DJAMBA DJƐ WEKELO 35
YEEMBO 121 Iso ladjɛ ndjala la ndákota
Wopo wɔkɔnge wokokaso mpikama lá ntondo kɛ mposɛ yɛ nyɛtshi?
‘Nyotawolake djɛ mpekanto nkindjɛ ndjapemela alemba wanyo wangovɔ ngete ngo nkfumi djɛ nyo nɛmɛyɛ mposɛ yɛwɔ.’—ƆRƆ. 6:12.
IKANYI YƐ DJAMBA
Djamba djɛnɛ ngotokotshɛ́ 1) dj’iso nsamba ndɛmba winá wokaso mposɛ yɛ nyɛtshi la 2) djɛ mpikama lá mposɛ yɛkɔ.
1. Nkambo djɛkɔnge nkomelaka anto ankfumɔ?
OKA mposɛ k’efula kɛ nangha ekete kɛmɔtshi kɛ Yehova otonande? Ntsha nghɔkɔsɔ, totepelake ente ngo wɛ ndeke lopomana la ohemba wɔsɔ. Bible ntepela ante: ‘Lako ohemba wombonyokomela wotakomelaka anto ankina.’ (1 Kɔ. 10:13)a Kɛsɔ nsakisolaka ente ayale mposɛ kɛ nyɛtshi kokɛ, anto ankina koko wakfulumeyɛ mposɛ kɛkɔ. Opalekɔ nghɔmɛlɛ, la okotshɔ wɔ Yehova, okoka ndonga.
2. Nsaki la mposɛ yɛ nyɛtshi yɛkɔnge y’Akristo la ambeki wa Bible onanawɔ? (Lenda asango.)
2 Bible ntepela lonkina ante: ‘Onto la onto mpembamaka winá wawolande nsepama la ndjimbama má mposɛ yɛnde nyɔmɛlɛ.’ (Dja. 1:14) Vɛrse djɛnɛ ntokotshɛ́ dj’iso ndjewa ente anto watshikitanyi mpembamaka má nkete ntshikitanyi. Ndjɔmbɔmba, Okristo wɔ mpame nkoka ndjoka nsaki kɛ nsanga mbeto nya winande mpame; kana kɛ nsanga mbeto nya omoto; la wopo wɔkɔ ɔmɔ, omoto akoka ndjoka nsaki kɛ nsanga mbeto nya mpame kana nya winande omoto. Anto wambotshika ndenda asango wɛnyɛ anto enghanghunya, nkoka ndjoka mposɛ kɛ nkalɔ ndenda lonkina. Anto amɔtshi wambotshika nɔnɔ djɛ wolo kana wana, nkoka ndjala la okakasano wɔsɔ. Ɔsɔ alekɔ mposɛ imɔtshi y’Akristo la ambeki amɔtshi wa Bible onanawɔ. Winá ɛmɔtshi, isankfumɔ tokoka ndjoka ete ngo Poolo ndoke, winá wɔ ndafune ante: ‘Winá wokombolami nangha kɛnɛ kelekɔ́ wɔlɔ, kɛnɛ kelekɔ́ nyɛtshi kelekɔ le lemi.’—Ɔrɔ. 7:21.
Tokoka nkoma lá ohemba ipa ndjewa—lá winá kana lá idjena inkfumɔ (Lenda itenyi 2)d
3. Mposɛ yɛ nyɛtshi ipashile lankeke, okokawɔ ndjala l’eposelo wɛkɔnge le onto?
3 Ntsha onana la mposɛ yɛ nyɛtshi ipashile, okoka ndawoka wɔdju, ngete ngo opangopanga nkfulumeyɛ mposɛ yɛkɔ. Okoka ole ntshutshɛ nkongi má mfɛnyɛ ente Yehova akɔsa ante olekɔ onto wɔ nyɛtshi, ngo mande olekɔ la mposɛ yɛ nyɛtshi. Yala l’eshikikelo ente Yehova apalekɔ l’ikanyi yɛsɔ! Djɛ mpakisola wɔlɔ ikanyi yɛsɔ, djamba djɛnɛ mpɛyɛ ndjɔndɔ lá weepó 2 wɛnɛ: 1) Tokanyi tɔsɔ oyɛwɔ me na? 2) Wopo wɔkɔnge wokokɛ ndonga mposɛ yɛ mbindo?
