Ambeti ndali ti Mbeti ti bungbi: Kusala ti e nga na gigi ti e
Yenga ti 6-12 septembre
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | DEUTÉRONOME 33-34
“Gi ti honde terê ti mo na yâ ti ‘maboko ti Jéhovah so angbâ lakue lakue’”
it-2 l. 1200 par. 7
Jéshurun
Titre so a mû na mbeni zo ti gonda lo na Israël. Na yâ ti Bible ti Septante ti Grec “Jéshurun” aga tënë so afa yengo so zo aye na mbeni zo, a kiri peko ni na zo so “aye lo mingi”. Titre “Jéshurun” adoit lani ti dabe ti azo ti Israël na iri so a iri na ala tongana azo ti Jéhovah so lo te mbele na ala nga so ala doit ti ngbâ ti sara ye na lege ni (De 33:5, 26; És 44:2). Na Deutéronome 32:15 a sara kua na iri Jéshurun ti sara tënë ti hengo ndo. A hon ti tene azo ti Israël asara ye alingbi na iri ti ala Jéshurun, ala ga azo ti kpengbango li, ala ke Nzapa so asara ala nga so asö ala.
rr 120, encadré
A mû maboko na e ti kiri ti luti na nduzu
Peut-être e dabe ti e so angu ngbangbo mingi kozo na ngoi ti Ézéchiel, prophète Moïse atene so Jéhovah ayeke na ngangu nga na nzara ti sara kua na ngangu ti lo ndali ti azo ti lo. Moïse atene: “Nzapa ayeke ndo ti hondengo terê, maboko ti lo so angbâ lakue lakue ayeke na gbe ti mo.” (Deut. 33:27). E lingbi ti hinga biani so tongana e tourné na mbage ti Nzapa na angoi ti vundu, Jéhovah ayeke zia maboko ti lo na gbe ti e, lo yeke yô e na nduzu yeke nga lo yeke mû maboko na e ti kiri ti luti na nduzu.—Ézéch. 37:10.
Gbu ngangu na yâ ti mandako ti kpengo loro
16 Abraham na Moïse akui kozoni si azendo so Nzapa amû na ala aga tâ tënë. Ngoi kete kozoni si azo ti Israël alï na Sese ti zendo, Nzapa atene na Moïse atene: “Fade mo bâ sese so ayeke na gbele mo, me mo lingbi si na yâ sese ni pëpe, sese so Mbi mû na amolenge ti Israël.” Teti so Moïse na Aaron asara ye pëpe alingbi na ye so Nzapa afa lani na terê ti ngu ti Mériba, ala lï pëpe na Sese ti zendo. Ala zia lani si azo ti kpengba-li apusu ala ti sara ngonzo ngangu, ye so asara si ala sara ye na mbeni lege so amû gonda na Nzapa pëpe (Deut. 32:51, 52). Bê ti Moïse anze lani wala lo sara ngonzo ndali ti so lo lingbi pëpe ti lï na Sese ti zendo? Oko pëpe. Lo iri tënë nzoni na ndö ti azo ti Israël na lo hunzi tënë ti lo na lege ti atënë so: “O Israël, ngia ayeke na mo; zo nyen alingbi na mo, mo mara so L’Éternel asö, Lo yeke Vala ti sara na mo, Lo yeke Épée ti gloire ti mo!”—Deut. 33:29.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-2 l. 312 par. 4
Moïse
Moïse ayeke lani na ngu 120 na ngoi so lo kui. Bible asara tënë ti ngangu ti lo atene: “Lê ti lo angbâ ti bâ ndo nzoni, nga ngangu ti lo angbâ.” Jéhovah alu lo na mbeni ndo so juska laso zo oko ahinga ni ape (De 34:5-7). Âmanke lo sara tongaso ti kanga lege na azo ti Israël ti tï pëpe na yâ ti gbanda ti vorongo nzapa ti wataka na vorongo ndo so a lu lo dä. A yeke polele so Zabolo aye ti pusu azo ti Israël ti sara tongaso na kuâ ti Moïse, ndali ti so disciple Jude, so ayeke ita ti Jésus Christ, atene: “Na ngoi so tënë alondo lani na popo ti archange Michel na Zabolo si ala papa na ndö ti kuâ ti Moïse, lo tara pëpe ti dë ngbanga na li ti Zabolo na asioni tënë, me lo tene: ‘Zia Jéhovah asuku na mo.’” (Jude 9). Kozo ti tene azo ti Israël alï na Canaan na gbe ti fango lege ti Josué, ala sara vundu ndali ti Moïse teti lango 30.—De 34:8.
Yenga ti 13-19 septembre
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOSUÉ 1-2
“Tongana nyen la mo yeke sara si lege ti mo aga nzoni?”
