Faatumauina Ona o Loʻu Mautinoa Atoatoa ia Ieova
NA FAAMATALAINA E AGENOR DA PAIXÃO
Sa na o le 11 masina o le ma tama e toatasi o Paulo, ae maliu ona o le gaʻe. Ae i le tolu masina mulimuli ane ia Aokuso 15, 1945, na maliu ai si aʻu avā pele i le niumonia. Ua 28 oʻu tausaga i lena taimi, ma na oo ia te au le faanoanoa ma le puapuagatia ona o nei mea pagatia ua tutupu. Ae peitai o le talitonu atoatoa ia Ieova ma ana folafolaga na faatumauina ai aʻu. Seʻi oʻu faamatala atu le mafuaaga na ou maua ai lenei mautinoa.
MAI le taimi na ou fanau mai ai ia Ianuari 5, 1917, i le Setete o Bahia, i Salvador, i Pasili, na aʻoaʻoina ai aʻu e loʻu tinā e tapuai atu i “tagata paia” a le Lotu Katoliko. E na te fafaguina foi i matou ma oʻu uso i le taeaopo ina ia matou tatalo faatasi. Ae peitai, na faatasi atu foi oʻu mātua i faiga faataulaitu faa-Aferika ma Pasili. Na ou faaaloalo i nei talitonuga, ae ou te lei faatuatuaina ē na taʻua o tagata paia a le lotu Katoliko faapea ma faiga faataulaitu i Pasili. O le mea na sili ona ou faanoanoa ai o le faailoga lanu na faaalia i nei lotu.
Na iu ina tuua e oʻu uso matutua e toalua lo matou aiga ina ia sailia ni a la galuega. Mulimuli ane, na tuua e tamā le aiga. O lea ina ua iva oʻu tausaga, na tatau ai ona suʻe saʻu galuega e fesoasoani ai i loʻu tinā ma loʻu tuafafine laitiiti. Na suia loʻu olaga pe ā ma le 16 tausaga mulimuli ane, i ni talanoaga ma se tasi o le ʻau faigaluega i le falegaosimea.
Le Mauaina o le Mautinoa Atoatoa ia Ieova
Na ou feiloai ia Fernando Teles i le 1942. E masani ona ia faapea mai e sese le tapuai i “tagata paia.” (1 Korinito 10:14; 1 Ioane 5:21) Ou te lei āno atu ia te ia i le taimi muamua. A o le mea na ou tosina ai, o lona naunau moni i tagata e tusa lava po o le ā lo latou lanu, ma na ou maofa i lona poto faale-Tusi Paia, ae maise ana faamatalaga e faatatau i le Malo o le Atua ma le parataiso i le lalolagi. (Isaia 9:6, 7; Tanielu 2:44; Faaaliga 21:3, 4) I le mātauina o loʻu naunau, na ia tuuina mai ai se Tusi Paia ma ni lomiga faale-Tusi Paia.
I ni nai vaiaso mulimuli ane, na ou taliaina ai se valaaulia i se suesuega faale-Tusi Paia a le faapotopotoga. Na latou suesueina le tusi Religion, lea na lomia e le Watch Tower Bible and Tract Society. Na ou fiafia i le suesuega ma na amata loa ona auai i sauniga uma a le faapotopotoga o Molimau a Ieova. O le mea na sili ona ou fiafia ai o le leai lea o se faailoga lanu ma le auala na latou vave taliaina ai aʻu. Na amata i lena taimi le ma faigauo ma Lindaura. Ina ua ou talanoa atu ia te ia e faatatau i mea ua ou aʻoaʻoina, sa amata loa ona ma ō faatasi i sauniga.
O le isi mea na ou fiafia ai i sauniga o le faatāuaina lea o le galuega talaʻi. (Mataio 24:14; Galuega 20:20) Ona o le faalaeiauina e paeonia, e pei ona faaigoa ai tagata talaʻi faataimi atoa, na amata ai ona ou talanoa lē fuafuaina i tagata i le nofoaafi a o oʻu faimalaga atu ma toe foi mai i le galuega. Pe a ou maua sē na faaalia le fiafia, e faamauina lona tuatusi ma asiasi atu i ai e atiae lona fiafia.
