Mataupu 7

Le Faailoaina o le Mesia, le Tupu

1. Aiseā ua talafeagai lelei ai, ona faaaogāina e Ieova Tanielu e vavalo e uiga i le taimi o mea e tutupu?

O LE a avea le perofeta o Tanielu o se tasi o i latou o ē toetutū e auai i fuafuaga a le malo o le Atua i luga o le lalolagi. A o ia faamaeʻaina lona olaga umi lava i le auaunaga ia Ieova, na taʻuina atu ia te ia e faapea: “Auā e te malolo, e te tu mai foi i lou tofi pe a oo i le iuga o aso.” Sa naunautai ai lava Tanielu i “ona po o le iuga,” atoa foi ma “mea e ofo ai” o le a tutupu, e pei lava foi ona tatou faanaunau i ai i aso nei. O le mea lea, sa talafeagai lelei ona faaaogā e le Tausi Taimi Sili, o Ieova le Atua, Tanielu e avea ma ana perofeta e tusa ma lana faasologa o le taimi mo le “oo mai” o le Malo.—Tanielu 12:4, 6, 13; 11:27, 35; faatusatusa i le Amosa 3:7; Isaia 46:9-11.

“LE FAATAFUNAINA O IERUSALEMA”

2. (a) O le ā le valoaga a Isaia na faafuaseʻi ona faataunuuina i le 539 T.L.M., ma na faapefea? (e) O le ā le vavega na manaomia ina ia faataunuuina le Ieremia 25:11, 12 i le taimi tonu?

² Ina ia talafeagai ma le valoaga a Ieova na tulei i ai i senituri ae leʻi oo i lena taimi, na paʻū ai le Emepaea o Papelonia i vaegaau a Kuresa le Peresia ma Tariu le Metai. (Isaia 44:24, 27, 28; 45:1, 2) Sa avea Tariu ma tupu o le malo tuai o Papelonia. O le tausaga lea e 539 T.L.M. O le onosefuluvalu ai lea o tausaga ua tuanai ai talu ona faatafunaina e Nepukanesa o Papelonia Ierusalema ma lona malumalu, sa faagaogaoina le laueleele o sa Iutā, ma aveina atu tagata Iutaia na faasaoina i Papelonia. Ona o le mea lea sa tulimataia e le toeaina o Tanielu na ia tusia ai i le tausaga muamua lava o Tariu e faapea: “O aʻu o Tanielu na aʻu iloa ai i tusi le faitau o tausaga na fetalaia mai e Ieova ia Ieremia le perofeta, ia faaatoaina ai le faatafunaina o Ierusalema, o tausaga e fitugafulu ia.” (Tanielu 9:2; Ieremia 25:11, 12) O le ā le vavega sa ono mafai ai e tagata Iutaia o ē sa faatagataotauaina, ona toe foi ane ma toe faafoisia le tapuaiga a Ieova i Ierusalema i le na o le toe lua lava tausaga?

3. O le mea lea, o le ā le talosaga na ole atu ai ma le naunautai Tanielu?

³ Sa talosaga ma le naunautai Tanielu mo lona nuu, i lona faailoaina o a latou agasala ma valaau ia Ieova ia faaalia lona finagalo alofa. E sili i na mea uma, sa ia faatagisia foi Ieova ina ia aveesea mai Lona suafa sili le faalumaina sa faia i ai e nuu tuaoi o Isaraelu. Sa faapea ona ia ole atu i lona Atua: “Ieova e, ia e faafofoga mai. Ieova e, ia e faamagalo mai. Ieova e, ia e uaʻi mai, ma e faia lava. Aua le faatuatuai, ona o lau lava afioga, loʻu Atua e, auā ua taʻua lava lou suafa i luga o lau aai ma i luga o lou nuu.”—Tanielu 9:4-19, NW.

