MUYIGE OBUYEMERE BWABO | YONATANI
“Omurhima gwa Yonatani Gwalungana n’Ogwa Daudi”
Ivita lyali lyamahwa, n’omurhula gwaba omu Hibanda hy’e Ela. Mango maguma ehihusi hy’enyuma z’emidi hyakadunda amabashe g’abasoda bali omw’ikambi, na Mwami Saulu ajira entimanano haguma na basoda bage baguma na baguma enyuma z’emidi. Yonatani, mugala mukulu wa Saulu naye ali mw’eyo ntimanano, na mungere muguma waciri musole, akagiganirira n’omwishingo ebyamuhikire. Oyo musole ye Daudi, anali wa bushiru bunji na wa bushagaluke. Saulu akagiyumvirhiza bwinja-bwinja ogo mwanzi, arhanalonzagya ciru hinwa higuma himugereko. Gurhi Yonatani aciyumvirhe? Ali amahima mavita manji bwenene omu kasanzi koshi ali musoda omu murhwe gwa Yehova. Cikone lero arhali ye wahimire ivita olo lusiku, Daudi ye wahimire. Ali amahima Goliyati! Ka Yonatani ayumvirhe obumvu enyanya z’irenge Daudi ahâbagwa?
Nkaba oku Yonatani ajijire kwanakusomera: “Erhi Daudi ayusa okushambala bone Saulu, omurhima gwa Yonatani gwalungana n’ogwa Daudi, Yonatani amuzigira nk’oku acizigira yene.” Yonatani aha Daudi emishangi yage y’ecisoda, kuhiramwo n’omuherho gwage, olo lwali luhembo lwinja bwenene bulya Yonatani ali mulenga omu kufola omuherho. Na kandi Yonatani na Daudi balaganana, n’ebyo balagananaga byarhuma baba bîra banayumvikana oku balungana okuboko.—1 Samweli 18:1-5.
Obo bwîra barhondezagya buli egarhi k’obwîra bwinja bwenene buganirirwe omu Bibliya. Obwîra buba bwa bulagirire oku bantu b’obuyemere. Erhi rhwakacishoga abîra n’obwenge n’okuba bîra balungana okuboko na bishwekerezi, rhwanaba n’obuyemere buzibu muli zino nsiku z’amazibu. (Emigani 27:17) Rhulolage bici olwiganyo lwa Yonatani lwakarhuyigiriza okubiyerekire obwîra.
Omusingi gw’Obwîra
Gurhi barhondezize obwîra bwa ntyo duba-duba? Omusingi gw’obo bwîra go gwarhurhabala rhumanye ishuzo. Rhuganirire ebyakagijirikana ago mango. Yonatani aligwerhe amazibu mw’ako kasanzi. Erhi hagera nsiku, ishe, Mwami?Saulu ashanja; agendekera aba mubi lusiku oku lundi. Saulu ali mulume mwirhohye, wa kurhumikira na wa buyemere, cikone ahikira aha aba mwami wa bucibone arhanacirhumikiraga Nnâmahanga.—1 Samweli 15:17-19, 26.
Yonatani avunika omurhima bwenene bulya ali mwîra wa hofi-hofi w’ishe. (1 Samweli 20:2) Nkaba Yonatani acidosize okubiyerekire amazibu olugenzi lw’ishe lwakalerhire ishanja lishogwa lya Yehova. K’okurharhumikira kwa mwami kwakarhumire bacikala barhacishimba enjira ya Nnâmahanga n’okurhaciyemerwa naye? Kobinali, ako kali kasanzi kazibu kuli Yonatani, mulume wa buyemere.
Okuganirira ebyakagijirikana ago mango kwanarhurhabala rhuhugûkwe ebyarhumaga Yonatani na Daudi baba bîra. Yonatani abwine oku Daudi aligwerhe obuyemere bunji. Okengere oku, lubero n’abandi basoda ba Saulu, Daudi arhayobohaga okulwisa Goliyati mpu bulya ali muliri na munene. Abona oku, okujilwa ivita omw’izino lya Yehova kwakamurhabire abe n’obuhashe kulusha Goliyati n’ebikolanwa byage by’okulwa ivita.—1 Samweli 17:45-47.
