Fa Gado ben gebroiki en santa jeje foe meki sma skrifi bijbel?
KOMUNIKÂSI abi moro foeroe belangstelling foe sma tide leki iniwan tra ten na ini a historia. Telefon, fax aparaat, computer — soema ben kan prakseri foeroe jari bifo taki wan ten ben sa de pe boskopoe ben kan seni go pikinmoro na ala presi na heri grontapoe wantewante.
Ma a moro moi sortoe komunikâsi na a wan di libisma no man basi — a gebroiki di Gado e gebroiki en santa jeje foe meki sma doe sani. Jehovah ben gebroiki en santa jeje foe meki sowan 40 libisma skrifiman meki en Wortoe di skrifi, a Santa bijbel. Neleki fa libisma abi moro leki wán fasi foe komunikâsi di den kan gebroiki, na so Jehovah ben gebroiki difrenti fasi foe komunikâsi foe meki sma skrifi den Boekoe foe bijbel nanga jepi foe en santa jeje.
Kari den wortoe di sma moesoe skrifi poti. Gado ben taki spesroetoe boskopoe di ben poti baka ten na ini a bijbel verslag.a Foe eksempre, loekoe den wet di ben seti a Wet froebontoe. „Skrifi den wortoe disi gi joesrefi,” Jehovah ben taigi Moses, „bika a de akroederi den wortoe disi taki troetroe mi e sroto wan froebontoe nanga joe èn nanga Israèl” (Exodus 34:27). Moses ben kopi den „wortoe” dati di „engel ben tjari go abra”, èn now wi kan feni den na ini den bijbel boekoe Exodus, Lefitikus, Numeri, nanga Deuteronomium. — Tori foe den Apostel 7:53.
Foeroe tra profeiti, so srefi Jesaja, Jeremia, Esekièl, Amos, Nahum, nanga Mika, ben kisi spesroetoe boskopoe foe Gado nanga jepi foe engel. Son tron den man disi ben bigin den wortoe foe den na a fasi disi: „Disi na san Jehovah taki” (Jesaja 37:6; Jeremia 2:2; Esekièl 11:5; Amos 1:3; Mika 2:3; Nahum 1:12). Baka dati, den ben skrifi san Gado ben taki.
Fisjoen, dren, nanga trance. Wan fisjoen na a si di sma e si sani neleki wan dren, wan sani di e feni presi, noso wan boskopoe di ben poti na ini a froestan foe wan sma di wiki, moro foeroe na wan fasi di de toemoesi aparti. Foe eksempre, Petrus, Jakobus, nanga Johanes, „di den ben de nanga krin ai”, ben si wan fisjoen foe a transfigurâsi foe Jesus (Lukas 9:28-36; 2 Petrus 1:16-21). Na ini wan toe kefal wan boskopoe ben gi na ini wan dren, noso wan neti fisjoen di ben poti krinkrin na ini a moro dipi pisi foe a froestan foe a sma di kisi en, ala di a ben sribi. Na so Danièl e skrifi foe „den fisjoen foe mi ede na tapoe mi bedi” — noso soleki vertaler Ronald A. Knox ben e vertaal en, „di mi ben e didon e loekoe na ini mi dren”. — Danièl 4:10.
Soleki fa den boeweisi e sori, wan sma di Jehovah e poti na ini wan trance, ben de na ini wan boen dipi prakseri, ala di a ben wiki afoe. (Teki gersi Tori foe den Apostel 10:9-16.) Na ini bijbel, a Griki wortoe di den vertaal nanga „trance” (ekʹsta·sis) wani taki ’a poti di wan sma e poti wan sani gowe noso a poeroe di wan sma e poeroe wan sani foe en presi’. A e gi na idea foe a poeroe di wan sma e poeroe a normaal fasi fa a froestan de. So boen, wan sma di de na ini trance no ben sa sabi san e pasa na en lontoe ala di a man kisi a fisjoen krinkrin. Soleki fa a sori, na apostel Paulus ben de na ini so wan sortoe trance di a ben „tjari gowe na ini paradijs èn a ben jere wortoe di wan sma no ben man taki èn di wan sma no mag taki”. — 2 Korentesma 12:2-4.
