Tene tâ tënë na mba ti mo
“So ala ke mvene awe so, zia zo oko oko na popo ti ala atene tâ tënë na mba ti lo.”—AÉPH. 4:25.
1, 2. Azo mingi abâ tâ tënë tongana nyen?
A SARA angu mingi awe so azo ayeke pika patara ti bâ wala azo alingbi ti tene tâ tënë wala ti hinga ni. Na ngu 500 tongaso kozo ti Christ, Alcaeus, mbeni wasungo suma-tene ti Grec atene: “Tâ tënë ayeke na yâ ti vin.” So ti tene so zo ayeke tene tâ tënë gi na pekoni so lo nyon vin ahon ndo ti lo nga peut-être lo yeke sara atënë mingi. Na ndo ni, Ponce Pilate so ayeke mbeni gouverneur na ngoi ti akozo Chrétien afa so bango ndo ti lo na ndo ti tâ tënë ayeke na lege ni pëpe na ngoi so na kite na bê lo hunda Jésus, lo tene: “Tâ tënë ni ayeke nyen?”—Jean 18:38.
2 Laso, bango ndo ti azo ayeke nde nde na ndo ti tâ tënë. Azo mingi atene so yâ ti “tâ tënë” awu wungo wala so mbeni ye so zo abâ tongana tâ tënë ayeke nde na ti mba ti lo. Ambeni ayeke tene tâ tënë gi tongana ala yeke wara kpale dä pëpe wala tongana a yeke mû maboko na ala hio ti leke mbeni kpale. Mbeni buku (The Importance of Lying) atene: “Sarango ye na handa pëpe ayeke mbeni sarango ye so ayeke nzoni azo kue agi ti duti na ni. Me a yeke mû maboko na zo mingi pëpe tongana a ndu tënë ti ngangu so lo yeke sara ti bâ nzoni lâ oko oko nga ti duti nzoni. Tongana zo aye ti ngbâ na fini, a lingbi lo tene mvene.”
3. Na ndo ti tenengo tâ tënë, ngbanga ti nyen Jésus ayeke tâ nzoni tapande?
3 Bango ndo ti adisciple ti Christ ayeke ti lo tâ nde mingi! Bango ndo ti Jésus na ndo ti tâ tënë ayeke nde na ti azo so e sara tënë ti ala fade. Lo tene tâ tënë lakue. Même awato ti lo ahinga ni, na ala tene: “Wafango ye, e hinga so mo yeke tene gi tâ tënë lakue nga mo yeke fa tënë ti Nzapa na lege ti tâ tënë.” (Mat. 22:16). Legeoko nga, atâ Chrétien ayeke mû tapande ti Jésus laso. Ala yeke nduru ti tene tâ tënë. Ala yeda na bê ti ala kue na wango so bazengele Paul amû na amba ti lo aChrétien, lo tene: “So ala ke mvene awe so, zia zo oko oko na popo ti ala atene tâ tënë na mba ti lo.” (aÉph. 4:25). Zia e bâ oko na oko atënë ota so asigigi na yâ ti atënë ti Paul. Kozo ni, mba ti e ni ayeke zo wa? Use ni, ti tene tâ tënë aye ti tene nyen? Nga ota ni, e yeke sara tongana nyen ti tene tâ tënë lâ oko oko?
Mba ti e ni ayeke zo wa?
4. Nde na ti amokonzi ti aJuif, na lege wa bango ndo ti Jésus na ndo ti zo so ayeke mba ti e ague tâ gi oko na ti Jéhovah?
4 Na ngoi ti akozo Chrétien, ambeni mokonzi ti aJuif afa so gi amba ti ala aJuif wala akamarade ti ala si ala lingbi ti bâ ala tongana “mba” ti ala. Ye oko, sarango ye ti Jésus nga na bango ndo ti lo ague tâ gi oko na ti Babâ ti lo (Jean 14:9). A yeke na lege ni so lo fa na adisciple ti lo so Nzapa ayeke sara nzoni na azo ti mbeni mara ahon ambeni pëpe (Jean 4:5-26). Na ndo ni, yingo vulu afa na bazengele Pierre so “Nzapa ayeke sara kangbi na popo ti azo pëpe, me na yâ ti amara kue, zo so akpe mbeto ti lo na asara ye so ayeke mbilimbili, lo yeke nzere na lê ti Nzapa.” (Kus. 10:28, 34, 35). Ni la, a yeke nzoni e bâ azo kue tongana amba ti e, na e gi même ti ye azo so ayeke sara ye tongana awato ti e.—Mat. 5:43-45.
