APANDISE
Bantu be na kintu kampanda ki munda mwabo kishy’akifwiya su?
BANTU bebungi abamba shi be na kintu kampanda kisha kimwekaa na kisha kifwiya. Abapwandikisha shi ku lufu lwa muntu kino kintu kisha kimwenekaa akikatukaa mu mbidi na akitungunuka na muwa ingi mbalo. Bu bi luno lulambukiisho ndupalakane, bantu bebungi bakwete kukanya pa kupusha shi Bible takwete kulongyesha byabya nya. Kadi binobino, muyiile abilongyesha Eyi dy’Efile Mukulu, nkinyi akifwilaa muntu su baafu?
Kishima neʹphesh na psy·khé mu Bible abipatuula kinyi?
Pangi ouku shi Bible baadi mufundibwe mu kina Ebreeyi na mu kina Greke. Kishima neʹphesh kya mu kina Ebreeyi na kishima psy·kheʹ kya mu kina Greke mbebyalule mu angi ma Bible bu kikudi. Neʹphesh na psy·kheʹ bi mu Bible misango pepi na 800, bwa kwisamba pabitale (1) bantu, (2) nyema, na (3) muwa wa muntu sunga wa nyema. Tubande kutala angi maverse aalesha ino mishindo isatu ya kupatuula bino bishima.
Bantu. “Mu mafuku abayibakanga Nowa bwato, mubapandjile bantu bapeela ku meema, bantu [mu kina Greke psy·kheʹ] mwanda.” (1 Mpyeele 3:20) Pano mbalule kishima psy·kheʹ bu “bantu,” mwanda abesambila pabitale Nowa, mukashi aaye, baana baaye balume basatu, na bakashi baabo. Mukanda wa Efilu 16:16 aulesha miiya ibaabadi bape beena Isaleele pabitale kusangula kwa maana. Abebalungwile bwa kusangula bungi “bulombeene ooso muntu [mu kina Ebreeyi, neʹphesh] kudya.” Byabya bibaadi abitungu shi basangule maana muyiile bungi bwa ma neʹphesh sunga bantu abaadi mu kifuko kyooso.
Nyema. Mu Bible atubadika bino pabitale kupanga kwa bintu: “Efile Mukulu bambile shi: ‘Meema awule na tunyema [mu kina Ebreeyi neʹphesh] atutala, dingi toonyi tupapame kuunundw’a nsenga, twibwe mwiyilu.’ Efile Mukulu nkwamba shi: ‘Nsenga ituushe bintu abitala muyiile mafuko aabyo, nyema [mu kina Ebreeyi neʹphesh] ya pasha, tunyema tupeela, na nyema ya kisuku muyiile mafuko aabyo.’ Abyo nkukitshika byaabya.” (Kibangilo 1:20, 24) Mu uno verse abetamina, mishipa, tonyi, nyema ya paasha, na ya kisuku mu kishima kimune kya mu kina Ebreeyi neʹphesh.
Muwa wa muntu. Ingi nsaa kishima neʹphesh kya mu kina Ebreeyi na kishima psy·kheʹ kya mu kina Greke abilesha muwa wa muntu. Dingi efuku, Nfumu Saule baadi mulungule Daavide shi: “Ntankukitshiina dimo bubi nya, mwanda we mwate muwa [mu kina Greke psy·kheʹ] wande na kineemo mu dinw’efuku.” (1 Samwele 26:21) Banda kutala dingi bibambile Yesu: “Nee mulami ebuuwa; mulami a mikooko eebuuwa apaanaa muwa waye bwa mikooko yaaye.” (Yowano 10:11) Mu ano maverse a mu Bible kishima neʹphesh kya mu kina Ebreeyi na psy·kheʹ kya mu kina Greke abilesha muwa wa muntu.
Mu kulonga koobe kwa Eyi dy’Efile Mukulu okyebe kumona’shi mu Bible takwi mbalo su ngimune yabadi bafunde kishima neʹphesh kya mu kina Ebreeyi sunga psy·kheʹ kya mu kina Greke bwa kulesha kintu “kisha kifwiya” sunga “kya ikalaika”
“Kikudi” nkinyi?
Binobino tubande kutala mushindo wabatumika na kishima “kikudi” mu Bible. Bangi bantu abapwandjikisha shi “kikudi” nkintu kisha kifwiya ki munda mwa muntu. Kadi, ta mbyobyo nya.
