ƆKƆNDƆ WƆ LOWIKO
Mbaka elakanyelo efula lá lowiko me Wetsha w’Ekekete
ANGALA wamemala lá ɔkɔdji washimbola anto, watshumba nkete l’entayimo dj’ipa anto mpeta, mpopo yɛ nkekete, ambandji la elotshi. Ɔsɔ ndeke akambo wankomelisá isa wadjɛmi l’olemo wɔ yat’ekalo la wɔ misiɔnɛrɛ. Koko totakɔpa ntshikitanyɛ kaanga nkambo mɔ l’akano w’isɔsi lá lowiko! Lá akambo ankfumɔ wasɔ, Yehova atosukaka la atosakolaka. Ete ngo oyɛnde Wetsha w’Ekekete, atolakanyɛka lonkina elakanyelo wɛ djonyi.—Djɔ. 36:22; Iza. 30:20.
NDJƆMBƆMBA KƐ AMBOTSHI WAMI
T’ekomo k’ɛnɔnyi wɛ 1950, ambotshi wami wasɛkɔka má Italie tá Kindersley, lá Saskatchewan, lá Canada. Má ɔkɔngɔ wɔ etsho emangha, wekaka nsɔsɔlɔ la kekomaka nkambo deka djonyi lá mbiko yɛwɔ. Mvungɔ ente, winá wɔ mayalaka ilɛngɛ mpetshɛki winá efula l’olemo w’ipoposanyɛ isa nkfumbo kɛmi, latepelaki l’atɔla ente ndekɔ “yat’ekalo y’itenyi”!
Isa nkfumbo kɛmi, lá 1966
Ambotshi wami wayalaki ɛmvɔ; koko wampɛyɛka ndjɔmbɔmba kɛ wɔlɔ efula kɛ ndásambɛ djɛ nkambela Yehova. Ndjɔmbɔmba, lá 1963 wasadjɛka nkete efula djɛ mba mfalanga djɛ ntingela lá losanghanyɛ l’ekekete lotshikitanyi lá Pasadena, lá Californie, lá U.S.A. Lá 1972, tɔsɛkɔka tá idjena y’otale yɛ kilɔmɛtrɛ 1000 lá Trail, lá Colombie-Britannique, lá Canada, djɛ ntokotshɛ́ lá etatshi kɛ looko ketepela Italien. Papa akambaki ete ngo olami wɔ mvulu. Atakɔpa iwɔ ndohandjɛ ekopo djɛ nde ndápɛyɛ efula lá akambo wa nyuma.
Lemi l’amama, ole l’ankfune wami tolekɔ la djedjɛ efula lá ndjɔmbɔmba ketotshikelisá ambotshi waso. Kɛsɔ kenkotshɛ́ka djɛ ndjala la mpikamelo djɛ wɔlɔ efula lá okfumbelo wɔmi wɔ nyuma, la wandakanyɛka nkambo djɛ djonyi efula djɛ movungɔka lowiko lɔmi l’otondo. Nkambo djɛkɔ nde: Ntsha lambohona ntondo ntondo Onkfumi, Yehova angonama.—Mat. 6:33.
TOTATEYƐKA OLEMO WƆ WINÁ ONKFUMƆ
Lá 1980, ntshukaka Debbie, mbɔngi wɔlɔ kɛ omoto keyalaki la ekoma wɛ wɔlɔ wɛ nyuma. Takɔpaki ndjingela l’olemo wɔ winá enkfumɔ, ko Debbie awangaka la olemo wɔ yat’ekalo ngɔndɔ isato m’ɔkɔngɔ wɔ bala djɛso. Ɔnɔnyi ɔmɔ m’ɔkɔngɔ w’iso ntshukana, tɔsɛkɔka tá otshumano ɔmɔtshi wɔ daambi woyalaki la djonyi djɛ ansakodji, ole nkomaka yat’ekalo.
Lofu lɔ bala djɛso, 1980
Lá winá wɔkɔ, tɔlɛmbaka ko tɔsaka nkano djɛ ntshɔ tá idjena inkina. Koko toshimelaka ntondo olami wedjingadjinga. La ngandji kenkfumɔ atowelaka akambo poo poo ante: “Nyo ndeke lokomɛ nkambo djɛnyo wolo. Nyopika wiso lá akambo wa nyɛtshi wanyokomela. Koko ntsha nyombohona akambo wa wɔlɔ, nyongowa.” Ɔsɔ ayalaka nsɔsɔlɔ dako djɛ sayalaka la djonyi. (Yee. 141:5) Tokambaka la dako djɛkɔ mbala kɛmɔ, la tɛnaka ente lá nsɔsɔlɔ akambo wa wɔlɔ walekɔ efula. Anto efula l’otshumano wakombolaki nangha akambo efula l’olemo wɔ Yehova, ndjila ole dɛngɛ la anto amɔtshi wayalaki la wadji kana la wame wapalekɔ andjawodji. Ɔsɔ ayalaka olakanyelo wɔ djonyi efula leso. Tekaka djɛ mpona akambo wa wɔlɔ la djɛ nkonga djɛ Yehova nsembola akambo, la akambo wɛnama ente walekɔ wolo. (Mika 7:7) Tokalɔka ndjala la osasa, ko akambo wasembɔka.