Ae i lea taimi, na tuputupu pea loʻu mautinoa ia Ieova ma le faalapotopotoga o loo ia faaaogaina. O lea, na ou papatiso ai i le Vasa Atalani ia Aperila 19, 1943, ina ua uma ona faalogo atu i se lauga faale-Tusi Paia e faatatau i le tuuina atu faa-Kerisiano. Na faatoʻā ou auai i le auaunaga mai lea fale i lea fale i le aso lava lena.
Na ma faaipoipo ma Lindaura ia Me 5, ina ua mavae le lua o vaiaso. Ia Aokuso 1943, na papatiso ai o ia i le fonotaga muamua a Molimau a Ieova i le aai o Salvador. Ua faapea mai le faamatalaga i le 1973 Yearbook of Jehovah’s Witnesses e faatatau i lena fonotaga: “Na mafai ona taofia e taʻitaʻi lotu le lauga lautele i Salvador, peitai a o lei faia lena mea, na muamua lava faalauiloa atu . . . i se tulaga mataina.” O faamaoniga o le taʻitaʻiga a Ieova i taimi o sauāga matautia na faamausalī ai loʻu mautinoa o ia.
E pei ona ou taʻua i le amataga, sa na o le lua tausaga talu ona papatiso Lindaura—ma o le tolu masina talu ona maliu le ma tama—ae maliu loa si aʻu āva pele. Sa na o le 22 ona tausaga. Ae o loʻu talitonu atoatoa ia Ieova na faatumauina ai aʻu i na masina faigata.
Faamalosia Ona o Galuega Faaleagaga
I le 1946, ina ua atoa le tausaga talu ona maliliu laʻu āva ma loʻu atalii, na tofia ai aʻu e avea ma auauna e faia le suesuega faale-Tusi Paia i le na o le tasi le faapotopotoga i Salvador. O le tausaga lava lena na amata ai le Aʻoga o le Faiva Faatiokarate i faapotopotoga i Pasili, ma na avea ai aʻu ma uluai faiaʻoga i le setete o Bahia. Ia Oketopa 1946, sa faia ai le Fonotaga Faatiokarate o le “Glad Nations” i le aai o São Paulo. Na faapea mai loʻu pule lea na ou faigaluega ai mo le sefulu tausaga, na te manaomia aʻu i le galuega ma na taumafai e taofi aʻu ia ou lē alu. Ae peitai, ina ua faamatala atu i ai le tāua ia te au o loʻu auai i le fonotaga, na ia aumaia se mea alofa telē ma faamanuia mai i laʻu malaga.
Na faia le fonotaga i São Paulo’s Municipal Theater i le gagana Potukale—le gagana lea a tagata Pasili—ma na faia foi i isi gagana e pei o le gagana Peretania, Polani, Siamani, Hagakeri ma le gagana Rusia. Na faatoʻā maua i lena fonotaga le lomiga o le Ala Mai! i le gagana Potukale. Ona o loʻu matuā faagaeetia i le fonotaga—pe ā ma le 1,700 tagata na auai i le lauga lautele—na faatumu ai laʻu pepa talosaga ina ia amata laʻu paeonia ia Novema 1, 1946.
Na tele ina faaaogā le laau pese i le matou galuega faapaeonia i lena taimi. Na masani ona taina le lauga o le “Protection” (Puipuiga) i tagata e ona fale. Na matou faapea atu pe a maeʻa le lauga: “Ina ia puipuia i tatou mai se fili e lē vaaia, e manaomia foi ona tatou pipii atu i se uo e lē o vaaia. O Ieova o la tatou uo silisili ma e sili atu lona malosi nai lo o lo tatou fili, o Satani. E manaomia la ona tatou faalatalata atu ia Ieova ina ia puipuia i tatou mai ia Satani.” Ona matou ofoina lea o le tamai tusi Protection, lea e iai faamatalaga faaopoopo.
E lei atoa le tausaga o laʻu paeonia ae valaaulia aʻu e galue o se paeonia faapitoa i le faapotopotoga a Carioca i Rio de Janeiro. E iai taimi e matou te fesagai ai ma teteega matuia i lena oganuu. Na iu ina fasi e le tagata e ona le fale laʻu paga o Ivan Brenner i se tasi o taimi. Na faafesootai e tuaoi leoleo, ma na aveina uma i matou i le ofisa o leoleo.
