Vejushat dhe vejanët: Për çfarë kanë nevojë? si t’i ndihmosh?

Në kuzhinën e ndriçuar dobët të apartamentit të saj të vogël, Zhana shtron tryezën instinktivisht. Tek e fundit, duhet të hajë diçka. Papritur sytë i fikson te dy pjatat që ka përballë . . . dhe shpërthen në lot. Si pa e kuptuar e ka shtruar tryezën për dy veta. Kanë kaluar dy vjet nga vdekja e bashkëshortit të saj të shtrenjtë.

PËR ata që nuk e kanë përjetuar, është e pamundur të kuptojnë dhembjen e thellë që sjell humbja e bashkëshortit. Në fakt, mendja e njeriut e pranon gradualisht realitetin e tmerrshëm. Berela 72-vjeçare nuk e pranonte dot vdekjen e papritur të të shoqit. «Nuk më dukej e vërtetë,—thotë ajo.—Nuk arrija ta besoja se nuk do ta shihja më te dera.»

Pasi njerëzve u presin një gjymtyrë me anë të kirurgjisë, ndonjëherë u duket sikur e kanë ende gjymtyrën e humbur. Po njësoj, bashkëshortit të hidhëruar tej mase ndonjëherë i duket sikur e sheh njeriun e dashur midis një turme ose e gjen veten duke i thënë diçka bashkëshortit që nuk është më.

Miqtë dhe familja shpesh nuk dinë si të reagojnë përballë kësaj dhembjeje. A njeh dikë të cilit i ka vdekur bashkëshorti? Atëherë, si ta mbështetësh? Çfarë duhet të dish që të ndihmosh vejushat dhe vejanët gjatë kësaj periudhe hidhërimi? Si ta ndihmosh që ta gëzojë sërish jetën?

Çfarë të mos bësh?

Miqtë dhe familja mund të jenë të dëshpëruar, ngaqë njeriu i tyre i dashur po kalon dhembje. Prandaj nga qëllimet e mira përpiqen ta ndihmojnë t’i kalojë sa më shpejt hidhërimi. Megjithatë, një studiues që bëri një anketë me 700 vejusha e vejanë shkroi: «Nuk ka një kohë të caktuar se sa do të zgjatë hidhërimi.» Pra, në vend që të përpiqemi t’ia ndalim lotët, t’i japim kohën që i duhet për të shprehur pikëllimin.—Zanafilla 37:34, 35; Jobi 10:1.

Edhe pse mund të jetë e përshtatshme të ndihmosh me disa formalitete për organizimin e funeralit, mos pretendo që gjithçka të jetë nën kontrollin tënd. Poli, një i ve 49-vjeçar, thotë: «Mendoj se më ndihmuan vërtet e në mënyrë praktike ata që u treguan të sjellshëm ngaqë më lanë të vendosja vetë për gjërat kryesore. Për mua ishte shumë e rëndësishme që gjithçka të shkonte mirë gjatë funeralit të gruas. Mendoja se kjo ishte gjëja e fundit që mund të bëja për ta nderuar.»

Pa dyshim, njëfarë ndihme do të vlerësohej. Ajlina, një vejushë 68 vjeçe, tregon: «Meqë nuk isha e kthjellët nga mendja, ishte e vështirë të organizoja funeralin dhe të merresha me dokumentet. Jam e kënaqur që djali me nusen më ndihmuan.»

Gjithashtu mos ki frikë të flasësh për të ndjerin. Berila, e përmendur më sipër, thotë: «Miqtë më mbështetën jashtë mase. Por vura re se shumë nuk flitnin për burrin tim, Xhonin. Ishte sikur ai të mos kishte ekzistuar kurrë, dhe kjo më lëndonte paksa.» Me kalimin e kohës, vejushat dhe vejanët mund të duan të flasin lirshëm për bashkëshortin e tyre. A të kujtohet një gjest dashamirës ose një shaka ku përfshihet edhe ai? Atëherë thuaja bashkëshortit që është gjallë dhe mos u spraps nga frika. Nëse mendon se ajo që do të thuash do të mirëpritet, thuaj çfarë vlerësoje tek ai ose për çfarë të merr malli nga ajo. Kjo mund ta ndihmojë bashkëshortin e hidhëruar, pasi sheh që edhe të tjerët tregojnë ndjenja të përbashkëta.—Romakëve 12:15.