Kontrari foe den sma di ben skrifi boskopoe di Gado ben kari gi den, den bijbel skrifiman di ben kisi fisjoen noso dren noso di ben de na ini trance, foeroetron ben abi pikinso fri foe skrifi na ini den eigi wortoe den sani di den ben si. Gado ben taigi Habakuk: „Skrifi a fisjoen, èn skrifi en krin na tapoe den ston tafra, so taki a sma di e leisi en nanga wan tranga sten, kan doe disi grati.” — Habakuk 2:2.
Disi wani taki dati den pisi disi foe bijbel no ben kisi a tiri foe Gado santa jeje krinkrin soleki den pisi di Gado srefi ben kari? Kwetikweti. Nanga jepi foe en jeje, Jehovah ben poti en boskopoe steifi na ini a froestan foe ibriwan foe den skrifiman, so taki den prakseri foe Gado èn no di foe libisma ben tjari go abra. Ala di Jehovah ben gi a skrifiman na okasi foe teki den joisti wortoe di a wani gebroiki, tokoe a ben tiri a froestan nanga na ati foe a skrifiman so taki den no ben libi no wan prenspari bodoi na baka, èn taki na a kaba sma ben kan si den wortoe leki troetroe den wortoe foe Gado. — 1 Tesalonikasma 2:13.
Sani di Gado tjari kon na krin. Bijbel abi profeititori na ini — historia di tjari kon na krin èn di skrifi na fesi — wan sani di libisma no man doe srefisrefi. Wán eksempre na a opo èn a fadon foe „a kownoe foe Grikikondre”, Aleksander a Bigiwan, di ben taki pikinmoro 200 jari na fesi! (Danièl 8:1-8, 20-22) Bijbel e tjari sani kon na krin toe di ben feni presi èn di sma noiti ben si nanga ai. Wán eksempre na a kria di Gado kria hemel nanga grontapoe (Genesis 1:1-27; 2:7, 8). Èn so srefi den takimakandra di ben feni presi na ini hemel, soleki den wan di skrifi poti na ini a boekoe Job. — Job 1:6-12; 2:1-6.
Efoe Gado no ben tjari den sani disi langalanga kon na krin gi a skrifiman, dan Gado ben meki wan sma kon sabi den sani disi di ben pasa, so taki den sani disi ben kon tron wan pisi foe historia di taki nanga mofo noso di skrifi èn di tjari abra go foe a wan geslakti go na a trawan te leki den ben kon tron wan pisi foe a bijbel verslag. (Loekoe a boksoe na tapoe bladzijde 7.) Awansi fa a no fa, wi kan de seiker taki Jehovah ben de a Fonten foe ala den sortoe bodoi disi, èn a ben tiri den skrifiman so taki den verslag foe den no ben flaka nanga sani di no joisti, nanga skepi, noso nanga anansitori. Petrus ben skrifi foe profeititori: „Gado ben meki libisma taki soleki fa santa jeje ben tjari den.”b — 2 Petrus 1:21.
Serjoesoe moeiti ben de fanowdoe
Ala di „santa jeje ben tjari den” skrifiman foe bijbel, tokoe a ben de fanowdoe taki foe den sei den ben moesoe prakseri finifini foe sani. Foe eksempre, Salomo „ben prakseri dipi èn ben doe wan finifini ondrosoekoe, so taki a ben sa kan sreka foeroe odo na wan orde fasi. [A] ben soekoe foe feni den switi wortoe èn foe skrifi den joisti wortoe foe waarheid”. — Preikiman 12:9, 10.