KƐNƐ KƐ ‘SATANA’ OKOMBOLANDE ISO MFƐNYƐ
4. a) Ladjikɛnge Satana ɔkɔpande iso ndjoka ente tɔpalekɔ la wolo? b) Lamo sopakoke mfɛnyɛ ente topalekɔ la wolo wɔ nana la mposɛ yɛ nyɛtshi?
4 Satana nkombolaka iso ndáwoka wɔdju winá wopomanaso la ohemba. Yeso ewaki nkambo djɛsɔ, djɛko ndeke ndashimela ambeki wande djɛ ndɔmbaka nkɔkɔnɛ: ‘Totokomeyɛke lá ohemba, koko ototshungole me kanga nyɛtshi.’ (Mat. 6:13) Satana atepela ante anto wapangɔlɛmɛyɛ Ndjambe winá wokawɔ mposɛ yɛ nyɛtshi. (Djɔ. 2:4, 5) Kokanela lá nkambo djɛsɔ. Satana alekɔ onto wɔ ntondo wosepamisá má mposɛ yɛnde nyɔmɛlɛ, la wotayala entshupa djɛ ntshikala la nkɔmano le Yehova. Lá nsɔsɔlɔ, nde afɛnyɛ ante tolekɔ ngo ngete nde, tongokadjɛ Yehova ntsha tombohembama. Kaanga Satana ndayalaka wɔna Ndjambe wɔ djɔ, ahembamaka má mposɛ yɛ nyɛtshi! (Mat. 4:8, 9) Koko tɔkɔtɔnɔla: Topalekɔ nsɔsɔlɔ la nkfulu kɛ nana la mposɛ yɛ nyɛtshi? Lako ape nghɔsɔ! Tosanga lolemi la Poolo winá wɔ ndafune ante: ‘Lá akambo ankfumɔ lemi ndekɔ la wolo me kanga lɔmpɛyɛka nkfulu.’—Flp. 4:13.
5. Wopo wɔkɔnge wewaso ente Yehova alekɔ l’eshikikelo ante, tokoka mpikama lá mposɛ yɛ nyɛtshi?
5 Lá lɛdji lotshikitanyi la Satana, Yehova alekɔ l’eshikikelo ante tokoka mpikama lá ntondo kɛ mposɛ yɛ nyɛtshi. Lamo ewaso nghɔsɔ? Ladjikɛnde Yehova ewoyɛka ante oloyi w’anto wa nkɔmano wangowika má ndjolo k’ekekete kengoyɛ. Kokanela nsakiso kɛ nkambo djɛsɔ. Yehova kanga lopakoke ntonga, atepela ante oloyi w’anto—ape ngo anto amangha toko—wangingela piyɔɔ lá andja wa bango, mande ‘wasolaka ekutu wɛwɔ la wɛdjɛka la ekila wɛ wɔna Ɔnkɔkɔ.’ (Ndj. 7:9, 13, 14) Ndjokamaka papoo ente, Yehova apafɛnyɛ ante topalekɔ la wolo wɔ mpikama lá ntondo kɛ mposɛ yɛ nyɛtshi.
6-7. Lamo Satana okombolande iso ndáwoka ente topalekɔ la wolo wɔ mpikama lá ntondo kɛ mposɛ yɛ nyɛtshi?
6 Satana nkɔpaka iso mfɛnyɛ ente topalekɔ la nkfulu ole la nkongi, ladjikɛnde Yehova amboshiyɛ ntopela dombo m’ɔtɛ wɔ mposɛ yɛ nyɛtshi yokaso. Satana ɔkɔpande iso nkanela nghɔsɔ lamo? Ladjikɛnde Satana apakotshi nkongi, Yehova amboshiyɛ ndowopela dombo, nde apawaki lowiko l’etshinda. (Ewa. 3:15; Ndj. 20:10) Ape l’ehamo, Satana akɔpa ole iso ndjoka ente topalekɔ la nkongi—pekapeka ngo má sombowa nkongi djɛ mba esako wɛnde nyopakoke mba la wɛ yombopekala. Koko iso topasambe nkongi. Lá nsɔsɔlɔ Bible ntoshikikɛ ente Yehova akombola ntokotshɛ́, ‘apakɔpaka kaanga onto ɔmɔ mvɔ. Nde nkɔpaka djɛ anto ankfumɔ wawa mbamba kɛ ndápɛla.’—2 Pɛ. 3:9.
