AMBULAYI LUKUMIINO LWABO | SARA
“We mukashi e buwa bukalabale”
SARA pabadi mwimane munkatshi mwa nshibo, badi atala aku n’aku. Banda kupwandikisha mwana mukashi a mu maumbo a ku lupese lwa kutunduka nguba kwa kalunga ka Mediterranee, babuuku kukii kafito mu meeso. Bi kwikala’shi badi apusha bubi mwishimba dyaye su? Su mbyabya, tabibadya kwela bukopo bwa kuuka mwanda ubadi aumukalakasha nya. Mu ino nshibo yabo mubadi mukitshikye myanda ibungi. Aye na mulum’aye a kifulo, Abrahame abadi bakishe mafuku ebungi na muloo.a Bubidi bwabo abadi bafube ngofu bwa kulongamisha nshibo yabo.
Abadi bashale mu kibundji kya Ure, na mu kino kibundji mubadi bupeta bwibungi, na mubaadi muule ba nsendwe, bantu abasolaa, na ba nsunga. Byabya n’abo namu abadi na bupeta bwibungi. Anka, nshibo ya Sara tayibadi nka penda bu mbalo ya kulamina bintu byaye nya. Munda mwa bipwa bibungi byabadi bakishe mu ino nshibo, aye na mulum’aye abafumankeene na myanda ya muloo na ya twinyongoshi. Mu ino nshibo ngi mubabadi abalangwila Yehowa Efile Mukulu aabo ababadi bafule. Sara badi na tubingilo twibungi tubadi atumutakula bwadya kufula kushala mu ino mbalo.
Anka, Sara bakuminyine kukatuka mu ino mbalo ibadi mupwe kuubila bwa kwenda ku ingi mbalo. Sunga mbitabadi na bipwa bifikye ku 60, bibadi abitungu’shi ende na kutambuka mu bipindji bya nsenga byashi’aku na kwikala na nshalelo e bya kumupetesha masaku na makyenga, kushii lukulupilo lwa kwalukila mu kibundji kyabo. Nkinyi kibamutakwile bwadya kukumina kushintuula myanda bino mu muwa waye? N’atwe be lelo uno, ndilongyesha kinyi dyatudi balombene kupeta ku lukumiino lwaye?
“KATUKA MWIUMBO DYOOBE”
Sara badi mukudile mu kibundji kya Ure. Pa mbalo pabadi kino kibundi, lelo uno pe nka penda mutuuto wa bintu bilwile. Anka mu mafuku a Sara, ma mashuwa a mema abadi aakidila mwanka mu mwela wa Efrate, na abadi aatwala bintu bibuwa abikatukila kula bwa kufika mu kwibiudisha mu kino kibundji. Bantu abadi abauulu mu misese ya mu kibundji kya Ure; ku byese bya kino kibundji kubadi akufiki ma mashuwa nsaa na nsaa, na bintu bibadi abitwele bibungi mu ma makashinyi. Tentekyesha’shi bu bibadi bikudile Sara mu kino kibundji, badi auku mashina a bantu bebungi ba mwanka. Bantu namu abadi abamuuku, mwanda badi mukashi e buwa bwa mpala bukalabale. Mu kino kibundji mubadi mpa na bakwabo bebungi.
Mu Bible abakula bwa lukumiino lwibukopo lwa Sara—anka, lukumiino lwaye talubadi mwi efile mweshi ababadi abalangwila kwi bantu bebungi ba mu Ure nya. Uno efile abadi bamwibakile musungu ula ubadi aumweneka mu kibundji kishima. Anka, Sara badi alangwila Yehowa Efile Mukulu a binyibinyi. Mu Bible ta mbaleshe mushindo ubapetele luno lukumiino nya. Munda mwa mafuku ebungi, nshaye badi alangwila ma nkishi. Sunga mbyabya, abadi bamwibakile kwi Abrahame, muntu badi mumukudile na bipwa ekumi.b (Kibangilo 17:17) Kunyima kwa mafuku, Abrahame badi muukibwe bu “nshe baasha-lukumiino booso.” (Beena-Looma 4:11) Bubidi bwabo abadi bakite eyibakishi dibuwa, na dinyingye; mu eyibakishi dyabo abadi abenemekyeshena, abesamba kalolo, na abadi abakumina kwikwashena bwabadya kumona bya kukambila myanda ibukopo. Kintu kya kumpala, mu eyibakishi dyabo, abadi bafule Efile Mukulu aabo ngofu.