Gbu ngangu, Jéhovah ayeke na mo!
7 A lingbi e manda Bible nga e sara ye alingbi na aye so e manda si e wara ngangu so e yeke na bezoin ni ti sara ye so Nzapa aye. A yeke ye so Jéhovah atene na Josué ti sara na ngoi so lo mû place ti Moïse, lo tene: “Mo gbu ngangu, na bê ti mo akpengba dä ngangu ti bata si mo sara na lege ti Ndia kue so Moïse boi ti Mbi akomande mo . . . . A lingbi mbeti ti Ndia so azia yanga ti mo pëpe, me a lingbi mo bi bê ti mo dä lâ na bï, si mo lingbi bata ti sara na lege ti tënë kue so a sara na yâ ni; tongaso mo lingbi sara si lege ti mo aga nzoni na ye kue so mo sara aga nzoni.” (Jos. 1:7, 8). Josué asara ye alingbi na wango so, na ‘lege ti lo aga nzoni’. Tongana e nga kue e sara tongaso, e yeke wara ngangu mingi ti sara kusala ti Nzapa na e yeke sara ni nzoni.
Gbu ngangu, Jéhovah ayeke na mo!
20 A yeke kete ye pëpe ti ngbâ ti sara ye so Nzapa aye na yâ ti sioni dunia so. Me e yeke gi e oko ape. Nzapa ayeke na e. Molenge ti lo so ayeke Li ti congrégation ayeke mû nga maboko na e. E yeke nga na amba ti e aTémoin ti Jéhovah ahon 7000000 na yâ ti dunia kue. Zia e na ala kue e ngbâ ti sara ye na mabe nga na mbeto pëpe ti fa nzoni tënë. Atënë ti yâ ti versê ti ngu 2013 so ayeke mû maboko na e ti sara ni. Versê ni atene: ‘Gbu ngangu, na bê ti mo akpengba dä. Jéhovah Nzapa ti mo ayeke na mo.’—Jos. 1:9.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti buku ti Josué
2:4, 5—Ngbanga ti nyen Rahab ahanda azo ti gbia so aga ti gi awakala? Rahab abata lani awakala so na ziango fini ti lo na yâ ti kuâ ngbanga ti so lo yeke na mabe na Jéhovah. Tongaso, lo yeke na droit ti fa pëpe lege so awakala ni amû na azo so ayeke gi lege ti sara sioni na azo ti Nzapa (Matthieu 7:6; 21:23-27; Jean 7:3-10). Biani, tongana “A diko Rahab . . . zo ti mbilimbili na lege ti kusala”, a yeke nga ngbanga ti so lo handa azo so gbia ni atokua lani ti gi awakala ti Israël.—Jacques 2:24-26.
Yenga ti 20-26 septembre
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOSUÉ 3-5
“Jéhovah ayeke sara tufa na ndö ti aye so zo asara na mabe”
it-2 l. 63 par. 1-9
Jourdain
Mingi ni, mbage ti Ngu ti Jourdain so ayeke na gbe ti Kota ngu ti Galilée alï mètre oko ti si na mètre ota nga konongo ti lê ni ayeke mètre 27 ti si na mètre 30 tongaso. Me na nze ti mars wala avril, Ngu ti Jourdain ni ayeke suku na lê ni akiri akono nga alï mingi (Jos 3:15). So ngu ni asuku, a lingbi ti duti ngangu lani na azo ti Israël, akoli, awali nga na amolenge ti fâ Ngu ti Jourdain, mbilimbili nduru na Jéricho. Courant ni ayeke lani ngangu mingi, a sara si na mbeni ngoi, ahon na azo so ayeke tï ni. Me na lege ti miracle Jéhovah asara si Ngu ti Jourdain akanga, a mû lege na azo ti hon na ndö ti kuru sese (Jos 3:14-17). Angu ngbangbo mingi na pekoni, a kiri a sara mara ti miracle ni so ndali ti Élie na ngoi so lo yeke na terê ti Élisée, nga a kiri a sara mbeni ndali ti Élisée lo oko.—2aG 2:7, 8, 13, 14.