4. Na faapefea ona tali atu Ieova i lena tatalo?

⁴ Pe na tali mai Ieova i lenei tatalo? Sa ia tali mai lava! Ma i lona faia faapena, na ia faataunuuina ai foi lana valoaga. Sa ia faia le sui o Tariu, o Kuresa o Peresia, ina ia faaoo atu le poloaiga mo le vaega totoe o Isaraelu ia ō aʻe i Ierusalema ma toe fausia le malumalu o Ieova. A o faaiʻu lona ‘fitugafulu tausaga,’ i le 537 T.L.M., ona toe amataina ai loa lea e Iutaia na toe faafoisia ona ofoina atu taulaga ia Ieova i lona fata faitaulaga sa toe fausia i Ierusalema.—2 Nofoaiga a Tupu 36:17-23; Esera 3:1; Isaia 44:28; 45:1.

LE TAIMI O LE AFIO MUAMUA MAI O LE MESIA

5. (a) O le ā le mea na vave ona sosoo aʻe i le tatalo? (e) O le ā le vaitaimi sa faatāuaina mai i le Tanielu 9:24-27?

⁵ Sa iai foi se isi mea na vave ona sosoo aʻe i le tatalo a Tanielu. Na liutino ane le agelu o Kaperielu i ona luma i le tino faaletagata ma na amata ona tautala atu ia te ia. Na ia faasino atu e faapea o Tanielu o sē “ua alofateleina [e Ieova]” ma na ia amata ona tuuina atu atili ia te ia ‘le poto ma le malamalama.’ (Tanielu 9:20-23) O mea na ia fetalai atu ai o mea fou atoatoa, o se faaaliga fou ia Tanielu. O se valoaga e maofa ai, e aafia ai mea e tutupu i se vaitaimi, e lē o ni “tausaga e fitugafulu,” a o “vaiasosa e fitugafulu.” Ia faitau le tala atoa i le Tanielu 9:24-27. Po o le ā le uiga o le valoaga?

6. O le ā le umi o “vaiasosa e fitugafulu”?

⁶ Ua fai mai le valoaga faapea na atofaina “vaiasosa e fitugafulu” e faatatau i le afio mai o le “Mesia le Alii,” o le Tupu folafolaina i le gafa o Tavita. E mafai ea ona avea ia vaiasosa ma vaiasosa moni lava? E leai, auā o mea uma lava na valoia sa faigata ona tutupu i le tausaga ma le afa. Sa faamaonia o “vaiasosa” i ona aso taitasi e faitauina o se tausaga. (Faatusatusa i le Levitiko 25:8.) O le mea moni, ua faaaogāina e nisi faaliliuga o le Tusi Paia fuaitau e pei o le, “fitugafulu o vaiasosa o tausaga” i le Tanielu 9:24. (An American Translation, Moffatt, Today’s English Version; tagai foi i manatu i pito i lalo o itulau i le Rotherham, The New American Bible, The Jerusalem Bible.) Ua manino lava la, o le uiga o “vaiasosa e fitugafulu,” o tausaga moni ia e 490.

7, 8. (a) Aiseā na lē faitauina ai “vaiasosa e fitugafulu” e amata mai i le poloaiga a Kuresa? (e) Na taliina faapefea le tatalo a Neemia? (i) Sa faapefea ona tali mai tagata Iutaia i le “poloaiga” a le tupu? (o) O anafea na tupu ai lenei mea?

⁷ O anafea na amata ai ona faitau “vaiasosa e fitugafulu”? Ua taʻu mai e le Tanielu 9:25 ia i tatou: “E afua mai i le oo atu o le poloaiga ia toe faia ma ia atiina ae Ierusalema.” Ae ui i lea sa lē iai i le faatonuga a Kuresa sea “poloaiga.” Sa gata ai lava i le ‘toe fausiaina o le fale o Ieova,’ lea e aofia ai ma le fata e fai ai taulaga. (Esera 1:1-4) Seia oo atu i tausaga e sili atu i le 80 mulimuli ane ai, sa tumau pea ona “faatafunaina” le aai ma ona pa na soloia i lalo. O le taimi tonu lea na faafaigaluegaina ai se Iutaia faamaoni, o Neemia, e fai ma tautu uaina a le Tupu o Aretaseta o Peresia, i le maota i Susana. Ina ua faalogo o ia i le pagatia o tagata Iutaia i Ierusalema, ona ia tatalo ai lea ina ia aveesea lenei “faalumaina” mai le suafa o Ieova.—Neemia 1:3, 11; 2:17.