Wan toe skrifiman foe bijbel ben moesoe doe foeroe ondrosoekoe foe man abi boeweisi foe horibaka gi a bodoi foe den. Lukas foe eksempre, ben skrifi foe na Evangelie tori foe en: „Mi ondrosoekoe ala sani soifri foe sensi a bigin, foe skrifi den na wan logis fasi gi joe [foe froestan].” A no de foe taki, dati a jeje foe Gado ben blesi den moeiti foe Lukas, èn seiker dati ben meki a feni historia boeweisi di a kan froetrow èn foe aksi sma di ben si den sani di pasa èn di a ben kan froetrow, soleki den disipel foe Jesus di ben de na libi ete èn kande so srefi Maria, a mama foe Jesus. Baka dati, a jeje foe Gado ben sa tiri Lukas foe skrifi a bodoi na wan soifri fasi. — Lukas 1:1-4.
Difrenti foe na Evangelie tori foe Lukas, a di foe Johanes ben de wan tori foe wan sma di ensrefi ben si den sani di pasa èn di skrifi pikinmoro 65 jari baka di Jesus ben dede. Sondro tweifri, a jeje foe Jehovah ben meki Johanes foe man memre den sani moro boen so taki a memre di a man memre sani no ben sa kon swaki na baka wan pisi ten. Disi ben sa de soleki fa Jesus ben pramisi den bakaman foe en: „A jepiman, a santa jeje, di a Tata sa seni kon na ini mi nen, a wan dati sa leri oenoe ala den sani èn a sa tjari kon na ini oen prakseri baka ala den sani di mi ben froeteri oenoe.” — Johanes 14:26.
Son leisi den skrifiman foe bijbel ben gebroiki den boeweisi di ben poti na makandra, foe fositen historia skrifiman di ben skrifi sani foe sma di ben si den sani di pasa, èn a no den alamala ben de sma di ben skrifi nanga jepi foe a santa jeje. Jeremia ben poti Wán Kownoe èn a di foe Toe Kownoe gi wan bigi pisi na makandra na a fasi disi (2 Kownoe 1:18). Esra ben sori go na no moro mendri leki 14 presi di sma no ben skrifi nanga jepi foe santa jeje, foe tjari bodoi kon na wan gi Wán Kroniki èn a di foe Toe Kroniki, èn so srefi „a tori foe den afersi foe den dei foe kownoe David” èn „a Boekoe foe den kownoe foe Juda nanga foe Israèl” (1 Kroniki 27:24; 2 Kroniki 16:11). Srefi Moses ben kari sani foe „a boekoe foe den Orlokoe foe Jehovah” — soleki fa a sori, dati ben de wan verslag foe den orlokoe foe a pipel foe Gado èn di sma ben kan froetrow. — Numeri 21:14, 15.
Na ini den sortoe kefal disi a santa jeje ben de fajafaja ini a tori, foe boeweigi den skrifiman foe bijbel foe teki soso bodoi di den kan froetrow, di ben kon tron wan pisi foe den bijbel verslag di ben skrifi nanga jepi foe santa jeje.
Praktis rai — Foe soema?
Bijbel abi bogobogo praktis rai di gron na tapoe a ondrosoekoe di a sma srefi ondrosoekoe sani na wan koni fasi. Foe eksempre, Salomo ben skrifi: „Ini a tori foe wan libisma, no wan moro betre sani de leki taki a e njan èn troetroe e dringi èn e meki a sili foe en si a boen foe a tranga wroko foe en. Disi toe mi si, ija mi, taki disi e kon foe na anoe foe a troe Gado” (Preikiman 2:24). Paulus ben taki dati a rai foe en di abi foe doe nanga trowlibi, ben de „soleki fa [en] e denki”, ala di a ben taki moro fara: „Mi e denki taki troetroe mi abi a jeje foe Gado toe” (1 Korentesma 7:25, 39, 40). Seiker Paulus ben abi a jeje foe Gado, bika soleki fa na apostel Petrus ben skrifi, den sani di Paulus ben skrifi ben de „akroederi a koni di a ben kisi” (2 Petrus 3:15, 16). Foe dati ede, nanga a tiri foe a jeje foe Gado, a ben taki san en ben denki.