A o faia suesuega a leoleo, na tuuaʻia e le tagata maʻemaʻeā lea e ona le fale i maʻua i le faavevesiina o le filemu. Na faatonuina o ia e le taʻitaʻi leoleo e aua le pisa. Ona liliu mai lea o le taʻitaʻi leoleo ma faapea mai i se leo lemū, ua mafai ona lua tuumuli atu nei. Na ia taofia lē na tuuaʻia i matou ma na molia i le fasi tagata. O mea faapena na faatumauina ai loʻu mautinoa o Ieova.
Faalauaitele Laʻu Auaunaga Faataimi Atoa
Na matuā faafiafiaina aʻu ia Iulai 1, 1949, ina ua maua laʻu valaaulia e galue ai i Peteli, o le taʻu lea mo le lālā a Molimau a Ieova i se atunuu. O le Peteli i Pasili na iai i le 330 Licínio Cardoso Street i Rio de Janeiro. Sa na o le 17 tagata o le aiga Peteli atoa i lena taimi. Na ou auai atu mo sina taimi i le faapotopotoga i le nofoaga o Engenho de Dentro, ae mulimuli ane tofia aʻu e avea ma ovasia taimua mo le faapotopotoga e tasi i Belford Roxo, o se aai e na o ni nai maila le mamao mai Rio de Janeiro.
Sa tele mea e fai i le faaiuga o vaiaso. I Aso Toonai ou te alu ai i Belford Roxo i le nofoaafi, auai i le auaunaga i le fanua i le aoauli, ona auai lea i le Aʻoga o le Faiva Faatiokarate ma le Sauniga o le Auaunaga i le afiafi. Ou te moe i uso i le po ma auai ai i le auaunaga i le fanua i le taeao e sosoo ai. I lena aoauli ou te auai i le lauga lautele faale-Tusi Paia ma le Suesuega o Le Olomatamata, ona toe foi ai lea i le Peteli pe ā ma le ʻafa o le iva i le po. I le taimi nei e 18 faapotopotoga o loo iai i Belford Roxo.
I le 1954, a o faia pea lena faasologa i le silia ma le tolu ma le ʻafa tausaga, na toe tofia ai aʻu i Rio de Janeiro e avea ma ovasia taimua mo le faapotopotoga a São Cristóvão. Na ou auai i lena faapotopotoga mo le isi sefulu tausaga.
O Oʻu Tōfiga i Peteli
O loʻu tōfiga muamua i Peteli o le fausia lea o se fale taavale mo le taavale e tasi a le Sosaiete, o se ituaiga o le Dodge 1949, e pei o se tamai pasi, lea na faaigoaina ia Sukalati ona o lona lanu enaena. Ina ua maeʻa le fale taavale, na tofiaina aʻu e galue i le umukuka, ma sa ou iai mo le tolu tausaga. Ona sui atu lea o aʻu i le Matagaluega e Lomiaina tusi, lea ua silia nei ma le 40 tausaga o oʻu galue ai pea.
O le tele lava o masini lolomi tusi sa ia i matou o masini tuai. Mo se faataitaiga, mo le tele o tausaga na ia i matou se masini tuai na matou faapelepele i ai ma faaigoaina ia Sara, le āva a Aperaamo. Na faaaogaina i le fale lolomi tusi i le ofisa ulu a le Sosaiete o le Olo Matamata i Brooklyn, Niu Ioka mo le tele o tausaga. Ona auina ane lea i se vaa i Pasili, i vaitausaga o le 1950 i le 1959. O lea, e pei o le āva a Aperaamo, e ui ina tuai, ae na fua mai—i le lomiaina lea o mekasini o Le Olomatamata ma le Ala Mai!
E lē uma loʻu maofa i le faatelega o le aofaiga o lomiga e lomiaina i le fale lolomi tusi i Pasili. I le 1953, e 324,400 mekasini na lomiaina i le tausaga atoa, a ua silia ma le tolu miliona mekasini e lomiaina i masina taitasi i aso nei!
Lo Matou Fale i Peteli
O se fiafiaga le vaaia o le faatetelēina o fale Peteli i Pasili i le gasologa o tausaga. Na matou fausiaina i le 1952 se falegaosimea e fogafalelua i tua o le fale Peteli i Rio de Janeiro. O lea i le 1968, na siitia ai le Peteli i se fale fou i le aai o São Paulo. Ina ua matou faatoʻā ō atu i lea fale fou, na foliga mai na telē le avanoa na iai mo lo matou aiga Peteli e toʻa 42. Na matou matuā mautinoa faapea o le a fetaui le telē o lenei fale fou mo faatelega uma i le lumanai. Ae peitai, e lua fale fogafalelima na fausiaina i le 1971, ma na faatauina ma toe faafou le falegaosimea lea e sosoo ifo i ai, ina ia pipii atu i nei fale. Ae i nai tausaga mulimuli ane, ona o le faaauau pea o le faateleina o tagata talaʻi o le Malo—na sili atu ai lo matou faitau aofai i le 100,000 i le 1975—na manaomia ai la ni fale e tetelē atu.