⁸ Sa mata faanoanoa Neemia, a o ia tautuina le uaina a le tupu. Ona fesili atu ai lea o Aretaseta ia te ia: “Se a le mea ua e mata faanoanoa ai, ae leai sou maʻi? ua na o le faanoanoa lava o le loto lena?” Ina ua iloa e le Tupu le pogai, ona vave loa lea ona tuuina atu e ia o faatonuga ia Neemia ia toe foi atu i Ierusalema, ina ia mafai ona ia toe atiina aʻe “pa” ma “faitotoa” o le aai. Ina ua taunuu atu i inā Neemia, ina ia taʻu atu le finagalo alofa o le Atua na faaalia, ma ia faaoo atu le “upu” a le tupu ia “toe faia ma ia atiina aʻe Ierusalema,” pe na faapefea ona tali mai tagata? “Ona faapea mai lea o i latou, Ina tulai ia, ina tatou faia ia. Ona latou faamalolosi ai lea i lenei galuega lelei.” Na tutupu ia mea uma “i le lua o sefulu o tausaga o Aretaseta le tupu.”—Neemia 2:1-18.

9. E mafai faapefea ona tatou fuafuaina lona 20 o tausaga o le nofoaiga a Aretaseta?

⁹ O le ā tonu lava le tausaga lena? O faamaoniga sili ona tāua e faapea o Aretaseta lenei (na taʻua foi o “Longimanus” ona o le umi o lona lima taumatau) na soloaʻi ane i le nofoalii Peresia ina ua maliu lona tamā o Kesese (Xerxes). O le tausaga muamua lava o le nofoaiga a Aretaseta o le 474 T.L.M. O lea la na paʻū tonu lona 20 o tausaga i le 455 T.L.M.a

10. Na faapefea ona faataunuuina le valoaga e faatatau i le uluai “fitu vaiasosa”?

¹⁰ O lea la, o “vaiasosa” i le Tanielu 9:25 e tatau ona amata ona faitauina mai le 455 T.L.M. Tatou te faitauina e faapea:

“Ia e iloa foi ma e manatunatu, e afua mai i le oo atu o le poloaiga ia toe faia ma ia atiina ae Ierusalema, e oo atu i le Mesia le Alii, e fitu vaiasosa ma vaiasosa e onogafulu ma le lua, e toe faia le ala tele ma le pa i ona po lava o le puapuaga.”

E foliga mai faapea, o le “fitu vaiasosa” i le amataga, po o le 49 tausaga, e aofia ai le taimi o le toe atiina aʻe o le aai, seia oo atu i le 406 T.L.M. O “ona po lava o le puapuaga” e faasino i teteega malolosi i lena galuega atiina aʻe na oo atu lava mai tagata sa tuaoi ai. (Neemia 4:6-20) Ae ui lava la i lea, e pei ona faailoa mai e talafaasolopito, na avea Ierusalema ma se aai tele ma le tauluola i le faaiʻuga o lena senituri.b