Wetsha wɛso wɛ ntondo wɛ nkalasa kɛ tat’ekalo wakambaki l’ewila wɛ angangɛnda. Winá wɔ yɔtɛnyɛka afoto la yatepelaka djɛ ekakasano la esako wɛ yawa, wapɛtshɛ pɛtshɛka mposɛ kɛso kɛ nkamba ete ngo amisiɔnɛrɛ. Ko tɔsaka nkano djɛ nkamba ete ngo amisiɔnɛrɛ.
Lá Mvulu k’Onkfumi kɛ Colombie-Britanique, 1983
Djɛ nkotshɛ okoma wɔsɔ, tɔsɛkɔka lá 1984 tá etatshi kɛ Quebec kotepelakawɔ Falase, lá kilɔmɛtrɛ 4000, lá Colombie-Britannique. Kɛsɔ nsakisolaka ndjeka nkfumbo la otepela wɔ bango. Okakasano onkina nde mbala efula totayalaka la mfalanga. Mbala kɛmɔtshi, isawike nde totshɔka ntotshima ntamba lá bedji mɔtshi. Debbie ewaki ndamba alambo wa ntamba wepo la wepo! Kaanga l’anteyi k’ekakasano, tokfulumeyɛka la osasa onkfumɔ. Lonkina tɛnaka ente Yehova atolama.—Yee. 64:10.
Lofu lɔmɔtshi towaka apɛlɛ wa telefɔnɛ wasotakongaka. Yayale nde leeta lɔ ntokamba lá Betɛlɛ djɛ Canada. Tolodjɛka ntondo ntondo fɔrmulɛrɛ kɛ ntingela Nkalasa kɛ Ngaladɛ, ko tokakanyɛka djɛ ndjawola leeta lɔ Betɛlɛ. Koko tawolaka ngo ndjawola. Winá wɔ sakome, topolaka Wɔnanyɔ Kenneth Little, ose Kɔmite kɛ Filiyalɛ ente: “Onanghaso mo la fɔrmilɛrɛ kɛ Ngaladɛ kɛ salodjɛ?” Atokadjimolaka ante, “Tongopa pɔ kɛsɔ winá wɔ songokoma l’eteyi.”
M’ɔkɔngɔ wɔ lobengo lɔmɔ, topaka pɔ kɛkɔ ladjikɛnde wandjetaka isa Debbie lá Ngaladɛ. Ko toyalaka la nkano djɛ ndɔsa. Wɔnanyɔ Little atoshimelaka ante: “Ayale nkano djɛkɔnge djɛ nyɔnghɔsa, mfu imɔtshi nyokoka ndokombola djɛ ndɔsa akano nkina. Lako nkano dekɔ́ nyɛtshi; Yehova angonyosakola l’idjena inkfumɔ.” Tawolaka leeta lɔ Ngaladɛ, ko l’ilá k’ɛnɔnyi, tɛnaka nsɔsɔlɔ kɛ dako djɛ Wɔnanyɔ Little. Mbala efula tashimelaki anto ankina wayalaki la okakasano wɔ nsɔna edjito etepela wɛnde wɛsɔ.
LOWIKO LƆ MISIƆNƐRƐ
(Lá wadjɛ lɔwɔ) Ulysses Glass
(Lá womɛ lɔwɔ) Jack Redford
Toyalaka l’osasa wɔ ndjala l’anteyi k’ambeki 24 wa nkalasa kɛ 83 kɛ Ngaladɛ. Yayale nde lá Brooklyn, lá New York, lá Ngɔndɔ k’anɛyi 1987. Wɔnanyɔ Ulysses Glass la Jack Redford ndeke loyalisá wetsha wɛso wɛ ntondo. M’ɔkɔngɔ wɔ Ngɔndɔ itano, watɔpɛyɛka apɔlɔmɛ lá Ngɔndɔ kɛ djuwa 6, 1987. Watotomaka tá Haiti, la John ole Marie Goode.