Wara ngia na yâ ti awango ti Jéhovah
17 Na lege wa kusala so e sara na Jéhovah na mabe ayeke mû maboko na e ti zia bê ti e na lo mingi? Gbu li na ndö ti mbaï ti Bible so asara tënë ti lingo ti azo ti Israël na Sese ti zendo. Jéhovah ahunda na aprêtre so ayô arche ti mbele ti tambela droit na yâ ti Ngu ti Jourdain. Ye oko, na ngoi so azo aga nduru na ngu ni, ala bâ so kota ngu apika asara si ngu ni asuku amû ndo. Nyen la azo ti Israël ayeke sara? Ala yeke lango na yanga ti ngu ni ti ku teti ayenga mingi ti tene a kiri na gbe ni awe si? Ên-ën, ala zia bê ti ala kue na Jéhovah nga ala mû peko ti afango lege ti lo. Ye ti peko ni ayeke so wa? Bible atene: ‘Tongana gere ti aprêtre so ayô Arche alï na ngu, ngu so alondo na mbage ti nduzu asua, ngu so asuku, a luti na nduzu na ndo oko tongana gbagba; . . . aprêtre so ayô Arche ti Mbele ti L’Éternel aluti kpô na ndö kuru sese na yâ Ngu ti Jourdain; na azo ti Israël kue ahon na ndö kuru sese ni, juska azo kue afâ Ngu ti Jourdain.’ (Jos. 3:12-17). Tara ti bâ ngia ti bê ti azo ti Israël na ngoi so ala bâ so ngu so asua ngangu so aluti! Biani, mabe so azo ti Israël ayeke na ni na mbage ti Jéhovah akpengba ndali ti so ala sara ye alingbi na afango lege ti lo.
Wara ngia na yâ ti awango ti Jéhovah
18 Biani, Jéhovah ayeke sara mara ti amiracle tongaso ndali ti azo ti lo laso pëpe. Me lo yeke iri tënë nzoni na ndö ti e tongana e sara ye na mabe nga e mû peko ti afango lege ti lo. Yingo vulu ti Nzapa ayeke mû na e ngangu so e yeke na bezoin ni ti fa tënë ti Royaume na ndö ti sese kue. Jésus Christ, kota Témoin ti Jéhovah, adë bê ti adisciple ti lo so lo yeke mû maboko na ala na yâ ti kota kua so. Lo tene: “Ala gue, ala sara si azo na popo ti amara kue aga adisciple . . . mbi yeke na tere ti ala juska na lâ ni so aye ti ngoi so ayeke gue ti hunzi.” (Mat. 28:19, 20). A-Témoin ti Jéhovah mingi so ayeke na kamene wala na mbeto ti sarango tënë na azo atene so yingo ti Nzapa amû ngangu na ala ti fa tënë na azo so ala hinga ala pëpe.—Diko Psaume 119:46; 2 aCorinthien 4:7.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Akota tënë ti buku ti Josué
5:14, 15—Zo wa ayeke “Capitaine ti aturugu ti L’Éternel”? Tongana mungo Sese ti zendo ato nda ni, Capitaine wala oko ti akota mokonzi so ague lani ti mû ngangu na Josué ayeke peut-être mbeni zo nde pëpe me gi Jésus Christ so ayeke kozoni na yayu na so a iri lo “Tënë ni”. (Jean 1:1; Daniel 10:13). So tâ ye ti mungo ngangu na zo ti hinga so Jésus Christ so awara gloire awe ayeke laso na terê ti mara ti Nzapa na yâ bira so ala yeke sara ni na lege ti yingo!
Yenga ti 27 septembre–3 octobre
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOSUÉ 6-7
“Ke aye so ayeke asenge senge ye”
Bi lê ti mo yongoro na aye so ayeke senge senge!
5 Angu ngbangbo mingi na pekoni, lê ti Acan so ayeke mbeni zo ti Israël apusu lo ti nzi ambeni kungba so a gbu na gbata ti Jéricho. Nzapa amû yanga lani ti tene a futi aye ti gbata ni kue, me gi ambeni ye ni la a lingbi a zia ni na tabernacle ti Jéhovah. A gboto mê ti azo ti Israël atene: ‘Ala bata terê ti ala mveni, si tongana ala yeke futi ye so L’Éternel azonga awe, ala [sara nzara ni pëpe, Kozo Mbouki]’, si ala mû ambeni kungba ti gbata ni pëpe. Na ngoi so Acan ake yanga, azo ti Israël atï na gbe ti azo ti Aï na yâ ti bira na mingi ti ala akui. Acan afa na gigi pëpe ye so lo nzi juska a sigi na nda ti lo sigingo. Na Acan atene: “Mbi bâ” ambeni ye “na bê asara mbi teti ye so, na mbi kamata ye ni”. Nzara ti lê ti lo asara si a futi lo legeoko na “ye kue so ayeke na lo”. (Jos. 6:18, 19; 7:1-26). Acan asara nzara ti ye so a ke na lo ti mû ni.
w97 15/8 l. 28 par. 2
Ngbanga ti nyen la a doit ti fa asiokpari na gigi?