11. Na faapefea ona aliali mai “le Mesia le Alii” i le taimi tonu?

¹¹ E ui i lea, i tala atu o lenei “fitu vaiasosa” o loo iai le isi “vaiasosa e onogafulu ma le lua”—ona maua ai lea o le aofaiga e 69 vaiasosa o tausaga, po o le 483 tausaga, mai le 455 T.L.M. seia oo “i le Mesia le Alii.” O nei tausaga e 483, e aofia ai ma na o sina vaega o le 455 T.L.M. ma le vaega o le tausaga mulimuli, ona oo atu ai lea i le 29 T.A. Pe na aliali mai ai ea le Mesia i lea taimi? Ua faamatala mai e le Luka 3:1-3 e faapea i “le tausaga e tasi le sefulu ma le lima i le nofoaiga a Tiperio Kaisara,” na “alu atu ai lea” o Ioane le Papatiso “i le itu uma o Ioritana, ua talaʻi atu le papatisoga.” Talu ai ona ua faamautuina e tagata tusitala faapea o Tiperio na avea ma Emeperoa o Roma ia Aokuso 17, 14 T.A. (kalena a Gregory) o lea la na amata le talaʻiga ma le papatisoga a Ioane i lona 15 o tausaga o le nofoaiga a Tiperio—i le tau e totogo ai mea o le 29 T.A. I le tau e afu ai mea o lena lava tausaga—29 T.A.—na papatisoina ai Iesu, ona afio ifo ai lea o le agaga paia mai le lagi e faauuina o ia e fai ma Mesia. O le mea moni, o le taimi tonu lava lea o le faataunuuga o le valoaga tauatua!—Luka 3:21, 22.

12. (a) O le ā le mea sa faatalitalia e le toatele o tagata Iutaia i lena taimi? (e) Aiseā na latou lē maua ai le mea autū o le valoaga? (i) Ae pe mafai faapefea ona tatou mauaina ai aogā?

¹² I na aso, e toatele tagata Iutaia sa faatalitali ma le naunautai i le afio mai o le Mesia, ona sa leai se faaletonu sa iai i lo latou iloaina e uiga i le “vaiasosa e fitugafulu.” (Luka 3:15; Ioane 1:19, 20) Peitai, talu ai ona o o latou loto maʻaa, na lē malamalama ai le toatele i le uiga moni o le valoaga. (Mataio 15:7-9) Peitai ane, e mafai e i tatou i aso nei ona faamalolosi i lo tatou faatuatua, i le uaʻi atu lea o o tatou mafaufau i vala uma o le “upu o le valoaga.” (2 Peteru 1:19-21) Ua lē gata ina faaalia manino mai i lena “upu” le Mesia, e pei ona faamalamalamaina i le faasologa i le itulau e 67; o loo ona faasino foi tatou i faamanuiaga ofoofogia e olioli ai i lalo o le malo o le “Mesia le Alii.”—Isaia 9:6, 7.

“FASIOTIA” LE MESIA LE TUPU

13, 14. Na faapefea ona ese mamao le afio mai o le Mesia ma ana faiga mai le mea na faatalitalia e tagata Iutaia?

¹³ Pe na vave ona iʻu i se laveaiga mo tagata Iutaia le afio mai o le “Mesia le Alii”? Sa latou faatalitali o ia o se tagata toa malosi, o se tupu o lē e laveaia i latou mai le amo o le pologa i le sauā o le Emepaea o Roma. (Ioane 6:14, 15) Ae ui i ia mea, na fuafuaina lava e Ieova, lona Tamā, se ituaiga o laveaiga e ese.

¹⁴ I le valoaga o “vaiasosa e fitugafulu,” na faamanino atu ai e Kaperielu e faapea, o le a lē avea le Mesia ma pule sili faapolotiki, ma e tatau ona ‘fasiotia le Mesia, ae leai se mea ia te ia.’ E maliu o ia i se maliu faalumaina e aunoa ma se tofi maualuga po o ni oa faaletino e mafai ona tuua mo ni ē e tupuga mai ai. Maeu se faataunuuga iloga! Ina ua toesea laei o Iesu mo le faaooina i ai o le sala, sa oo lava ina fai e fitafita le vili i ana mea uma na totoe ia te ia—o ona ofu talaloa.—Tanielu 9:26a; Mataio 27:35.

15. (a) O anafea na “fasiotia” ai le Mesia? (e) E faapefea ona faamaonia le saʻo o vala e faatatau i taimi?

¹⁵ O anafea na faaooina ai lenei sala? Na fai mai Kaperielu “o le vaeluagalemu foi o le vaiasosa [mulimuli]” o tausaga. O lona uiga, i le tau e totogo ai mea i le 33 T.A., e tolu ma le afa tausaga ina ua uma le papatisoga ma le faauuga o Iesu. O le faamaoniga o le saʻo o le valoaga, ua faaalia mai e le Evagelia a Ioane e faapea na faatasi ai Iesu i lea taimi i lona fa o Paseka ina ua uma lona papatisoga.—Tanielu 9:27e; Ioane 2:13; 5:1; 6:4; 13:1.