Lá Haïti, 1988
Má ɔnɔnyi wɔ 1962 watatomaki lonkina amisiɔnɛrɛ l’eteyi ladjikɛnde waakilikaka ɔnɔnyi wɔsɔ. M’ɔkɔngɔ wɔ mbengo isato w’iso mba apɔlɔmɛ, totateyɛka nkamba lá Haiti, l’otshumano ɔmɔtshi wɔ daambi woyalaki la ansakodji 35 woyalaki l’anteyi kɛ enkókó. Toyalaki dɛngɛ, totewaki akambo efula la tintatshɛki ngo isɔmɛlɛ lá mvulu kɛso kɛ amisiɔnɛrɛ. Anto wa l’eteyi wayalaki ɛmvɔ, efula watewaka mbala. L’ilá k’etsho wɛ ntondo wɛ misiɔnɛrɛ wɛsɔ, evungusano wɛ wana wa mbandja, coup d’état, otshumbelo wɔ nkete lá entayimbo, la mpopo yɛ nkekete efula iyalaki.
Towaka elakanyelo efula w’okfulumedji ole w’osasa me wananyɔ l’ankaana yɛ Haiti. Efula wayalaki la ekakasano lombombe lá lowiko, Koko wakɔpaki Yehova la wakɔpaki mpoposanyɛ. Nkaana kɛmɔtshi k’ekokolo atewaki mbala, koko akotaka avɛrsɛ ndekana 150 lá wɔɔngɔ. Akambo wahetaki lofu la lofu wakembɛka djawo djɛso djɛ nkindjɛ mpoposanyɛ losango l’Onkfumi lolekɔ́ ɛtɔyi kɛ nkando k’ekakasano w’anto. Tokaki wɔlɔ efula winá wɔ sɛnaka ambeki waso wa Bible wa ntondo wambotateyɛ nkamba ete ngo tat’ekalo tɔ lotshinda, tat’ekalo totshikitanyi la tokokolo.
Winá wɔ sayalaka lá Haiti, mpomanaka la Trevor, olangala woyalaki misiɔnɛrɛ kɛ ɛkɛlɛsiya kɛ Mɔrmɔ, ko tawaki mbamba kɛ nsawola la nde winá ɛmɔtshi akambo wa Bible. M’ɔkɔngɔ w’ɔnɔnyi, antomelaka onkanda wɔ motakongaki. Afunaka ante: “Nkɔpa ndongola lá losanghanyɛ l’ekekete loyaye! Nkɔpa nkalɔ lá Haiti djɛ ndokamba ete ngo yat’ekalo itshikitanyi lá idjena yɛ makambaka ete ngo misiɔnɛrɛ kɛ Mɔrmɔ.” Akambaka ete ngo misiɔnɛrɛ ilá efula nya wadjɛnde.
LÁ ƐSTƐ K’EUROPE KO MANYI L’AFRIQUE
Tokamba lá Slovénie, 1994
Watotomaka djɛ ntokamba l’etatshi kɛ looko k’Europe lá edjena k’Olemo w’Onkfumi yadjipɔ. Lá 1992 tokomaka lá Ljubljana, lá Slovenie, entshupa l’idjena yɛ ambotshi wami yafule lá ntondo kɛ nsɛkɔ tá Italie. Mbandji kakindjɛki nanema lá weke amɔtshi wa ex-Yougoslavie. Filiyalɛ kɛ Vienne lá Autriche, la biro djɛ Betɛlɛ djɛ Zagreb, Croatie, la djɛ Belgrade, Serbie, ndeke lolendaki olemo lá djeke djɛsɔ. Winá wɔ ewila wɛsɔ yakapwana, owila la owila woyalaka ladjɛ nonghanyɛ olemo lá Betɛlɛ djɛnde.
Kɛsɔ kasakisolaki ndjekela la nkfumbo ole l’otepela wɔ bango. Ase mbandja watepelaki ambɔ, “Jezik je težek,” nsakisola ente “Otepela wolekɔ wolo efula.” La lá nsɔsɔlɔ, woyalaki wolo! Takɔpaki wananyɔ la ankaana wa nkɔmano wayalaki entshupa djɛ ndjawola etshikitano w’olonghanyelo ole tɛnaki wopo wɔ Yehova ndasakolaka. Lonkina tɛnaka wopo wɔ Yehova ndasembolaka winá onkfumɔ akambo la ngandji lá winá wɛdje. Ɛnɔnyi wɛ sananghe lá Slovenie wekembɛka elakanyelo efula wɛ sawa, la towaka elakanyelo wɛ bango.
