Sabi Jehovah nanga jepi foe en Wortoe
„Disi wani taki têgo libi, taki den e teki doronomo sabi na ini den foe joe, a wan enkri troe Gado èn foe en di joe ben seni kon, Jesus Krestes.” — JOHANES 17:3.
1, 2. (a) San den wortoe „sabi” èn „abi sabi” wani taki, so leki fa den e gebroiki den ini bijbel? (b) Sortoe eksempre e tjari kon na krin san den wortoe disi wani taki?
FOE sabi wan sma leki soso wan kennis noso foe sabi wan sani frafra, no nofo foe gi baka san den wortoe „sabi” nanga „abi sabi” wani taki, so leki fa den gebroiki den ini bijbel. Ini bijbel disi wani taki „a sabi foe sani nanga jepi foe ondrofeni”, wan sabi di e sori „wan matifasi foe froetrow na mindri sma” (The New International Dictionary of New Testament Theology). Disi abi na ini toe a sabi di sma sabi Jehovah nanga jepi foe wan toe spesroetoe sani di a doe, so leki ini den foeroe kefal ini a boekoe Esekièl pe Gado ben tjari strafoe kon gi den sma di ben doe fowtoe èn di a ben froeklari: ’Èn joe sa sabi taki mi na Jehovah.’ — Esekièl 38:23.
2 Den difrenti fasi fa sma kan gebroiki „sabi” nanga „abi sabi”, kan tjari kon na krin nanga wan toe eksempre. Di Jesus ben taigi foeroe sma di ben taki dati den ben doe sani ini en nen: „Mi no ben sabi oenoe noiti”, a ben wani taki dati noiti a ben abi wan sani foe doe nanga den (Mateus 7:23). A di foe toe Korentesma 5:21 e taki dati Krestes „no ben sabi sondoe”. Dati no wani taki dati a no ben sabi san na sondoe, ma na presi foe dati, taki ensrefi no ben abi foe doe nanga dati. Na a srefi fasi, di Jesus ben taki: „Disi wani taki têgo libi, taki den e teki doronomo sabi na ini den foe joe, a wan enkri troe Gado èn foe en di joe ben seni kon, Jesus Krestes”, dan moro de ini a tori leki soso foe sabi wan sani foe Gado nanga Krestes. — Teki gersi Mateus 7:21.
3. San e boeweisi taki Jehovah e sori wan marki, di e meki sma kon sabi en leki a troe Gado?
3 Sma kan kon sabi foeroe foe den eigifasi foe Jehovah nanga jepi foe en Wortoe, bijbel. Wán foe den na a makti foe taki profeititori finifini. Disi na wan marki foe a troe Gado: „Tjari kon èn froeteri wi den sani di sa pasa. Den fosi sani — san den ben de — froeteri wi, taki wi kan poti na ati foe wi na tapoe èn sabi a tamara foe den. Noso meki wi jere srefi den sani di e kon. Froeteri wi den sani di sa kon baka dati, so taki wi sa sabi taki oenoe na gado” (Jesaja 41:22, 23). Ini en Wortoe, Jehovah e froeteri wi den fosi sani di abi foe doe nanga a meki di a ben meki grontapoe èn a libi na en tapoe. A froeteri langa na fesi foe sani di ben sa pasa baka ten èn di ben pasa troetroe. Èn srefi now a e „meki wi jere srefi den sani di e kon”, spesroetoe den sani di sa pasa ini den „lasti dei” disi. — 2 Timoteus 3:1-5, 13; Genesis 1:1-30; Jesaja 53:1-12; Danièl 8:3-12, 20-25; Mateus 24:3-21; Openbaring 6:1-8; 11:18.
4. Fa Jehovah ben gebroiki èn sa gebroiki en eigifasi foe makti?
4 Wan tra eigifasi foe Jehovah na makti. A de krin foe si ini hemel pe stari de leki bigi kern onfoe di e gi leti nanga faja. Te libisma noso engel di ben opo densrefi teige Gado, e tjalensi a soevereiniteit foe Jehovah, a e gebroiki en makti leki „wan mansma foe orlokoe”, foe krin en boen nen èn regtfardiki markitiki. Na den sortoe okasi dati a no e draidrai foe loesoe a krakti di e pori sani krinkrin, so leki ini a Froedoe foe Noa dei, ini a pori foe Sodom nanga Gomora èn ini a froeloesoe foe Israèl nanga jepi foe a Redi Se (Exodus 15:3-7; Genesis 7:11, 12, 24; 19:24, 25). Heri esi, Gado sa gebroiki a krakti foe en foe „masi Satan na ondro oen foetoe”. — Romesma 16:20.
