Peteli—Se Aai e Lelei Toe Leaga
O NISI aai sa lauiloa i se auala lelei pe lē lelei foi mo mea e tutupu ai. Ae peitai, o Peteli, sa matuā ese ona o le lauiloa i le lelei ma le leaga. O le augātamā o Iakopo na ia faaigoaina lea aai o Peteli, lea e faauigaina o le “Fale o le Atua.” Ae peitai pe ā ma le afe tausaga mulimuli ane ai, na faaigoaina ai e le perofeta o Hosea lea aai o le “Fale o le Agasala.” E faapefea ona suia lenei aai mai le lelei i le leaga? Ma o le ā e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai i lona talafaasolopito?
Na amata mai ona iai se fesootaiga i le va o Peteli ma tagata o le Atua i le 1943 T.L.M. a o soifua pea Aperaamo. I lena taimi, sa lauiloa lea aai o Lusa, o lona igoa muamua faa-Kanana. Sa tu tonu lava i luga o le laufanua maupuepue, pe ā ma le 11 maila (17 kilomita) i mātū o Ierusalema. Seʻi vaai faalemafaufau ia Aperaamo ma le atalii o lona uso o Lota a o vaavaai ifo i le fanua lafulemū o le Vanu o Ioritana mai se tulaga e lelei ma maualuga i luga o le mauga lea e siomia ai Peteli. I se auala poto, na faailoa atu ai e Aperaamo ia Lota e faigata tele ona tofia ogaeleele ina ia ʻaai ai a la lafu mamoe tetele: “Aua lava neʻi femisaʻi i taua, po o a taua leoleo manu; auā o le uso i taua. E le o i ou luma ea le laueleele uma? Seʻi e teʻa ese ma aʻu. Afai e te alu i le itu tauagavale, ona ou alu ai lea i le itu taumatau; a ē alu i le itu taumatau, ona ou alu ai lea i le itu tauagavale.”—Kenese 13:3-11.
Sa lei faamalosia atu e Aperaamo lana aiā e filifilia ai muamua. Nai lo o lena, sa ia faataga le alii laitiiti e filifilia le ogaeleele e sili atu ona lelei. E mafai ona tatou faaaoao i uiga lelei o Aperaamo. E mafai ona tatou faafilemuina se faafitauli e ala lea i le tausolomua ona tautala atu i se auala filemu ma le lē manatu faapito.—Roma 12:18.
I tausaga mulimuli ane ai ina ua nofo le atalii o le atalii o Aperaamo o Iakopo i Lusa, sa ia faia ai se miti uiga ese. Na ia vaaia “le apefai ua faatuina i le eleele, ua oo lona iu i le lagi; faauta foi, o agelu a le Atua ua aʻeaʻe ma ifoifo ai. Faauta foi, ua tu ai Ieova i ona luga.” (Kenese 28:11-19; faatusatusa i le Ioane 1:51.) O lenei miti sa iai sona uiga tāua. O agelu na vaaia e Iakopo sa latou auauna ia te ia i le faataunuuina lea o le folafolaga a le Atua lea na faia ia te ia e faatatau i lana fanau. O le tulaga maualuga o Ieova i luga aʻe o le apefai e faaalia ai na te taitaiina agelu i lenei galuega.
O lenei faamautinoaga tauatua sa matuā uunaia ai Iakopo. Ina ua ala mai i lana miti, sa ia faaigoa ai lea nofoaga o Peteli, o lona uiga “Fale o le Atua,” Sa ia ofoina atu taulaga iina ma tauto atu ai ia Ieova: “O mea uma foi e te foai mai ia te au ou te avatu lava ia te oe mea e sefulu aʻi.”a (Kenese 28:20-22) I lona iloaina o mea uma ia ua na mauaina e mai le Atua, o lea na ia manao ai e toe avatu se vaega tele e avea ma faailoga o lona loto faafetai.
Ua faapena foi Kerisiano i aso nei o loo iai agelu o loo auauna mo i latou. (Salamo 91:11; Eperu 1:14) E mafai foi e i latou ona faaalia lo latou talisapaia mo a latou faamanuiaga uma e ala i le “faatele ai le viiga i le Atua i le tele o le faafetai.”—2 Korinito 9:11, 12.
A o faagasolo le taimi o ē na tupuga mai ia Iakopo sa avea ma nuu. Sa faatoilaloina e lo latou taʻitaʻi o Iosua le tupu faapaupau o Peteli i le tau amataga o le manumalo i Kanana. (Iosua 12:16) A o faagasolo taimi o Faamasino, sa nofo ai le perofeta fafine o Tepora e latalata ane i Peteli ma na ia faaooina atu tuleiga a Ieova i tagata. A o faamasino e Samuelu le nuu o Isaraelu sa ia asiasi pea lava pea i Peteli.—Faamasino 4:4, 5; 1 Samuelu 7:15, 16.