Koko etshikitano efula wetokongaki. Lá ɔnɔnyi 2000 watotomaka tá Côte d’Ivoire, lá owɛstɛ wɔ Afrique. Lá Ngɔndɔ kɛ djomi la kɔtshi 2002, tolotaka tá Sierra Leone m’ɔtɛ wɔ mbandji. Mbandji kɛsɔ keshilaka m’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 11. Atayala nkambo djɛ wɔdju djɛ nyima má Côte d’Ivoire mbala kɛmɔ. Koko elakanyelo wɛ sawa wetokotshɛ́ka djɛ nama osasa wɔso.
Topikaka wiso lá etatshi kɛso kɛ looko kɛtɔki mbambo efula la wananyɔ la ankaana yɛ ngandji ikfulumeyisá mbandji kɛsɔ l’ilá k’ɛnɔnyi. Wayalaki ɛmvɔ lá demba, koko wakɔpaki nkapa kɛnɛ kɛ yakotshɛ́ka. Nkaana kɛmɔtshi apɛyɛka Debbie ntshendja. Winá wɔ Debbie ndakakanyɛka djɛ ndɔsa, nkaana akindjɛka ndɔwɔnda ante: “Lá winá wɔ mbandji, wananyɔ wa ewila enkina watosukaka. Winá wɔsɔ ambokoma nta djɛso djɛ nkotshɛ́.” Tolawilelaka okoma wɔ ndjokola ndjɔmbɔmba kɛwɔ.
Ekomo ekomo tokalɔka lá Côte d’Ivoire, koko evungusano weyalaki ntondo wekalɔka mposa lonkina. Manyi lá Ngɔndɔ kɛ djomi la kɔtshi 2004, watolotshɛka lonkina la hélicoptère, isɔsi onto la onto ngo mpata kɛ kilɔ 10 toko. Winá wɔ sakome lá idjena iyalaki angala w’ase France la lotsho, tetamaka lá looko, makɔ nkɛsɛ sɔmbɔsa aviyɔ tá Suisse. Winá wɔ sakome lá filiyalɛ la kati k’otsho, ase Kɔmite kɛ Filiyalɛ la wetsha wɛ Nkalasa kɛ Olemo w’Onkfumi la wadji wawɔ watolongolaka la osasango w’efula, má ntɔpɛyɛ mɔyɔ y’efula y’atama, mma dj’iyɛ, la oloyi wɔ shɔkɔla yɛ Suisse. Nkambo djɛsɔ ntovundaka efula lá oloko.
Akembɛ wananyɔ l’ankaana imbolota olotshi lá Côte d’Ivoire, 2005
Watotomaka winá ɛmɔtshi tá Ghana, makɔ watokawoyɛka lá Côte d’Ivoire winá wɔ evungusano yananghe nkitakita. Wɔlɔ w’oloko wɔ wananyɔ wotokotshɛ́ka lá evungusano wɛsɔ winá wɔ salotaka la lá djena djɛ satshɔka ntokamba ngo winá ɛmɔtshi. Isa Debbie tawolaka ente kaanga ngandji k’onto la wɔnanyɔ oyɛwɔ ete ngo nsawo lá olonghanyelo wɔ Yehova, totafɛnyɛke ente kepashilaki. Lá nsɔsɔlɔ winá w’evungusano wɛsɔ weyalaka etenyi kɛ okfumbelo wɔso.
LÁ OWƐSTƐ WƆ ASIE
Lá owɛstɛ wɔ Asie, 2007
Lá 2006 biro dj’ekekete ntotomelaka onkanda djɛ ntshɔ l’idjena yɛ bango yɛ yatotome lá owɛstɛ wɔ Asie. Kɛsɔ nsakisolaka lonkina, nkɛndɔ, ekakasano, etepela la nkfumbo djɛ bango. Tayalaki la nkete nkina efula djɛ ndjeka mande djena djɛsɔ djayalaki l’akambo efula wa pɔlitikɛ la w’ɔtɛmwɛlɔ. Takɔpaki etepela wetshikitanyi wetepelamaki lá ntshumano la tɛnaki osanga woyɛ má ndɔnda ɛlɔndjɛlɔ kɛ teokrasi. Takɔpaki wananyɔ efula mande efula l’anteyi kɛwɔ wapikamaki l’oloko wolo onkfumɔ lá ntondo kɛ onanyelo wɔ nkfumbo, wɔ ntombe yɛ nkalasa, y’olemo, la epasɔ.