5. Ti tene tâ tënë na mba ti e aye ti tene nyen?
5 Me Paul aye lani ti tene nyen tongana lo tene so a yeke nzoni e tene tâ tënë na mba ti e? Tenengo tâ tënë andu mungo na zo tâ sango na ndo ti ye so asi sân ti gi ti ba yâ ti tënë ni. Atâ Chrétien ayeke gi pëpe ti ba yâ ti atënë na ndo ti mbeni ye so asi ti handa azo. Ala “ke na beoko ye so ayeke sioni” na ala “hule na tere ti ye so ayeke nzoni.” (aRom. 12:9). Ti mû tapande ti “Nzapa ti tene-biani”, wala ti tâ tënë, a yeke nzoni e sara ngangu ti duti azo so ayeke sara ye na handa pëpe nga ayeke sara ye na lege ni na yâ ti aye kue (Ps. 15:1, 2; 31:6). Tongana e soro atënë ti e nzoni na ngoi so e yeke gi ti leke tënë na zo, na kode, e lingbi ti tene tâ tënë na lo sân ti zia kamene na lê ti lo wala ti gi ti handa lo.—Diko aColossien 3:9, 10.
6, 7. (a) Ti tene tâ tënë aye ti tene so a lingbi e mû anzene nzene sango kue na zo kue so ahunda tënë na e? Fa nda ni. (b) Azo wa la alingbi ti tene e mû asango kue na ala?
6 Ti tene tâ tënë na azo aye ti tene so a lingbi e fa anzene nzene ye kue na zo kue so ahunda tënë na e? Ên-ën; a yeke kota ye pëpe ti sara tongaso. Na ngoi so Jésus ayeke lani na sese, lo fa so ambeni zo akpa pëpe ti tene a kiri tënë na ala polele wala a mû na ala ambeni sango. Na ngoi so amokonzi-nzapa so ayeke sara ye gi ti handa na lê ti zo ahunda Jésus ti hinga ndo so lo wara komandema dä ti sara afä na amiracle, lo tene: “Mbi yeke hunda ala na tënë oko. Tongana ala kiri tënë na mbi, mbi nga mbi yeke fa na ala ndo so mbi wara komandema so dä ti sara na aye so.” Na ngoi so ascribe na a-ancien ake ti kiri tënë polele na Jésus, lo tene: “Mbi kue mbi yeke tene na ala pëpe ndo so mbi wara komandema so dä ti sara na aye so.” (Marc 11:27-33). Jésus abâ so a yeke ngbanga ti lo pëpe ti kiri tënë na ala ndali ti so ala yeke sara lani aye ti sioni mingi nga ala yeke na mabe pëpe (Mat. 12:10-13; 23:27, 28). Legeoko nga laso, awakua ti Jéhovah ayeke na bezoin ti sara hange na a-apostat nga na azo ti sioni so ayeke sara ye na handa wala na mayele ti wara ye so agbu bê ti ala.—Mat. 10:16; aÉph. 4:14.
7 Legeoko nga, Paul afa so ambeni zo akpa pëpe ti tene a kiri tënë polele na ala. Lo tene so azo so ayeke “diko kpere-kpere na ala yeke yôro yanga ti ala na yâ ti atënë ti ambeni zo” ayeke “sara tënë ti aye so a lingbi ala tene ni pëpe.” (1 Tim. 5:13). Biani azo so ayeke yôro tere ti ala na yâ ti atënë ti amba ti ala wala azo so ayeke bata ka tënë pëpe alingbi ti bâ so amba ti ala aye pëpe ti tene na ala ambeni sango. A yeke tâ nzoni mingi ti yeda na wango so yingo ti Nzapa apusu Paul ti mû, lo tene: “[Ala] sara kue ti duti gi na siriri nga ti sara gi ye so abâ gi ala wani.” (1 aThes. 4:11). Ye oko, na ambeni ngoi, a-ancien alingbi ti hunda atënë na mbeni ita na ndo ti aye so abâ gi ita ni wani ti mû lege na ala ti sara akua so a mû na ala. Ge, tongana e sara kua maboko na maboko na a-ancien na tenengo tâ tënë na ala, ala yeke bâ ni na nene ni, na a yeke mû maboko mingi na ala.—1 Pi. 5:2.