O lea la, na fausiaina ai ni fale fou pe ā ma le 90 maila [140 kilomita] le mamao mai São Paulo, lea e latalata ane i le aai laititi o Cesário Lange. I le 1980 na siitia ai lo matou aiga Peteli atoa e toʻa 170 i nei fale fou. Ua matuā alualu i luma le galuega o le Malo talu mai lena taimi. I le taimi nei ua silia i le 410,000 tagata o loo faia so latou sao faifai pea i le galuega talaʻi i Pasili! Ina ia tausia manaoga uma faaleagaga o nei tagata talaʻi o le Malo, ua tatau ai ona fausia pea fale lolomi tusi fou e lomia ai lomiga faale-Tusi Paia ma fale fou e nonofo ai le ʻau galulue tauofo i Peteli. Pe ā ma le 1,100 tagata o le matou aiga Peteli i le taimi nei!
Faaeaga Faapelepeleina
O le auaunaga i Peteli o se faaeaga e pele ia te au. O lea, e ui i le taimi muamua na ou tau mānatu ai e toe faaipoipo, ae na ou filifili e uaʻi atoatoa atu i oʻu faaeaga i Peteli ma le galuega talaʻi. Ua ia te au le fiafiaga e auauna faatasi ma le toatele o le ʻau talavou i le fale lolomi tusi faapea ma le toleniina o i latou i o latou tōfiga. Ou te taumafai e feutagai ma i latou e pei o ni oʻu lava atalii. E avea lo latou maelega ma lo latou agaga faataulaga ma se faalaeiauga sili ia te au.
O se isi faaeaga o le iai lea o se mafutaga māfana ma nai uso amio lelei na matou potu faatasi i le gasologa o tausaga. E moni, e avea eseesega o uiga ma se luʻi i nisi taimi. Ae ua ou aʻoaʻoina e lē tatau ona faatalitalia ni uiga lelei atoatoa mai isi tagata. Ou te taumafai e alofia le faamamafa tele o nai faafitauli laiti po o le soona faatāuaina o oʻu lava faalogona. Ua fesoasoani le lē faatāuaina o oʻu faalogona ina ia onosaia ai foi masei a isi.
O se isi faaeaga tāua na ou olioli ai o le auai atu lea i tauaofiaga tetele faavaomalo i le Iunaite Setete. O se tasi o nei Tauaofiaga o le “Everlasting Good News” i le 1963 lea na faia i le Yankee Stadium i Niu Ioka, faapea ma le Fonotaga Faavaomalo o le “Peace on Earth” lea na faia i le nofoaga lava lea e tasi i le 1969. A o oʻu iai iina, na avea ma se fiafiaga loʻu asiasi atu i ofisa ulu a Molimau a Ieova i Brooklyn, Niu Ioka, lea e latalata ane i ai!
Na ia te au se isi faaeaga mo le sefulu tausaga—lea e fai ma fesuisuiai ai ma isi toeaina—o le taimua lea i tapuaiga i taeao a le aiga Peteli. I le taimi e tasi, o le faaeaga silisili lea e avea ma oʻu fiafiaga ma faalaeiauga sili, o le faaooina atu lea o le feau o le Malo i tagata loto faamaoni, e pei ona sa faia e lo tatou Alii o Iesu Keriso.
I tausaga talu ai nei ua ou fesagai ai ma le luʻi o le mauaina lea i le faamaʻi o le Parkinson’s disease. Ua avea le tausiga alofa a uso ma tuafāfine o le falemaʻi i Peteli ma se faamafanafanaga ma se fesoasoani faifai pea ia te au. Ma le mautinoa atoatoa, ou te tatalo ia Ieova ina ia foai mai ia te au le malosi e faaauau ai pea ona ou faia le mea e silisili ou te mafaia mo lana tapuaiga moni.
[Ata i le itulau 23]
O aʻu ma laʻu āva, o lē na maliu i le 1945
[Ata i le itulau 23]
Le lālā i Pasili lea ou te nofo ai nei