16, 17. (a) Na faapefea ona faataunuuina ma le faanoanoa tele isi upu atili o le Tanielu 9:26? (e) Na avea faapefea soʻo moni o le Mesia i lena taimi ma faaaʻoaʻoga ia i tatou?

¹⁶ Ioe, na “fasiotia” le “Mesia le Alii.” Pagā le malaia o lenei mea ona sa lē iloa e tagata Iutaia lo latou lava tupu! Peitai sa sili ona tele mea o le a tutupu. Sa tatau ona toe faatafunaina Ierusalema. E pei ona sa muai taʻuina mai e le valoaga a Tanielu e faapea:

“O le nuu o le alii o le a maliu mai, latou te faaumatia le aai ma le malumalu, o lona iuga foi ua se tafega lea; ua tuu le pule ia faatafunaina e oo i le iuga o le taua.”—Tanielu 9:26e.

¹⁷ E tusa ai ma le moni o le valoaga, o le vaitaimi na sosoo ai ma le “fasiotia” o le Mesia na faailogaina lea e taua seia “oo i le iuga.” Mulimuli ane, i le 70 T.A., na lolofi atu ai au a Roma pei se lolo i totonu o Ierusalema na vagaia. Na lepetia le aai ma le malumalu, ‘ma sa tuu le pule ia faatafunaina.’ E tusa ai ma le tusitala o Iosefasa (Josephus), e tusa ma le 1,100,000 tagata Iutaia na fano ai i lea faaumatiaga. Ma le fiafia lava, i le taimi lea ua uma ai ona utagia e soʻo moni o le Mesia le “faailoga” o le lapataiga ma latou sosola ai mo le faasaoina i mauga i tala atu o le Ioritana. (Mataio 24:3-16) E faamamafaina ai foi mo i tatou i aso nei le tāua ona ia uaʻi atu i le “faailoga” faavaloaga a le Atua a o leʻi “oo mai” le Malo e faaoo atu le faamasinoga i luga o lenei faiga o mea a le lalolagi amioleaga.—Luka 21:34-36.

E AUMAIA E LE MESIA MEA AOGĀ

18. O ā mea aogā na faataunuuina i le afio mai muamua o le Mesia?

¹⁸ O le ā la, ua faataunuuina i le afio muamua mai o le Mesia? Na taʻu atu e Kaperielu ia Tanielu e faapea:

“Ua atofaina vaiasosa e fitugafulu i lou nuu ma lau aai paia, e faauma ai le solitulafono, ma faaiu ai agasala; e fai ai foi le togiola mo agasala, ma faaooina mai ai le amiotonu e faavavau.” (Tanielu 9:24a)

A o lumanai lona maliu, ma e auala foi i lona maliu, sa tatau ona faataunuuina ai e “le Mesia le Alii” nei mea uma! E lē o se laveaiga faapolotiki a o se laveaiga faaleagaga ofoofogia. E ala i le mana e togiolaina ai, o lona soifua faaletagata lelei atoatoa, na tuuina atu e fai ma taulaga, sa tatau ona aveesea ai e Iesu le pisia o le agasala ma le solitulafono mai ia i latou o ē o le a talia o ia o le Mesia, ma aumaia i latou i totonu o se “feagaiga fou” e fai ma ‘Isaraelu a le Atua.’—Kalatia 6:16; Ieremia 31:31, 33, 34.