Tene tâ tënë na azo ti sewa ti mo
8. Na lege wa tenengo tâ tënë ayeke sara si azo ti yâ ti sewa aduti na kpengba songo na mba?
8 Mingi ni, azo so e yeke na kpengba songo na ala ayeke azo ti sewa ti e. Ti tene songo so akiri akpengba ngangu, a yeke kota ye ti tene e tene tâ tënë na popo ti e. Gbâ ti akpale nga na atënë so azo ti sewa ayeke mä tere dä pëpe alingbi ti kiri na peko wala ti hunzi tongana na yâ ti alisoro ti ala, ala sara tënë polele, na handa pëpe nga na nzoni bê. Na tapande, tongana e sara mbeni faute, e yeke nduru ti fa na koli wala wali ti e, na amolenge ti e wala na ambeni zo ti yanga-da ni so e yeda na faute so e sara? Ti hunda pardon na bê ti e kue ayeke sara si azo ti yâ ti sewa ni aduti na siriri nga ala mä tere nzoni.—Diko 1 Pierre 3:8-10.
9. Ngbanga ti nyen tenengo tâ tënë aye pëpe ti fa so e lingbi ti sara tënë na mbeni lege so ason bê ti zo?
9 Tenengo tâ tënë aye pëpe ti tene so e lingbi ti sara tënë na mbeni lege so ayeke son bê ti zo. Tongana e tene tâ tënë ni na mbeni lege so ayeke son bê ti zo, a yeke sara pëpe si zo ahinga nene ti tâ tënë ni. Paul atene: “Ala zi batango zo na bê, songo bê, ngonzo, dengo kongo na ndo ti zo na zonga, ala zia ni yongoro kâ, ala zi nga asioni ye kue. Me ala sara nzoni na mba, ala bâ mawa ti zo mingi, ala pardone mba na popo ti ala na bê ti ala kue legeoko tongana ti so Nzapa nga apardone ala na bê ti lo kue na lege ti Christ.” (aÉph. 4:31, 32). Tongana e sara tënë na nzoni bê nga e ne tere ti e, azo ayeke bâ tënë ti e na nene ni nga a fa so e ne azo so e yeke sara tënë na ala.—Mat. 23:12.
Tene tâ tënë na yâ ti aye so andu congrégation
10. Ye wa a-ancien alingbi ti manda na lege ti pendere tapande ti Jésus so ayeke tene gi tâ tënë?
10 Na ngoi so Jésus ayeke sara tënë na adisciple ti lo, lo yeke tene atënë so akpengba pëpe me so ayeke polele. Lo yeke mû lakue awango na ndoye; ye oko, lo yeke gi pëpe ti ngoro na tere ti atënë ti sara si bê ti azo so ayeke mä lo adë (Jean 15:9-12). Na tapande, na ngoi so fani mingi abazengele ti lo apapa na popo ti ala ti hinga lo so ayeke kota ahon atanga ni, Jésus akanga bê na lo mû maboko na ala ti bâ biani so a yeke kota ye ti duti na tâ be-ti-molenge (Marc 9:33-37; Luc 9:46-48; 22:24-27; Jean 13:14). Legeoko nga, atâa so a-ancien ayeke luti ngangu ndali ti ye so ayeke mbilimbili, ala sara ye pëpe tongana mokonzi na ndo ti kundu ti Nzapa (Marc 10:42-44). Ala yeke mû tapande ti Christ na lege so ‘ala sara nzoni na amba’ ti ala aChrétien nga ‘ala bâ mawa ti azo mingi’.
11. A yeke nzoni ndoye ti e na mbage ti aita apusu e ti sara nyen tongana a ndu sarango kusala na yanga ti e?
11 Tongana e yeke tene gi tâ tënë na aita ti e me na ndara, a lingbi ti sara si e fa na ala ye so ayeke na yâ ti bê ti e sân ti son bê ti ala. Biani, e ye oko pëpe ti tene yanga ti e aga “tongana rasoir so aza”, so e yeke mû ni ti tene na asioni tënë so ayeke zia kä na bê ti amba ti e (Ps. 52:4; aProv. 12:18). Ndoye so e yeke na ni na mbage ti aita ti e ayeke pusu e ti “gbanzi menga ti [e] na tënë ti sioni, na [e] gbanzi yanga ti [e] na tënë ti handa.” (Ps. 34:14). Na sarango tongaso, e yeke gonda Nzapa nga e yeke sara si aita aduti beoko na yâ ti congrégation.