Myaka milebe embere z’aho, Yonatani naye agwerhe entanya za ntyo. Aliyemire n’obwalagale oku balume babirhi bone, k’okuderha ye n’owakagimurhwaza ebikolanwa by’okulwa ivita, banarhera n’okuhima omurhwe goshi gw’abasoda. Bulya gurhi aliyemire ntyo? Yonatani aderha ntya: “Ntaco cakahanza Yehova okuyokola.” (1 Samweli 14:6, NWT) Yonatani na Daudi balishushine omu bintu binji: bagwerhe obuyemere busezire muli Yehova banalimuzigire bwenene. Ebyo go gwali musingi g’obwîra egarhi k’ababo balume babirhi. Ciru akaba Yonatani ali mwene mwami, alinagwerhe buhashe bunji analikola hofi ayeneze myaka 50, na Daudi ali mungere arhanaliciyeneza myaka 20, ebyo byoshi birhabahanzagya okujira obwîra.a
Ebi balagananaga byalanga obwîra bwabo. Omu njira nci? Daudi alimanyire oku hali akantu Yehova alirheganyize enyanya zage: ye wali waba mwami w’e Israheli enyuma za Saulu! Ka Daudi afulisire Yonatani ogo mwanzi? Nanga! Obwîra bwinja buli nk’obo bwabo buba buyimangire oku nganîro z’obwalagale ci arhali oku kufulikana ihwe erhi oku kurhebana. Ka Yonatani agayire erhi amanya oku Daudi ye wakabire mwami? K’al’ilangalire oku ye wakabire mwami n’okukubûla ebintu bibi ishe ajijire? Ebibliya erhadesiri oku Yonatani agwerhe entanya za ntyo; eganirire eby’obulagirire byone kuli ye, obwishwekerezi n’obuyemere bwage. Abwine okw’iroho lya Yehova lyaliko Daudi. (1 Samweli 16:1, 11-13) Muli oko, Yonatani ahikiriza eciragane cage arhanalwaga oluhali na Daudi, cikone agendekera amubona nka mwîra wage. Yonatani alilonzize obulonza bwa Yehova bujirikane.
Yonatani na Daudi balishushine omu bintu binji: bagwerhe obuyemere busezire muli Yehova banalimuzigire bwenene
Obo bwîra bwabo bwahikira aha bwalerha migisho minji. Bici obuyemere bwa Yonatani bwakarhuyigiriza? Kuli kwinja abakozi ba Yehova bakabona obulagirire bw’okujira obwîra. Kurhali kwa bulagirire rhuyumanane n’abîra birhu oku myaka erhi babe b’omu bûko bwirhu, cikone banarhujirira minja manji erhi bakaba bagwerhe obuyemere busêzire. Kanji-kanji, ngasi muguma akagizibuhya owabo n’okumuha omurhima. Na bombi balilagirire kw’obo burhabale bulya obwîra bwabo bwali hofi buje omu marhangulo.
Kuli Ndi Yonatani Akabire Mwishwekerezi
Oku murhondêro, Saulu alizigire Daudi anamujira mukulu w’abasoda bage. Lubero na Yonatani, erhi hagera kasanzi kasungun,u Saulu arhondera okuyumviza Daudi obumvu. Daudi ahima kanji-kanji Abafilistini bali bashombanyi b’aba Israheli. Oko kwarhuma Daudi ahâbwa irenge n’okusimwa n’abantu. Ciru bakazi baguma na baguma b’aba Israheli bayimba ntya: “Saulu anakubire n’okuniga ebihumbi byage, na Daudi amakumi g’ebihumbi.” Saulu arhashagalukiraga olwo lwimbo. Ebibliya edesire oku “kurhondera olo lusiku, Saulu arhondera okulola Daudi n’isu libi.” (1 Samweli 18:7, 9, NWT) Ayoboha mpu nkaba Daudi amuyimûla oku bwami. Ezo ntanya za Saulu zali za buhwinja. Kobinali, Daudi alimanyire oku ye wanabe mwami enyuma za Saulu, cikone ntamango arhanyize oku anarhôle enafasi y’oyo mwami mushigwa amavurha wa Yehova anaciri arhambula!