19. Na faapefea ona faagata e le Mesia “le taulaga, atoa ma le mea foaifuaina?”

¹⁹ O lea la, o mea na lē mafai ona fai e le feagaiga o le Tulafono na fai ai Mose ma puluvaga, i luga o le faavae o taulaga sa faia i manu fasia, o le a faataunuuina nei e le feagaiga fou na puluvagaina e le Mesia, i luga o le faavae o lana taulaga e tasi faaletagata lelei atoatoa, na faia i “le vaeluagalemu foi o le vaiasosa.” O le a faapea ona ia “faagata ai le taulaga, atoa ma le mea foaifuaina,” auā o ia taulaga na fai ona o le Tulafono o le a faapea ona lē toe aogā. (Tanielu 9:27) E pei ona faamatalaina mulimuli ane e le aposetolo o Paulo: “Ua mavae mea tuai, faauta, ua faafouina mea uma. O mea uma foi mai le Atua ia, ua uma ona faaleleia e ia o i tatou ia te ia talu Iesu Keriso, ua tuuina mai foi ia te i matou le galuega o le leleiga.”—2 Korinito 5:17, 18.

20. O le ā le faamoemoe mo tagata e mafai ona e fiafia ai?

²⁰ I le oo mai o le taimi e tatau ai, o le a faaooina atu ai aogā o le taulaga togiola a Iesu e sili mamao atu i le na o le Isaraelu faaleagaga, lea na aofia ai Paulo. Auā na ia faaauau ona faapea mai, ua faaleleia e le Atua e ala ia Keriso “le lalolagi . . . ua le taʻua a latou agasala ia te i latou.” (2 Korinito 5:19) Ona o oe o se vaega o tagata i le lalolagi, pe e te lē fiafia ea ua mafai nei ona faamagaloina au agasala na pogai i le lē lelei atoatoa faaletagata, i le faavae o le taulaga a Lē na faaleleia oe i le Atua?

21, 22. (a) Na faapefea ona oomiina e lona 70 o vaiasosa se ‘faamaufaailoga i luga o le faaaliga ma le valoaga’? (Tanielu 9:24) (e) Na faapefea ona faauuina “le mea e silisili ona paia”?

²¹ Ae ui lava i lea, o le a lē na ona aumaia ai o le “amiotonu e faavavau” i le ‘vaiasosa lona fitugafulu.’ Ae atoa foi ma lona ‘faamaufaailogaina o le faaaliga ma le valoaga.’ E pei ona faamatalaina mai e le Faaaliga 19:10 e faapea, “o le agaga o le valoaga o le mau lea ia Iesu.” Ma o Iesu i lona muai afio mai o le Mesia, na faataunuu moni ai le faitau selau o tuleiga faavaloaga i mea na ia aaoina ma fetalai i ai. O lea sa pei lenei mea o le oomiina o se faamaufaailoga e lē matafiesea i na valoaga na faaalia ai le moni, ma le saʻo o na mea, ma o le puna foi o na valoaga, o le Alii Silisiliese o Ieova. O lena lava taimi, e ala i le Mesia, e ao ona faataunuuina ai folafolaga uma o faamanuiaga mo lona nuu. “Auā o mea uma ua folafolaina e le Atua, ua ioe ia ia te ia”—o le Mesia, o Iesu lea.—Tanielu 9:24e; 2 Korinito 1:20.

²² I le ma lea foi, na faapea ona faataunuuina i lea ‘vaiasosa lona fitugafulu’ le faauuga o “le mea e silisili ona paia.” Na lē toe mafai ona avea pea “le mea paia ua faia e lima” o tagata i le malumalu i Ierusalema, e faataunuuina ai le finagalo o le Atua e faatatau i le faamagaloga o agasala. Sa na o se ata lea o le mea moni i le fuafuaga sili o le malumalu faaleagaga lea na oo mai i le faauuga o le Mesia i le 29 T.A. Mulimuli ane, i lona maliu ma lona toetu mai, na ulu atu ai Keriso i le lagi e molitaʻi atu ‘faatasi mo taimi uma’ le tāua o lana taulaga faaletagata i luma o le Afioaga o le Atua. (Eperu 9:23-26) Ona faapea lea ona iai se suiga fou o le afioaga faalelagi o le Atua. Sa faauuina “le mea e silisili ona paia,” ma ua avea ma mea moni faaleagaga na faaataina mai e le Mea e Sili ona Paia o le malumalu i Ierusalema. O lea, na amata mai i le aso o le Penetekoso, 33 T.A., seia oo atu i le iʻuga o le ‘vaiasosa lona fitugafulu,’ na maua ai e na tagata Iutaia o ē na talia le sauniuniga a le Atua, se faaeaga tutasi. I luga o le faavae o le taulaga a Keriso na tuuina atu i lena “mea e silisili ona paia,” na faauuina ai foi i latou ia auauna e fai ma ositaulaga lagolago i le malumalu faaleagaga o le Atua.