7 Lá nsɔsɔlɔ, ntsha tombawola ente topalekɔ la wolo ole la nkongi lá mbandji k’onanaso la mposɛ yɛ nyɛtshi, ete koko tawola kɛnɛ kɛ Satana ɔkɔpande iso ndjalawola. Nsipisoyɛ nkambo djɛsɔ angotokotshɛ́ djɛ nkembɛ nkano djɛso djɛ mpikama ndii.—1 Pɛ. 5:8, 9.
WOPO WOKOKASO NDÁWOKA MANDE TOLEKƆ ASE NTSHAMBA DJƐ DJƆ
8. Nyimɛ akambo wa nyɛtshi, mpekanto osakisolawɔ nge? (Yeembo 51:5) (Lenda “Djɛ ndjoka wɔlɔ.”)
8 Ape ngo Satana toko, ekete kɛmɔtshi kekoka nangha dj’iso ndáwoka ente topalekɔ l’akoka kana la wolo wɔ nana la mposɛ yɛ nyɛtshi. Ngete ekete kɛkɔnge? Eyalelo kɛso kɛ ntshamba djɛ djɔ, kɛ sasambela me ambotshi waso wa ntondo.b—Djɔ. 14:4; wala Yeembo 51:5.
9-10. a) Eyalelo kɛ ntshamba djɛ djɔ yayale l’eposelo wɛkɔnge le Adama la Eva? (Lenda ntshango.) b) Eyalelo kɛ ntshamba djɛ djɔ oyɛwɔ la eposelo wɛkɔnge leso?
9 Tokolenda eposelo weyalisá la ntshamba djɛ djɔ le Adama nya Eva. M’ɔkɔngɔ wɔ nangha mpekanto, iwɔ wisamaka ko wahonaka djɛ ndjipa alemba wawɔ. Étude perspicace des Écritures wetepela nkambo djɛsɔ nghɔkɔnɛ: “Mpekanto kenanghaka dj’iwɔ ndáwɛmbɛ lowo l’indeko, ndjoka yɛnyi y’efula, ndjoka wɔma, la nsɔnyi.” Keyalaka ngete ngo Adama nya Eva yakangema nde lá mvulu keyalaki la amvulu y’eteyi 4. Ayalaki ete ngo Adama nya Eva wimaki má mvulu kɛnɛ tá mvulu kenkina, koko watakokaki mposa lá bandja. Watakokaki ntshika eyalelo kɛwɔ kɛ ntshamba djɛ djɔ.
10 Ngo nsɔsɔlɔ, topatanema lá nkambo djɛ ngete ngo djɛ Adama nya Eva djɛsɔ. Iwɔ watawa wapɔ má oshinga wɔ mbendo, wosola mpekanto yɛso la wɔtɔpɛyɛ nkfum’oloko kɛ piyɔɔ. (1 Kɔ. 6:11) Koko, watosambeyɛka eyalelo kɛ ntshamba djɛ djɔ. Nkambo djɛ yɛnyi nde ole iso koko, tongolawɛmbɛke lowo l’indeko, tongokake yɛnyi, wɔma la nsɔnyi. Lá nsɔsɔlɔ, Bible ntepela ante anto ankfumɔ wambokowama lá ilonga yɛ mpekanto. Kembokowa edjinge ‘anto watanangha mpekanto ete ngo kɛ Adama nyananghe.’ (Ɔrɔ. 5:14) Nkambo djɛsɔ djɛnama ete ngo nkoka ntɔlɛmbɛ, koko mpotosambɛ nkongi la wolo. Tokoka nyimɛ tokanyi tɔ nyɛtshi tɔsɔ má yimba. Wopo wɔkɔnge?
Mpekanto kenanghaka djɛ Adama la Eva ndáwɛmbɛ lowo l’indeko, ndjoka yɛnyi, wɔma, la nsɔnyi (Lenda itenyi 9)
11. Okokaso ndjelola ngete mo tá ikanyi yɛ ente topalekɔ la wolo, ko lamo? (Ɔrɔma 6:12)
11 Winá wolawokaso ente topalekɔ la wolo—kana ente topangolongela mposɛ yɛ nyɛtshi—tokoka ndjoka ngo ngete eyalelo kɛso kɛ ntshamba djɛ djɔ ndeke ‘lotepela,’ koko totowilake yimba. Lamo? Ladjikɛnde Bible ntolakanyɛ dj’ipa iso ntshika mpekanto ‘ntapemela ete ngo nkfumi.’ (Wala Ɔrɔma 6:12.) Kɛsɔ nsakisolaka ente tokoka ndɔsa nkano dj’ipa ntshika mposɛ yɛ nyɛtshi ntɔtɔla ntonangha akambo wa mbindo. (Nga. 5:16) Yehova otasambande ndjala la eshikikelo ante tokoka mpikama lá ntondo k’ehemba, atasamba ntɔlɔmba dj’iso nangha nghɔsɔ. (Mvu. 30:11-14; Ɔrɔ. 6:6; 1 Te. 4:3) Okama papoo ente topasambe wolo w’iso nana la mposɛ yɛ nyɛtshi.