Mbeni raison ti fango asiokpari na gigi ayeke so, a yeke sara si congrégation aduti na saleté ape. Jéhovah ayeke Nzapa ti saleté ape, lo yeke nzoni-kue. Lo hunda ti tene azo kue so ayeke voro lo aduti na saleté ape na lege ti yingo nga na lege ti asarango ye ti ala. Bible so a sû na gbe ti yingo ti lo amû wango so: “So ala yeke amolenge so amä yanga, a yeke nzoni ala zia pëpe si anzara ti bê so ala yeke na ni ândö na ngoi so ala de ti hinga ndo pëpe so achangé sarango ye ti ala, me ti tene ala kpa Lo so ayeke nzoni-kue so airi ala so, zia ala nga aga azo so ayeke nzoni-kue na yâ ti sarango ye ti ala kue, ngbanga ti so Mbeti ti Nzapa atene: ‘A yeke nzoni ala ga nzoni-kue, ngbanga ti so mbi yeke nzoni-kue.’” (1 Pierre 1:14-16). Azo so ayeke sara asioni ye, wala siokpari, alingbi ti buba congrégation kue nga yingo ti Jéhovah ayeke duti na ndö ni ape tongana a sara mbeni ye pëpe ti punir ala wala ti zi ala.—Bâ Josué, chapitre 7.
Bi lê ti mo yongoro na aye so ayeke senge senge!
8 Nzara ti lê nga na nzara ti mitele alingbi nga ti gbu aChrétien. Ni la, Mbeti ti Nzapa awa e ti gi ti kanga nzara ti bê ti e tongana a ndu tënë ti aye so e yeke bâ nga na aye so e yeke sara nzara ni. (1 aCor. 9:25, 27; diko 1 Jean 2:15-17.) Job so ayeke zo ti mbilimbili ahinga so kamba ayeke na popo ti bango mbeni ye nga na sarango nzara ni. Lo tene: “Mbi te mbele na lê ti mbi; tongaso, mbi lingbi bâ masia tongana nyen?” (Job 31:1). Job ake ti ndu mbeni wali na nzara ni nga lo ke même ti pensé na ndo ti mbeni wali. Jésus afa nene ti tene zo asara pëpe nzara ti lango-sioni na yâ ti bê ti lo, lo tene: “Me mbi tene na ala: Zo kue so angbâ ti bâ mbeni wali si lo sara nzara ti wali ni so, andâ lo gi lo na wali na yâ ti bê ti lo awe.”—Mat. 5:28.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Atënë so azo ahunda
Na Israël ti giriri, a yeke si ka mingi so aturugu ayeke ngoro mbeni ngangu gbata. Me tongana ala ngoro gbata ni aninga, azo ti gbata ni ayeke te mingi ti akobe ti ala so ala bata. Ye oko, ti gbata ti Jéricho na peko ti so atï, azo ti gingo ye na gbe ti sese awara gbâ ti akobe so angbâ. Ni la, na yâ ti mbeni buku so ayeke na Anglais (Biblical Archaeology Review) atene: “Ye so a wara mingi na peko ti so a futi gbata ni ayeke afango ta ti sese nga na alê ti kobe. . . . Ye so ayeke nde mingi na atënë so ayeke na yâ ti mbeti ti mbaï ti Palestine ti aye so a wara na gbe ti sese.” A tene nga na yâ ti buku ni a tene: “Ti wara mara ti gbâ ti lê ti kobe tongaso ayeke nde mingi na ye so ayeke si ka.”
Bible atene so azo ti Israël amû kobe oko ape na yâ ti gbata ti Jéricho ndali ti so Jéhovah ahunda lani na ala ti sara tongaso (Jos 6:17, 18). A tene nga a tene so azo ti Israël amû kodro ni na yâ ti nze ti mars na avril, na peko ti ngoi ti kongo lê ti kobe, na ngoi ni so alê ti kobe ayeke gbani gbani (Jos 3:15-17; 5:10). So gbâ ti alê ti kobe angbâ na yâ ti gbata ti Jéricho afa so a ngoro ni aninga ape tâ gï tongana ti so Bible atene.
