayeke nduru na ala. Versê 34 atene: “A lingbi wande so aduti na popo ti i aga tongana molenge ti kodoro na lê ti i, na mo ndoye lo tongana mo ndoye mo mveni, teti i yeke awande na sese ti Egypte giriri.” Tongaso, a lingbi ala sara ye na ndoye même na mbage ti azo so ayeke aJuif pëpe, na mingi ni ala so agbian ti ga Juif.
5. Ti aJuif, ti ndoye zo so ayeke nduru na mo aye ti tene nyen?
5 Ye oko, bango ndo ti amokonzi ti aJuif ti ngoi ti Jésus ayeke nde. Ambeni afa so tënë “kamarade” wala “zo so ayeke nduru na mo” andu gi amba ti ala Juif. Ala tene so a lingbi ala ke azo so ayeke aJuif pëpe. Awafango ye so atene so a lingbi azo so avoro Nzapa ake azo so avoro Nzapa pëpe. Mbeni buku atene: “Teti so mara ti bibe so amû ndo kue, a duti ngangu pëpe ti tene kengo tere amaï mingi. Azo mingi ahuru wâ na gbe ti tënë ti kengo tere.”
6. Angbongboro tënë use wa Jésus asigigi na ni na ngoi so lo yeke sara tënë na ndo fango ndoye na zo so ayeke nduru na e?
6 Na yâ Fango ye ti lo na ndo hoto, Jésus asara tënë na ndo ti tënë so, na lo fa polele zo so a lingbi a fa ndoye na mbage ti lo. Lo tene: “I mä awe tënë so A tene giriri, Mo ndoye zo so ayeke nduru na mo; na a tene, Mo ke wato ti mo. Me mbi tene na i, i ndoye awato ti i, na i sambela teti azo so asara ngangu na i, si i ga amolenge ti Babâ ti i so ayeke na yayu; teti Lo sara si lâ ti Lo asu na ndo azo ti sioni na azo ti nzoni, na Lo sara si ngu apika na ndo azo ti mbilimbili na azo ti kirikiri.” (Matthieu 5:43-45). Ge, Jésus asigigi na angbongboro tënë use. Kozoni, Jéhovah ayeke mû ye na lo yeke sara nzobe na azo ti nzoni nga na azo ti sioni. Use ni, a yeke nzoni e mû tapande ti lo.
7. Nyen la e manda na ndo tapande ti zo ti Samarie so asara ye na ndoye?
7 Na mbeni ngoi nde, mbeni Juif so ahinga Ndia ti Moïse mingi ahunda Jésus, lo tene: “Zo so ayeke nduru na mbi ayeke zo [wa]?” Ti kiri tënë, Jésus amû mbeni tapande na ndo mbeni zo ti Samarie so awara mbeni zo na lege, mbeni Juif so azo ti nzi apika lo na ala mû ye ti lo kue. Atâa so mingi ti aJuif aye azo ti Samarie pëpe, zo ti Samarie so akanga akä ti koli ni na lo gue na lo na mbeni ndo so lo lingbi ti wara sava dä. Tapande so aye ti fa nyen na e? A ye ti fa na e so a lingbi e ndoye nga azo so mara ti ala, kodoro ti ala nga na bungbi ti nzapa ti ala ayeke nde na ti e.—Luc 10:25, 29, 30, 33-37.
Ti ndoye zo so ayeke nduru na e aye ti tene nyen?