Ua Avea Peteli ma Ogatotonu o le Faaaposetasi
Ae peitai o le fesootaiga o Peteli ma le tapuaiga mamā na lē toe iai ina ua vaeluaina le Malo i le 997 T.L.M. Sa faia e le tupu o Ierepoamo Peteli ma ogatotonu e faia ai le tapuaiga mo le tamai povi, o lena tamai povi sa faapea e suitulaga ai ia Ieova. (1 Tupu 12:25-29) O le mafuaaga lena, ina ua valoia le faaumatiaga o Peteli, sa taʻua e Hosea o “Petavene,” lea e uiga “Fale o le Agasala.”−Hosea 10:5, 8.
E ui lava o Peteli sa avea ma ogatotonu o le agasala faaleagaga, ae o loo faaauau ona aumaia ai ni lesona tāua i mea na fesootai atu i ai. (Roma 15:4) O se tasi o lesona e aofia ai se perofeta e lē o iloa lona igoa o lē na auina atu mai Iuta i Peteli ina ia taʻu atu le faaumatiaga o ona fata faitaulaga ma ositaulaga. Na fetalai atu foi Ieova ia te ia e toe foi i Iuta—pe ā ma ni nai maila i le itu i saute—e aunoa ma le ʻai po o le inu ai iina. O lenei perofeta sa lototele e taʻu atu valoaga i luma o Ierepoamo, le tupu o Isaraelu, i lona fetuuina o le fata faitaulaga o Peteli. Ae peitai sa ia lē usiusitai i le Atua i lona ʻai lea i le fale o se perofeta matua i Peteli. Aiseā? O lenei perofeta matua sa ia taufaasese atu faapea na faatonuina o ia e le agelu a Ieova e faaalia le talimalo i lona uso perofeta. Ona o le lē usitai o lenei perofeta mai Iuta o lea na oti faafuasei ai o ia.—1 Tupu 13:1-25.
Pe a fautua mai se uso talitonu ia i tatou e faia se mea e foliga mai e lē saʻo, e tatau faapefea ona tatou tali atu i ai? Ia manatua o fautuaga ua aumaia ma se manatu lelei e mafai ona iai se aafiaga leaga pe afai e sese. (Faatusatusa i le Mataio 16:21-23.) E ala i le sailia o taitaiga mai ia Ieova e ala i le tatalo ma suesue lana Afioga, o le a mafai ona tatou alofia ai le faia o se mea sese e matuia lona taunuuga e pei o le perofeta e lē o taʻua mai lona igoa.—Faataoto 19:21; 1 Ioane 4:1.
Ina ua mavae tausaga e 150, na faimalaga ai foi le perofeta o Amosa i le itu i mātū ina ia vavalo faasaga foi ia Peteli. Sa maumauai Amosa e tausalaina lana au faalogologo tetee, lea e aofia ai ma le ositaulaga o Amasia, o lē na fai atu ma le faamaualuga ia Amosa e ‘alu ia, ina sola o ia i le nuu o Iuta.’ Ae peitai na taʻuina atu ma le lē fefe e Amosa ia Amasia o le a oo mai mala i luga o le aiga o lea ositaulaga. (Amosa 5:4-6; 7:10-17) O lana faaaoaoga e faamanatu mai ai ia i tatou e mafai e Ieova ona faalototeleina ana auauna lotomaulalo.—1 Korinito 1:26, 27.
Mulimuli ane, sa tuuina i lalo e le tupu faamaoni o Iosia mai Iuta ‘le fata faitaulaga sa i Peteli, na susunu le mea maualuga, ua tuʻininii ai pei o le efuefu, na susunu foi le tupua.’ (2 Tupu 23:15, 16) O toeaina i aso nei e mafai ona latou faataitai i lena faaaoaoga lelei i le mulimulituʻi i faatonuga a le Atua ma ia tausolomua i le faatumauina o le mamā o le faapotopotoga.
O nei mea na tutupu i le talafaasolopito o Peteli e faaalia mai ai āuga o le amiotonu ma le amioleaga, o le usiusitai ma le lē usiusitai ia Ieova. I tausaga muamua atu, sa tuuina atu ai e Mose le filifiliga lenei i luma o le nuu o Isaraelu: “Ua ou tuuina atu i ou luma i le aso nei o le ola ma le manuia, o le oti foi ma le malaia.” (Teuteronome 30:15, 16) O le mafaufau loloto i le talafaasolopito o Peteli e faalaeiauina ai i tatou ina ia faailoa atu i tatou e mo le “Fale o le Atua,” o se nofoaga mo le tapuaiga moni, nai lo mo le “Fale o le Agasala.”
[Faaopoopoga i lalo]
a Sa ofoina atu uma e Aperaamo ma Iakopo le sefulu aʻi.
[Ata i le itulau 23]
Faatafunaga o Peteli, o iina na faavaeina ai e Ierepoamo le faauluuluga o tapuaiga i le tamai povi