12. Wopo wɔkɔnge wokokaso ndjelola winá wolawokaso ente tombosamba nkongi, ko lamo?
12 Lá wopo wɔkɔ ɔmɔ, winá wokaso ente topalekɔ la nkongi—má mfɛnyɛ ente Yehova amboshiyɛka ntopela dombo mande tongoyalake la mposɛ yɛ nyɛtshi—tokoka nyɛna ete ngo eyalelo kɛso kɛ ntshamba djɛ djɔ ndeke ‘lotepela,’ koko totowokelake. Lamo? Mande Bible ntolakanyɛ ente Yehova ndjewaka ante oyɛso nde anto wa ntshamba djɛ djɔ. (Yee. 103:13, 14) Nde ‘ndjewaka akambo ankfumɔ’ lá nkambo djɛso, ndjila ole topo totshikitanyi tɔ mpekanto k’isasambela onanghawɔ dj’iso ndjala la tokanyi tɔ nyɛtshi. (1 Dj. 3:19, 20) L’ilá kenkfumɔ kɛ sopatshike tokanyi tɔ mbindo ntotoma tá mposɛ yɛ nyɛtshi, tewe ente tolekɔ piyɔɔ lá wiso wa Yehova. Lamo okokaso ndjala l’eshikikelo kɛsɔ?
13-14. Ngo ladjikɛnde toka mposɛ yɛ nyɛtshi, ete koko Yehova apotawola? Pakisola.
13 Bible djɛnyɛ otshikitano wolekɔ́ l’anteyɛ ndjala la mposɛ yɛ nyɛtshi la nshiyɛ mposɛ yɛ nyɛtshi. Topalekɔ l’akoka wa nshimba mposɛ yɛ nyɛtshi ntoyeela lá wɔɔngɔ, koko tolekɔ l’akoka wa nsamba ntshika mposɛ yɛ nyɛtshi ntɔtɔla djɛ nangha akambo wa mbindo. Ndjɔmbɔmba, lá ntondo k’iwɔ nkoma Akristo, ase Kɔrɛtɔ amɔtshi w’ɛtɛndɔ kɛ ntondo wananghaki akambo wa mbindo wa nsanga mbeto mpame la mpame. Poolo afunaka ante: ‘Anto amɔtshi l’anteyi kɛnyo yayalaka nde nghɔsɔ.’ Kɛsɔ nsakisolaka ente wapangoka lonkina mposɛ kɛ nangha akambo wasɔ? Topakoke mfɛnyɛ nghɔsɔ, ladjikɛnde nsaki yɛ nghɔsɔ mpikamaka efula. Koko Akristo wayalaki la ndákota la watatshikaki mposɛ yɛwɔ yɛ nyɛtshi ndatɔla tá akambo wa mbindo, wawolamaki me Yehova. Koko awɔsaka ete ngo ‘wambosolama.’ (1 Kɔ. 6:9-11) Kɛsɔ nkoka ndjala nsɔsɔlɔ lewɛ.
14 Ayale mposɛ yɛ nyɛtshi yɛkɔnge yokɛ, okoka nkfulumeyɛ. Kaanga nghopakoke nshiyɛ mposɛ yɛ nyɛtshi, okoka ndjala la ndákota má ‘nsamba nangha ɛkɔpa kɛ demba la tokanyi tɔko.’ (Ɛfɛ. 2:3) Kɛkɔnge kokokɛ nangha djɛ ndongela mposɛ yɛ mbindo?