Kur ofron mbështetjen tënde, mos e mbyt bashkëshortin e hidhëruar me këshilla. Mos i bëj presion që t’i marrë vendimet shpejt e shpejt.a Por trego maturi dhe pyet veten: «Çfarë hapash mund të bëj për ta ndihmuar vërtet një mik ose të afërm gjatë një prej periudhave më të vështira të jetës?»

Çfarë të bësh?

Menjëherë pas vdekjes së të ndjerit, ndoshta bashkëshorti tjetër ka nevojë për ndihmë konkrete. A mund të gatuash për të, t’i bësh shoqëri ose të strehosh ata që i vijnë për vizitë?

Gjithashtu duhet të kuptosh se burrat dhe gratë e përballojnë në mënyra të ndryshme hidhërimin dhe vetminë. Për shembull, në disa vende, më shumë se gjysma e vejanëve martohen sërish brenda 18 muajsh pas vdekjes së bashkëshortes, diçka e rrallë midis vejushave. Pse ky ndryshim?

Burrat nuk rimartohen gjithmonë vetëm për të kënaqur nevojat fizike ose seksuale, siç besohet gjerësisht. Në fakt, meshkujt kanë prirjen t’i hapen vetëm bashkëshortes, dhe kjo bën që të zhyten në vetmi të thellë pas vdekjes së saj. Ndërsa vejushat shpesh janë më të afta të gjejnë mbështetje emocionale, ndonëse ndonjëherë harrohen nga miqtë e bashkëshortit. Prirja që kanë vejanët shpjegon pjesërisht pse shumë prej tyre e shohin rimartesën si të vetmen zgjidhje për vetminë, me gjithë rrezikun e përfshirjes mjaft herët në një lidhje të re. Prandaj vejushat mund të jenë më të afta për të përballuar vetminë e hidhur.

Burrë a grua qoftë miku ose i afërmi yt, çfarë mund të bësh për t’ia lehtësuar barrën e vetmisë? Helena, një vejushë 49 vjeçe, thotë: «Shumë kanë qëllime të mira, por nuk marrin iniciativën. Shpesh shprehen: ‘Më thuaj nëse ke nevojë për ndonjë gjë.’ Por e vlerësoja kur disa thoshin: ‘Do të shkoj për pazar. Do të vish me mua?’» Poli, gruaja e të cilit vdiq nga kanceri, shpjegon se përse e vlerësonte kur e ftonin për të dalë. Ai pohon: «Ndonjëherë nuk je në humor për të qëndruar në shoqëri me të tjerët ose të flasësh për atë që po të ndodh. Por pasi kalon një mbrëmje në shoqëri, ndihesh shumë më mirë, nuk ndihesh më aq i vetmuar. E sheh që të tjerët interesohen vërtet për ty, dhe kjo t’i bën gjërat më të lehta.»b

Kur empatia është veçanërisht e çmuar

Helena kuptoi se e ndjeu më shumë nevojën për mbështetje emocionale kur shumica e të afërmve iu kthyen rutinës së përditshme. Ajo thotë: «Miqtë dhe familja të gjenden pranë në fillim, por më pas i kthehen normalitetit. Ndërsa me ty nuk ndodh kështu.» Duke e ditur këtë, miqtë e vërtetë janë të gjindshëm dhe sigurojnë mbështetje të vazhdueshme.

Ndoshta një vejushë a një vejan ka nevojë për shoqëri veçanërisht gjatë përvjetorëve, si ai i martesës ose i vdekjes së bashkëshortit. Ajlina, e përmendur më lart, thotë se djali i madh e ndihmon të mbushë boshllëkun që provon kur ka përvjetorin e martesës. Ajo pohon: «Çdo vit djali im, Kevini, më merr për të dalë. Hamë drekë bashkë dhe jemi vetëm nënë e bir.» Pse të mos i shënosh periudhat më të vështira të një familjari ose të një miku që ka humbur bashkëshortin? Kështu mund të organizohesh që ti ose ndonjë tjetër të jetë me të atë ditë të vështirë.—Proverbat 17:17.