23. (a) Na faapefea ona alofaina faapitoa tagata Iutaia i taimi o lona 70 o vaiasosa? (e) Na faapefea ona alofaina isi ina ua mavae le iʻuga o le “vaiasosa e fitugafulu?”

²³ Sa fai mai le valoaga e faatatau i tagata Iutaia o ē e tatau ona aumaia i totonu o le Isaraelu faaleagaga e faapea: “Na te faatumauina foi le feagaiga i tagata e toatele i le vaiasosa e tasi.” O le “vaiasosa” lenei ‘o tausaga’ o le 29-36 T.A., o le taimi tonu lea na alofagia faapitoa ai tagata Iutaia faaletino ina ia avea ma tamafai, o se vaega o le ‘fanau’ faaleagaga ‘a Aperaamo.’ (Tanielu 9:27a) Peitai la, o le talaʻiga a Peteru ia Konelio le tagata lē peritomeina o Nuuese, na tatalaina ai le ala mo tagata lē peritomeina o atunuu ia aumaia i totonu o le feagaiga faa-Aperaamo. Ua tusi mai Paulo e uiga i lenei mea: “Auā o atalii o le Atua outou uma lava i le faatuatua ia Keriso Iesu. Auā o outou uma lava na papatisoina ia Keriso ua outou oofu ia Keriso; e le o i ai se Iutaia po o se Eleni, e le o i ai se pologa po o se saʻoloto, e le o i ai se tane po o se fafine; auā ua tasi lava outou uma ia Keriso Iesu. Afai foi e o Keriso outou, e moni, o le fanau outou a Aperaamo, o suli foi e tusa ma le mea na folafolaina.”—Kalatia 3:26-29; Galuega 10:30-35, 44-48.

24. (a) O le ā le faamautinoaga ofoofogia e mafai ona maua e isi tagata mai le folafolaga faa-Aperaamo? (e) E pei ona faaalia e le Luka 9:23, e mafai faapefea ona e auai i ai?

²⁴ Ae peitai, ae ā isi tagata—o le faitau piliona o ē e leʻi aoaoina ia avea ma vaega o le “lafu mamoe itiiti” faatasi ma se tofi i le lagi? Ia, ua aumaia foi e le folafolaga faa-Aperaamo se faamautinoaga ofoofogia mo i latou ia, o ē na fetalai i ai le Atua: “O lau fanau [o le fanau a Aperaamo] foi e manuia ai atu nuu uma lava o le lalolagi.” (Kenese 22:18) Pe o lou faanaunauga ea ia e auai i lena faamanuiaga? E te mafai, ma ina ia auai, e tatau ona e tatalo mo le ‘oo mai o le malo o le Atua.’ Atoa foi ma lea, a o e suesue pea i le Afioga a le Atua, o le a e aʻoaʻoina ai pe mafai faapefea ona e ‘faafitia’ oe lava i lou tuuina atu i le Atua ma mulimuli i le Mesia le Alii “i aso fai soo.”—Luka 9:23.

[Faaopoopoga i lalo]

[Pusa i le itulau 67]

VALOAGA SA FAATAUNUUINA E FAATATAU I “LE MESIA LE ALII” A O TAULATA I LE IʻUGA O “VAIASOSA E FITUGAFULU”