Sara badi mufule mulum’aye ngofu, na boso bwabo abayibakile nshibo yabo munkatshi mwa bakwabo mu kibundji kya Ure. Anka, bipwa bibungi kumpala, abapetele lukalakashi lwi bukopo. Bible etulungula’shi Sara “baadi nkunga, tabadi na mwana.” (Kibangilo 11:30) Mu bipikwa bya bantu ba mu aa mafuku, uno mwanda wa bu nkunga ubadi aukalakasha ngofu. Anka Sara bashadile nka na lulamato kwi Efile Mukulu aaye na kwi mulum’aye. Abaatshile Loota mwipu aabo badi mwan’eleka, afika bu mwan’abo. Mafuku ebungi abakidile—mpa na ku efuku dibashintulukile nshalelo aabo.
Dingi efuku, Abrahame bafikile kwi Sara na muloo wibungi. Mwanda ubadi mumone ubadi nka bu kilotwa. Efile Mukulu ababadi abalangwila besambile naye—aye nkumumwenekyela, ku bukwashi bwa mwikeyilu! Banda kupwandikisha Sara, byatala mulum’aye na meso a kifulo, amwipusha’shi: “Ndungule namu! Bakulungula naminyi?” Pangi Abrahame babandile kushala kapindji anangushena; akupu ndjo amulungula byoso bibamulungwile Yehowa’shi: “Leka eumbo dyoobe na kifuko kyoobe, wende mutadiile mwiumbo dyankuleesha.” (Bikitshino 7:2, 3) Pabapeelele muloo ubabadi nao kumpala, ababangile kunangushena ku mudimo ubabadi bebape kwi Yehowa. Bibadi abitungu’shi, balekye mbalo ibabadi bashale kalolo, nshalelo aabo ebuwa, na kwenda na kufiluka filuka mu bibundji bilekene! Sara badi mulombene kwalula naminyi? Kushii mpaka, Abrahame bamutadile kanaana. Badi mulombene kukumina kumukwatshishena mu uno mudimo ukata aushintuula nshalelo aabo su?
Kino kitshibilo kibadi kumpala kwa Sara ki kwikala bu mwanda upya kwatudi. Twi kunangushena’shi, ‘Efuku su ndimune, Efile Mukulu tantekyele ami sunga mulum’ande bwatudya kukita mwanda wi bino nya!’ Mu mushindo umune, natwe namu twi kumpala kwa kitshibilo ki bino. Twi mu ndumbulwilo mwi bantu be na lwabi lwa bintu bya ku mbidi, abetutakula bwatudya kutuula buwa bwetu, bintu byetu, sunga kwiyikeela kwetu pa mbalo ya kumpala. Anka Bible etulungula bwatudya kwata kingi kitshibilo—kya kutula bintu bya mu kikudi pa mbalo ya kumpala, kutuula kusankisha Efile Mukulu kumpala kwa kwisankisha atwe banabene. (Mateo 6:33) Nsaa yatutala bibakitshine Sara, twi kwiyipusha’shi, ‘Nkitshibilo kinyi kyandji mulombene kwata mu muwa wande?’
‘ABAKATUKILE MWIUMBO’
Nsaa ibadi Sara alongo bintu, bafumankene na ungi mwanda wi bukopo, wa kusangula bintu bya kwenda nabyo na bya kuleka. Tabadi mulombene kwata bintu bi bushito ngofu byabashii balombene kusemuna kwi mpunda na tubalo pabakwete kushala na kufiluka bwa kwenda mu bingi bibundji nya. Kushii panka bibadi abitungu’shi baudishe sunga kwabila bantu bintu byabo bibungi. Kukatuka mu kibundji kibabadi bashale kubadi bu lungi lukalakashi—mwanda mu kino kibundji badi na mushindo wa kwenda mu kisalwe sunga mu makashinyi mubadi ende mu kuula sunga kuudisha mbyo, mwita, bikuba, bilamba, na bingi bintu bibadi nabyo lukalo bya kwibakwasha.