KƐNƐ KOYƐ LADJƐ NANGHA DJƐ WƐ MPIKAMA
15. Ntsha tɔkɔpa ndonga mposɛ yɛ nyɛtshi, lamo oyɛso ladjɛ ndjewa wɛdju wɛso?
15 Djɛ wɛ ndonga mposɛ yɛ nyɛtshi, wɛ ladjɛ ndjawola ente olekɔ la wɛdju. Wadjɛ dj’ipa ‘ndádjimba la tokanyi tɔ nyɛtshi.’ (Dja. 1:22) Tɛnake ente lako nkambo djɛ wolo—má ntepela ente: ‘Anto ankina wandeka lemi nnɔ wana.’ Kana má mpona ɛndjɛkɛ la má mpɛla anto ankina ente: ‘Wadjɛmi nyotanyɛnyɛka ante ankɔpa efula, ntasamba ntolenda asango wɛnyɛ anto enghanghunya.’ Ntsha omboyala la ikanyi yɛ nghɔsɔ angoyala wɔdju le wɛ djɛ nkfɔ lá ohemba. Tohonake ɛndjɛkɛ wɛ nangha kɛnɛ kelekɔ́ nyɛtshi, kaanga lá yimba. Wɛmba odjito wɔ nanghedji djɛko.—Nga. 6:7.
16. Wopo wɔkɔnge wokokɛ nkembɛ nkano djɛko djɛ nangha kɛnɛ kelekɔ́ wɔlɔ?
16 Koko winá wewaso wɛdju wɛso, angoyala djonyi djɛ nkembɛ nkano djɛko djɛ nsamba mfudjɛ mposɛ yɛ nyɛtshi. (1 Kɔ. 9:26, 27; 1 Te. 4:4; 1 Pɛ. 1:15, 16) Nangha djɛ ndjewa winá la ekete kɛkɔpɛyɛka mposɛ yɛ nyɛtshi. Okoka ndjala la topo tɔmɔtshi t’ehemba kana winá ɛmɔtshi lá lofu welekaka nkɔpɛyɛ mposɛ. Ndjɔmbɔmba, ongokake mposɛ efula winá wɔlɛmbɛ kana la lotsho? Tɔnɔla lá ntondo kɛ nkoma lá ohemba, la hona wopo wokokɛ ndjelola. Winá wɔ wɔlɔ wokokɛ nangha nghɔsɔ nde, lá ntondo kɛ wɛ nkoma lá ohemba.—Woo. 22:3.
17. Olakanyelo wɔkɔnge wowaso má ndjɔmbɔmba kɛ Yɔsɛfu? (Ewangelo 39:7-9) (Lenda asango.)
17 Tokolenda kɛnɛ kɛ Yosɛfu nyananghe winá wɔ wadjɛ Pɔtifara ndasɛse ndɔkfɛyɛ lá ohemba. Nde atonaka mbala kɛkɔ kɛmɔ la wolo onkfumɔ. (Wala Ewangelo 39:7-9.) Kɛsɔ ɛnyɛwɔ nge? Yɔsɛfu ewaki wɔlɔ wɔlɔ kɛnɛ kɛ ndotanangha lá ntondo kɛ wadjɛ Pɔtifara ndosola. Lá wopo wɔkɔ ɔmɔ, okoka nkembɛ nkano djɛko djɛ nangha kɛnɛ kelekɔ́ wɔlɔ lá ntondo kɛ nkoma lá nkambo nkila lá ohemba. Nghɔsɔ ndeke winá wohembamɛ, angoyala wɔdju nangha nkambo djɛ nghomboshiyɛka nkana ntondo.
Tona ohemba mbala kɛmɔ, ngete Yɔsɛfu! (Lenda itenyi 17)
‘TOKINDJƐ NDASHISHIMA’
18. Okokɛ ndonga mposɛ yɛ nyɛtshi ngete mo? (2 Kɔrɛtɔ 13:5)
18 Djɛ ndonga mposɛ yɛ nyɛtshi, wɛ ladjɛ ‘nkindjɛ ndashishima’—ntepela ente kindjɛ ndákɔmɛ djɛ ndjewa akambo wonanghɛ. (Wala 2 Kɔrɛtɔ 13:5.) Winá la winá, tɔnɔla lá akambo wonanghɛ la wokanelɛ, la nangha etshikitano ntsha nkokaka. Ndjɔmbɔmba, kaanga winá wolongɛ lá ntondo kɛ ohemba, okoka ndawopola ente: ‘Amboyalaka ilá efula djɛ lemi ntepela ente lako?’ Ntsha ɔmɛna ente ɔmbɔsaka winá, tolapɛlake. Nangha la wolo djɛ ndɔngɔsɔla wopo wɔ nghongokadjimola mbala k’ɔkɔngɔ. Okoka ndáwopola weepó wɛnɛ: ‘Nkoka nkitshakitshɛ winá wɛ mɔsaka djɛ nyimɛ ikanyi yɛ nyɛtshi má wɔɔngɔ? Etombo wɔsɔnami wendjila lá okakasano djɛ lemi mpikama lá ohemba? Langimɛke wiso mbala kɛmɔ winá wɛnami asango wa mbindo? Langosipisoyɛke lamo ɛlɛmbɛ wɛ Yehova oyɛwɔ winá onkfumɔ lá wɔlɔ wɔso kaanga kɛsɔ ɔlɔmbawɔ lemi ndjala la ndákota?’—Yee. 101:3.