Saulu ajira ekomplo mpu lyo Daudi ayishinigwa omu kasanzi k’ivita, cikone eyo komplo yage erhagwarhaga. Daudi agendekera ahima amavita n’abantu bagendekera okumusima n’okumukenga. Buzinda Saulu ahamagala abantu b’ahamwage boshi, k’okuderha abakozi bage n’enfula yage, mpu lyo bajira ekomplo y’okuniga Daudi! Orhanye gurhi Yonatani aciyumvirhe erhi abona ishe ajira ntyo! (1 Samweli 18:25-30; 19:1) Yonatani ali mwishwekerezi kuli ishe, cikone anali mwishwekerezi kuli Daudi, mwîra wage. Bulya birhakahashikine abere mwishwekerezi kuli bombi, gurhigi akajijire?
Yonatani aderha ntya: “Mâshi mwami amanye akajira ecaha omu kuyirha omurhumisi wage Daudi, bulya yene nta mabi akujirire. Ciru na kandi, kali ebijiro byage byoshi biri bya bunguke bunene emwawe. Afulumusire olufu erhi ayirha olya mufilistini, na ntyo Nyamubaho ayokola Israheli erhi ye orhuma. Wene wabwine okwola koshi wanasima bwenene. Kurhigi wankacihuma n’òmuko gw’omuntu mweru-kweru, omu kuyirha Daudi buzira igwarhiro.” Lero Saulu aba n’olugero omu kuyumvirhiza Yonatani, anacigasha oku arhayirhe Daudi. Cikone Saulu arhakag’ihikiriza ebi anadesire. Cikoki erhi Daudi acibihima agandi mavita, Saulu acibimuyumviza obumvu kuhika alonza okumutumirha n’itumu! (1 Samweli 19:4-6, 9, 10) Daudi afulumuka anarhenga aha bwami.
K’okola olwisize amazibu g’okumanya kuli ndi waba mwishwekerezi? Oko kwanarhuma omuntu aciyumva kubi bwenene. Muli ako kanga, bantu baguma na baguma banakuhanûla oku ensiku zoshi oshinganine obe mwishwekerezi oku bantu b’omu mulala gwawe. Cikone Yonatani alimayire oku arhali ntyo kwalishinganine ajire. Gurhi akabezire mwishwekerezi kuli ishe, n’obu Daudi ali mukozi mwishwekerezi wa Yehova anakagimurhumikira? Ntyo Yonatani aleka obwishwekerezi bwage kuli Yehova bulongoze omuhigo gwage. Co carhumaga ahalira Daudi. Burhangiriza, Yonatani ali mwishwekerezi kuli Yehova, cikone ayerekana n’oku ali mwishwekerezi kuli ishe omu kumuha ihano n’obwalagale ahali h’okumubwira ebi alilonzize okuyumva. Ngasi muguma wirhu anaba n’obunguke omu kuyiga olwiganyo lwa Yonatani lw’obwishwekerezi.
Okuba Mwishwekerezi Kuba Kuhûnyire Binji
Kandi Yonatani alonza okurhabala Saulu ayumvanye na Daudi cikone lero arhamuyumvagya. Daudi ayishibona Yonatani kwa bwifulikwe, anamuyesa oku ayobohire bakamuniga. Abwîra Yonatani ntya: “Ndesire okunali oku ndi hofi h’okufa.” Yonatani ayemera oku alonza okumanya entanya z’ishe kuli oko n’okubwira Daudi erhi ishe alonzize okujira omurhula haguma naye. Daudi akacifulisire, na Yonatani akakolesize emuherho n’emyampi ly’amubwira eyo myanzi. Yonatani abwira Daudi oku acigashe omu kumulaganya ntya: “Erhi nakafa, onakâyorha wajirira ab’omu mulala gwani aminja, orhalekaga okwo, kuhika Nyamuzinda akuhimire abashombanyi bawe boshi en’igulu.” Daudi ayemera oku alanga abantu b’omu mulala gwa Yonatani.—1 Samweli 20:3, 13-27.
Yonatani alonza okuganirira Saulu aminja ga Daudi, cikone Saulu agaya bwenene! Ahamagala Yonatani oku ali “mwana w’ecishungu-kazi” anamubwira oku obwishwekerezi bwage kuli Daudi bwabonesa omulala goshi nshonyi. Analonza okuhiramwo Yonatani iroho ly’okucikaliza. Amubwira erhi: “Bulya oku mwene Yese anaciba hanola igulu ntako mwalama oli we oli obwami bwawe.” Yonatani arhayemeraga ezo ntanya, acibiyinginga ishe ntya: “Carhuma afa obwola, bubi buci ajizire?” Saulu agaya bwenene! Ciru akaba alikola mushosi, aciri ntwali omu kulwa ivita. Alikira omugala itumu! Ciru akaba ali mulenga omu kulwa amatumu, er’itumu lirhagwarhaga Yonatani. Oko kwabonesa Yonatani nshonyi anagaya bwenene, buzinda agajira ikumi n’abirhi.—1 Samweli 20:24-34.
