Watchtower MIKANDA I MU INTERNETE
Watchtower
MIKANDA I MU INTERNETE
Kisongye
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILO
  • mwbr24 Mweshi wa 7 esak. 1-12
  • Mikanda yatudi bafubishe mu Programe a bisangilo bia Buina Nkidishitu na mudimo wetu (07/2024)

Tatui bapete video.

Etufuile namu lusa, kui kintu kibakutshishua kukafika kui video.

  • Mikanda yatudi bafubishe mu Programe a bisangilo bia Buina Nkidishitu na mudimo wetu (07/2024)
  • Mikanda yatudi bafubishe mu Bwina Kidishitu na mudimo wetu Programe a bisangilo—2024
  • Tu mitue twa mianda
  • LUBINGO LUA 1-7/7
  • LUBINGO LUA 8-14/7
  • LUBINGO LUA 15-21/7
  • LUBINGO LUA 22-28/7
  • LUBINGO LUA 29/7–4/8
  • LUBINGO LUA 5-11/8
  • LUBINGO LUA 12-18/8
  • LUBINGO LUA 19-25/8
  • LUBINGO LUA 26/8–1/9
Mikanda yatudi bafubishe mu Bwina Kidishitu na mudimo wetu Programe a bisangilo—2024
mwbr24 Mweshi wa 7 esak. 1-12

Mikanda yatudi bafubishe mu Programe a bisangilo bia Buina Nkidishitu na mudimo wetu

© 2024 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

LUBINGO LUA 1-7/7

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU MISAMBO 57-59

Yehowa akuatshishaa beshikuanyi ba muilo waye buufu

bt-F 220-221 ¶14-15

“Mpa na ku kipindi kii kula ngofu kia nsenga”

14 Etiene baadi mulungule mukandu wi buwa n’eshimba dinyingie kumpala kua’shi bamuase mabue kui beshikuanyi baye. (Bikitshino 6:5; 7:54-60) Mu kipungo kia “kukiengieshibua kukata” kubabangile, balongi boso kukatusha batumibua abasuukile, bapalakana mu Yudeya na mu Samadiya. Anka bino ta bibaadi bimikie mudimo wa kutuusha bu kamonyi. Fidipe bayile mu Samadiya na “abanga kulungula bantu ba muanka pabitale Nkidishitu,” abio nkutuusha bipeta bi buwa. (Bikitshino 8:1-8, 14, 15, 25) Na dingi: “Biabia baaba babaadi bapalakashue muanda wa kukiengieshibua kubaadi kuibuee kunyima kua lufu lua Etiene, babayile mpa na ku Fenisi, ku Shipre na ku Antiyoshe, kadi babaadi abalungula penda bena Yunda eyi. Bangi bantu ba munkatshi muabo babaadi abakatukila ku Shipre na ku Sirene babafikile ku Antiyoshe na babanga kuisamba na bantu abakula kina Greke, bebalungulanga mukandu wibuwa wa Nfumu Yesu.” (Bikitshino 11:19, 20) Mu aa mafuku, kubinguabingua kubaadi kukuashe bua kupalakasha mukandu wa Bufumu.

15 Mu ano etu mafuku, muanda wi bino ubakitshikile mu Union Soviétique. Bikishekishe mu bipua 1950, abaadi bende na binunu bia Tumonyi tua Yehowa pabukopo mu Sibérie. Bu bibaabadi bebapalakashe mu tu bibundi tui bungi, bibaadi bikuashe bua kupalakasha mukandu wi buwa mu dino eumbo dikata. Ta ku baadi mushindo wa’shi Tumonyi tuapeta makuta atudi nao lukalo bua kutambuka bilometre 10 000 bua kulungula mukandu wi buwa! Anka, mbulamatadi nabene baadi muibatume muiumbo dishima. Ungi mukuetu amba’shi: “Bakata banabene mbakite bia’shi binunu bia bantu ba sha mashimba aluulame bauukie bia binyibinyi.”

Mabue a muulo a mu kikudi

w23.07 18-19 ¶16-17

“Ikalayi banyingie, bash’abasanyishua”

16 Ikala n’eshimba dinyingie. Nfumu Davide bambile’shi ta mmulombene kuluba kifulo kiaye bua Yehowa pa bayimbile’shi: “Eshimba diande ndinyingie, ô Efile Mukulu ande.” (Mis. 57:7, NWT) N’atue namu tui kuikala n’eshimba dinyingie, p’atukulupila nka mui Yehowa. (Badika Misambo 112:7.) Tutaleyi mushindo ubaadi uno verse mukuashe Bob, atudi bateemune kunundu. Pa babamulunguile’shi mbalame mase bua’shi su kubamueka mushindo beele, bebaluluile’shi su babeele tumase su ntupeela, atuuku mu lupitaalo nka paapa. Kunyima Bob bambile’shi: “Ntshi naadi na mpaka bua kinaadia kukita, na ntshi naadi nekalakasha bua kilombene kukitshika nya.”

17 Bob baadi n’eshimba dinyingie muanda baadi mupue kuata bino bitshibilo bia kushaala mushimate munda a mafuku e bungi kumpala kua’shi ende mu kutuela mu lupitaalo. Kia kumpala, baadi na lukalo lua’shi asankishe Yehowa. Kia kabidi, Bob baadi elongiela kalolo Bible na mikanda yetu ayipatuula Bible ayakula bi muwa na mase bu bintu bia kishila. Kia kasatu, Bob baadi mushinkamishe’shi kulonda buludiki bua Yehowa, akutualaa miabi i bungi. N’atue namu tui kuikala n’eshimba dinyingie nsaa y’atufumankana na bitompuanga.