5. Sortoe eigifasi Jehovah abi toe, makandra nanga a krakti foe en?
5 Tokoe, srefi nanga ala a krakti disi di no abi skotoe, Jehovah abi sakafasi. Psalm 18:35, 36 e taki: „Joe eigi sakafasi sa meki mi kon bigi. Joe sa meki nofo pasi gi den foetoestapoe foe mi na mi ondro.” A sakafasi foe Gado e meki taki a e „saka ensrefi foe loekoe na hemel èn grontapoe, e opo a lagi wan poeroe na ini a stòf srefi; na ini na asisi peti a e opo a pôtiwan poeroe”. — Psalm 113:6, 7.
6. Sortoe eigifasi foe Jehovah e kibri sma libi?
6 A sari-ati foe Jehovah te a e handri nanga libisma, e kibri a libi foe sma. Fa a ben sori Manase sari-ati, di a ben kisi pardon, ala di a ben doe toemoesi ogri sani! Jehovah e taki: „Te mi e taigi na ogri sma: ’Joe sa dede foe troe’, èn a e drai troetroe libi den sondoe foe en èn e doe geregtighèit nanga regtfardikifasi, no wan foe den sondoe foe en di a ben doe, mi sa memre kontrari en. Geregtighèit nanga regtfardikifasi na san a ben doe. A sa tan na libi foe troe” (Esekièl 33:14, 16; 2 Kroniki 33:1-6, 10-13). Jesus ben sori fa Jehovah de, di a ben gi a deki-ati foe gi sma pardon 77 tron, srefi 7 tron wan dei! — Psalm 103:8-14; Mateus 18:21, 22; Lukas 17:4.
Wan Gado di abi firi
7. Fa Jehovah de tra fasi foe den Griki gado, èn sortoe warti grani opo gi wi?
7 Griki filosoofman, so leki den Epikuriasma, ben bribi ini gado, ma den ben si den leki den de toemoesi fara foe grontapoe foe abi belangstelling gi libisma noso foe den gado dati abi krakti na tapoe a firi foe libisma. Fa dati na wan heri tra sani leki a matifasi na mindri Jehovah nanga en getrow Kotoigi! „Jehovah abi prisiri nanga a pipel foe en” (Psalm 149:4). Ogri sma di ben libi bifo a Froedoe, ben meki a firi sari foe sani èn taki „en ati ben hati en”. Foe di Israèl no ben de getrow den ben tjari pen gi Jehovah èn ben hati En. Te kresten no e gi jesi, den kan meki a jeje foe Jehovah sari; ma te den de getrow, den kan meki a prisiri. Fa a de wan froewondroe sani foe denki taki swaki libisma na grontapoe kan meki a Mekiman foe na universum firi sari noso prisiri! Te wi e si ala den sani di a e doe gi wi, dan a de wan toemoesi moi sani taki wi abi a warti grani foe meki a prisiri! — Genesis 6:6; Psalm 78:40, 41; Odo 27:11; Jesaja 63:10; Efeisesma 4:30.
8. Fa Abraham ben gebroiki en fri foe taki nanga Jehovah?
8 A Wortoe foe Gado e sori taki a lobi foe Jehovah e gi wi foeroe „fri foe taki” (1 Johanes 4:17). Loekoe a kefal foe Abraham di Jehovah ben kon foe pori Sodom. Abraham ben taigi Jehovah: „Joe sa pori den regtfardikiwan nanga den ogrisma troetroe? Kon meki wi taki dati feifitenti regtfardiki sma de ini a foto. Joe sa pori den dan èn no gi a presi pardon foe den feifitenti regtfardiki sma ede di e libi ini a foto? . . . Dati no de foe denki foe joe sei. A Kroetoeman foe grontapoe no sa doe san reti?” Dati na wortoe foe taigi Gado! Tokoe Jehovah ben agri foe kibri Sodom efoe 50 regtfardiki sma ben de na ini. Abraham ben go doro èn ben saka a nomroe foe 50 kon tron 20. A ben kon froestan kande taki a ben prefoeroe toemoesi foeroe. A ben taki: „Grantangi Jehovah, no kisi faja atibron, ma meki mi taki a leisi disi ete: Kon meki wi taki dati tin sma de foe feni drape.” Agen Jehovah ben agri: „Mi no sa pori a foto foe den tin sma ede.” — Genesis 18:23-33.