8. Lévitique chapitre 19 atene nyen na ndo lege ti fa ndoye na mbage ti amba ti e?
8 Ti ndoye zo so ayeke nduru na mo, legeoko tongana ti so mo ndoye Nzapa, ayeke pëpe mbeni senge ye so ayeke na bê; zo ayeke fa ni na lege ti sarango ye ti lo. Na Lévitique chapitre 19, Nzapa ahunda na azo ti lo ti ndoye azo so ayeke nduru na ala legeoko tongana ala ndoye tere ti ala wani. Tongaso, ti hinga ambeni tënë so angoro versê so ayeke mû ande maboko na e. Na yâ ti chapitre so, a hunda na azo ti Israël ti zia lege na azo ti mawa nga na awande ti ko le-kobe na yaka ti ala. A zia lege na zo pëpe ti nzi ye wala ti handa zo na lege ti mvene. Na yâ atënë ti fango ngbanga, a yeke nzoni azo ti Israël asara kangbi na popo ti azo pëpe. Atâa so a lingbi a suku na zo tongana a hunda ti sara tongaso, a mû na ala mbilimbili wango so: “Mo ke ita ti mo na bê ti mo pëpe.” A fa akomandema so nga na ambeni nde na lege ti nduru tënë so: “Mo ndoye zo so ayeke nduru na mo legeoko tongana mo ndoye mo mveni.”—Lévitique 19:9-11, 15, 17, 18.
9. Ngbanga ti nyen Jéhovah ahunda na mara ti Israël ti ngbâ ti duti nde na ambeni mara?
9 Atâa so a lingbi azo ti Israël afa ndoye na mbage ti amba ti ala, a hunda na ala nga ti ngbâ ti duti nde na azo so ayeke voro anzapa ti wataka. Jéhovah agboto mê ti ala na ndo aye ti sioni so alingbi ti ga na peko ti sarango songo na azo ti sioni. Na tapande, Jéhovah atene na ndo ti amara so azo ti Israël ayeke gue ti mû akodoro ti ala, lo tene: “Mo sara mariage na popo ti mo na ala pëpe; a lingbi mo mû molenge ti mo ti wali na molenge ti lo ti koli pëpe, wala mo kamata molenge ti lo ti wali ti ga wali ti molenge ti mo ti koli pëpe. Teti fade ala handa amolenge ti mo ti zia lege ti Mbi, si ala sambela ambeni nzapa nde, na fade ngonzo ti L’Eternel alondo na tere ti mo.”—Deutéronome 7:3, 4.
10. A yeke nzoni e sara hange na aye wa?
10 Legeoko nga, aChrétien ayeke bata si ala sara songo pëpe na azo so alingbi ti sara si mabe ti ala awoko (1 aCorinthien 15:33). Bible awa e atene: “I bungbi tere ti i pëpe na azo so amä na bê pëpe”, wala azo so ayeke na yâ ti kongregation ti aChrétien pëpe (2 aCorinthien 6:14). Na ndo ni, a wa aChrétien ti sara mariage “gi na yâ Seigneur.” (1 aCorinthien 7:39). Ye oko, e yeke bâ tanga ti azo kue so amä na bê na Jéhovah pëpe tongana ambumbuse zo lâ oko pëpe. Christ akui teti awasiokpari, na azo mingi so asara kozoni aye ti sioni agbian lege ti ala na ala lë songo na Nzapa.—aRomain 5:8; 1 aCorinthien 6:9-11.
11. Tâ nzoni lege ti fa ndoye na azo so asara na Jéhovah pëpe ayeke so wa? Ngbanga ti nyen?
11 Tâ nzoni lege ti fa ndoye na azo so asara na Jéhovah pëpe ayeke ti sara ye tongana ti Jéhovah wani. Atâa so Jéhovah ake ye ti sioni, lo fa be-nzoni ti lo na mbage ti azo ti sioni na lege so lo mû lege na ala ti zia sioni lege ti ala na ti wara fini ti lakue lakue (Ezéchiel 18:23). Jéhovah ‘aye si azo kue achangé bê ti ala.’ (2 Pierre 3:9). Lo ye si “azo kue awara salut, na ahinga tene-biani mbilimbili.” (1 Timothée 2:4). A yeke nda ni la Jésus ahunda na adisciple ti lo ti fa tënë na ti fa ye na azo ti “amara kue si ala ga adisciple”. (Matthieu 28:19, 20). Na mungo mbage ti e na yâ ti kusala so, e fa so e ndoye Nzapa na azo so ayeke nduru na e, so na popo ni mo yeke wara awato ti e.
