K’omanyire?

Ka Mordekayi ali muntu w’okunali?

MUYAHUDI muguma ohamagalwa Mordekayi agwerhe enafasi y’obulagirire omu bintu byajirikanaga biganirirwe omu citabu c’Ebibliya ca Esteri. Ali Muyahudi wal’ihesirwe omu kuhamisibwa, akag’ikola omu nyumpa y’obwami bw’e Persi. Ebyo byajirikanaga omu myaka ya 500-401 Embere za Kano Kasanzi Kirhu (E.K.K.K.), “gâli mango ga Mwami Asuerusi.” (Ene bantu banji baba bayemire oku oyo mwami ye wali Shasta wa Burhanzi.) Mordekayi acîka ekomplo yajiragwa y’okuniga mwami. Lyo mwami avuga Mordekayi omunkwa, ajira emipango y’okumuyeresa olukengwa embere z’olubaga. Buzinda, enyuma z’olufû lwa Hamani, mushombanyi wa Mordekayi n’abandi Bayahudi, mwami aha Mordekayi ecikono ca premier ministre. Eco cikono ahabagwa camuhashisa ahireho irhegeko lyacungulaga Abayahudi bal’ilamire omu Burhegesi bw’e Persi lyo barhag’iniguzibwa.​—Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Ba historiens baguma na baguma b’omu myaka kurhenga 1901-2000 badesire oku ecitabu ca Esteri ziba ndibi kone n’oku Mordekayi arhali muntu w’okunali wahabire. Cikone, omu mwaka gwa 1941, abantu bavumbula ebintu bya mira bapata akantu kalunzire okuboko ogo mwanzi gw’Ebibliya lugenda Mordekayi. Bici bavumbwire?

Bavumbula amandishi ga mira g’Abapersi g’e cunéiforme (mandishi gaba nka nfoto) gaganirire omulume ohamagalwa Marduka (omu Mashi ye Mordekayi). Ali mwimangizi, byanahashikana wa kuganja ensaranga omu vile y’e Suza. Arthur Ungnad, muntu wasomire bwenene eby’e histoire y’eyo eneo, ayandisire oku obo bo burhanzi baganirira Mordekayi omu mandishi garhali cigabi c’Ebibliya.

Kurhangira amango Ungnad ayandikaga ebyo, abasomi bahindwire omu zindi ndimi ebihumbi by’agandi mandishi ga mira g’Abapersi g’e cunéiforme. Egarhi k’ago mandishi hali amandishi gali mayandike okw’ibumba ly’olubamba gavumbulagwa omu vile y’e Persepolis, gabonekanaga omu bisigaliza by’Omuhako, hofi n’enkuta z’eyo vile. Ago mandishi g’okw’ibumba ly’olubamba gali ga kurhenga omu mango g’oburhegesi bwa Shasta wa Burhanzi. Gaba omu lulimi lw’Ecielamu ganabamwo mazino manji gali omu citabu ca Esteri.a

Mandishi manji g’okw’ibumba ly’olubamba g’omu vile y’e Persepolis gaganirire izino Marduka, wali mwandisi omu nyumpa y’obwami omu vile y’e Suza amango g’oburhegesi bwa Shasta wa Burhanzi. Mandishi maguma muli ago gadesire oku Marduka ali muhinduzi w’amandishi omu zindi ndimi. Ago mahugûlo gapatine n’ebi Ebibliya edesire lugenda Mordekayi. Ali mukozi omu yumpa y’obwami ya Mwami Asuerusi (Shasta wa Burhanzi) anakag’iderha ndimi ibirhi ntya. Mordekayi akagilug’iyimanga oku muhango gw’enyumpa y’obwami omu vile y’e Suza. (Est. 2:19, 21; 3:3) Ogo muhango gwali mubako munene bwenene abakozi b’omu nyumpa y’obwami bakag’ikoleramwo.

Hali bintu binji bishushine egarhi ka Marduka oganirirwe mw’ago mandishi g’okw’ibumba ly’olubamba na Mordekayi oganirirwe omu Bibliya. Bal’ilamire omu mango maguma na hantu haguma, banakag’ikola omu nyumpa nguma y’obwami kandi bali bakozi bal’igwerhe ecikono. Ebyo bishushine egarhi kabo byanarhuma rhwaderha oku ebi abantu bavumbula ebintu bya mira bavumbulaga byanaba biyerekire Mordekayi oganirirwe omu citabu ca Esteri.