Lukumiino lwa Sara lubamutumine bwadya kuleka nshibo ibuwa ibadi mushale
Pangi bibadi byelele dingi Sara bukopo bwadya kuleka nshibo yabo. Su nshibo yabo ibadi bu angi mashibo a mu Ure abadi bafumbule kwi bantu abakimbulaa myanda ya kala, abimweneka’shi Sara badi mulekye mbalo i buwa bukile ya kushala. Amo a ku aa mashibo abadi na tudimbo ekumi na tubidi, bitonko bya meema e mashika na meema a ku milonda. Mpa na kashibo kapeela ka mu Ure kabadi nka na mutondo, midimba, na biibi bibukopo bibadi bilombene kubayika kalolo. Kashibo ka epema kabadi kalombene kukalwila bintu kwi ba ngifi su? Ta nkalombene sunga kukalwila muntu kwi nyema ya ntambwe, ngye, bimungu, na misewu—aku namu ino nyema ibadi bungi ngofu mu mafuku a kala.
Twi kwamba naminyi pabitale bakwabo? Sara badi mulombene kuleka nnanyi? Efile Mukulu baadi mumwambe’shi, “leka eumbo dyobe, na kifuko kyoobe.” Bino bibadi bilombene kumufwishisha lukalakashi lwi bukopo. Bu bibadi mwana mukashi e na bu muntu, na sha kifulo, badi mulombene kwikala na bakwabo, bana ba bakwabo, bakwabo na nyinaye na bakwabo na nshaye babaadi mwipushene nabo ngofu. Anka, binobino tabadi mulombene kwibamona dingi nya. Sunga mbyabya, Sara badi nka mutadiile kumpala, efuku dyooso badi nka elumbuula bwa lwendo.
Sunga mbibadi mufumankane na ino nkalakashi, Sara badi mulumbuule bintu byaye bwa’shi su efuku dya lwendo dibalombana bende. Tera bu bibadi nfumu a kifuko, badi na kya kushindikila Abrahame na Sara, sunga mbitabadi na bipwa bifikye ku nkama ibidi. (Kibangilo 11:31) Kushii mpaka, Sara badi na mudimo wibungi wa kulama nshaye tadi mununu. Na Loota namu bayiile nabo nsaa ibabadi bakookyele eyi dya Yehowa na nsaa ‘ibabakatukile mwiumbo dya beena Kaldea.’—Bikitshino 7:4.
Lwendo lwabo lwa kumpala abakitshine bilometre 960, bakafika ku Harane, pankatshi pa kupona nguba na kunundu, mu bukunkula bwa mwela wa Efrate. Pababafikile ku Harane, abashalele munda mwa mafuku. Bi kwikala’shi Tera badi akumbu, na tabadi na mushindo wa kutambuka. Abashalele mu kino kibundji mpa na pabafwile Tera na bipwa 205. Dingi efuku kumpala kwabadya kutungunuka na lwendo, Yehowa besambile dingi na Abrahame, amulungula’shi akatukye mu kino kibundji ende mwiumbo dyabamulesha kwi Yehowa. Anka, uno musango, Efile Mukulu bamulungwile ungi mulayilo wa muloo. Bamwambile’shi: “Naakwikasha mwilo ukata.” (Kibangilo 12:2-4) Anka pababakatukile mu kibundji kya Harane, Abrahame badi na bipwa 75, sara namu na bipwa 65, na tababadi na mwana su ngumune. Abrahame badi mulombene kufika mwilo ukata naminyi? Bibadi abitungu’shi aate ungi mukashi a kabidi su? Mu aa mafuku bantu bebungi babadi abaata bakashi bebungi, ngi bwakinyi Sara badi mulombene kwikalakasha bwa uno mwanda.
Sunga mbyabya, abakatukile mu Harane batungunuka na lwendo. Binobino mbangi bantu kinyi abayiile nabo. Bifundwe abitulungula’shi, kifuko kya Abrahame kibakatukile na bupeta bwibungi mpa “na bapika ba baudile pabádi ku Harane.” (Kibangilo 12:5) Kushii mpaka, Abrahame na Sara abadi balambukishe bantu abadi bakumine bi lukumiino lwabo. Ingi myaku ya bena Yuuda ya kala ayilesha’shi bantu babadi bakwile mu uno verse, abadi bantu ba miilo yabene, bano bantu babadi balonde Abrahame na Sara mu lulangwilo lwa Yehowa. Su bibadi byabya, kushii mpaka lukumiino lwa Sara lubadi alumutakula bwadya kwakula myanda na kushinkamisha nsaa ibadi alungula bangi pabitale Efile Mukulu na milayilo yaye. Uno mwanda wi na muulo ukata kwatudi lelo uno, mwanda mu ano mafuku eetu bantu bebungi ta be na lukumiino na lukulupilo nya. Nsaa yobadika mwanda wibuwa mu Bible, twe mulombene namu kwiulungula bangi bantu su?