Ndoye teti aita ti e Chrétien
12. Bazengele Jean atene nyen na ndo tënë ti ndoyengo aita ti e?
12 Bazengele Paul atene: “A lingbi e sara ye ti nzoni na azo kue; na a hon kue, a lingbi e sara ye ti nzoni na aita ti e awamabe.” (aGalate 6:10). Teti so e yeke aChrétien, a yeke ngbanga ti e ti ndoye amba ti e so tënë ti mabe ti e na ti ala ayeke oko. Mara ti ndoye so ayeke kota biani? Ti fa so a yeke kota biani, bazengele Jean atene: “Azo kue so ake aita ti ala ayeke awafango zo . . . Tongana zo atene, Mbi ndoye Nzapa, na lo ke ita ti lo, lo yeke wamvene; teti lo so andoye ita ti lo pëpe, lo so lo bâ lo awe, lo lingbi ndoye Nzapa pëpe, Lo so lo de lo bâ Lo pëpe.” (1 Jean 3:15; 4:20). Atënë so ane mingi. Jésus Christ airi lani Satan Zabolo “wafango zo” na “wamvene”. (Jean 8:44). E ye lâ oko pëpe si a iri e na amara ti iri tongaso!
13. Na alege wa e lingbi ti fa ndoye teti amba ti e Chrétien?
13 “Nzapa afa na [atâ Chrétien] ti ndoye tere ti [ala] na ambeni zo”. (1 aThessalonicien 4:9). A lingbi e ndoye “na tënë, wala na menga pëpe, me na kusala na tene-biani.” (1 Jean 3:18). A lingbi e duti na “tâ ndoye” na popo ti e (aRomain 12:9). Ndoye apusu e ti sara ye na nzobe, ti bâ mawa ti azo, ti mû pardon, ti kanga bê, ti sara bê pëpe, ti pika kate ti e pëpe na ti sara ye na kion pëpe (1 aCorinthien 13:4, 5; aEphésien 4:32). Ndoye apusu e ti “sara boi na popo ti i”. (aGalate 5:13). Jésus ahunda na adisciple ti lo ti ndoye tere na popo ti ala legeoko tongana ti so lo ndoye ala (Jean 13:34). Tongaso, a yeke nzoni mbeni Chrétien aduti nduru ti mû même fini ti lo ndali ti amba ti lo tongana a hunda ti sara ni.
14. Tongana nyen e lingbi ti fa ndoye na yâ ti sewa?
14 A yeke mbilimbili na yâ ti sewa ti Chrétien, na mingi ni na popo ti koli na wali ti lo si a hunda ti fa ndoye. Kamba so abungbi koli na wali na yâ ti mariage akpengba mingi si Paul atene: “Tongaso a lingbi akoli andoye awali ti ala legeoko tongana tere ti ala mveni.” Lo kiri lo tene: “Zo so andoye wali ti lo, lo ndoye tere ti lo mveni.” (aEphésien 5:28). E bâ so Paul akiri na ndo ti oko tënë so na yâ ti versê 33. Mbeni koli so andoye wali ti lo ayeke sara ye pëpe tongana azo ti Israël ti ngoi ti Malachie so asara ye na handa na mbage ti awali ti ala (Malachie 2:14). Lo yeke ye lo mingi. Lo yeke ndoye lo tongana ti so Christ andoye kongregation. Ndoye ayeke pusu nga mbeni wali ti ne koli ti lo.—aEphésien 5:25, 29-33.