9. Foe san ede Jehovah ben gi Abraham primisi foe taki leki fa a ben doe èn san wi kan leri foe disi?
9 Foe san ede Jehovah ben gi Abraham someni fri foe taki na a fasi disi? Na a fosi presi, foe di Jehovah ben froestan den broeja firi foe Abraham. A ben sabi taki Lot, a bradapikin foe Abraham, ben libi na Sodom èn Abraham ben broko en ede efoe a libi foe Lot ben de sondro kefar. Abraham ben de Gado mati toe (Jakobus 2:23). Te wan sma e taki grofoe nanga wi, wi e proeberi foe froestan den firi di de na baka den wortoe foe en èn e hori seiker omstandigheid di e lekti a problema, na prakseri, spesroetoe te a sma de wan mati èn a de na ondro seiker emotioneel druk? A no de wan korostoe firi foe si taki Jehovah sa froestan wi te wi e gebroiki a fri foe taki, leki fa a ben froestan Abraham?
10. Fa a fri foe taki kan jepi wi ini begi?
10 Spesroetoe te wi e soekoe en leki „A Sma [foe wi] di e arki begi”, wi e angri foe kisi a fri disi foe taki foe lekti a sili foe wi gi en, te wi de troetroe ini hebi banawtoe èn broeja na emotioneel sei (Psalm 51:17; 65:2, 3). Srefi na den joeroe te wi no man feni wortoe, „a jeje srefi e taki gi wi nanga djeme foe wortoe di wi no taki”, èn Jehovah e arki. A kan sabi den prakseri foe wi: „Joe ben loekoe a prakseri foe mi foe farawe. Bika no wan wortoe de na mi tongo tapoe, ma loekoe! O Jehovah, joe sabi en kaba.” Na so wi moesoe tan aksi, soekoe èn naki tapoe doro. — Romesma 8:26; Psalm 139:2, 4; Mateus 7:7, 8.
11. Fa a e sori taki Jehovah troetroe e broko en ede nanga wi?
11 Jehovah e broko en ede nanga sma. A e sorgoe gi a libi di a meki. „Na joe den ai foe ala sma e loekoe go nanga howpoe èn joe e gi den a njanjan foe den na a reti ten. Joe e opo joe anoe èn e satisferi a lostoe foe ibri sani di e libi” (Psalm 145:15, 16). Wi e kisi a kari foe si fa a e gi njanjan na den fowroe ini den boesi. Loekoe den lelie na den gron, o moi a meki den. Jesus ben taki moro fara taki Gado sa doe a srefi èn moro gi wi, leki a ben doe gi den. So boen foe san ede wi e broko wi ede nanga sani? (Deuteronomium 32:10; Mateus 6:26-32; 10:29-31) Fosi Petrus 5:7 e gi joe wan kari foe „trowe ala joe broko-ede na en tapoe, foe di a lobi joe”.
„A joisti prenki foe a sma di a de”
12, 13. Na sortoe tra fasi wi man foe si èn jere Jehovah, ini a tori foe a si di wi e si en nanga den sani di a meki èn den sani di skrifi foe en ini bijbel?
12 Wi kan si Jehovah Gado nanga jepi foe den sani di a meki; wi kan si en foe di wi e leisi ini bijbel foe den sani di a doe; wi kan si en toe nanga jepi foe den wortoe èn doe di skrifi foe Jesus Krestes. Jesus srefi ben taki disi na Johanes 12:45: „A sma di e si mi e si a sma toe di ben seni mi.” Èn ete wan tron, na Johanes 14:9: „A sma di ben si mi ben si a Tata toe.” Kolosesma 1:15 e taki: „[Jesus] de a prenki foe Gado, di sma ai no man si.” Hebrewsma 1:3 e meki bekènti: „[Jesus] na a prenki foe a glori [foe Gado] èn wan krin marki foe en fasi.”
13 Jehovah ben seni en Manpikin no wawan foe sorgoe gi wan froeloesoe ofrandi, ma foe gi wan eksempre toe di sma moesoe waka na en baka, ini wortoe so boen leki ini doe. A ben taki na Johanes 12:50: „Den sani di mi e taki, leki fa a Tata ben taigi mi den, na so mi e taki den.” A no ben doe wan sani foe ensrefi, ma a ben doe den sani di Gado ben taigi en foe doe. Ini Johanes 5:30 a ben taki: „Mi no man doe noti foe misrefi.” — Johanes 6:38.
14. (a) Sortoe sani Jesus ben si di ben meki a ben firi sari? (b) Foe san ede a fasi fa Jesus ben taki ben meki sma kon ipi-ipi foe arki en?