LUBINGO LUA 8-14/7

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU MISAMBO 60-62

Yehowa etukaluila, etulama na etuikasha banyingie

it-2-F 1089 ¶9

Musungo wi bukopo

Ngakuilo a mu kifuanyi. Boso bena lukumiino na abakookiela Yehowa abepusha mu kukaluilua, bu bibebiyimbile Davide’shi: ‘Obe [Yehowa] we bu kifwamino kyande, na bu luibako luula lwi bukopo bua beshikwanyi nami kutuela.’(Mis 61:3) Boso abashinguula ki eshina diaye, abedikulupila na abediukisha bangi na lulamato loso, ta bena kia kutshina nya, muanda: “Eshina dia Yehowa nyi epata dilamiibwe, muntu mululame eekusuukilaa bwa kupanda.”​—Nki 18:10; tala dingi 1Sam 17:45-47.

it-2-F 1061 ¶3

Kashibo k’epema

“Kashibo k’epema” abaadi dingi abekafubisha mu ingi mishindo i bungi ya mu kifuanyi. Kashibo k’epema ka muntu kabaadi mbalo ibaadi ekiisha na kabaadi akamukaluila. (Kib 18:1) Muyile kipikua pabitale kukukila benyi, benyi abaadi abakulupila’shi abebapasukila na kuibanemeka nsaa y’abebatuesha mu kashibo k’epema ka muntu. Nyi buakinyi, nsaa i Kibafumbuilue 7:15 akula’shi kibumbu kikata kia bantu ‘abakekibuikila epema’ kui Efile Mukulu, bino abilesha’shi ebapasukila na kuibakaluila. (Mis 61:3, 4) Yeeshaya akuila kuilumbuula akutungu’shi, Siyona mukashi a Efile Mukulu elumbuule bua bana baatanda. Bamulunguile’shi: “Tamisha mbalo i nshibo yobe y’epema.” (Yesh 54:2) Biabia atamisha mbalo ayikala bana baye mu kukaluilua.

w02-F 15/4 16 ¶14

Miiya y’Efile Mukulu i kuanka bua buwa buetu

14 Miiya y’Efile Mukulu t’ayishintulukaa, bino abitunyingisha. Mu kino kipungo ki bubi kiatudi, Yehowa muikale lubuebue lush’alusanyishua, na ekuanka bua ikalayika na ikalayika. (Mis 90:2) Aye nabene amba’shi: “Ami Yehowa, tangalulukaa, ooo.” (Malaki 3:6) Mu kuilekena na binangu bia bantu abishintulukaa, miiya y’Efile Mukulu i mu Bible, ngia kukulupila. (Yakobo 1:17) Bu kileshesho, takudi bipua, ba psychologues abaadi bambe’shi bi buwa kutadiila bana bakite biabakiebe, anka kunyima bangi abaadi bamone’shi dino elango diabo tadibaadi buwa nya. Miiya na bukunkushi bua ino nsenga pa uno muanda ta ishinkame, binka bu ayipukua na lupapi. Anka, Eyi dia Yehowa ta di bino. Munda mua bipua nkama, Bible e na malango aalesha bia kukusha bana na kifulo. Mpoolo mutumibua bafundile’shi: “Anue ba nshe-bana, tanufitshishanga bana benu munda, anka ebakusheyi muyile malango na buludiki bua Yehowa.” (Bena Efeso 6:4) Kuuka bino akuitushinkamisha’shi tui kukulupila miiya ya Yehowa, muanda t’ayishintulukaa!

Mabue a muulo a mu kikudi

w06-F 1/6 11 ¶7

Mianda ikata ya mu mukanda wa Misambo

62:11. Efile Mukulu t’e na lukalo na bukome abufiki ingi mbalo. Aye nyi nsulo ya bukome. ‘Aye nyi nsha bukome boso.’

LUBINGO LUA 15-21/7

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU MISAMBO 63-65

“Kifulo kiobe kia lulamato ki buwa kukila muwa”

w01-F 15/10 15-16 ¶17-18

Nnanyi etuabuula ku kifulo ki’Efile Mukulu?

17 Kifulo ki’Efile Mukulu ki na muulo kinyi ku meso kobe? W’epusha bu Davide, bafundile’shi: “Pa muanda kifulo kiobe kia lulamato ki buwa kukila muwa, milomo yande ayikakutumbisha. Nakakutumbisha mu muwa wande oso; muishina diobe nyi mua nkebuesha maasa ande” (Misambo 63:3, 4, NWT) Kui kintu muno mu nsenga kikile kifulo kia lulamato ki’Efile Mukulu na kuikala mu bu kuuku bui buwa naye su? Bu kileshesho, kukimba kuikala na mudimo ukata, kui buwa kukila kuikala na butaale bua mbinangu na muloo autukila ku bu kuuku n’Efile Mukulu su? (Luka 12:15) Bangi bena Nkidishitu abaadi na kia kusangula kupela Yehowa sunga lufu. Bino nyi bibaadi bikitshikile Tumonyi tua Yehowa tui bungi mu ma camp a ba Nazi mu Ngoshi ya kabidi ya nsenga ishima. Bakuetu bena Nkidishitu bapeela, abaadi basangule bua kushala mu kifulo ki’Efile Mukulu, na abo nkukumiina lufu. Bano boso bashale na lulamato mu kifulo ki’Efile Mukulu, bashinkamishe’shi ebapa muwa wa loso mu mafuku aafiki, kintu kiabashi balombene kuitupa kui uno ndumbuluilo. (Maako 8:34-36) Kadi kui kintu ki na muulo kukila muwa wa ikalayika.

18 Bi bukopo kuikala na muwa wa ikalayika kushi Yehowa, banda kunangushena kuikala na muwa wa loso kushi Mupangi eetu. Tawikala na muulo, sunga kepatshila. Yehowa mmupe muilo waye mudimo wi buwa wa kukita mu ano mafuku a ku nfudiilo. Biabia, tukulupile’shi, Yehowa Efile Mukulu Mukile bukata sha Mpango, etupa muwa wa ikalayika wi buwa, na wi na bintu bi bungi bi buwa bia kulonga na kukita. (Mulungudi 3:11) Sunga tuakepana naminyi mu kulonga mu bipua kinunu, t’atukauku kalolo “ bi bukata bua kinangu na kiukilo bi’Efile Mukulu.”​—Bena Loma 11:33.

w19.12 28 ¶4

“Ikala na lutumbu mu myanda yoso”

Efile Mukulu mmulombene lutumbu. Nangushena ku bya buntu bya mu kikudi na bya ku mbidi byadi mukupe na bya kya tungunuka na nkupa. (Miy. 8:17, 18; Bik. 14:17) Abitungu tunangushene ngofu ku myabi yoso ikwete Yehowa kwitwelela. Kukita bino akwitukwasha bwa kunyisha kumona mushindo witufule Yehowa na wetwata na muulo.​—1 Yo. 4:9.