12. Ye wa amû lege na a-ancien ti bâ so a lingbi ala bâ lege ti mbeni mvene so zo atene? Fa nda ni.
12 A-ancien ayeke sara kue si azo so ayeke tene akota mvene na tere ti amba ti ala aduti pëpe na yâ ti congrégation. (Diko Jacques 3:14-16.) Zo ayeke tene akota mvene ndali ti so lo ye ti tene mba ti lo awara sioni; ndani ayeke ti sara si mba ti lo ni abâ pasi wala awara vundu. A ndu ye mingi ahon gi mbeni senge tënë so zo atene ti handa na mba ti lo wala mbeni tënë so zo akono yâ ni. A yeke tâ tënë so amvene kue ayeke sioni, me a yeke atënë kue so ayeke tâ tënë pëpe la ahunda ti tene a-ancien abâ lege ni. A lingbi ti si so mbeni zo atene ambeni tënë so ayeke tâ tënë pëpe; kozo ti tene a-ancien abâ lege ni, a yeke nzoni ala gi ti bâ wala a yeke na yâ ti sarango ye ti zo ni ti tene akota mvene wala pëpe. Ye so ahunda ti tene ala sara ye ahon ndo ni pëpe, ala sara ye na lege ni nga ala bâ yâ ti aye nzoni. Tongana ala sara tongaso, ala lingbi ti bâ so peut-être a hunda gi ti tene na ndoye ala mû mbeni kpengba wango ti Bible na zo ni.
Tene tâ tënë na yâ ti aye so andu kua ti mo
13, 14. (a) Nyen la afa so ambeni wakua ayeke tene tâ tënë pëpe na apatron ti ala? (b) Ye ti nzoni wa zo ayeke wara tongana lo yeke sara ye tâ na lege ni nga lo yeke tene tâ tënë na place ti kua?
13 E yeke na yâ ti mbeni ngoi so azo mingi ayeke sara ye na handa, na a lingbi ti sara si a yeke ngangu na e ti ke ti sara ye na handa na mbage ti patron ti e. Na ngoi so ambeni zo ague ti gi kua, ala yeke tene akota mvene. Na tapande, ala yeke zia na lê ti mbeti ambeni kusala so ala sara ni pëpe wala ambeni ye so ala manda ni pëpe ti mû lege na ala ti wara mbeni kua so ayeke kota ahon ti so ala yeke na ni wala mbeni kua so a futa ni nzoni mingi. Na mbage, ambeni wakua mingi atene so ala yeke sara kua, me ala mû ngoi ni so ti sara na aye ti ala wani, atâa so andia ti ndokua ni agbanzi na ala ti sara tongaso. Ala lingbi ti diko ambeti so andu kua ti ala pëpe, ti pika singa ndali ti aye so andu gi ala wani, ti tokua ambeti wala ti gi nda ti aye teti ala wani na ndo ti Internet ti ndokua ni.
14 Atâ Chrétien abâ so a lingbi ala sara ye tâ na lege ni nga ala tene tâ tënë lakue. (Diko aProverbe 6:16-19.) Paul atene: “E ye ti sara ye mbilimbili na yâ ti aye kue.” (aHéb. 13:18). Ni la, aChrétien ayeke sara kua alingbi na angbonga so patron ti ala ayeke futa na ala (aÉph. 6:5-8). Na ndo ni, tongana e sara kua ti e na lege ni, a lingbi ti sara si Babâ ti e ti yayu awara gonda (1 Pi. 2:12). Na tapande, Roberto ayeke mbeni wakua na Espagne. Patron ti lo agonda lo mingi ndali ti so lo yeke sara kua ti lo tâ na lege ni. Teti so sarango ye ti Roberto ayeke nzoni mingi, a sara si ndokua ni akiri amû ambeni Témoin ti Jéhovah na kua. A-Témoin ti Jéhovah so nga kue asara kua nzoni mingi. Tongana angu ayeke hon, Roberto awara kua teti aita 23 so awara batême awe nga teti awamandango Bible 8!
15. Mbeni Chrétien so ayeke dë buze wala ayeke sara mbeni kua na azo ayeke sara nyen ti fa so lo yeke tene tâ tënë?
15 Tongana kua ni ayeke ti e, e yeke tene tâ tënë na yâ ti aye kue so e yeke sara, wala ngoi na ngoi e yeke tene mvene na amba ti e? A lingbi ti si so mbeni Chrétien ayeke dë buze wala lo yeke sara mbeni kusala na azo ti tene a futa lo ndali ni. A yeke na lege ni pëpe ti tene lo tene mvene na ndo ti akungba so lo yeke kä ni wala na ndo ti kua ni so lo sara, si azo ayeda hio ti vo ye ti lo wala ti mû na lo kua; nga, lo yeke yeda lâ oko pëpe ti pete goro wala ti mû ni. E ye ti sara ye na azo tongana ti so e ye ala sara na e.—aProv. 11:1; Luc 6:31.