19. Wopo wɔkɔnge okokawɔ ndjala okakasano djɛ nanyɛ mposɛ yɛ nyɛtshi ntsha tɔsa kaanga tokakano tɔ nyɛtshi?
19 Winá wolashishimɛ, wɛ ladjɛ ndjewɔ dj’ipa ndjipa wiso lá akambo amɔtshi wa nyɛtshi. Bible ntepela ante: ‘Oloko ndeka nkete nkina nkfumɔ lokeso la wolekɔ nyɛtshi efula.’ (Jɛr. 17:9) Yeso atepelaka ante wongoposɛke ‘tokanyi tɔ nyɛtshi.’ (Mat. 15:19) Ndjɔmbɔmba, m’ɔkɔngɔ wɔ winá ɛmɔtshi, onto wombotshika ndenda asango wɛnyɛ anto enghanghunya nkoka mfɛnyɛ ante, lako nyɛtshi ndenda foto ipɛyɛ mposɛ yɛ nyɛtshi, ladjikɛnde ipɛnyɛ ɔnsɛlɛngɛ w’onto. Kana akoka nkanela ante lako nyɛtshi nkanela akambo wapɛyɛ mposɛ yɛ nyɛtshi ntsha opashiyɛ mposɛ yɛkɔ. Oloko wɔ lokeso w’onto wɔsɔ, ‘wolonghanyɛ lá ntondo djɛ nshiyɛ nsaki yɛ demba.’ (Ɔrɔ. 13:14) Okokɛ ndjewɔ dj’ipa nangha nghɔsɔ ngete mo? Wadjɛ la tɔsake kaanga ikakano yɛ nyɛtshi ingokokomɛ djɛ ndɔsa akano wa nkekete wa nyɛtshi, ete ngo wa nangha akambo wa mbindo.c Tona yimba kana tokanyi tɔ nyɛtshi tokotshinda djɛ ndjipa wiso lá ‘nanghedji djɛ nyɛtshi.’
20. Nkongi djɛkɔnge dj’etsho weyaye djokotshɛso, ko oyɛso la okotshɔ wɔkɔnge má winá wɔsɔ?
20 Ete ngo sɔmɛna, má wolo wɔ Yehova, tolekɔ la nkfulu kɛ mpikama lá ntondo kɛ ehemba. Lonkina mpɛyi má djandji djɛnde, tolekɔ la nkongi djɛ mbika etshinda l’andja wa bango. Wole yongoyala wɔlɔ nkambela Yehova la yimba ole la oloko wɔ piyɔɔ! Tii lá winá wɔsɔ yakokaka, toyale la eshikikelo ente topasambe wolo la nkongi winá w’onanaso la nsaki yɛ nyɛtshi. La osako wɔ Yehova ole la welo wɛso, tokoka ndonga!
YEEMBO 122 Topikame ndii, totatshikitake!
a Bible International Standard Version nkadjimola vɛrse djɛnɛ nghɔnɛ: ‘Lako ohemba wombonyokomela wotakomelaka anto ankfumɔ.’
b DJƐ NDJOKA WƆLƆ: Lá Bible, itepela ‘mpekanto’ ntɔlaka mbala efula ikanyi tá enanghedji ete ngo ndjɔngɔla, ndjaka kana nangha loseka. (Epo. 20:13-15; 1 Kɔ. 6:18) Lá avɛrse ankina, ‘mpekanto’ nkoka nsakisola eyalelo kɛ ntshamba djɛ djɔ kɛ sasambela má botshɔ, kaanga sotananghe mpekanto kana nkambo djɛ nyɛtshi.
c Tewa ente wɔna mpame wotepelawɔ lá Woongo 7:7-23 ɔsaka tokakano tɔ nyɛtshi lá ntondo kɛ nde ndɔsa nkano dj’ekekete djɔtɔlisá tá akambo wa mbindo.
d NSAKISO KƐ ASANGO: Lá wadjɛ lɔwɔ: Olangala ɔmɔtshi alenda ampame 2 wanangha nanghedji djɛ nyɛnyana ngandji. Lá womɛ lɔwɔ: Nkaana alenda anto 2 wanɔ ikaya