w15 1/10 28 ¶7

Tungunuka na kunangushena ku myanda ya mu kikudi

7 Abitungu kwitatshisha bikata bwa kunangushena na kutuula binangu ku byatukwete kulonga. Nyi bwakinyi bi buwa kunangushena p’oshii mukookye na pa mbalo ishii tuleo, ikutwe bintu bilombeene kukumbakasha binangu byobe. Mufundji a misambo baadi anangushena pabaadi abuuku ku lusala bufuku. (Misambo 63:6) Yesu baadi muntu mupwidikye, baadi mukimbe mbalo ishii tuleo bwa kunangushena na kwela nteko.​—Luuka 6:12.

w09-F 15/7 16 ¶6

Ambula Yesu: Longiesha na kifulo

6 Atukumiina kuakula mianda yatudi bafule. Nsaa y’atulungula bantu muanda witukume kuishimba, abimueneka ku mushindo w’atuibiakulaa kalolo na muloo oso. Bikishekishe p’atuisambila muntu atudi bafule. Misango i bungi, atuikala na muloo wa kulungula bangi pabiltale yawa muntu. Atumutumbisha, kumupa kinemo na kumuakuila. Atuibikitshi muanda atukumiina’shi bangi bakakiibue kuadi na ku nyikashi yaye nka bu’tue.

Mabue a muulo a mu kikudi

w07-F 15/11 15 ¶6

Onyingishaa bangi su?

Mbibofule kubuula nshibo pe kuibaka ipia. Kino kileshesho kia kubuula na kuibaka nshibo nkipushene na ngakuilo eetu. Bu biatudi bantu bakutue kupuidika, atue boso atukita bilubilo. Nfumu Salomone bafundile’shi: “Pano pa nsenga ta pe muntu mululame akitâ nka penda bi buwa kushi kuluisha.” (Mulungudi 7:20) Mbibofule bua kumona bilubilo bia ungi muntu na kumulungula mianda ayimutapa kuishimba. (Misambo 64:2-4) Ku lungi lupese, abikiebe mayele bua kuikala na ngakuilo e buwa.

LUBINGO LUA 22-28/7

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU MISAMBO 66-68

Yehowa atualaa bushito buetu efuku dioso

w23.05 12 ¶15

Mushindo awaluulaa Yehowa ku nteko yetu

15 Nteko yetu t’ayipetaa ngaluulo mu kipaso kia bu kilengieleshi nya. Anka ngaluulo yetu atuiyipetaa nka penda bua kiakia kiatudi nakio lukalo bua kushaala na lulamato kui Nshetu e muiyilu. Biabia ikala mupasukie bua kumona mushindo awaluulaa Yehowa ku nteko yobe. Mukuetu mukashi abetanyinaa bu Yoko, baadi mupushe’shi Yehowa ta mmualuule ku nteko yaye, anka babangile kufunda nsaa yooso kiakia ki’atekie Yehowa mu cahier kaaye. Kunyima kua kapindi kapeela, batadile mu cahier kaaye ngi aye nkusangana’shi mu cahier kaaye Yehowa mmupue kualuula ku nteko i bungi sunga mbibaadi mupue kuiluankana pabitale ingi ngaluulo. Abitungu ku nsaa na nsaa, tuikale atuimana bua kunangushena ku mushindo witualuule Yehowa ku nteko yetu.​—Mis. 66:19, 20.

w10-F 1/12 23 ¶6

Nemeka baledi abakusha bana babo bupenka

Yehowa baadi mufubishe kikudi kiaye bua’shi bafunde ngono ya kishila, bua’shi bena Isalele beyiyimbe nsaa ya lulanguilo. Nangushena bibaadi mukashi kilele muina Isalele na bana ba nshiye abanyingishibua nsaa ibabadi abayimbi ngono iyokielue ibaadi ayibatentekiesha’shi Yehowa baadi “nshabo” na “nsushi” aabo, na’shi ebakuasha. (Misambo 68:5; 146:9) Natue namu tui balombene kuakula mayi aayingisha muledi akusha bana bupenka, na bino bi kuikala na bukitshishi kuadi munda mua bipua bi bungi. Sunga biakudi kupue kukila bipua 20, Ruth, mukushe bana baye bupenka atentekiesha mayi abamulunguile ungi nshe-bana’shi: “Mu binyibinyi, okuete kukita mudimo wi buwa pa kukusha bana bobe babidi. Tungunuka na kukita nka biabia.” Ruth amba’shi: “Kupusha ano mayi abaadi mundungule, abaadi na bukitshishi kuandi.” Na dingi, “mayi a kalolo nyi buanga” na ngalombene kunyingisha muledi akusha bana baye bupenka mu mushindo osh’opuandikisha. (Nkindji 15:4) We mulombene kunangushena ku mushindo kampanda odi mulombene kutumbula muledi kuete kukusha bana bupenka su?

w09-F 1/4 31 ¶1

Nshaye na bana ba nshiye

“Nshe-bana ba shiye . . . byabya ngi bii Efile Mukulu mu nshibo yaaye iiselele.” (Misambo 68:5) Ano mayi ayokielue aetulongiesha dilongiesha di na muulo pabitale Yehowa Efile Mukulu’shi, apasukilaa baaba babofule. Kuikalakasha kuaye bua bana bafuishe ba nshabo kubaadi kumuekie patooka mu Muiya ubaadi mupe bena Isalele. Tutaluuleyi musango wa kumpala mu Bible w’abakuila “muana a nshiye,” mu Efilu 22:22-24.

w23.01 19 ¶17

Yehowa kuete akukuasha bua’shi oobeshe

17 Badika Misambo 40:5. Bantu abakaminaa mienyie kepatshila kaabo nkakafika ku nsongo. Biabia, kui mianda i bungi i buwa nsaa y’atutambuka muishinda ilombene kuituimika tuabanga kuiyibandila. Mu mushindo umune, ikala wata nsaa ya kuimana na kunangushena pabitale mushindo ukukuashe Yehowa bodia koobesha nsaa y’onyingiila nkalakashi i bukopo. Ku mfudiilo kuefu dioso eyipushe obe nabene’shi: ‘Mu mushindo kinyi unamono bi miabi ya Yehowa lelo uno? Sunga mianda iki nka kuanka, mmushindo kinyi aunkuashaa Yehowa buandia kunyingiila?’ Tala su we mulombene kutundula muabi umune wabadi bakuelele kui Yehowa ubaadi ukukuashe bodia koobesha.