15. Bango ndoye so aita afa apusu ambeni zo ti tene nyen na ti sara nyen?
15 Biani, mara ti ndoye tongaso ayeke mbilimbili ye so a yeke hinga atâ Chrétien na ni. Jésus atene: “Na lege so, fade azo kue ahinga i yeke adisciple ti Mbi, tongana i ndoye tere ti i na popo ti i.” (Jean 13:35). Ndoye so e yeke na ni na popo ti e ayeke gboto azo na mbage ti Nzapa so e ndoye lo na so e sara kusala na iri ti lo. Na tapande, bâ tondo so e wara ni na ndo ti mbeni sewa ti aTémoin ti Jéhovah na Mozambique. Tondo ni atene: “E bâ mara ti ye tongaso lâ oko pëpe. Na peko ti midi, mbeni kota pupu ato nda ti ya nga mbeni kota ngu-nzapa apika na gandangombe atï. Kota pupu so aya abuba da ti e so a leke gi na sosongo, na a zi tôle ni. Tongana aita ti ambeni kongregation so ayeke nduru na e aga ti mû maboko na e ti kiri ti leke da ti e, ye so apika bê ti avoizin ti e mingi, na ala tene: ‘Bungbi ti nzapa ti ala ayeke nzoni mingi. Lâ oko azo ti eglize ti e amû maboko na e tongana ti ala so pëpe.’ E zi Bible na e diko na ala Jean 13:34, 35. Avoizin ti e mingi ayeke manda Bible fadeso.”
Ndoye teti zo oko oko
16. Kangbi wa ayeke na popo ti ndoyengo azo tongana a bungbi ala oko na ndoyengo zo oko oko?
16 A yeke ngangu pëpe ti ndoye azo so ayeke nduru na e tongana a bungbi ala oko. Ye oko, ti ndoye zo oko oko na popo ti ala alingbi ti duti ngangu. Na tapande, ti ambeni zo, mungo nginza na mbeni bungbi ayeke ye kue so ala sara ti fa ndoye teti azo so ayeke nduru na ala. Biani, a yeke ngangu pëpe ti tene na yanga so e ndoye zo so ayeke nduru na e me a lingbi ti duti ngangu na e ti ndoye mbeni zo ti place ti kua ti e so aye tënë ti e pëpe, ti ndoye mbeni zo so alango nduru na tere ti da ti e me so sarango ye ti lo anzere na e pëpe wala mbeni kamarade ti e so asara ye so aso bê ti e.
17, 18. Tongana nyen Jésus afa ndoye teti zo oko oko? Ye nyen apusu lo ti sara ni?
17 Na ndo tënë ti ndoyengo zo oko oko, e lingbi ti manda ye na lege ti Jésus, so asara ye tâ gi tongana ti so Nzapa asara. Atâa so lo ga na sese lani ti zi siokpari ti azo, lo fa so lo ndoye zo oko oko: mbeni wali so ayeke na kobela, mbeni zo ti buruma nga na mbeni molenge (Matthieu 9:20-22; Marc 1:40-42; 7:26, 29, 30; Jean 1:29). Legeoko nga, sarango ye ti e na mbage ti zo oko oko so e yeke tingbi na lo lâ oko oko afa so e ndoye zo so ayeke nduru na e.
18 Ye oko, a lingbi e girisa lâ oko pëpe so ndoye so e yeke na ni teti Nzapa ayeke pusu e ti ndoye azo so ayeke nduru na e. Jésus amû lani maboko na azo ti mawa, lo kaï kobela ti azo nga lo mû kobe na azo so nzara asara ala. Na ye so apusu lo ti sara ye so kue nga ti fa ye na azo mingi ayeke ti sara si ala lë songo na Jéhovah (2 aCorinthien 5:19). Jésus asara lani aye so kue ndali ti gloire ti Nzapa, na lo girisa lâ oko pëpe so lo yeke sara kusala na iri ti Nzapa nga so sarango ye ti lo alingbi ti fa so Nzapa ayeke nzoni wala sioni (1 aCorinthien 10:31). Na mungo tapande ti Jésus, e nga kue e lingbi ti fa tâ ndoye na mbage ti azo so ayeke nduru na e, na oko ngoi so e yeke mû mbage pëpe na yâ ti asarango ye ti azo ti sioni ti sese so.