Yenga ti 4-10 octobre
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOSUÉ 8-9
“Aye so e manda na lege ti mbaï ti azo ti Gabaon”
it-1 l. 1046 par. 5—l. 1047 par. 2
Gabaon
Asarango ye ti lo na mbage ti Josué. Na ngoi ti Josué, azo ti mara ti Hévi ayeke na Gabaon; ala yeke oko ti amara mbasambala ti Canaan so a doit ti futi ala (De 7:1, 2; Jos 9:3-7). A iri nga azo ti Gabaon “azo ti mara ti Amori”; na bango ni, na ambeni ngoi, a yeke iri azo ti Canaan kue tongaso (2Sa 21:2; bâ nga Ge 10:15-18; 15:16.) Nde na ambeni zo ti Canaan ni, azo ti Gabaon abâ so atâa angangu turugu ti ala nga kota kodro ti ala, ala lingbi pëpe ti dö sese na azo ti Israël ndali ti so Jéhovah la ayeke tiri ndali ti ala. Tongaso, na peko ti so a futi Jéricho na Aï, azo ti Gabaon so na bango ni a yeke wara nga dä azo ti ambeni gbata ota ti Hévi, so ayeke Képhirah, Béeroth na Kiriath-Jéarim (Jos 9:17), a tokua azo na Josué na Guilgal ti hunda lo ti sara siriri na ala. Azo ti Gabaon so a tokua ala ayü asurungo bongo, afango poro, ala mû abozo ti vin so a sara ni na poro ti nyama so akôro, agbagbara bozo nga na amapa so ahule na asara fuku fuku ala tene so ala londo na mbeni yongoro kodro, so ayeke pëpe na popo ti akodro so azo ti Israël adoit ti mû ni. Ala hinga so maboko ti Jéhovah ayeke na peko ti ye so asi lani kozo awe na Égypte nga na agbia ti azo ti Amori, Sihon na Og. Me ala sara ye na ndara, ala sara pëpe tënë ti ye so asi na Jéricho nga na Aï, ndali ti so asango tongaso alingbi pëpe ti si na “yongoro kodro” kozo na ngoi so ala hon na ni. Akota zo ti Israël agbu li ti ala na ndö ti tënë ni nga ala yeda na ni na ala te mbele na azo ti Gabaon so ala yeke futi ala ape.—Jos 9:3-15.
“Zia bê ti mo na hingango ye ti mo mveni pëpe”
14 Teti so e kue e yeke awasiokpari, a lingbi e kue, même a-ancien so aninga na yâ ti kusala ni, e girisa pëpe ti gi fango lege ti Jéhovah na ngoi so e yeke mû adesizion. Bâ ye so Josué so amû li ni na peko ti Moïse nga na a-ancien ti Israël asara na ngoi so azo ti Gabaon, so asara ye na mayele ayü bongo na asara ye mo bâ mo tene ala londo ayo, aga ti bâ ala. Sân ti hunda Jéhovah, Josué na ambeni zo amû li ni ala gue ala leke tënë ti tene siriri aduti na popo ti ala na azo ti Gabaon nga ala te mbele na ala. Atâa so na nda ni Jéhovah ayeda na ye so ala sara, me so ala gi fango lege ti lo pëpe, lo sara si a sû ni na mbeti ndali ti nzoni ti e.—Jos. 9:3-6, 14, 15.
‘Mo tambela ti bâ sese ni’
14 Azo so ala tokua ala atene: ‘Aboi ti mo alondo na yongoro ndo, e ga teti iri ti L’Éternel Nzapa ti i.’ (Josué 9:3-9). Na bango bongo nga na akobe ti ala, a lingbi ti tene so ala londo a yo, me ti tâ tënë ni, Gabaon ayo na Guilgal kilomètre 30 tongaso. [19] Teti so ala bâ ti ala atene ye ni ayeke tâ tënë, Josué na amokonzi ti lo alë songo na Gabaon nga na agbata so ayeke na gbe ti Gabaon ni. Azo ti Gabaon asara mayele so gï ti tene a fâ ala pëpe? Oko pëpe. Nde na so, ala fa nzara ti bê ti ala ti duti azo so Nzapa ti Israël ayeda na ala. Jéhovah ayeda ti tene azo ti Gabaon aga ‘azo ti fango keke na azo ti tongo ngu teti bungbi ti azo ni, na teti gbalaka ti L’Éternel’, na gango na akeke ti wâ ti zongo na sandaga na ndö gbalaka (Josué 9:11-27). Azo ti Gabaon angbâ lani ti duti nduru ti sara akete kete kusala teti Jéhovah. A lingbi ti tene so ambeni ayeke lani na popo ti aNéthin (aNethinim) so alondo na Babylone si akiri, nga ala sara kua na temple so a kiri a leke ni (Esdras 2:1, 2, 43-54; 8:20). E lingbi ti sara ye tongana ti ala na sarango ngangu ti duti na siriri lakue na Nzapa, nga ti duti nduru ti sara même akete kete kusala so a mû na e na yâ kusala ti lo.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-2 l. 523 par. 3-5
Kangango kuâ ti zo na ndö ti keke
Na gbe ti ndia so Jéhovah amû na azo ti Israël, a lingbi ti kanga kuâ ti ambeni sioni zo na ndö ti keke na peko ti so a fâ ala; so “Nzapa adeba” ala awe, a yeke zia kuâ ti ala ni dandara na lê ti azo ti duti tongana mbeni tapande ti gbotongo mê. A doit lani ti descend kuâ ti mbeni zo so a kanga ni na ndö ti keke kozo ti tene ndo avuko na ti lu ni; tongana kuâ ni angbâ na ndö ti keke na bï ni kue ayeke buba sese so Nzapa amû na azo ti Israël (De 21:22, 23). Azo ti Israël ayeke sara ye lani alingbi na ndia so même tongana zo so a fâ lo ayeke zo ti Israël pëpe.—Jos 8:29; 10:26, 27.