Mabue a muulo a mu kikudi

w06-F 1/6 10 ¶5

Mianda ikata ya mu Mukanda wa kabidi wa Misambo

68:18​—Mba nannyi abaadi bu “bia buntu bikale bantu”? Bano bantu abaadi munkatshi mua bantu bababadi bakuate ku bupika pa babaatshile Nsenga ya Mulayilo. Kunyima bano bantu abaadi abakuasha bena Levi mu mudimo wabo.​—Esela 8:20.

LUBINGO LUA 29/7–4/8

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU MISAMBO 69

Mianda ibakitshikile mu nshalelo a Yesu y’abaadi batemukie mu Misambo 69

w11-F 15/8 11 ¶17

Abaadi abatengiela Mesiya

17 Abakashikua Mesiya kushi muanda. (Mis. 69:4) Mutumibua Yowano akula mayi a Yesu’shi: “Su ntshinaadi mukite munkatshi muabo mifubo ishakitshine ungi muntu, tababaadia kuikala na muluisho; kadi binobino mbammone na mbetushikue ami na Nshami. Kadi bino bibakitshika bua kukumbasha eyi dibaabadi bafunde mu Muiya waabo’shi: ‘Abaadi banshikue kushi muanda.’” (Yowano 15:24, 25) Ke bungi “Muiya” aulesha Bifundue bioso. (Yowano 10:34; 12:34) Miisambo i mu Evagile ayishinkamisha’shi Yesu abaadi bamushikue, bikishekishe kui bakata ba bipuilo ba bena Yunda. Kukatusha biabia, Nkidishitu bakuile’shi: “Ba pa nsenga tabe na kabingilo ka kuinushikua, kadi ami mbanshikue, muanda nkuete kutuusha bukamonyi pabitale mifubo yabo’shi ibubi.”​—Yowano 7:7.

w10-F 15/12 8 ¶7-8

Ikala na kisumi bua lulanguilo lua binyibinyi

7 Ungi muanda ubakitshikile mu nshalelo a Yesu aulesha kisumi kibaadi nakio. Bibaadi ku mbangilo kua mudimo waye wa bulungudi, mu kipungo kia Pasaka mu kipua kia 30 B.B. Yesu na balongi baye abafikile ku Yelusalema na aye nkumona “bantu abaudisha ngombe, mikooko, tonyi tua makutshi, na bantu abashintulaa makuta mbashale mu ma nkuasa aabo.” Nkinyi kibakitshine Yesu, na bibaadi na bukitshishi kinyi kui balongi?​—Badika Yowano 2:13-17.

8 Bibaadi Yesu muakule na mukite mu yaya nsaa bibaadi bitentekieshe balongi mayi a butemuki a mu musambo wa Davide aamba’shi: “Kisumi kiande bua nshibo yobe akitembe nka bu kaalo.” (Mis. 69:9) Buakinyi balongi abaadi batentekieshe mayi a uno musambo? Muanda kibaadi Yesu mukite kibaadi masaku akata. Na dingi, bakata ba mu tempelo, kuamba’shi ba tshite muakuidi, ba skribe, na bangi nyi abaadi abatakula bantu bua kukita busunga muamua muanda abaadi abekupetela. Pa kuela kino kikitshino patooka na kuibiluisha, Yesu baadi mutopekie bikitshino bia bakata ba kipuilo mu diadia efuku. Nka bu bibaadi balongi bebimone kalolo, ‘kisumi bua shibo y’Efile Mukulu,’ sunga’shi ‘kisumi bua lulanguilo lua binyibinyi,’ kibaadi akimueneka patooka. Biabia, kisumi kinyi? Nkilekene na kukita kua mianda bukidi su?

g95-F 22/10 31 ¶4

Tui kufua pa muanda w’eshimba ditapikie su?

Bangi abamba’shi Yesu baadi mufue pa muanda w’eshimba ditapikie, muanda bantu abaadi batemukie kumpala shi: ‘Mulomo ubantapa kuishima na malonda taapanda.’ (Misambo 69:20) Ano mayi nga kupusha nkaa bino biaadi su? Pangi, muanda Yesu bakiengiele ngofu kumpala kua kufua ku mbidi mpa na mu binangu. (Mateo 27:46; Luka 22:44; Bena Ebelu 5:7) Eshimba ditapikie adilesha buakinyi“mase na mema” abatukile Yesu pababamutubuile mulumbu kunyima ku’aye kufua. Pakutapika, eshimba sunga mushila bibadia kutuusha mase mu kiadi sunga mu kipindi kia mbidi akikaluila eshimba. Su yaya mbalo ibadia kutubuka ibadia kutuusha bintu bi bu “mase na mema.”​—Yowano 19:34.

it-2-F 600

Mutshi wa bulembe

Pabitale Mesiya, abaadi batemukie’shi abakamuelela “bulembe” mu bidibua. (Mis 69:21) Bino bibakitshikile kumpala kua’shi ba mukookole ku mutshi, nsaa ibabaadi bamupe nfinyo isangie na kintu ki buulo, anka pabatompele kuiyitoma bapelele ino vinyo ibabaadi basangie na bulembe bibaadia kumukuasha bua kupelepesha dikienga diaye. Pakuila kukumbana kua buno butemuki, Mateo (27:34) afubisha kishima kia mu Greke khole (kintu ki buulo), kino kishima nkipuushene na ki mu Misambo 69:21 mu Bible a la Septante. Anka mu Evanjile a Maako bemutemune mire (Mak 15:23), na bino abitusha binangu bia’shi abaadi beele “bulembe” sunga “kintu ki buulo” mu “mire.” Bingi binangu bia’shi abaadi basangie bintu abikoluanaa, bintu bia buulo na mire.

Mabue a muulo a mu kikudi

w99-F 15/1 18 ¶11

Ebuesha maasa kuiyilu na lulamato p’otekie

11 Bantu be bungi abeela luteko bua penda kuteka kintu kampanda, anka kifulo kietu bua Yehowa Efile Mukulu abitungu kitutakule bua kumutumbula na kumutumbisha patudi bupenka na p’atuele luteko bua bantu be bungi. Mpoolo bafundile’shi “ Tanuikalakashanga bua muanda su ngumune, anka mu mianda yoso, ku bukuashi bua nteko, kuiyaya pamune na lutumbu ukishayi Efile Mukulu nkalo yenu; na butaale bu’Efile Mukulu bukile binangu bioso abulama mashimba enu na binangu bienu ku bukuashi bua Nkidishitu Yesu.” (Bena Fidipe 4:6, 7) Oolo, kukatusha nteko na kuiyaya, abitungu tutumbule Yehowa bua miabi ya mu kikudi na ya ku mbidi yakuete kuituelela. (Nkindji 10:22) Mufundi a Misambo bafundile shi: “Bitapwa [milambu] byanudya kundambula’mi Efile Mukulu nyi kuntumbula, na kulombasha milailo i na mitshipo yanubandayile’mi Efile Mukile boso.” (Misambo 50:14) Na mu ungi musambo mui luteko lua Davide alukumu kuishimba, bambile’shi: “Nakatumbisha Efile Mukulu mu loono, nakamukandula pa kumutumbula.” (Misambo 69:30) Tomono’shi abitungu tukite namu natue nka bino nsaa yatutekie patudi bupenka na p’atutekie pe bantu be bungi?