Tene tâ tënë na azo ti komande
16. Ye wa aChrétien ayeke kiri na ni na (a) azo ti komande? (b) Jéhovah?
16 Jésus atene: “Ala kiri na César aye so ayeke ti César, me na Nzapa aye so ayeke ti Nzapa.” (Mat. 22:21). Mara ti “aye” wa a lingbi e kiri na ni na César, so ti tene, azo ti komande? Na ngoi so Jésus atene atënë so, lisoro ti lo aluti na ndo ti tënë ti lapo. Tongaso, ti ngbâ ti duti na nzoni yingo-ti-hinga na gbele Nzapa nga na azo, aChrétien ayeke kpe ndia ti kodoro, so mbeni ndia ni andu futango lapo (aRom. 13:5, 6). Me e yeda so Jéhovah la ayeke Gbia ti Dunia Kue, lo yeke oko tâ Nzapa, lo so e ye lo na bê ti e kue, na âme ti e kue, na bibe ti e kue nga na ngangu ti e kue (Marc 12:30; Apoc. 4:11). Ni la e yeke woko tere ti e na gbe ti Jéhovah na bê ti e kue.—Diko Psaume 86:11, 12.
17. A-Témoin ti Jéhovah abâ maboko so letäa ayeke mû na azo tongana nyen?
17 Na yâ ti akodoro mingi, letäa azia na sese ambeni ndokua so ayeke mû maboko na azo so ye ti ala ayeke dä pëpe. A yeke sioni pëpe ti tene mbeni Chrétien agi ti tene andokua so amû na lo maboko, kota ye ni ayeke ti tene lo lingbi na ni. Tenengo tâ tënë na mba aye ti tene so e yeke kpe ti mû sango so ayeke na lege ni pëpe na letäa ti sara si lo mû na e maboko.
Anzoni ye ti peko ti tenengo tâ tënë
18-20. Aye ti nzoni wa zo ayeke wara tongana lo tene tâ tënë na mba ti lo?
18 Anzoni ye ti peko ti tenengo tâ tënë ayeke mingi. A sara si e duti na nzoni yingo-ti-hinga, so asara si e duti na siriri ti bê nga bê ti e aduti kpô (aProv. 14:30; aPhil. 4:6, 7). Ti duti na nzoni yingo-ti-hinga ayeke kota ye mingi na lê ti Nzapa. Na ndo ni, tongana e yeke tene tâ tënë na yâ ti aye kue, e yeke na bezoin pëpe ti gi bê ti e so azo ayeke sigigi na nda ti e mbeni lâ.—1 Tim. 5:24.
19 Bâ mbeni ye ti nzoni ni nde. Paul atene: “Na yâ ti aye kue, e wani e sara nzoni tënë ti e tongana awakua ti Nzapa . . . na lege ti atënë so ayeke tâ tënë.” (2 aCor. 6:4, 7). A yeke biani ye so mbeni Témoin ti Jéhovah ti kodoro ti Grande-Bretagne asara. Teti so lo ye ti kä mbeni kutukutu na mbeni zo so aye ti vo ni, lo fa aye kue so ayeke sara kua nzoni nga na aye so ayeke sara kua nzoni pëpe na tere ti kutukutu ni, même ambage so zo alingbi pëpe ti bâ ni. Na pekoni so zo ni atambela na kutukutu ni kete ti bâ wala a yeke sara kua nzoni, lo hunda ita-koli ni ti bâ wala lo yeke Témoin ti Jéhovah. Ngbanga ti nyen zo ni atene tongaso? Koli so abâ so ita-koli ni asara ye tâ gi na lege ni nga lo leke tere ti lo nzoni. Lisoro so ala sara na pekoni amû lege na ita ni ti fa tënë na lo.
20 Ka ti e, e yeke sara nga si Wasarango e awara gonda na lege so lakue e yeke sara ye tâ na lege ni nga e yeke tene tâ tënë? Paul atene: “E ke awe aye so a sara na gbemingo na so a sara zo kamene, na e yeke tambela pëpe na lege ti mayele.” (2 aCor. 4:2). Tongaso, zia e sara kue ti tene tâ tënë na mba ti e. Na sarango tongaso, e yeke sara si Babâ ti e ti yayu na awakua ti lo awara gloire.
Mo yeke kiri tënë tongana nyen?
• Mba ti e ni ayeke zo wa?
• Ti tene tâ tënë na mba ti e aye ti tene nyen?
• Na lege wa tenengo tâ tënë ayeke sara si Nzapa awara gloire?
• Aye ti nzoni wa zo ayeke wara tongana lo tene tâ tënë?
[Foto na lembeti 23]
Mo yeda hio na akete faute so mo yeke sara?
[Foto na lembeti 24]
Mo yeke tene tâ tënë na ngoi so mo gue ti gi kua?