Tongana nyen ti ndoye azo so ayeke nduru na e tongana ti so e ndoye e wani?
19, 20. Ti ndoye azo so ayeke nduru na e legeoko tongana ti so e ndoye e wani aye ti tene nyen?
19 Jésus atene: “Mo ndoye zo so ayeke nduru na mo legeoko tongana mo ndoye mo mveni.” A yeke na lege ni ti tene e bi bê na ndo e mveni nga e ne tere ti e. Tongaso pëpe, e lingbi ti gbu nda ti komandema so nzoni pëpe. Mara ti ndoye tongaso teti mo wani so ayeke na lege ni, ayeke pëpe tongana ti azo ti kion so Paul asara tënë ti ala na 2 Timothée 3:2. Nde na so, a yeke mara ti ndoye so asara si zo ahinga kamême nengo ti lo. Mbeni wagingo nda ti Bible atene so “a yeke mara ti ndoye so ayeke pusu zo ti ne tere ti lo. A yeke pëpe bibe so ayeke pusu lo ti bâ tere ti lo, lo tene ‘Ni yeke kota ahon amba ti ni kue’, wala lo tene ‘Ni yeke ye oko pëpe.’ ”
20 Ti ndoye amba ti e legeoko tongana ti so e ndoye tere ti e wani aye ti tene ti bâ ala legeoko tongana ti so e ye ala bâ na e, nga ti sara ye na mbage ti ala tongana ti so e ye ala sara ye na mbage ti e. Jésus atene: “Tongaso ye kue so i ye azo asara na i, i sara na ala tongaso nga.” (Matthieu 7:12). Bâ so Jésus atene pëpe so a lingbi e luti na ndo ti aye ti sioni so azo asara ândö na e na e kiri na a-oko ye so na ala. Nde na so, e yeke gbu li ti e ti bâ tongana nyen e ye ti tene a sara ye na mbage ti e nga na pekoni e yeke sara ye alingbi na ni. Bâ nga so Jésus atene pëpe so azo so ayeke nduru na e andu gi akamarade ti e nga na aita ti e ti bungbi. Teti so Jésus asara kusala na tënë “azo”, peut-être lo ye ti fa so a yeke nzoni e sara tongaso na mbage ti zo oko oko so e yeke tingbi na lo.
21. Tongana e fa ndoye na amba ti e, e yeke fa nga ye wa?
21 Tongana e ndoye azo so ayeke nduru na e, a yeke bata e si e sara sioni pëpe. Bazengele Paul atene: “Teti nda ti komandema so, A lingbi mo sara lango sioni pëpe, A lingbi mo fâ zo pëpe, A lingbi mo sara nzi pëpe, A lingbi bê asara mo pëpe, na ti mbeni komandema kue, ayeke na yâ tënë so, A lingbi mo ndoye zo so ayeke nduru na mo legeoko tongana mo ndoye mo mveni. Ndoye asara sioni pëpe na zo so ayeke nduru na lo.” (aRomain 13:9, 10). Ndoye ayeke pusu e ti gi alege ti sara ye ti nzoni na amba ti e. Tongana e ndoye amba ti e, e yeke fa so e ndoye nga lo so acréé zo na image ti lo, Jéhovah Nzapa.—Genèse 1:26.
Fade mo kiri tënë tongana nyen?
• A yeke nzoni e fa ndoye teti azo wa? Ngbanga ti nyen?
• Tongana nyen e lingbi ti fa ndoye teti azo so asara na Jéhovah pëpe?
• Tongana nyen Bible afa mara ti ndoye so a yeke nzoni e duti na ni na mbage ti aita ti e ti bungbi?
• Ti ndoye zo so ayeke nduru na e legeoko tongana ti so e ndoye e wani aye ti tene nyen?
[Foto na lembeti 24]
“Zo so ayeke nduru na mbi ayeke zo [wa]?”
[Foto na lembeti 27]
Jésus afa ndoye teti zo oko oko