LUBINGO LUA 5-11/8

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU MISAMBO 70-72

“Lungula kipungo akifiki” pabitale bukome bu’Efile Mukulu

w99-F 1/9 18 ¶17

Ba nsongua: Longieshayi lushinguluilo luenu!

17Bua kusuuka miteo ya Satana abitungu nuikale badimukie nsaa yoso na ingi nsaa abitungu nuikale n’eshimba dinyingie. Buakinyi, muanda ingi nsaa nuikufumankana na mianda i bukopo, kushi penda ayifiki kui ba songua nenu kadi kui nsenga ishima. Mufundi a misambo Davide batekiele shi: “We lukulupilo lwande, Mwanana Efile Mukulu Yehowa, mulami ande byaatshiile ku bwana bwande. Efile Mukulu wemundambukishe myanda, byaatshiile ku bukinga bwande, Mpa na lelo kyandungula myanda yobe ya kukanya.” (Misambo 71:5, 17) Davide baadi muukibue bu’eshimba diaye dinyingie. Kadi nsaa kinyi yabaadi muidipete? Nkubanga ku bukinga! Kumpala kua kulua ngoshi na kilobo Goliate, Davide baadi muleshe eshimba dinyingie dia kukanya paye kukaluila lombe lua nshaye, pa kuipaa ntambue na urse. (1 Samwele 17:34-37) Sunga mbiabia , Davide baadi mualushe ntumbo yoso kui Yehowa bua biabaadi muleshe eshimba dinyinge, pa kumuitanyina shi “mulami ande byaatshiile ku bwana bwande.” Ngobesha ya Davide ya kukulupila mui Yehowa ibaadi imukuashe bua kukila kalolo na nkalakashi ibaadi mufumankane nayo. N’obe namu su okulupila mui Yehowa akupa bukome na ngobesha ya ‘kutshimuna ba pa nsenga.’​—1 Yowano 5:4.

g04-F 8/10 23 ¶3

Mbikunyi biatudia kukitshina bantu banunu mianda?

Mufundi a misambo bafundile’shi: “Tonsumbusheenanga, binobino bitandji mununu, apapeele bukome buande, tondenguulanga.” (Misambo 71:9) Efile Mukulu ‘t’asumbusheena’ bafubi baye ba sha lulamato sunga abo banabene bapusha’shi tabaki na bukome, tabaki bia kukita kintu. Mufundi a misambo ta baadi muipushe’shi Yehowa bamusumbushena; kadi baadi auku’shi abitungu akulupile mui mupangi aaye bikishekishe mu bununu. Yehowa akuashaa bano bafubi ba sha lulamato pa kuibakuasha mu nshalelo aabo. (Misambo 18:25) Ke bungi akuasha bano bafubi baye kukiila kui bakuabo bena Nkidishitu.

w14 1/1 23 ¶4-5

Fubila Yehowa pashafikile mafuku e bubi

4 Su tukwete kufubila Yehowa munda mwa bipwa makumi, twi na kya kwiyela luno lukonko lukata: ‘Abitungu shi nkite kinyi na muwa wande binobino, pano pankii na bukome bwi bungi?’ Bu byodi mwina Kidishitu baapu kufuba munda mwa mafuku ebungi we na mishindo ibungi ishii nayo bangi. We mulombeene kutwesha byabya byodi mulongye kwi Yehowa mwi baana bakinga. We mulombeene kunyingisha bangi mu kwibalongyeshanga myanda yoodi mumone mu mudimo w’Efile Mukulu. Nfumu Daavide baadi mutekye bwa kupeta mushindo wa kwibikita. Bafundjile shi: “Obe Efile Mukulu bondambukîshe kubanga ku bukinga bwande . . . bino bitandi mununu na nfwidi ku mutwe, obe Efile Mukulu tondekyelanga bupenka. Tala nakutwa kulungla bi katshintshi koobe na bukome boobe kwi bantu ba kino kipungilo mpâ na ba bipungilo byooso abikalondo.”​—Mis. 71:17, 18, EEM.

5 Mushindo kinyi odi mulombeene kuukisha bangi binangu byodi mupete munda mwa bipwa bi bungi? We mulombeene kwitamina bansongwalume na bansongwakashi bafubi b’Efile Mukulu koobe bwa kwisamba miisambo ibuwa su? We mulombeene kwibateka bwashi nwende nabo mu bulungudi na kwibalesha muloo opete mu kufubila Yehowa su? Elihu muntu a kala bambile shi: “Bantu bakulu baakule abo be na bipwa bibungi baleshe binangu byaabo.” (Yob. 32:7) Mpoolo mutumibwa baadi mulungule bakashi beena Kidishitu bapwe kukula bwabadya kunyingisha bangi mu mayi na mu kileshesho kyabo. Bafundjile shi: “Bakashi bakulu . . . balambukishe myanda ibuwa.”​—Tite 2:3.