14 Jesus ben si gwasiman, malengrisma, dofoesma, brenisma èn sma di ben de ini a makti foe ogri jeje èn den sma di ben e krei foe den dedewan foe den. Foe di a ben firi sari gi den, a ben meki den sikiwan kon betre èn a ben opo dedewan. A ben si ipi-ipi sma di den ben foefoeroe èn meshandri na jeje fasi èn a ben bigin leri den foeroe sani. A no ben leri den nanga den joisti wortoe wawan, ma nanga prisiri wortoe toe di ben komoto na en ati èn di ben doro langalanga na a ati foe tra sma. Moro fara den prisiri wortoe foe ben hari den sma kon krosibei foe en èn ben meki den go froekoefroekoe na a tempel foe arki en, san ben meki den tan waka na en baka èn foe arki en nanga prisiri. Den ben kon ipi-ipi na en foe arki en èn den ben froeklari taki ’noiti wan tra sma ben taki leki a wan disi’ èn den ben froewondroe foe a fasi fa a ben gi leri (Johanes 7:46; Mateus 7:28, 29; Markus 11:18; 12:37; Lukas 4:22; 19:48; 21:38). Èn di den feanti foe en ben soekoe foe kisi en nanga aksi, a ben drai a situwâsi krinkrin kon baka na den, so taki den no ben man taki no wan sani. — Mateus 22:41-46; Markus 12:34; Lukas 20:40.
15. San ben de a moro prenspari sani di Jesus ben preiki èn o fara a ben meki trawan panja en?
15 A ben bariwroko taki „a kownoekondre foe hemel [ben] kon krosibei” èn a ben gi trawan tranga foe tan „soekoe fosi a kownoekondre”. A ben seni trawan foe preiki taki „a kownoekondre foe hemel [ben] kon krosibei”, foe „meki disipel foe sma foe ala nâsi” èn foe de kotoigi foe Krestes „na den moro farawe presi foe grontapoe”. Ini a ten disi pikinmoro fo nanga wan afoe miljoen Kotoigi foe Jehovah e waka na ini en foetoemarki èn e doe den sani dati. — Mateus 4:17; 6:33; 10:7; 28:19; Tori foe den Apostel 1:8.
16. Fa Jehovah en eigifasi foe lobi ben kisi hebi tesi, ma san a ben doe gi a libisma famiri?
16 Den e taigi wi ini 1 Johanes 4:8 taki „Gado na lobi”. A toemoesi aparti eigifasi disi foe en ben kisi a moro hebi tesi di sma kan denki, di a ben seni en wan enkri gebore Manpikin kon na grontapoe foe dede. A banawtoe di a lobi Manpikin disi ben ondrofeni èn den tranga begi di a ben seni gi en hemel Tata, ben moesoe hati Jehovah srefisrefi, ala di a ben boeweisi taki a tjalensi foe Satan, taki Jehovah no ben kan abi sma na grontapoe di ben sa hori tranga na den soifri retifasi na En te den ben sa de na ondro hebi druk, no ben troe. Wi moesoe abi warderi toe gi a bigi ofrandi di Jesus ben tjari, foe di Gado ben seni en kon dja foe dede gi wi (Johanes 3:16). Disi no ben de wan makriki, esi-esi dede. Foe froestan san a ben wani taki gi Gado èn Jesus èn froestan na so fasi o bigi na ofrandi foe den, ben de gi wi, meki wi go ondrosoekoe san bijbel skrifi foe a fasi fa sani ben waka.
17-19. Fa Jesus ben taki foe a hebi tesi di ben e wakti en?
17 No moro mendri leki fo tron Jesus ben froeteri den apostel foe en san ben o pasa. Soso wan toe dei bifo dati ben feni presi a ben taki: „A djaso wi e sidon, wi e hari go now na Jerusalem èn den sa gi a Manpikin foe libisma na den ede-priester nanga den sabiman foe Boekoe èn den sa gi en a dedestrafoe èn den sa gi en abra na sma foe den nâsi èn den sa teki en meki spotoe èn den sa spiti na en tapoe èn den sa wipi en èn kiri en.” — Markus 10:33, 34.
18 Jesus ben firi a druk foe san ben e wakti en èn a ben froestan den ogri sani di a ben o miti nanga a fonfon di den Romesma ben sa gi en. Den pisipisi leri boeba foe a wipi di den ben gebroiki foe krawasi wan sma, ben abi pisipisi isri nanga skapoebonjo di den ben poti na ini den; so langa leki a krawasi di den ben krawasi a sma ben go doro, a baka nanga den foetoe ben tron loesoeloesoe pisi meti di ben broedoe. Wan toe moen na fesi, Jesus ben sori o hebi na emotioneel druk foe a hebi tesi di ben e wakti en, ben de gi en, di a ben taki ini Lukas 12:50: „Foe troe, den moesoe dopoe mi nanga wan dopoe èn fa a e banawtoe mi te leki a kon na wan kaba!”