Mw’ako kanga kazibu, Yonatani ayerekana oku arhali wa kucikaliza
Esezi lyakulikiraga, Yonatani aja omw’ishwa hofi n’aha Daudi alicifulisire. Nk’oku banalagananaga, alasha omwampi ly’amanyisa Daudi ahugûkwe oku Saulu acilonzize okumuniga. Buzinda Yonatani abwira olya muntu wakagimurhwaza ebikolanwa b’ivita oku agaluke omu vile. Yene asigala na Daudi, na ntyo bakabwine obulyo bw’okuganira. Bombi balaka, na Yonatani agaya bwenene okubona omwîra wage Daudi akola arhondera okulama nka mubunga.—1 Samweli 20:35-42.
Mw’ako kanga kazibu, Yonatani ayerekana oku ali mwishwekerezi ci arhali wa kucikaliza. Shetani, mushombanyi w’abantu bishwekerezi boshi, akalonzize Yonatani akulikire olwiganyo lwa Saulu n’okulonza ahâbwe obuhashe n’irenge. Rhukengere oku Shetani anakashumya bene bantu babe n’iroho ly’okucikaliza. Ahashire okushumya Adamu na Eva, babusi birhu barhanzi. (Omurhondêro 3:1-6) Cikone arhahashaga okujira ntyo kuli Yonatani. Kobinali Shetani aciyumvirhe kubi bwenene. Ka nawe wanahash’ihima ago mazibu ga ntyo? Rhulamire omu kasanzi bantu banji bali ba kucikaliza. (2 Timoteyo 3:1-5) Rhuyige olwiganyo lwa Yonatani lw’obwishwekerezi n’okurhacikaliza
Bulya Yonatani ali mwîra mwishwekerezi, abwira Daudi ebi ashinganine ajire ly’acilanga oku buhanya
“Nakurhonyagya Bwenene”
Saulu ahikira aha aba mushombanyi nkununu wa Daudi. Yonatani ahwerwa erhi abona ishe akola nka musirhe omu kugusha haguma omurhwe gw’abasoda lyo bajilonza muntu muguma yene wali mweru-kweru. (1 Samweli 24:1, 2, 12-15; 26:20) Ka Yonatani naye agenzire haguma n’abo? Kushagalwire okubona oku ntaho Amandiko gadesire oku ali haguma nabo. Yonatani arhakajijire ntyo enyanya z’obwishwekerezi bwage kuli Yehova, kuli Daudi na kuli eciragane amuhâga.
Agendekire azigira omwîra wage. Enyuma z’akasanzi, alonza gurhi akacirhimanana na Daudi. Arhimanana naye e Horesha, k’okuderha “Hantu h’Emirhi.” Horesha yali eneo y’emizirhu na ya ntondo nyinj,i nkaba oku bilometre bisungunu e sud-est y’e Hebroni. Bulya gurhi Yonatani ahiraga akalamo kage omu mazibu ly’ajibona oyo mubunga? Ebibliya edesire oku ajijire ntyo lyo “amuha omurhima muli Nyamuzinda.” (1 Samweli 23:16) Gurhi Yonatani ajijiremwo ntyo?
Yonatani abwira omwîra wage ntya: “Orhayobohaga cici.” Acibimubwira n’obwalagale ntya: “Larha Saulu arhakuhikekwo.” Bulya gurhi amubwiraga ntyo n’obwalagale? Bulya Yonatani aliyemire n’obwalagale oku Yehova ahikiriza ebiragane byage. Acibiyushula ntya: “Wayishiba mwami w’Israheli.” Omulebi Samweli ali amaderha ntyo omu myaka yageraga, na Yonatani akengeza Daudi oku ebi Yehova aderhaga birhabula buhikirira. Gurhigi Yonatani arhanyize ayishiba omu mango gayisha? Aderha ntya: ‘Nayishiba wa kabirhi enyuma zawe.’ Yonatani ayerekana oku ali mwirhohye bwenene! Akarhimusirwe okukola idako ly’obulongozi bw’oyo musole al’ilushire myaka 30, n’okumulunga okuboko! Yonatani ashwinja ntya: “Larha Saulu amanyire okwola naye.” (1 Samweli 23:17, 18) Saulu alimanyire omu murhima gwage oku birhakahashikana ahime oyo mulume Yehova acishogaga oku ye wayishiba mwami enyuma zage!
