Sma ben meki furu moni te den ben tyari srafu komoto fu Afrika go na kondre fu Zuid-Amerika nanga Noord-Amerika
Sma di kon fri fu katibo—Na ini owruten èn na ini a ten disi
Sma ben pramisi Blessinga taki te a doro na ini Europa a ben o wroko na ini wan kapsalon. Di a doro drape den fon en tin dei langa. Den taigi en taki efu a no du san den taki, den o du ogri nanga en famiri. Baka dati den dwengi en fu seri en skin.
Wan prenki di e sori fa den Egeptesma e tyari sma gowe leki srafu
Blessing ben musu pai na uma di ben de basi fu a motyo-tenti wan paiman fu 40.000 euro. Fu man pai a paiman dati Blessing ben musu wroko 200 noso 300 euro wan neti. Blessing taki: „Omeni leisi mi prakseri fu lowe, ma mi ben frede taki den ben o du ogri nanga mi famiri. Mi no ben man du noti.” A sani disi no e miti Blessing wawan. Sowan fo milyun sma na heri grontapu na srafu na ini a seks bisnis.
Pikinmoro 4000 yari pasa den brada fu wan yongu man di ben nen Yosef, seri en leki srafu. Te fu kaba a tron wan srafu na ini na oso fu wan heiheiman fu Egepte. Na ini a bigin, a basi fu Yosef no ben e pina en, neleki fa sma ben e pina Blessing. Ma a wefi fu Yosef en basi ben wani taki a didon nanga en. Di Yosef weigri, a wefi lei gi en taki a ben wani dwengi en fu abi seks nanga en. Dati meki den poti Yosef na ini strafu-oso èn den tai en nanga isri keti.—Genesis 39:1-20; Psalm 105:17, 18.
Yosef ben de wan srafu fu owruten, ma Blessing na wan srafu fu a ten disi. Toku den ala tu ondrofeni wan sani di e pasa hondrohondro yari kaba: Sma seri den leki srafu. Den sma di de na ini a bisnis disi e si tra libisma leki sani di den kan seri fu meki moni.
FETI MEKI TAKI FURU SMA TRON SRAFU
Feti ben de a moro makriki fasi fa kondre ben e feni srafu. Kownu Thoetmozes III fu Egepte ben tyari 90.000 strafuman kon na ini en kondre, baka di a go feti nanga wan tu foto na ini Kanan. Den Egeptesma meki den strafuman disi wroko na ini mijn, den meki den bow tempel èn den meki den diki kanaal.
A Gran Kownukondre Rome ben e feni furu srafu tu te a legre fu en ben go feti nanga tra kondre. Èn son leisi den ben e go feti nanga tra kondre fu di den ben abi srafu fanowdu. Sma taki dati na a ten fu a yari 30 Fosi Krestes, afu fu den sma di ben e libi na ini Rome ben de srafu. Furu fu den Egeptesma nanga Romesma ben e meki den srafu fu den wroko bun tranga. Dati meki furu srafu di ben e wroko na ini den mijn na ini Rome no ben libi pasa 30 yari.
Den yari baka dati, a srafu bisnis ben e go doro. Na ini den yari 1500 te go miti 1900 sma ben e tyari furu srafu komoto fu Afrika go seri na ini den kondre na Noord-Amerika nanga Zuid-Amerika. A sani disi ben tron a moro bigi bisnis na grontapu. Wan raportu fu UNESCO taki: ’Sma fufuru sowan 25 milyun te go miti 30 milyun mansma, umasma nanga pikin-nengre go seri leki srafu.’ Den e bribi taki dusundusun fu den sma disi dede di den abra na Atlantis Se. Olaudah Equiano, wan fu den srafu di tan na libi na a ten dati, taki: „Den uma ben e krei èn den sma di ben de fu dede ben bari fu pen. Mi no man taki o takru a situwâsi ben de.”
A sari taki te nanga now sma e seri trawan leki srafu. Sowan 21 milyun mansma, umasma nanga pikin-nengre e wroko leki srafu. Sma e pina den èn den no e pai den bun noso den no e pai den srefisrefi, na so wan organisâsi taki (ILO, Internationale Arbeidsorganisatie). Den srafu na ini a ten disi e wroko na ini mijn, na ini krosifabriki, stonfabriki, motyo-tenti nanga oso fu sma. Aladi a sani disi no mag, toku a e pasa moro nanga moro.