Bafundji ba Bible abaadi bafunde kishima kya mu kina Ebreeyi ruʹach sunga kya mu kina Greke pneuʹma bwa kulesha “kikudi.” Bifundwe binabeene abilesha kalolo akipatuula bino bishima. Bu kileshesho, mukanda wa Misambo 104:29, aulesha shi: “Pwebyata muwa [ruʹach], abifu na kwaluka ku lufuufi lwabyo.” Na dingi mukanda wa Jaake 2:26 aulesha shi: “Mbidi ishii na muwa [pneuʹma] ngifwe.” Byabya, mu ano maverse, “kikudi” akilesha bukome abupeyaa mbidi muwa. Su mbidi tayi na kikudi, yaaya mbidi ngifwe. Na dingi mu Bible kishima ruʹach ta mbekyalule penda bu “kikudi” nya kadi mbekyalule dingi bu “bukome,” sunga bu bukome bwa muwa. Bu kileshesho, pabitale Mpeshi a kabutu mu mafuku a Nowa, Efile Mukulu bakwile shi: “Nakanokyesha mpeshi a kabutu, nyi nkwamba shi mema pa nsenga, bwa kutuuta bipangwa byooso bii na bukome bwa muwa muushy’eyilu.” (Kibangilo 6:17; 7:15, 22, NWT) Byabya, “kikudi” mbukome busha bumweneka abupa nyema na bantu muwa.
Mbidi i na lukalo na kikudi anka bi kisashi ki na lukalo na kaalo ka nsembwe bwashi kiyimbe. Bwa kwibipusha kalolo twate kileshesho kya kasashi ka ku maboko. Su bwekeele mabwe, nsembwe i mu mabwe ayipa kasashi bukome bwa kuyimba sunga kwakula. Byabya, su kasashi ta ke na mabwe ta nkalombeene kutumika nya. Nyi bi mumune na bingi bisashi su ta mbebisomekye ku myoshi ya nsembwe. Bi mumune na kikudi, nyi mbukome abupa mbidi yetu muwa. Na dingi nka bi nsembwe, ta ngilombeene kupusha sunga kwela binangu nya. Mbukome bushi bu muntu. Kadi su kikudi sunga bwabwa bukome bwa muwa tabwi kwanka, mbidi yetu ‘ayifu na kwaluka ku nsenga kwa ibatuukile,’ bu byabebilesha kwi mufundji a Misambo.
Mukanda wa Mulungudi 12:7 awisamba bino pabitale lufu lwa muntu: ‘Kwalukiila kwa lufuufi [mbidi yaaye] ku nsenga, bilondeshele kibaaludi, na kwalukiila kwa muwa kwi Efile Mukulu a binyibinyi baadi mwiupaane.’ Nsaa ayikatuka kikudi, sunga bukome bwa muwa mu mbidi, mbidi ayifu na ayalukiila kwayibafikile—ku nsenga. Twi kwamba shi bukome bwa muwa abwalukiila kwabubafikile—kwi Efile Mukulu. (Yoobo 34:14, 15; Misambo 36:9) Bino abilesha shi bukome bwa muwa tabwendaa mwiyilu nya. Kadi, abilesha shi, pabitale muntu baafu, lukulupilo lwa kupeta dingi muwa lwi nka kwi Yehowa Efile Mukulu. Twi kwamba shi: Muwa waye wi mu maasa a Efile Mukulu. Yawa muntu mmukumbeene kupeta dingi kikudi sunga bukome bwa muwa nka penda ku bukome bw’Efile Mukulu.
Twi na muloo wikashaa patuuku shi bino ndjo bi lukalo lw’Efile Mukulu bwa booso “balaale mu nyembo”! (Yowano 5:28, 29) Mu nsaa ya kusanguka, Yehowa akyebe kukitshiina bantu abasanguka mbidi ipya pa kwimwela kikudi, sunga bukome bwa muwa. Mwifuku dya kusanguka akukekadika muloo wi kashaa!
Su okumina kulonga myanda ibungi pabitale bishima neʹphesh na psy·kheʹ mpa na kishima ruʹach na pneuʹma bwa kuuka mushindo wabadi batumikye nabyo mu Bible, okyebe kupeta malonyesha ebungi mwisaki dya 135-140 mu mukanda wa Comment raisonner à partir des Écritures? Wabadi batuushe kwi Batemwe ba Yehowa.