Erhi Daudi ali omu bulagirire, Yonatani amuha omurhima
Buzira karhinda, omu myaka yakulikiraga, Daudi akagikengera olo lusiku barhimananaga na Yonatani. Lwo lwanali lusiku luzinda babonanaga. Eby’okugayisa, kuli kubona oku obulangalire bwa Yonatani bw’okuba wa kabirhi omu bwami bwa Daudi burhahikiriraga.
Yonatani alusa ishe lyo bajilwisa Abafilistini, bashombanyi nkununu b’aba Israheli. Akalwire ivita aha burhambi bw’ishe n’ezamiri zicîre, bulya ciru akaba ishe agwerhe amagosa, Yonatani agendekera ashokoza omukolo gwa Yehova. Alwa n’oburhwali n’obwishwekerezi boshi nk’oku anayorhaga ajira, cikone aba Israheli bahimwa. Saulu ali amabiha bwenene, ahikira aha ajira eby’obukurungu n’obu Irhegeko lya Nnâmahanga lyali lihanzize okujira ntyo, n’oko kwarhuma Yehova arhacigendekeraga amugisha. Bagala basharhu ba Saulu, kuhiramo na Yonatani, banigwa mw’er’ivita. Mw’er’ivita bayagaza Saulu bwenene na buzinda aciniga.—1 Samweli 28:6-14; 31:2-6.
“Yonatani aderha ntya: ‘Wayishiba mwami w’Israheli, nani nayishiba wa kabirhi enyuma zawe.—1 Samweli 23:17
Daudi agaya bwenene. Oyo mulume mwinja na wa kubabalira alakira Saulu, ciru akaba Saulu akagimulibuza anamulerhera mazibu manji! Daudi ayandika olwimbo lw’okulakira Saulu na Yonatani. Nkaba ezi nderho za Daudi zihumire oku murhima bwenene ziyerekire Yonatani, muhanûzi na omwîra wage: “Namayumva ecifufu erhi werhuma, yaga Yonatani, mwene wirhu. Nakurhonyagya bwenene, n’okukurhonya kwani kwali kulushire okuzigira abakazi.”—2 Samweli 1:26.
Daudi arhayibagiraga eciragane ahâga Yonatani. Myaka minji enyuma z’aho alonza Mefibosheti mwene Yonatani wali cirema, anarhondera okumushibirira. (2 Samweli 9:1-13) Biyumvikine n’obwalagale oku Daudi aciyigirizize binji okubiyerekire obwishwekerezi bwa Yonatani n’okurhacilongeza kwage irenge, n’okuba mwishwekerezi oku mwîra wage ciru akaba oko kwakahizire akalamo kage omu mazibu. Ka hali ebi oko kwakarhuyigiriza nirhu? Ka nirhu rhwanacijirira abîra bagwerhe amorhere gali nk’aga Yonatani? Ka nirhu rhwanaba bîra ba ntyo? Erhi rhwakarhabala abîra birhu babe n’obuyemere muli Yehova n’okubuzibuhya, erhi rhwakahira obwishwekerezi bwirhu kuli Nnâmahanga oku nafasi ntanzi, n’erhi rhwakagendekera rhwaba bishwekerezi buzira kucikaliza, rhwabana bîra bali aka Yonatani. Na kandi rhwanayiga obuyemere bwage.
a Yonatani aganirirwe oburhangiriza omu Mandiko oku murhondêro gw’oburhegesi bwa Saulu, ali mukulu w’abasoda analikola agwerhe hofi myaka 20. (Emibalè 1:3; 1 Samweli 13:2) Saulu arhegeka myaka 40. Erhi Saulu afâ, Yonatani alikola agwerhe hofi myaka 60. Daudi naye alikola agwerhe myaka 30 erhi Saulu afâ. (1 Samweli 31:2; 2 Samweli 5:4) K’okuderha oku Yonatani alilushire Daudi hofi myaka 30.