Milyunmilyun sma e wroko ete leki srafu
DEN KON FRI
Fu di sma ben e pina den srafu, meki furu fu den ben e feti fu kon fri. Na ini a yari 73 Fosi Krestes a fetiman Spartakus nanga sowan 100.000 tra srafu opo densrefi teige Rome, ma sani no waka bun gi den. Na a pisi ten fu a yari 1800 den srafu na Hispaniola, wan Karibis èilanti, opo densrefi teige den basi fu den. Den srafu di ben e wroko na den sukru pranasi ben e pina srefisrefi. A sani disi meki taki 13 yari langa feti ben de na ini a kondre. Te fu kaba Haiti kisi srefidensi na ini 1804.
Ma a frulusu di den Israelsma kisi na a moro apartiwan. Sowan dri milyun Israelsma di ben de srafu na ini Egepte, ben kon fri. A no de fu taki dati den ben frudini en. Bijbel e taki dati den Egeptesma ben e „dwengi den Israelsma fu du ibri sortu tranga wroko” (Eksodes 1:11-14). A pasa srefi taki wan fu den kownu fu Egepte ben wani meki sma kiri ibri manpikin fu den Israelsma di ben o gebore. A ben wani du disi fu di den Israelsma ben kon moro furu.—Eksodes 1:8-22.
A frulusu di den Israelsma kisi fu Egepte ben de heri tra fasi fu di na Gado ben yepi den. Gado ben taigi Moses: „Mi sabi heri bun fa den e pina. Mi o saka go fu frulusu den” (Eksodes 3:7, 8). Te na a dei fu tide, den Dyu e hori a Paskafesa ibri yari fu memre a dei di den kisi frulusu.—Eksodes 12:14.
A TEN E DORO TE ALA SRAFU O KON FRI
Bijbel e taki dati „Yehovah wi Gado e du sani na wan reti fasi”, èn a e gi wi a dyaranti tu taki Yehovah no kenki (2 Kroniki 19:7; Maleaki 3:6). Gado seni Yesus fu „preiki taki den katiboman o kon fri . . . , èn taki den sma di e kisi kwinsi o gowe leki friman” (Lukas 4:18). Yu denki taki Yesus ben e taki fu katibo pe sma e wroko tranga leki srafu? Nôno. Gado seni Yesus fu frulusu sma fu sondu nanga dede. Bakaten Yesus taki: „Unu o sabi san tru èn dati o meki unu kon fri” (Yohanes 8:32). Na ini a ten disi srefi, den tru tori di Yesus leri sma, meki den kon fri.—Luku a faki „Mi no de wan srafu moro fu drugs”.
Fu taki en leti, Gado yepi Yosef nanga Blessing fu komoto na katibo. Na ini kapitel 39 te go miti 41 fu a Bijbel buku Genesis yu kan leisi fa a yepi Yosef. A moi tu fu si fa Blessing kon fri.
Di Blessing no ben mag tan moro na ini wan fu den kondre fu Europa, a froisi go tan na Spanyorokondre. Drape a miti Yehovah Kotoigi èn a bigin studeri Bijbel nanga den. Blessing bosroiti fu kenki en libi. Dati meki a suku wan tra wroko èn a aksi na owru basi fu en fu saka a moni di a ben musu pai en ibri mun. A basi ben feni en bun. Wan dei na uma disi bel Blessing. A taigi Blessing taki a no ben abi fu pai a paiman moro èn a aksi en fu gi en pardon. San ben pasa? Na uma disi bigin studeri Bijbel tu nanga Yehovah Kotoigi. Blessing taki: „Den tru leri fu Bijbel e meki wi kon fri na wan heri moi fasi.”
Yehovah Gado ben sari di a si fa den Israelsma di ben de srafu na Egepte, ben e pina. A no de fu taki dati a e sari tu te a e si fa sma e pina na ini a ten disi. A tru taki wan bigi kenki musu kon na grontapu fu kan frulusu ala sma di de srafu. Ma Gado pramisi taki a o tyari a kenki dati kon. Bijbel e taki: „Wi e fruwakti nyun hemel nanga wan nyun grontapu, soleki fa a ben pramisi èn na drape retidu o de.”—2 Petrus 3:13.
a Wi kenki a nen.