Mabue a muulo a mu kikudi

it-1-F 825

Efrate

Mukalo wa kipindi kia nsenga kia Isalele. Mu mayi a kilombeno kibaadi Efile Mukulu mukite na Abalahama, bamulayile’shi nakapa bana bobe nsenga “kukatukila ku muela wa Ejipitu mpa na ku muela ukata, muela wa Efrate.” (Kib 15:18) Uno mulayilo abaadi dingi beulungule muilo wa Isalele. (Efi 23:31; Miy 1:7, 8; 11:24; Yos 1:4) 1 Myanda 5:9 aleshas’shi bangi bekulu ba Rubene, kumpala kua kipungo kia kumunana kua Davide, abaadi batamishe mbalo yabo ya kushala “mpâ na ku bukunkula bwa kabâka kabádi kebalamûne ku mwela wa Efrate.” Anka bu biabidi’shi muela wa Efrate ubaadi mu bilometre 800, kukatukila ku “Gileade [dia] kutunduka” (1Mya 5:10), bino mbilombene kulesha’shi bena Rubene abaadi batamishe kipindi kiabo kia nsenga dia kutunduka kua Gileade mpa na ku bunkunkula bua Kabaaka ka Sirii, kabaaka kende mpa na ku Efrate. Abimueka patooka’shi, mulayilo wa Yehowa ubaadi ukumbane oso mu kipungo kia kumunana kua Davide na Salomone, nsaa ibaadi mikalo ya Isalele ituele mpa na mu bufumu bua Zoba nfumu a bena Arameya na kukafika ku muela wa Efrate, abimueka’shi kipindi kia muela kisambukie nukunuundu kua Sirii. (2Sam 8:3; 1Bf 4:21; 1Mya 18:3-8; 2Mya 9:26) Pa muanda wa muulo ubaudi nao, abaadi abewitamina nka penda’shi “Muela.”​—Yos 24:2, 15; Mis 72:8.

LUBINGO LUA 12-18/8

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU MISAMBO 73-74

Tui kukita kinyi su tuabanga kulakila bantu basha bafubilaa Efile mukulu?

w20.12 19 ¶14

‘Yehowa . . . apashaa baba babofule ku mashimba’

14 Mufundji a Misambo 73 badi mwina Levi. Byabya badi na kinemo kikata kya kufubila Yehowa ku mbalo ya lulangwilo. Anka ingi nsaa babangile kubofula kwishimba. Bwakinyi? Mwanda babangile kulakila bantu be bubi, na basha kwitatula; kushi mwanda wa’shi badi akyebe kukita myanda i bubi, anka badi ebamono bu be na nshalelo e buwa kukila aaye. (Mis. 73:2-9, 11-14) Abadi abamweneka bu be na bintu byoso​—bupeta, nshalelo e buwa na bu’shi ta be na nkalakashi. Nsaa ibadi mwina Levi mumone bino, babofwile kwishimba na nkwakula’shi: “Eyendo, mbisumanga byandi mulame eshimba dyande ditookye, naasuula maasa ande buu kitundwilo kya kupwidika kwande.” Abimweka patoka’shi, bino bibadya kumulekyesha kulangwila Yehowa.

w20.12 19-20 ¶15-16

‘Yehowa . . . apashaa baba babofule ku mashimba’

15 Badika Misambo 73:16-19, 22-25. Mwina Levi “batwelele mu mbalo-iiselele y’Efile Mukulu.” Kwakwa, bu bibadi mukantshi mwa balangwidi naye, badi mulombene kunangushena pabitale lukalakashi lwaye na kuteka pabitale lwanka. Bu kipeta, babangile kutundula’shi binangu byaye bibadi abyende na kulwila na’shi bibadi abimutakula mwishinda di bubi dibadya kumuyisha kula na Yehowa. Batundwile dingi’shi bantu babi be pa “mbalo yabadya kuselemuka” na “abatûtshika ku lufu lwi mô!” Bwa kukambila malaka na kubofula kwishimba, mwina Levi badi na kya kumona myanda mu mushindo awiyimonaa Yehowa. Pakukita bino bapetele dingi butaale na bekele na muloo. Bakwile’shi: ‘Pandji nobe Yehowa, ta ndakila kintu su nkimune pa nsenga.’

16 Kyabitulongyesha. Tatukumanga kulakila bantu babi abamweka bu be na nshalelo e buwa kwitukila. Muloo wabo ngwa kinundunundu na gwa kapindji kapeela; na ta be na lukulupilo bwa mafuku aafiki nya. (Mul. 8:12, 13) Su twebalakila, twi balombene kubofula kwishimba mpa na kushimisha kipwano kyetu na Yehowa. Byabya su bobanga kwipusha bu mwina Levi, kita nka byabya bibadi mukite. Kookyela Efile Mukulu na w’ebungye pamune na baba abakitshi kikyebe ky’eshimba dyaye. Nsaa y’ofulu Yehowa ngofu kukila kingi kintu kyoso, opete muloo wa binyibinyi. Na oshala mwishinda aditwala ku “muuwa wa biinyibiinyi.”​—1 Tim. 6:19.

w14 1/4 8 ¶5

Ambula lukumiino lwa Moyiise

5 Mushindo kinyi oodi mulombeene kupela “kusepeela kwa kapindji kapeela mu milwisho”? Tolubanga shi muloo aufiki ku milwisho ngwa nsaa ipeela. Na meso a mu kikudi, mona shi “byaa pano abikidi, abyo na malaka aabyo.” (1 Yo. 2:15-17) Nangushena pabitale akikyebe kufwila basha milwisho bash’abelanga ku mashimba. Be pa “mbalo yabadya kuselemuka . . . abatutshika ku lufu lwi mô!” (Mis. 73:18, 19, EEM) Potompibwa bwa kukita milwisho, eyele luno lukonko: ‘Nkinyi kyankyebe’shi kinfwile mu mafuku e kumpala?

w13-F 15/2 25-26 ¶3-5

Totadilanga kintu su nkimune bua kidia kukukutshishua bua kupeta ntumbo

3 Mufundi a misambo alesha lukulupilo luaye’shi Yehowa akamukuata ku mboko ibalume na amutuale ku ntumbo ya binyibinyi. (Badika Misambo 73:23, 24.) Yehowa ebikitaa naminyi? Yehowa akunkushaa bafubi baye beyishe ku ntumbo pa kuibapa kinemo mu mishindo ilekene. Ebelelaa miabi pa kuibakuasha bua kupusha kikiebe ki’eshimba diaye. (1Ko 2:7) Apeyaa baaba abateemesha na kutumikila Eyi diaye kinemo kia kuikala mu bu kuuku bui buwa naye.​—Yak. 4:8.

4 Yehowa mupe dingi bafubi baye kineemo kia kukita mudimo wi na muulo ukata wa bena Nkidishitu. (2Ko 4:1, 7) Na uno mudimo autuala ku ntumbo. Bano boso abafubisha kino kineemo bua kumutumbisha na kukuasha bangi, Yehowa ebalaa’shi: ‘Baaba abannemeka, nyi bankanemeka.’ (1 Sam. 2:30) Bano bafubi abanemekibua pa kupeta nkumo i buwa kui Yehowa na abakula bi buwa buabo kui bangi bafubi b’Efile Mukulu.​—Nki. 11:16; 22:1.

