BUKWASHI BWA KIFUKO
Nsaa yanudi na mweneno a myanda mwilekeene
Mweneno mwilekeene, byubishi, na bumuntu bwilekeene mbilombene kutusha lukakalashi bwa bantu beyibakisheene bwa kukambila nkalakashi. Anka ingi nkonko, bu ino ayilondo i kwikala’nyi na muulo ukata:
Nsaa bungi kinyi ayitungu kukisha na beena kifuko
Mushindo wa kutumikisha makuta
Su abitungu kupeta baana
Abitungu okite kinyi su obe na mwina dibaka noobe nwi na mweneno mwilekeene?
Kyodi mulombene kuuka
Kwipusheena ntankwikala kwa mumune nya. Nsunga mulume na mukashi bepusheena ngofu, tabekalaa nka na mweneno umune nsaa yooso nya, nsunga mu myanda i na muulo ukata.
“Naadi mukudile mu kifuko ki na buumune. Mu mbingo ya kwikisha, tubaadi balombene kwipaana bwa kukisha nsaa pamune na banshami kulu, ba masaba, beena ba nshami bakashi, na baana ba bakwabo na baledi beetu. Kifuko kya mulum’ande naamu takyekeele pamune bino efuku su ndimune nya. Byabya twi na mweneno mwilekeene pabitale kwata bungi bwa nsaa ya kushaala pamune na kifuko kyetu sunga bwa kwisamba na bakwetu bashale kula neetu.”—Tamara.
“Ami na mukash’ande twibakule na bulungantu bwilekeene pabitale mushindo wa kufubisha makuta. Munda mwa myeshi ipeela ya kumpala mwiyibakishi dyetu, tatubaadi atwakwila myanda ibungi pabitale makuta nya. Tatubaadi baakule uno mwanda mu ntentekyeshi yetu ya kumpala sunga yakabidi nya.”—Tyler.
Bantu babidi be kwikala abatala mwanda umune kadi bakutwa kwikala na mweneno umune a wawa mwanda. Mu mushindo umune bi kwikala’shi mwanda ngw’eyendo kadi bena dibaka bakutwa kwipusheena.
Ingi myanda tabeyipwiya penda mu kwipusheena bisumanga nya. Bu kileshesho, bi kwikala naminyi su maanyi sunga muko bakumbu na abitungu ku mubukisha? Sunga’shi bi kwikala naminyi su mwina dibaka akumiina kupeta baana mungi naamu apele?a
“Ami na mukash’ande tubaadi na nsaa ipeela yakwakula pa bitale kupeta baana. Baadi eyelela binangu nsaa yooso, na dingi mweneno eetu tabaadi pamune ingi nsaa nya. Tshinaadi na mushindo wa kupela nya.”—Alex.
Mweneno ilekeene t’angilombeene kwipa dibaka dyenu nya. Bantu abakimbuula myanda abakula’shi su obe na mwina dibaka noobe tanukwete kwipusheena mu myanda ikata, kitayi mwenu mooso bwa kupwa mwanda—sunga bino byaleesha’shi abitungu kushaala nka mwiyibakishi dyenu. Anka kyakya “kitshibilo” ki na muulo ukata mu byanupusha na bi na muulo upeela mu mutshipo kumpala kw’Efile Mukulu bwa kushaala na mwina dibaka noobe, sunga nwapeta mwanda wi naminyi.
Kyodi mulombene kukita
Ikala na kitshibilo kya kuneemeka mutshipo oobe wa dibaka. Na kino kibangilo, anupete ngobesha ya kukambila mwanda mu kisaka pamutwe wa kwikala bu beshikwanyi.
Eyi dya kulonda dya mu Bible: “Muntu talamûnanga kyakya kibungibwe n’Efile Mukulu!”—Mateo 19:6, EEM.
Badika makuta aatungu. Bu kileshesho, banda kupwandjikisha su mwina dibaka umune ena lukalo lwa kutanda baana anka ungi naamu takumina. Pe myanda ibungi ayitungu kutaluula kalolo, kusanga mpaa na:
Kunyingisha kipwano kyenu
Dibaka dyenu di na lukalakashi lwa kukambila twinyongoshi pabitale kukusha baana su?
Bushito bwa baledi.
Misusa ibungi abitungu kwibakimbila bidibwa, bilamba, na mbalo ya kulala.
Pabitale kupeta makuta.
We kwikala na nkatshinkatshi pabitale mudimo, kifuko, na ingi myanda su?
Eyi dya kulonda dya mu Bible: “Nnanyi, munkatshi mwenu, paakyebe kwibaka nshibo, shyabadiila kushaala bwa kubadika mfwalanga aitungiibwa, bwa kutala su mmulombeene kwobesha?”—Luka 14:28.
Taluula myanda yooso kalolo. Abitungu kwikala na ngobesha ya kupudisha ingi myanda ayitusha mweneno mwilekeene. Bu kileshesho, su mwanda ukata ngwa kutanda baana, abitungu yawa mwina dibaka apele kutanda baana eyipushe aye nabene bino:
‘Pangakula’shi t’aantanda baana, abipushisha’shi mbwa looso su bwa penda binobino?’
‘Ne na miyalasheeno kumwanda nkwete kwituutusha’shi ntankekala nambutwile ebuwa?’
‘Ne na moo’shi mwina dibaka naami akangata na muulo upeela su?’
Mu angi maumbo, mwina dibaka e na lukalo lwa kupeta baana e kunangusheena ku ino konko ayilondo:
‘Twi bapwe kwilumbula bwa kusemuna mashito a bu baledi su?’
Twi na mushindo wa kupeta makuta bwa kwi tukwasha bwa kukusha mwana su?
Eyi dya kulonda dya mu Bible: “Binangu bya mwiyilu . . . bya kufukama”.—Shake 3:17.
Ata mweneno a mwina dibaka noobe na muulo. Bantu babidi be kwikala abatala mwanda umune kadi bakutwa kwikala na mweneno umune a wawa mwanda. Mu mushindo umune, beena dibaka bekwikala kumpala kwa mwanda ukata kadi muntu na muntu ekala na aaye mweneno pa wanka—bu kileshesho, mushindo wa kutumikisha makuta. Su nwesambila mwanda kampanda pe mweneno eenu a myanda beele bukopo, kimbayi bwa kwakula ungi mwanda wanudi na mweneno e mumune.
Kepatshila kinyi ke mumune kanudi naako?
Mweneno kinyi a mwina dibaka noobe e na muulo koodi?
Bwa buuwa bwa dibaka dyenu, muntu umune sunga anwe booso mulombene kunshintula mweneno bwa kwipusheena na mungi naminyi?
Eyi dya kulonda dya mu Bible: “Muntu takimbanga akimulongamina’nka aye nabeene nya, anka akilongamina mungi.”—1 Beena-Kodinda 10:24.”
a Myanda ikata ikumbeene kwisambila kumpala kwa kutwela mu dibaka. Dingi, myanda ya bimpulunkamba ngilombeene kwinufwila sunga’shi umune a kwanudi e kushintuula mweneno ingi nsaa.—Mulungudi 9:11.