19 A druk ben kon hebi moro nanga moro, ala di a ten ben kon moro krosibei. A ben taki foe disi nanga en hemel Tata: „Now mi sili troeboe èn san mi sa taki? Tata, froeloesoe mi poeroe na ini a joeroe disi. Ma tokoe, disi na foe san ede mi ben kon na a joeroe disi” (Johanes 12:27). Fa Jehovah ben moesoe firi a tranga begi disi foe en wan enkri Manpikin! Na Getseimanei, soso wan toe joeroe bifo en ede, Jesus ati ben kon troeboe hebi èn a ben taigi Petrus, Jakobus nanga Johanes: „Mi sili e sari srefisrefi, te na dede srefi.” Wan toe miniti baka dati a ben seni en lasti begi di ben abi foe doe nanga a tori disi, go na Jehovah: „’Tata, efoe joe wani, poeroe a beiker disi foe mi. Ma no mi wani, ma di foe joe moesoe pasa.’ Ma di a ben kon firi hebi banawtoe, a ben go doro foe begi nanga moro faja; èn a sweti foe en ben tron leki dropoe broedoe di ben fadon na gron” (Mateus 26:38; Lukas 22:42, 44). Disi ben sa kan de wan sani di datra sabi leki hematodrosis (a skin e poeroe broedoe noso dropoe nanga broedoe na ini). A de wan sani di no e pasa foeroe, ma a kan pasa te wan sma de ini wan hebi emotioneel situwâsi.
20. San ben jepi Jesus foe horidoro na ondro a hebi tesi foe en?
20 Hebrewsma 5:7 e taki foe a ten disi na Getseimanei: „Ini den dei foe en libisma skin, Krestes ben seni nanga tranga babari èn watra-ai, tranga begi èn faja begi toe go na a Sma di ben kan froeloesoe en foe dede èn a ben jere en foe a frede foe en gi Gado.” Foe di „a Sma di ben kan froeloesoe en foe dede”, no ben froeloesoe en foe a dede, na sortoe fasi Gado ben jere a begi foe en nanga boen bakapisi? Lukas 22:43 e piki: „Wan engel foe hemel ben kon na en èn ben gi en krakti.” A begi ben kisi wan piki di Gado ben seni na engel go, di ben gi Jesus a krakti foe hori fasti na ondro a hebi tesi.
21. (a) San e sori taki Jesus ben horidoro na ondro a hebi tesi nanga boen bakapisi? (b) Fa wi sa wani foe man taki te den tesi foe wi e kon moro hebi?
21 A bakapisi ben kan meki sma si disi krin. Di na inisei feti, di Jesus ben feti nanga ensrefi ben kaba, a ben opo, ben go baka na Petrus, Jakobus nanga Johanes èn ben taki: „Opo, kon meki wi gowe” (Markus 14:42). Te joe e loekoe en boen a ben taki: ’Meki mi go meki den tori mi nanga wan bosi, foe den oproeroe sma kisi mi, foe den tjari mi na fesi kroetoe ala di mi no doe noti, foe den gi mi wan takroe kroetoe. Meki mi go foe den teki mi meki spotoe, foe den spiti na mi tapoe, foe den wipi mi, èn spikri mi na wan pina oedoe.’ Siksi joeroe langa a ben anga drape, nanga boen hebi skin-ati, foe horidoro te na a kaba. Di a ben e dede, a ben bari kari foe di a ben wini: „A kaba!” (Johanes 19:30) A ben tan horidoro èn a ben boeweisi en soifri retifasi, foe di a ben hori a soevereiniteit foe Jehovah hei. Ala sani di Jehovah ben seni en foe doe na grontapoe, a ben doe. Te wi dede noso te Armagedon kon, wi sa man foe taki ini a tori foe a gi di wi gi wisrefi abra na Jehovah: „A kaba”?
22. San e sori o fara a sabi foe Jehovah panja?
22 Awansi fa no fa, wi kan de seiker taki ini Jehovah en ten, di e kon krosibei esi-esi, heri „grontapoe seiker sa kon foeroe nanga a sabi foe Jehovah so leki den watra e foeroe a se.” — Jesaja 11:9.
Joe e memre disi ete?
◻ San a wani taki foe sabi èn foe abi sabi?
◻ Fa a sari-ati foe Jehovah èn a gi di a e gi sma pardon ben de foe si ini a Wortoe foe en?
◻ Fa Abraham ben meki gebroiki foe a fri foe taki nanga Jehovah?
◻ Foe san ede wi kan loekoe na Jesus èn si den eigifasi foe Jehovah na ini en?