Yenga ti 11-17 octobre
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOSUÉ 10-11
“Jéhovah atiri ndali ti Israël”
it-1 l. 48 par. 1
Adoni-Zédec
Mbeni gbia ti Jérusalem na ngoi so azo ti Israël amû Sese ti zendo. Adoni-Zédec abungbi na ambeni kete royaume na ouest ti Ngu ti Jourdain ti sara bira na aturugu ti Josué (Jos 9:1-3). Me, azo ti Hévi so ayeke na Gabaon asara siriri na Josué. Ti kanga lege na tanga ti azo ni ti ga nga awato ti lo, Adoni-Zédec abungbi aturugu ti lo nga na ala ti ambeni gbia osio ti Amori, na ala ngoro azo ti Gabaon nga ala sara bira na ala. Josué aga na koko ti azo ti Gabaon na mbeni lege so apika bê nga lo sö benda na ndö ti bungbi ti aturugu so amä terê so; ye so asara si agbia oku so kue akpe ala gue na Makkédah, na a gbu ala kâ na yâ ti mbeni kota dü ti tênë. Josué wani la afâ na maboko ti lo Adoni-Zédec nga na agbia osio so na lê ti aturugu ti ala, nga lo kanga kuâ ti ala na ndö ti keke. Na nda ni, a kiri a bi kuâ ti ala na yâ ti kota dü ti tênë ni, so aga dü ti kuâ ti ala.—Jos 10:1-27.
it-1 l. 1028 par. 4-8
Glason
Jéhovah asara na kua. Glason ayeke oko ti angangu ye so Jéhovah asara kua na ni na ambeni ngoi ti sara si tënë ti lo aga tâ tënë nga ti fa kota ngangu ti lo (Ps 148:1, 8; És 30:30). Ti kozoni so lo sara kua na ni a yeke na ngoi ti ye ti ngangu mbasambala ni so lo ga na ni lani na ndö ti Égypte, akota glason abuba aye kue ti ngonda, akungbi akeke nga afâ azo nga na anyama so ayeke na yâ ti yaka me andu pëpe azo ti Israël so ayeke na Goshen (Ex 9:18-26; Ps 78:47, 48; 105:32, 33). Na pekoni, na Sese ti zendo, na ngoi so azo ti Israël, na gbe ti fango lege ti Josué, aga ti mû maboko na azo ti Gabaon so agbia oku amä terê ti ga na bira na ndö ti ala, Jéhovah asara kua na akota glason ti futi azo ti Amori so aga ti sara bira ni. Na ngoi ni so, wungo ti azo so akota glason ni afâ ala ahon ti azo so azo ti Israël afâ ala na yâ ti bira.—Jos 10:3-7, 11.
Akota tënë ti buku ti Josué
10:13—Na lege wa mbeni ye ti kpene tongaso alingbi ti si? “Ye oko ayeke so ahon ngangu ti L’Éternel?”, Lo so ayeke Wasarango ayayu na sese (Genèse 18:14). Tongana lo ye, Jéhovah alingbi ti gbian mbeni ye na yâ tambela ti sese ti tene azo ti sese abâ atene lâ na nze aluti gi lutingo. Wala lo lingbi ti zia si sese na nze angbâ ti tambela na lege ni, na lo dengi gi sungo ti lâ na ti nze si lumière ti ala angbâ ti su. Atâa ye ni ayeke tongana nyen, “mbeni lâ tongaso ayeke pëpe” na yâ mbaï ti azo.—Josué 10:14.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
w09 15/3 l. 32 par. 5
Atënë so azo ahunda
So a sara tënë ti ambeni buku nde na yâ ti Bible nga so ayeke lani abuku so azo asara confiance na ni adoit ti mû lege na e pëpe ti tene so a sû abuku ni na gbe ti yingo ti Nzapa. Ye oko, Jéhovah Nzapa abata atënë kue so ayeke “tënë ti yanga ti Nzapa ti e” nga “ayeke ngbâ lakue.” (És 40:8). Biani, atënë kue so Jéhovah asoro ni na lo zia na yâ ti abuku 66 ti Bible so e yeke na ni ayeke tâ gï ye so e bezoin ni ti ‘lingbi na yâ ti ye kue, e wara aye kue so e yeke na bezoin ni ti sara na nzoni kusala kue.’—2 Tim. 3:16, 17.