Te den skrifiman foe bijbel ben taki foe den persoonlijk overtoigi disi di den ben abi, dan den ben doe dati na baka te den ben studeri èn ben gebroiki den tekst di den ben abi. Wi kan de seiker taki den sani di den ben skrifi ben de akroederi a prakseri foe Gado. Den sani di den ben skrifi ben kon tron wan pisi foe a Wortoe foe Gado.
Seiker, bijbel abi wortoe foe sma di ben denki na wan fowtoe fasi. (Teki gersi Job 15:15 nanga 42:7.) A abi so srefi wan toe wortoe foe den foetoeboi foe Gado di ben firi sari, ala di den wortoe disi no ben sori krinkrin foe san ede den ben firi densrefi na so fasi.c Te a ben taki den sortoe persoonlijk sani disi, tokoe a skrifiman ben abi a tiri ete foe a jeje foe Gado so taki a kan meki wan soifri verslag, èn di ben dini foe kon sabi èn foe kan poeroe takroe denki. Moro fara, na ini iniwan foe den kefal, den tra tekst na ini a birti e tjari kon na krin gi ibri leisiman di de reidelek, foe si efoe a denki foe a skrifiman de joisti.
Foe taki en sjatoe, wi kan abi na overtoigi taki a heri bijbel na a boskopoe foe Gado. Ija, Jehovah ben sorgoe dati ala sani di de na ini bijbel, de akroederi a prakseri foe en èn a ben gi prenspari bodoi gi den sma di wani dini en. — Romesma 15:4.
Libisma leki skrifiman — Foe san ede?
A gebroiki di Jehovah gebroiki libisma foe skrifi bijbel, e sori a bigi koni foe en. Prakseri foe disi: Efoe Gado ben gi den engel a wroko, dan bijbel ben sa hari sma na a srefi fasi? A troe taki a ben sa naki wi ati foe leisi foe den eigifasi foe Gado èn foe a fasi fa Jehovah e handri, na a fasi fa wan engel e si dati. Ma efoe libisma no ben abi wan prati srefisrefi foe skrifi bijbel, dan wi ben sa kan abi problema foe froestan a boskopoe foe bijbel.
Foe gi wan eksempre: Bijbel ben kan froeteri nomo taki kownoe David ben doe soetadoe èn ben kiri wan sma èn taki a ben abi berow baka dati. Ma o moro boen a de foe abi den eigi wortoe foe David, di a ben taki fa a ben abi dipi sari-ati foe den sani di a ben doe èn di a ben begi Jehovah pardon! „Mi sondoe de doronomo na mi fesi”, a ben skrifi. „Wan ati di broko èn di masi, O Gado, joe no sa wisiwasi” (Psalm 51:3, 17). So boen, bijbel abi a waran firi, den difrenti, èn a krakti di a abi tapoe sma te libisma skrifi en.
Ija, Jehovah ben teki a moro moi fasi foe gi wi en Wortoe. Ala di a ben gebroiki libisma di abi swakifasi nanga fowtoe, tokoe a santa jeje ben tjari den so taki no wan fowtoe ben sa de na ini den sani di den ben skrifi. Na so fasi, bijbel abi a moro hei waarde. Den rai foe en de boen, èn den profeititori foe en di abi foe doe nanga a paradijs na grontapoe na ini a ten di e kon, de foe froetrow. — Psalm 119:105; 2 Petrus 3:13.