5 Mafuku aafiki aekala naminyi bua bano boso ‘bakulupile mui Yehowa na abalama eshinda diaye’? Mmuibale shi: ‘[Yehowa] akebapa kineemo kya kupyaana nsenga, abakamono abikabutuka babi.’ (Mis. 37:34) Abatengiela n’eshimba kuiyilu kineemo kishi bia kupuandikisha kia kupeta muwa wa loso.​—Mis. 37:29.

Mabue a muulo a mu kikudi

it-2-F 132

Leviatan

Mu Misambo 74 abalesha Efile Mukulu muikale mupaashi a muilo waye, na verse 13 na 14 ayilesha mu ngakuilo a mu kifuanyi bia bapaashile Isalele mu Ejipitu. Pano kishima “binyema bia mu mema [Mu kina Ebelu, thanninim, ku bungi nyi tanninʹ]” mbekifubishe pamune na kishima “Leviatan,” na kusoosua kua mutue wa Leviatan nkulombene kulesha kubutulua kua bufumu bua Faraone na kiluilo kiaye mu mafuku abatukile Isalele mu Ejipitu. Bible a Targume muele pano’shi: “bukome bua Faraone” pa mbalo ya “mutue wa Leviatan.” (Tala Esekiele 29:3-5, mu’abapuandikisha Faraone bu “kinyema kikata kya mu mema” ki munkatshi mua mikola ya Nile: tala dingi Esekiele 32:2.) Yeeshaya 27:1 afubisha pangi Leviatan (LXX, “dragon”) bua kulesha bufumu, sunga ndumbuluilo e mu nsenga ishima abakunkusha kui “nyooka” na “dragon.” (Kbf 12:9) Nyi bumune bua ku butemuki bua kualushuula Isalele, na dingi, Yehowa ‘akatumu binangu biaye” kui Leviatan, bino mbitale dingi Babilone. Anka verse 12 na 13 ayakuila Asirii na Ejipitu. Biabia, pano Leviatan alesha ndumbuluilo a nsenga ishima sunga bufumu abuluisha Yehowa na bafubi baye.

LUBINGO LUA 19-25/8

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU MISAMBO 75-77

Buakinyi bi bubi kuikala na kuitatula?

w18.01 28 ¶4-5

Tala kwilekena kwi pankatshi pa abafubila Yehowa na bashi’abamufubila

4 Kunyima kwa Mpoolo kwakula’shi bantu bebungi abakekala befule nka abo banabene na bafule mmono, bakwile dingi’shi bantu abakekala na kwinemeka, abetumbisha, na baûlwe na kwitatula. Bantu be na ino ngikashi abanangushenaa misango ibungi’shi mbakile bangi pa mwanda wa buwa bwabo bwa mpala, myanda yabadi balombene kukita, bintu byabadi nabyo, sunga mudimo wabo. Bano bantu abakuminaa bwa’shi bebakaanye kukila bingi bintu byoso. Ungi muntu mulongye ngofu bafundile pabitale muntu e byabya. Bambile’shi: “Mwishimba dyaye mwi ka kilambwilo kakwete kukunamina kumpala kwaye’ye nabene.” Bamo namu abakula’shi kwitatula kwi bubi ngofu, ngi bwakinyi mpa na bantu basha kwitatula tabakumina kumona bangi bantu abetatula nya.

5 Yehowa mmushikwe kwitatula, kwabadi betanyine mu Bible bu “meeso a kwitatula.” (Nkindji 6:16, 17) Byabya, kwitatula akwikashaa muntu kula n’Efile Mukulu. (Misambo 10:4) Kwitatula nyi eyikashi dya Diabulu. (1 Timote 3:6) Mwanda wa binyibinyi awitwinyongosha ngwa’shi, mpa na bangi bafubi ba Yehowa basha lulamato mbafikye mu kukwatshibwa na kwitatula. Bu kileshesho, Nfumu Ushiya a mu Yuuda badi mushale na lulamato munda mwa bipwa bibungi. Anka Bible akula’shi: “Bu bibadi na bukome, kwitatula kubatwelele mwishimba dyaye, mpa na bibaakashimiine. Bakutshilwe kulamata Yehowa Efile aaye.” Ushiya bayile ku ntempelo aye nkushiika musengo wa kabanda, aku namu tabadi na matalwa a kukita bino nya. Kunyima kwa mafuku, Esekiya Nfumu sha lulamato bafikile naye namu na kwitatula, munda mwa mafuku apeela.​—2 Myanda 26:16; 32:25, 26.

w06-F 15/7 11 ¶2

Mianda ikata ya mu Mukanda wa kasatu na wa kananka wa Misambo

75:4, 5, 10​—Kishima “lusengua” akipushisha kinyi? Nsengua ya nyema nyi ki na ngoshi ki buwa. Anka, mu ngakuilo a mu kifuanyi, kishima “lusengua” akilesha bukome. Yehowa ebuesha nsengua ya muilo waye pa kuiukaamisha, nsaa ‘yabatshokola nsengua ya bantu babi.’ Abetudimusha bua kupela ‘kuela nsengua yetu muiyilu,’ kuamba’shi kuikala na kuitatula. Bu biabidi’shi Yehowa nyi etukamisha, abitungu tumone mashito atudi nao mu kakongie bu aafiki kuadi.​—Misambo 75:7.

Mabue a muulo a mu kikudi

w06-F 15/7 11 ¶3

Mianda ikata ya mu Mukanda wa kasatu na wa kananka wa Misambo

76:10​—Mbikunyi bilombene “bukielo bua bantu” kutumbisha Yehowa? Nsaa i Efile Mukulu atadila shi bantu betukitshine mianda na bukielo muanda’shi tui bafubi baye, bino abituushaa nka bipeta bi buwa. Lukalakashi loso luatupete ndulombene kuitulongiesha mu mushindo kampanda. Yehowa atadila makienga mu uno mushindo nka penda bua kuitulongiesha. (1 Mpiele 5:10) ‘Yaaya sungu ya bantu ibashala Efile Mukulu amono biakitshi nayo.’ Kadi su tuakienga na bietufikisha mpa na ku lufu? Bino bilombene dingi kutumbisha Yehowa muanda boso abetumono kuatunyingila na lulamato loso be kubanga kutumbisha Efile Mukulu.