Yenga ti 18-24 octobre
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOSUÉ 12-14
“Mû peko ti Jéhovah na bê ti mo kue”
Akota tënë ti buku ti Josué
14:10-13. Atâa so lo yeke lani na ngu 85, Caleb ahunda ti tene a mû na lo ngangu kua ti tombango amara so ayeke lango na yâ sese ti Hébron. Azo so asara kodro na sese ni so ayeke amara ti Anak so ayeke awalombe. Na lege ti mungo maboko ti Jéhovah, tâ kpengba turugu so asö benda, na Hébron aga mbeni kodro ti batango terê (Josué 15:13-19; 21:11-13). Tapande ti Caleb amû wâ na e ti tene e kpe pëpe ambeni ngangu kusala ti aChrétien so a mû na e ti sara.
Mabe na kpengo mbeto ti Nzapa atomba mbeto
11 Mara ti mabe tongaso aluti gï place oko pëpe. Mabe so ayeke kono tongana e yeke sara ye alingbi na tënë ti Nzapa, tongana e yeke “tara” aye ti nzoni so ayeke dä, e yeke “bâ” tongana nyen Jéhovah akiri tënë na asambela ti e, nga na ambeni lege nde, e yeke bâ tongana nyen lo yeke fa lege na e na yâ fini ti e (Psaume 34:9; 1 Jean 5:14, 15). E hinga biani so mabe ti Josué na Caleb akpengba lani tongana ala tara nzobe ti Nzapa (Josué 23:14). Bâ molongo ti atënë so: ala ngbâ na fini na peko ti ngu 40 ti tambela na yando, tongana ti so Nzapa atene kozoni na ala (Nombre 14:27-30; 32:11, 12). Ala sara kua ngangu na yâ ti angu omene so Israël atiri ti mû sese ti Canaan. Na nda ni ala duti na fini a ninga na ala yeke na nzoni seni nga ala wara asese tongana ye ti héritier ti ala. Biani Jéhovah ayeke futa ala so asara na lo be-ta-zo nga na mbeto pëpe!—Josué 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
it-1 l. 1032 par. 2-5
Guébal
Jéhovah azia lani “sese ti azo ti Guébal” na popo ti asese so angbâ ti tene azo ti Israël amû ni lani na ngoi ti Josué (Jos 13:1-5). Azo so ayeke na kite abâ so tënë so amä terê ape ndali ti so gbata ti Guébal ayo lani na nord ti Israël (kilomètre 100 tongaso na Dan) nga so lâ oko atï na gbe ti azo ti Israël ape. Ambeni wandara ti Bible apensé so peut-être a changé lani tënë ti Hébreu so ayeke na yâ ti versê so nga ala tene so kozo, versê ni atene: “sese so ayeke nduru na Liban,” wala ‘juska na frontière ti azo ti Guébal.’ Ye oko, a lingbi e hinga so azendo ti Jéhovah so ayeke na Josué 13:2-7 alingbi ti ga tâ tënë lani gï tongana azo ti Israël amä yanga si. Tongaso, peut-être azo ti Israël amû Guébal lani ape ndali ti kengo yanga ti ala wani.—Bâ Jos 23:12, 13.
Yenga ti 25-31 octobre
ANZONI YE SO AYEKE NA YÂ TI BIBLE | JOSUÉ 15-17
“Bata héritage ti mo ti ngangu ngere”
it-1 l. 1101 par. 2
Hébron
Na ngoi so azo ti Israël ayeke mû lani sud ti Canaan, ala futi azo ti kodro ti Hébron nga na gbia ti ala, kite ayeke dä ape so a yeke lo so lo ga gbia na peko ti Hoham (Jos 10:36, 37). Me atâa so azo ti Israël so Josué afa lege na ala afâ yâ ti komandema ti azo ti Canaan, na bango ni, ala zia acamp ti aturugu hio pëpe ti bata ando so ala mû ni lani. Na bango ni, na ngoi so azo ti Israël ayeke sara bira na mbeni ndo, azo ti Anak akiri asara kodro na Hébron; ye so asara si mbeni ngoi na pekoni Caleb (wala amolenge ti Juda so Caleb amû li ni na ndö ti ala) akiri amû kodro ni na maboko ti ala (Jos 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; aJu 1:10). A mû Hébron kozoni kue na Caleb ti mara ti Juda; na pekoni a zia ni nde, a ga gbata so zo ayeke kpe dä ti bata terê ti lo. A yeke nga gbata ti aprêtre. Me “ndo ti fango yaka ti gbata ni [Hébron] nga na akete kodro ni” ayeke lani ye ti héritage ti Caleb.—Jos 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.