Foe san ede joe no e meki a tron wan gwenti foe leisi wan pisi foe a Wortoe foe Gado ibri dei? Petrus ben skrifi: „Kweki wan angri gi a soifri merki di de foe a wortoe, di nanga jepi foe dati oenoe kan gro kon kisi froeloesoe” (1 Petrus 2:2). Foe di a skrifi nanga jepi foe a santa jeje foe Gado, joe sa feni taki ala den Boekoe foe bijbel „boen foe gi leri, foe piri-ai gi sma, foe poti sani kon reti, foe gi tranga leri ini regtfardikifasi, so taki a sma foe Gado kan de koni dorodoro, de srekasreka dorodoro gi ibri boen wroko”. — 2 Timoteus 3:16, 17.
[Foetoewortoe]
a Seiker na ini wán kefal, a di foe den Tin Komando, a bodoi ben skrifi langalanga „nanga a finga foe Gado”. Baka dati, Moses ben skrifi den wortoe dati nomo na tapoe boekoelolo noso na tapoe tra sani. — Exodus 31:18; Deuteronomium 10:1-5.
b A Griki wortoe djaso di vertaal nanga „ben tjari”, pheʹro, gebroiki na wan tra fasi na ini Tori foe den Apostel 27:15, 17, foe taki foe wan sipi di a winti e tjari. So boen, santa jeje ’ben tiri a pasi’ foe den skrifiman foe bijbel. A ben boeweigi den foe trowe ibri bodoi di ben falsi èn foe teki sani nomo di ben de so troetroe.
c Foe eksempre, teki 1 Kownoe 19:4 gersi den vers 14 nanga 18; Job 10:1-3; Psalm 73:12, 13, 21; Jona 4:1-3, 9; Habakuk 1:1-4, 13.
[Faki/Prenki na tapoe bladzijde 7]
Foe pe Moses ben kisi den bodoi foe en?
MOSES ben skrifi a bijbelboekoe Genesis, ma ala sani di a ben skrifi ben feni presi langa ten bifo a ben gebore. So boen, foe pe a ben kisi den sortoe bodoi disi? A ben kan, taki na Gado ben tjari den kon na krin gi en langalanga, noso kande wan toe foe den sani di ben feni presi ben froeteri nanga mofo foe a wan geslakti go na a trawan. Foe di libisma ben libi moro langa na ini owroeten, a ben kan taki foeroe foe den sani di Moses ben skrifi na ini Genesis ben pasa foe Adam go na Moses nanga jepi foe feifi sma nomo di ben miti makandra na ini a libi — Metusala, Sèm, Isak, Leifi, nanga Amram.
Na tapoe foe dati, a kan taki Moses soekoe bodoi na ini tori di ben skrifi kaba. Ini a tori disi, a de prenspari foe sori taki Moses ben gebroiki foeroetron den wortoe „disi na a historia foe”, bifo a ben e kari a nen foe a sma di a ben sa taki foe en (Genesis 6:9; 10:1; 11:10, 27; 25:12, 19; 36:1, 9; 37:2). Son sabiman e taki dati a Hebrew wortoe di vertaal djaso nanga „historia”, toh·le·dhohthʹ, e sori go na sani foe a historia di ben skrifi kaba èn di ben de kaba èn di Moses ben gebroiki leki wan fonten foe den sani di a ben skrifi. A no de foe taki, dati wi no kan taki disi nanga overtoigi.
A ben kan taki a bodoi di de na ini a boekoe Genesis ben kisi nanga ala den dri fasi di wi ben kari na fesi — wan toe foe di Gado ben tjari sani kon na krin langalanga, wan toe ben froeteri nanga mofo, èn wan toe foe tori di ben skrifi kaba. A prenspari penti na taki a jeje foe Jehovah ben wroko na tapoe Moses. So boen, den sani di a ben skrifi, wi e si troetroe leki a wortoe foe Gado.
[Prenki na tapoe bladzijde 4]
Na difrenti fasi Gado ben gebroiki en santa jeje foe meki sma skrifi bijbel