Disa kanë kuptuar se burim ngushëllimi mund të jenë vejanë e vejusha të tjerë. Ani, së cilës i ka vdekur burri prej tetë vjetësh, tregon për shoqërinë me një vejushë tjetër: «Vendosmëria e saj më bëri shumë përshtypje dhe më dha zemër të vazhdoja përpara.»

Po, pasi kapërcejnë momentet e para të hidhërimit, vejanët e vejushat mund të bëhen burim frymëzimi dhe shprese për të tjerët. Dy vejusha të përmendura në Bibël, e reja Ruthë dhe vjehrra Naomi, u ngushëlluan nga mbështetja që i dhanë njëra-tjetrës. Ai tregim prekës përshkruan se si kujdesi reciprok që treguan këto gra, i ndihmoi të përballonin hidhërimin dhe rrethanat e vështira që u ndodhën.—Rutha 1:15-17; 3:1; 4:14, 15.

Një kohë për t’u shëruar

Që të rifillojnë ta jetojnë jetën plotësisht, vejushat e vejanët kanë nevojë t’i mbajnë në ekuilibër kujtimet për njeriun e dashur dhe nevojat e tyre aktuale. Mbreti i mençur Solomon e pranoi se ka «një kohë për të qarë». Por tha edhe se duhet të ketë ‘një kohë për t’u shëruar’.—Eklisiastiu 3:3, 4.

Poli, i përmendur më lart, tregon sa e vështirë është të mos jetosh më me të kaluarën. Ai thotë: «Gruaja dhe unë ishim si dy pemë të reja të ndërthurura që u rritën bashkë. Por më vonë, njëra u kalb dhe u hoq, duke e lënë tjetrën të deformuar. Vetmia ishte diçka e çuditshme për mua.» Ngaqë duan t’i qëndrojnë besnikë bashkëshortit, disa nuk heqin dorë nga e kaluara. Të tjerë kanë frikë se bëjnë tradhti po të zbaviten, e kështu nuk dalin ose nuk takojnë njerëz të tjerë. Si t’i ndihmojmë vejushat e vejanët të shërohen gradualisht, domethënë të vazhdojnë të jetojnë?

Hapi i parë mund të jetë ta ndihmojmë të shprehet. Herberti, të cilit i ka vdekur bashkëshortja gjashtë vjet më parë, thotë: «Në mënyrë të veçantë çmoj momentet kur vizitorët uleshin qetësisht dhe më dëgjonin teksa kujtoja ose flisja për atë që kisha në mendje në atë moment. Jam i sigurt se nuk ishte gjithmonë e këndshme të rrije me mua, por e vlerësoja empatinë.» Poli u prek sidomos nga veprimet e një miku të pjekur, i cili merrte rregullisht iniciativën ta pyeste si ishte nga ana emocionale. Ai tregon: «E çmoja mënyrën e sinqertë e të butë si më afrohej dhe shpesh i tregoja si ndihesha gjatë asaj periudhe.»—Proverbat 18:24.

Kur shpreh ndjenja kontradiktore me njëra-tjetrën si, keqardhje, faj ose zemërim, i pikëlluari po bën një hap themelor drejt pranimit të rrethanave të reja. Për shembull, kur mbreti David ia zbrazi zemrën mikut më të mirë, Perëndisë Jehova, gjeti forcën ‘të ngrihej’ dhe të pranonte realitetin e hidhur, vdekjen e djalit të tij të vogël.—2 Samuelit 12:19-23.

Ndonëse është e vështirë në fillim, me kalimin e kohës vejushat e vejanët duhet t’i kthehen rutinës së përditshme. A mund ta përfshish në disa nga aktivitetet e çdo dite si, kur bën pazar ose kur del për shëtitje? A mund t’i kërkosh mikut të të ndihmojë me ndonjë punë? Kjo është një mënyrë tjetër për t’i nxjerrë këta individë nga izolimi. Për shembull, a mund të kujdeset për fëmijët e tu ose të të tregojë hilet e ndonjë gatimi? A mund të të ndihmojë me ndonjë riparim në shtëpi? Përveçse e përfshijnë në aktivitete, ftesa të tilla e sigurojnë se ka një qëllim në jetë.