Tingelaka losanghanyɛ l’ekekete lotshikitanyi lá 2012 lá Tel Aviv, lá Israël. Losanghanyɛ lɔsɔ loyalaka losanghanyɛ lɔ ntondo l’Ewakɛ wɛ Yehova l’etatshi kɛ looko kɛsɔ lɔ yatshumana oloyi w’ekekete nghɔsɔ má Patɛkɔtɛ 33 D.D. Ɔsɔ ayalaka nkambo dj’isopakoke mvungɛ!
L’ilá kɛ ɛnɔnyi wɛsɔ, watotomaka djɛ ntowembola owila wɔ yashimbe olemo wɔso. Tɔtɔlaka ndambo k’enkanda wɛso, tokapanyɛka l’olemo w’ipoposanyɛ, la tingelaka lá nsanghanyɛ yɛ daambi. Angala wayalaki l’eta wɛ asase la ɛkɔdji wɛ yashimbolaka anto weyalaki djena nkfumɔ, koko tayalaki l’okoso efula winá wɔ saheetaka l’ansakodji imɔtshi.
OKALO LÁ AFRIQUE
Ndɔngɔsɔla djamba lá Kinshasa, lá Congo, 2014
Lá 2013 towaka odjito onkina wotshikitanyi efula—watotomaka djɛ ntokamba lá filiyalɛ kɛ Congo Kinshasa, owila w’ekekete wolekɔ́ l’etamba wɛ wɔlɔ, ɔmvɔ la mbala efula ambadji yɛ nkekete. Má bango totepelaka ente: “Tewa Afrique; tolekɔ entshupa.” Koko tayalaki l’akambo efula wa ndjeka, pekapeka winá wɔ sayalaka ladjɛ mpeeta lá entayimbo wɛ nyɛtshi. Tɛnaka akambo efula wa wɔlɔ ete ngo okfulumedji la osasa wɔ wananyɔ la ankaana kaanga yayalaka ɛmvɔ, wakɔpaki olemo w’ipoposanyɛ, la wilaki welo efula djɛ ndjingela nsanghanyɛ yɛ nkekete la y’otshumano. Tɛnaka wopo w’olemo w’Onkfumi yotafulaka mpeyi má okotshɔ l’osako wɔ Yehova. Ɛnɔnyi enkfumɔ wɛ sananghe lá Congo wetolakanyɛka elakanyelo wɛ djonyi efula la towaka tolongo tolekɔ́ ete ngo ase nkfumbo.
Apoposanyɛ lá Afrique du Sud, lá 2023
Tá ekomo kɛ 2017, tokomaka lá idjena inkina yɛ bango—lá Afrique du Sud. Totakambaka ntondo lá filiyalɛ k’ekekete ete ngo kɛsɔ, kaanga olemo wɔso woyalaki bango leso. Lonkina tayalaki l’akambo efula wa ndjeka koko elakanyelo wɛ sawa wetokotshɛ́ka la wɛtɔlɔndjɛka. Tɔkɔpa wananyɔ l’ankaana imbokfulumeyɛ l’ilá k’ɛnɔnyi. Alekɔ nkambo djɛ nkamɔ efula djɛ nyɛna nkfumbo kɛ Betɛlɛ kekamba l’osanga, kaanga anto wa mposo la nkfumbo ntshikitanyi oyɛwɔ. Yehova asakola enkambi wɛnde djɛ ndjala lá vu, winá wɔlɔtawɔ l’onto lɔ bango la wokambawɔ la tɔkfɔ tɔ Bible.
L’ilá k’ɛnɔnyi, lemi isa Debbie towaka edjito wɛ wɔlɔ efula, tekelaka la nkfumbo ntshikitanyi, la tekaka etepela wɛ bango. Atayalaka winá onkfumɔ nkambo djɛ wɔdju, koko tokaki winá onkfumɔ ngandji kɛ nkɔmano kɛ Yehova má mbamba kɛ olonghanyelo wɔnde ole me wananyɔ l’ankaana. (Yee. 144:2) Tolekɔ la eshikikelo ente okfumbelo wɔ winá onkfumɔ wotokomɛka enkambi wɛ wɔlɔ wɛ Yehova.
Langɔkɔpake lombombe akambo w’ambotshi wami yandakanyɛ, osukɔ wɔ wadji wɔmi wɔ ngandji, Debbie, la ndjɔmbɔmba yɛ wɔlɔ yɛ wananyɔ l’ankaana y’andja w’otondo. Winá wɔtɔnɔlaso djɛ etsho weyaye, tɔmbɔsa nkano djɛ nkindjɛ ndjeka wekelo wetolakanyɛ Wetsha wɔso w’Ekekete.