it-2 l. 1097 par. 5-7
Kua ti ngangu
A yeke sara kua lani mingi na tënë “kua ti ngangu” (na Hébreu, mas) na ngoi ti giriri, ndali ti so fani mingi, a yeke mû azo so a gbu ala na ngoi ti bira ti sara kua ti ngbâa (De 20:11; Jos 16:10; 17:13; Est 10:1; És 31:8; Tot 1:1). Azo ti Israël so ayeke sara lani akua ti ngangu, na ngoi so ala yeke angbâa nga so akota zo ti Égypte so ayeke sara ye na ngangu ayeke bâ ndo na ndö ti ala, aleke ando ti batango ye dä na Pithom nga na Ramsès (Ex 1:11-14). Na pekoni, na ngoi so ala lï na Sese ti zendo, ahon ti sara ye alingbi na yanga so Jéhovah amû ti tomba azo ti Canaan na yâ ti kodro ni nga ti futi ala, ala mû ala na ngbâa ti sara akua ti ngangu. Ye ti peko ni ayeke lani sioni ndali ti so a sara si azo ti Israël akomanse ti voro anzapa ti wataka (Jos 16:10; aJu 1:28; 2:3, 11, 12). Gbia Salomon angbâ lani ti mû na ngbâa ahale ti azo ti Canaan so, so ti tene, ahale ti azo ti Amori, ti Heth, ti Périzzi, ti Hévi na ti Jébus ti sara akua ti ngangu.—1aG 9:20, 21.
it-1 l. 390 par. 4
Canaan
Atâa so azo ti Canaan mingi asö kuâ na ngoi ti mungo kodro ti ala nga so ala gbu ngangu na yâ ti akua ti ngbâa so ala sara, a lingbi ti tene so “Jéhovah amû na azo ti Israël akodro kue so lo deba yanga ti lo lani na akotara ti ala ti mû ni na ala,” nga lo sara si ‘ala duti na siriri na akodro kue so angoro ala’ nga “apendere zendo kue so Jéhovah amû lani na azo ti Israël, mbeni zendo ni oko atï na ngu pëpe; kue asi alingbi na tënë ti yanga ti lo.” (Jos 21:43-45). Awato ti azo ti Israël kue ayeke lani na yâ ti mbeto nga ala gi pëpe ti ga na kpale na ala. Nzapa atene kozo awe so lo yeke tomba azo ti Canaan “yeke yeke” yongoro tongaso si anyama ti ngonda adü mingi pëpe na yâ ti kodro so gï hio tongaso aga mbeni kodro so ayeke ngangu ti tene zo asara kodro dä so (Ex 23:29, 30; De 7:22). Atâa so azo ti Canaan ayeke lani na angangu ye ti bira mingi, so na popo ni a yeke wara apuse ti mbarata ti bira so a-épée ayeke na terê ti aroue ni, a lingbi ti tene ape so Jéhovah asara ye alingbi pëpe na zendo ti lo tongana azo ti Israël awara lege lani ape ti mû ambeni kodro ni (Jos 17:16-18; aJu 4:13). Ye oko, mbaï ti Bible afa na e so a yeke ndali ti so azo ti Israël wani ayeke lani be-ta-zo ape la si ala sö benda pëpe na ndö ti ambeni kodro so.—Nb 14:44, 45; Jos 7:1-12.
Gi anzoni ye so ayeke na yâ ti Bible
Mo hinga?
Gbako ayeke lani na Israël tongana ti so Bible afa?
BIBLE atene so ambeni gbako ayeke lani na Sese ti zendo nga akeke “awu” mingi (1 aGbia 10:27; Jos. 17:15, 18). Ye oko, tongana azo ti dengo kite abâ so a buba agbako ni mingi, ala yeke hunda terê ti ala wala gbako ayeke lani biani na Israël.
Mbeni mbeti (Life in Biblical Israel) atene so “agbako ayeke lani mingi na Israël ahon ti laso.” Akeke ti pin (Pinus halepensis), akota keke so akugbe ni ayeke hule ka ape (Quercus calliprinos) nga na ambeni kota keke (Pistacia palaestina), ayeke lani mingi na ndo ti ahoto ti yâ ti kodro ni. Na yâ ti Shéphélah, na ndo so akete hoto ayeke dä, a yeke wara nga gbâ ti akeke ti sycomore so afigue asigi dä (Ficus sycomorus). Na ndo ni so, a yeke wara ahoto mbage na mbage nga na Ngu ti Méditerranée.
Mbeni mbeti (Plants of the Bible) atene so laso na Israël, ambeni ndo ayeke dä so keke ayeke na yâ ni encore ape. Raison ni ayeke nyen? Mbeti ni afa so ye ni akomanse kete kete, a tene: “Azo ayeke buba agbako ndali ti tënë ti yaka, ti batango anyama, ti lekengo ada nga ala yeke dë akeke ti tingo na wâ.”