VALOAGA MEA O IAI FAATAUNUUGA

Isaia 40:3 Sa teuteu ala Ioane le Papatiso Mataio 3:1-3

Mika 5:2 Sa fanau Iesu i Peteleema Mataio 2:1-6

Kenese 49:10 Mai le ituaiga o Iuta Luka 3:23-33

Isaia 7:14 Sa fanau mai i se taupou Mataio 1:23-25

Isaia 9:7 Tupuga mai, ma o se suli o Tavita Mataio 1:1, 6-17

Ieremia 31:15 Sa fasiotia pepe pe a fanau mai o ia Mataio 2:16-18

Hosea 11:1 Sa valaauina mai Aikupito i se (sulufaiga) Mataio 2:14, 15

Tanielu 9:25 Sa aliali mai i le iʻuga o “vaiasosa” e 69 Luka 3:1, 21, 22

Salamo 40:7, 8 Sa ofoina atu o ia e fai le finagalo o le Atua Mataio 3:13-15

Isaia 61:1, 2 Sa faauuina e le agaga e talaʻi Luka 4:16-21

Salamo 2:7 Sa faailoa e Ieova o Iesu o le “Alo” Mataio 3:17

Isaia 9:1, 2 Sa iai le malamalama i le nuu o Kalilaia Mataio 4:13-16

Salamo 40:9 Sa talaʻi ma le lototele le “tala lelei” Mataio 4:17, 23

Salamo 69:9 Sa maelega mo le fale o Ieova Ioane 2:13-17

Isaia 53:1, 2 Sa lē faatuatua tagata Iutaia ia te ia Ioane 12:37, 38

Salamo 78:2 Sa tautala i faataoto Mataio 13:34, 35

Sakaria 9:9 Sa ulu i le aai e tietie i le asini Mataio 21:1-9

Salamo 69:4 Sa inoino fua ia te ia Ioane 15:24, 25

Isaia 42:1-4 Le faamoemoe o atunuu; leai se feainaʻi Mataio 12:14-21

Salamo 41:9 Sa faalata e le aposetolo lē faamaoni Ioane 13:18, 21-30

Sakaria 11:12 Mo fasi tupe e 30 Mataio 26:14-16

Salamo 2:1, 2 Sa gaoioi tupu e faasagatau i lē ua faauuina Mataio 27:1, 2

Salamo 118:22 Sa lafoaia, a o le faavae mau Mataio 21:42, 43

Isaia 8:14, 15 Sa avea ma maa e tausuai Luka 20:18

Salamo 27:12 Sa molimau pepelo e uiga ia te ia Mataio 26:59-61

Isaia 53:7 Le gagana i luma o ē na tuuaʻia o ia Mataio 27:11-14

Salamo 22:16 Sa tuʻia ona lima ma ona vae Ioane 20:25

Isaia 53:12 Sa faitauina faatasi ma ē solitulafono Luka 22:36, 37

Salamo 22:7, 8 Sa upuleagaina a o i luga o le laau Mataio 27:39-43

Salamo 69:21 Sa avane le uaina na suia i le muro Mareko 15:23, 36

Sakaria 12:10 Sa tutuʻia a o i luga o le laau Ioane 19:34

Salamo 22:18 Sa fai le vili i ona ofu Mataio 27:35

Salamo 34:20 Sa leai sona ivi na gauia Ioane 19:33, 36

Salamo 22:1 Sa tuulafoaiina e le Atua i luma o fili Mataio 27:46

Tanielu 9:26, 27 Sa fasiotia ina ua mavae le 3¹/₂ tausagac Ioane 19:14-16

Sakaria 13:7 Sa taia le Leoleo Mamoe, ma taape le lafu Mataio 26:31, 56

Ieremia 31:31 Le feagaiga fou, e aveesea ai agasala Luka 22:20

Isaia 53:11 Sa tauaveina sese e le toatele Mataio 20:28

Isaia 53:4 Sa faamalōlō maʻi o tagata Mataio 8:16, 17

Isaia 53:9 Sa tanumia faatasi ma tagata mauoa Mataio 27:57-60

Salamo 16:10 Sa toetu a o leʻi oo i ai le pala Galuega 2:24, 27

Iona 1:17 Sa toetu i lona tolu o aso Mataio 12:40

Salamo 110:1 Sa faaeaina i le itu taumatau o le Atua Galuega 7:56

[Faaopoopoga i lalo]