ABO “NKWENDA MU EJIIPITU”
Kunyima kwa kwabuka mwela wa Efrate, mwifuku dya 14 mweshi wa Nisane, kipwa kya 1943 K.B.B., abatungunukile n’eshinda dya kwenda kuushi mu Eumbo dibabadi bebalee kwi Yehowa. (Efilu 12:40, 41) Sara badi atala aku n’aku, na badi abandjila buwa bwa bintu bilekenelekene, mpa na kapapi kebuwa ka mu dyadya Eumbo. Yehowa bamwekyeele Abrahame dingi peepi na mutshi ukata wa mamba a Moree, peepi na Sekeme, amulungula’shi: “Mbekulu boobe bampa dino Eumbo.” Anka, kishima ‘Mwikulu’ kibaadi kilombene kwikala na kipatwilwilo kikata kwi Abrahame! Bibadi bimukwashe bwa kwalusha binangu mu lupango lwa Edene ku babadi batemukye kwi Yehowa’shi, dingi efuku Mwikulu akabutula Satana. Kumpala Yehowa balungwile Abrahame’shi kwadi akukatuka mwilo aukafungula eshinda dya myabi bwa bantu be pa nsenga yooso ishima.—Kibangilo 3:15; 12:2, 3, 6, 7.
Na dingi, kifuko kya Abrahame ntankikutwe kupeta nkalakashi mu dino Eumbo nya. Mu Kaanana mubatwelele kipupa kya nsala, ngi Abrahame nkwata kitshibilo kya kufiluka na kifuko kyaye bwa nkwenda dya kushi mwiumbo dya Ejiipitu. Bapetele dingi masaku akata mu ino mbalo. Balungwile Sara’shi: “Talanga, neûku’shi we mukashi e buwa bukalabale. Bena Eshipitu p’abakakumono, abakâkula’shi: ‘Uno nyi mpyan’a Abalama!’ Byabya, abakanyipâ, ank’obe, abakakulekye na muwa byabadya nkwata! Pa wawa mwanda okebalungul’shi we mwin’ande byabya, abakandekye na mûwa na kunkitshîna bi buwa pa mwanda ôbe.” (Kibangilo 12:10-13, EEM) Bwakinyi Abrahame badi mwakule bino?
Abrahame tabaadi ndimbishi a madimi sunga muntu mutshikame, bu abimwamba bangi bantu nya. Sara badi mwina a Abrahame binyibinyi. Na Abrahame myanda ibadi mwakule ibaadi na kishinkamisho ky’eyendo. Abrahame na Sara babadi baukye’shi takubaadi kintu su nkimune kibaadi na muulo kukila Mpàngo y’Efile Mukulu ya kutusha kekulu ke pa bwako kukidila kwabadi, na dingi muwa wa Abrahame ubafikile na muulo ukata. Bantu bebungi abakimbulaa myanda ya kala abishinkamisha’shi kubaadi mwanda wa kukanya, bantomboshi ba mu Ejiipitu babadi abanyengye bakashi ba bantu pa bukopo na kwipaa balume baabo. Anka Abrahame batshile kitshibilo na binangu, Sara namu nkukwatshishena mulum’aye ku kyanka.
Kunyima kwa mafuku ebungi, kubakitshikile mwanda ubadi ushinkamishe’shi Abrahame badi na kabingilo ka kwikala na moo binyibinyi; bangi ba kindonda ba nfumu Faraone abadi batale Sara na kwamba’shi uno mukashi ebuwa bukalabale—na kutala bipwa byaye. Abatwadile mukandu kwi Faraone, na abo nkwilumbuula bwabadya kumwata! Bibukopo bwa kupwandjikisha mushindo ubabadi benyongole kwi Abrahame sunga moo ubaadi nao bwa kupela kwinyongosha Sara. Anka, abimweneka’shi tababadi bamukwate pa bukopo bwa kusuuka naye nya, kadi abamwatshile bu muntu mwenyi ababadi abanemeka. Pangi Faraone badi akyebe kumukuminyisha na kumuleesha bi bupeta bwaye, bwa’shi kunyima esambe na mukwabo mulume bwadya kumwata bu mukashi’aye.—Kibangilo 12:14-16.