LUBINGO LUA 26/8–1/9

BUPETA BUA MUIYI DI’EFILE MUKULU MISAMBO 78

Kukutua kua lulamato kua muilo wa Isalele​—nkileshesho akidimusha

w96-F 1/12 29-30

Buakinyi bi na muulo “kutentekiesha mafuku a kala”?

Bia malua, bena Isalele abaadi bakite miluisho pabo kulubankana. Bibatushile bipeta kinyi? ‘Misango na misango babaatompele Efile Mukulu dimo, benyongosha Eeselele a Isaleele. Tababaatentekyeshanga dimo kibaadi kikite eyaasa diaaye, efuku dibaadi mwibakuule kwi bena-ngo-nabo.’ (Misambo 78:41, 42) Nfudilo a bioso Yehowa baadi muibasumbushene muanda abaadi abayiluankana miiya yaye.​—Mateo 21:42, 43.

Mbetulekiele kileshesho ki buwa kui mufundi a misambo bafundile shi: “Yehowa nakatentekyesha bi bikitshîno byobe, bikishekishe byabya bilengyeleshi bya kala kala. Oolo, nakanangushêna bi bikitshîno byobe byoso, yaya myanda ikata i bokitshîne.” (Misambo 77:11, 12) Kunangushena kui bino akuitutakula bua kutentekiesha mufubo wa lulamato watubadi bakite, na bikitshino bia kifulo bia Yehowa abitukuasha, abitunyingisha na abitutakula bua kuikala na lutumbu. Na dingi, “kutentekiesha mafuku a kala” nkulombene kuitukuasha bua kupela kukooka na kuitutakula mu kukita kioso kiatudi balombene kukita na kunyingiila na lulamato.

w06-F 15/7 17 ¶16

‘Lekayi miunuuno’

16 Kuunauna nkulombene kuitutakula mu kutuma binangu kuatudi’tue banabene na kuitukutshisha kumona miabi yatudi nayo atue Tumonyi tua Yehowa. Bua kupela kuidiladila, abitungu tutungunukie na kutentekiesha miabi yatudi nayo. Kileshesho, oso a kuatudi e na kineemo ki pabuakio kia kutuala eshina dia Yehowa. (Yeeshaya 43:10) Tui kuikala mu bu kuuku bui buwa naye, na tuikuisamba na “Yawa apushâ nteko” yetu nsaa yoso. (Misambo 65:2; Yakobo 4:8) Tui na nshalelo e buwa muanda atupusha kalolo muanda utale matalua a kumunana a Yehowa na tui na kineemo kikata kia kulama lulamato luetu kui Efile Mukulu. (Nkindji 27:11) Tui balombene kuikala na kiubishi kia kulungula mukandu wi buwa wa Bufumu. (Mateo 24:14) Lukumiino mu mulambu wa nkuulo wa Yesu Nkidishitu aluitukuasha bua kuikala na kondo k’eshimba katookane. (Yowano 3:16) Ino nyi miabi y’atupete sunga tuekala atunyingiila nkalakashi i naminyi.

w11-F 1/7 10 ¶3-4

Yehowa enyongola sunga kuikala na muloo su?

Mufundi a misambo amba’shi: “Mmisuusa bungi kinyi ibabaamutombokyeele mu kabaaka! (Verse 40) Verse alondo akumbasha’shi: ‘Misango na misango babaatompele Efile Mukulu dimo.’ (Verse 41) Lamiina’shi mufundi akuila muanda wa bu tomboshi. Ababangile kulesha kino kikudi kia bu ntomboshi mu kabaaka, mafuku apeela kunyima kuabo kuibatuusha mu Ejipitu. Muilo ubabangile kuunauna pabitale Efile Mukulu, na kuiyipusha su e na ngobesha na su e na lukalo lua kuibapasukila. (Mbadiko 14:1-4) Ungi mukanda awakuila mudimo wa baluudi ba Bible awamba’shi, kishima “abamutombokyeele” mbalombene “kuikialuula mu ngakuilo a mu kifuanyi” bu ‘abaadi bapapishe mashimba aabo pabitale Efile Mukulu’ sunga’shi ‘abambile’shi’ “tubapele” Efile Mukulu.’” Anka, mu lusa luaye, Yehowa baadi mufuile muilo waye ubaadi wilangie lusa. Kadi, abaadi abalukiila muishinda diabo dia bu ntomboshi na kutungunuka na kuibikita.​—Misambo 78:10-19, 38.

Mbikunyi bibaadi Yehowa apusha musango oso ubaadi muilo waye automboka? Verse 40 amba’shi: ‘Abaadi abamuinyongosha.” Ungi mukanda aupatuula Bible aupatuula’shi: “Bino abikiebe kupatuula’shi, muikeelo wa bena Ebelu ubaadi umutape kuishimba, nka bu abikalaa muikeelo wa muana sh’akookiela na ntomboshi.” Nka bu abikala muikeelo wa muana sh’akookiela atapa baledi baye kuishimba, bu ntomboshi bua bena Isalele bubaadi ‘buinyongoshe Eselele a Isalele.”​—Verse 41.

Mabue a muulo a mu kikudi

w06-F 15/7 11 ¶4

Mianda ikata ya mu Mukanda wa kasatu na wa kananka wa Misambo

78:24, 25​—Buakinyi abaadi abetamina manna bu “ntete ya muiyilu” na bu “kiakudia kia ba muikeyilu”? Bino bishima t’abilesha’shi manna abaadi kidibua kia ba muikeyilu. Abaadi abeetamina’shi “ntete ya muiyilu” muanda abaadi aafiki muiyilu. (Misambo 105:40) Bu biabidi’shi mikeyilu sunga “bilobo” ayishalaa muiyilu, kishima “kiakudia kia ba muikeyilu” akikiebe kulesha’shi, Efile Mukulu nyi baadi ekituusha, aye mushale muiyilu. (Misambo 11:4) Yehowa baadi pangi mufubishe ba mikeyilu bua kupa bena Isalele mana.

    Mikanda ya mu Kisongye (2011-2025)
    Tuuka
    Tuela
    • Kisongye
    • Tumina muntu
    • Byokumina
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Pabitale bya kufubisha
    • Bya kufubisha
    • Bya kufuamisha yobe
    • JW.ORG
    • Tuela
    Tumina muntu