Kur u hapet herë pas here të tjerëve, i pikëlluari mund të rinisë të gëzojë jetën gradualisht dhe madje të vërë synime të reja. Kjo ndodhi me Jonetën, vejushë dhe nënë 44-vjeçare. Ajo kujton: «Ishte shumë e vështirë t’i kthehesha rutinës. S’e kisha fare të lehtë të bëja punët e përditshme, të administroja të ardhurat dhe të kujdesesha për tre fëmijët.» Megjithatë, me kalimin e kohës, ajo mësoi të organizohej dhe të komunikonte më mirë me fëmijët. Gjithashtu mësoi të pranonte mbështetjen e miqve të ngushtë.

«Jeta mbetet një dhuratë e çmuar»

Miqtë dhe familja duhet të jenë realistë, nëse duan të ndihmojnë vërtet. Për muaj e madje për vite me radhë, i pikëlluari mund të kalojë nga periudha relativisht të qeta në momente depresive derisa të arrijë përmirësim dhe shpresë të plotë. Sigurisht, ‘plaga e zemrës së tij’ mund të jetë e thellë.—1 Mbretërve 8:38, 39.

Sidomos gjatë këtyre periudhave të vështira, i pikëlluari ka nevojë për një shtysë të lehtë në drejtimin e duhur që të mos shkëputet nga realiteti dhe të mbyllet në vetvete. Kjo mbështetje i ka ndihmuar shumë vejanë e vejusha t’i japin një drejtim të ri jetës. Klodi, një i ve 60-vjeçar dhe predikues në kohë të plotë në Afrikë, thotë: «Jeta mbetet një dhuratë e çmuar, edhe pasi zemra të thyhet nga humbja e bashkëshortit.»

Pas vdekjes së bashkëshortit, jeta nuk është njësoj. Megjithatë, ata që vazhdojnë përpara, edhe pasi u vdes një njeri i dashur, kanë ende shumë për t’u dhënë të tjerëve.—Eklisiastiu 11:7, 8.

[Shënimet]

[Diçitura në faqen 11]

Miqtë e vërtetë janë të gjindshëm dhe sigurojnë mbështetje të vazhdueshme

[Kutia dhe figura në faqen 12]

Kujtime të çmuara apo pengesa për të marrë veten?

«Mbajta shumë nga sendet personale të tim shoqi. Tani kuptoj se këto gjëra më sjellin më shumë kujtime të vyera ndërsa koha kalon. Nuk doja të hiqja qafe menjëherë gjithçka, sepse ndjenjat ndryshojnë jashtë mase me kalimin e kohës»,—thotë Helena, bashkëshorti i së cilës vdiq vetëm pak vjet më parë.

Ndryshe nga ajo, Klodi, i cili humbi gruan më shumë se pesë vjet më parë, thotë: «Sa për mua, nuk kam nevojë të kem përreth gjërat e gruas që kujtimi i saj të mos vdesë. Mendoj se hedhja e gjërave të saj më ka ndihmuar të pranoj realitetin dhe ma ka lehtësuar hidhërimin.»

Pohimet e mësipërme tregojnë se sa të ndryshme mund të jenë vendimet që merren kur bëhet fjalë për sendet e të ndjerit. Prandaj, miqtë dhe familjarët e mençur nuk do të përpiqen t’ua imponojnë mendimin e tyre për këtë çështje.—Galatasve 6:2, 5. 

[Figurat në faqen 9]

A ka ndonjë ditë të veçantë kur ndihma jote do të vlerësohej më shumë?

[Figura në faqen 9]

Mos harro t’i ftosh për të dalë

[Figurat në faqen 10]

A mund t’i përfshish vejanët dhe vejushat në aktivitetet e tua të përditshme ose kur zbavitesh?