Banda kunangushena nsaa i Sara kwete kutala aku n’aku, amono bi nsenga ya bena Ejiipitu nsaa yadi mushale mu bwipi mw’edidishi, sunga ku kadimbo ka kunundu ka mwibalasa. Badi mupushe naminyi, nsaa ibadi mushale mu nshibo ya midimba, i na mutondo, mwabadi bamutuudile bya kudya bibuwa? Badi mubangye kulakila uno nshalelo a bupeta—nshalelo mukile pangi bintu byoso bibabadi nabyo mu Ure su? Banda kupwandikisha bibadya kusangala Satana su Sara bakimbile bya kupela Abrahame bwadya kufika mukashi a Faraone! Anka Sara tamukite byabya nya. Badi mushale na lulamato kwi mulume’aye, na kwi Efile Mukulu aaye. Bibadya kwikala buwa ngofu su bantu boso be mu uno ndumbulwilo mupalakane mwikelo wa kutambuka masandji abadya kwikala na lulamato lwi bino! We mulombene namu kwambula lulamato lwa Sara mu nshaleelo oobe na bakwenu na bakuuku sunga balole bobe su?
Sunga mbibabadi bamutompe kwi Faraone bwadya kushala mwibalasa dya nfumu, Sara bashadile nka na lulamato kwi mulum’aye
Yehowa badi mufikye mu kukalwila uno mwana mukashi aadi mufule, p’aye kutuma bipupa kwi Faraone na ba mu nshibo mwaye. Pabapushishe Faraone’shi Sara nyi mukashi a Abrahame, bamwalwishe kwi mulum’aye na kwibalungula bwabadya kukatuka mu Ejiipitu boso bwabo. (Kibangilo 12:17-20) Abrahame badi na muloo wibungi wa kumona mukashi’aye aadi mufule balukila kwadi! Tentekyesha bibamulungwile’shi: “We mukashi e buwa bukalabale.” Binobino badi musangeele buwa bwa ungi mushindo bubamwene kwi Sara—buno buwa bwi na muulo kukila buwa bwaye bwa mpala. Sara badi na buwa bwa mwishimba, na buno buwa ngi bwi na muulo ku meso kwa Yehowa. (1 Mpyeele 3:1-5) Atwe boso twi balombene kukimba bya kwikala na buno buwa. Su tubatuulu bintu bya mu kikudi kumpala kwa bintu bya ku mbidi, pa kwikala atulungula bangi bantu myanda y’Efile Mukulu yatudi balongye, na kutumikila miiya y’Efile Mukulu na lulamato looso nsaa yatudi kumpala kwa bitompwanga, atukambula lukumiino lwa Sara.
a Ku mbangilo, mashina aabo abadi bu Abram na Sarai, anka kunyima Yehowa badi mwibape mashina akambe kuukika ngofu.—Kibangilo 17:5, 15.
b Sara badi mwina a Abrahame abadi nshabo umune belekeena ku ba nyinabo. Tera ngi badi nshabo, anka badi mwibatande na bakashi belekeene. (Kibangilo 20:12) Bu bikale’shi mu ano mafuku atudi ta bi buwa muntu eyibakishena na mukwabo, abitungu kuuka’shi myanda ya ano mafuku ngilekene ngofu na myanda ibadi ayikitshika kala. Bantu abadi peepi na kupwidika kubabadi bashimishe kwi Adame na Eeva. Bwa bantu ba kala, kwiyibakishena kwa bantu ba mu kifuko kimune takubadi na masaku mu mase a bana abatandjikwa nya. Anka, kunyima kwa bipwa 400, bantu ababangile kukita bipwa bi mumune na abipu bantu lelo uno. Na Miiya ya Moyise ibadi ikandjikye kwifikeena pepi kwa bantu ba mu kifuko kimune.—Beena-Levi 18:6.