KAPITEL TIN
„Gado Buku taki”
’Tide den wortu disi kon tru’
1-3. Sortu tumusi prenspari sani Yesus wani sma fu Nasaret frustan, èn sortu buweisi a e gi den?
A DE a bigin fu Yesus en diniwroko. Krestes drai go baka na Nasaret, a foto pe a gro kon bigi. A e go drape fu yepi den sma frustan a tumusi prenspari sani disi: En na a Mesias di Gado ben taki fu en langa ten na fesi! Sortu buweisi a e gi taki en na a Mesias?
2 A no de fu taki dati furu sma e fruwakti fu si wan wondru. Den ben yere fu den kefalek wondru di Yesus du. Ma Yesus no e du so wan sani. Na presi fu dati, a e go na a snoga soleki fa a gwenti. Drape a e opo tanapu fu leisi, èn sma e langa a bukulolo fu Yesaya gi en. A bukulolo disi langa, èn kande a ben lolo na tu tiki. Safrisafri Yesus e lolo a dokumenti fu a wan sei go na a tra sei, teleki a feni a pisi di a e suku. Baka dati, a e leisi nanga wan tranga sten san skrifi now na ini Yesaya 61:1-3.—Lukas 4:16-19.
3 A no de fu taki dati den arkiman sabi a pisi disi. A pisi disi e taki fu wan profeititori fu a Mesias. Ala sma na ini a snoga e tan luku Yesus, èn a heri presi tiri. Dan Yesus e bigin fruklari a pisi disi, èn kande a du dati finifini. A e taki: „Tide den wortu di unu yere didyonsro kon tru.” Den arkiman e fruwondru fu den moi sani di a taki, ma soleki fa a sori, dan furu fu den wani si ete taki Yesus du wan kefalek wondru. Ma Yesus no e du dati. Sondro fu frede a e gebroiki wan Bijbel eksempre fu sori den taki den no abi nofo bribi. Syatu baka dati, den sma fu Nasaret e pruberi fu kiri en!—Lukas 4:20-30.
4. Fa Yesus ben du en diniwroko, èn san wi o go luku na ini a kapitel disi?
4 Dyaso Yesus sori krin na sortu fasi a ben o du en diniwroko. A ben gebroiki Gado Wortu fu horibaka gi den sani di a ben e taki èn e du. A tru taki den wondru di a ben du ben de prenspari, fu di den ben sori taki a yeye fu Gado de nanga en. Ma toku nowan sani ben de moro prenspari gi en leki den Santa Buku fu Bijbel. Meki wi go luku na eksempre di a gi wi ini a tori disi. Wi o luku fa wi Masra ben taki sani di komoto langalanga fu Gado Wortu, fa a ben opo taki gi Gado Wortu, èn fa a ben fruklari Gado Wortu.
A ben taki sani di komoto langalanga fu Gado Wortu
5. San Yesus ben wani den arkiman fu en sabi krin, èn fa a ben sori taki den sani di a e taki, tru?
5 Yesus ben wani taki sma sabi pe a boskopu fu en komoto. A ben taki: „Den sani di mi e leri sma, a no fu misrefi, ma den de fu a sma di seni mi kon” (Yohanes 7:16). Na wan tra okasi a ben taki: „Mi no e du san misrefi wani; ma mi e taki den sani disi soleki fa a Tata leri mi” (Yohanes 8:28). Boiti dati, a ben taki: „Den sani di mi e taigi unu, a no san misrefi e prakseri; ma a Tata di e tan de wán nanga mi e du den wroko fu en” (Yohanes 14:10). Wán fasi fa Yesus sori taki den sani di a taki tru, na taki ibri tron baka a ben taki sani di komoto langalanga fu Gado Wortu.
6, 7. (a) O furu leisi Yesus ben e taki sani di komoto langalanga fu den Hebrew Buku fu Bijbel, èn fu san ede disi de wan kefalek sani? (b) Fa den leri fu Yesus ben e difrenti fu a di fu den leriman fu Wet?
6 Te wi ben o ondrosuku den sani di Yesus taki, dan wi ben o si taki den komoto fu moro leki afu fu den Hebrew Buku fu Bijbel. Yesus ben taki langalanga fu den sani dati, noso a ben sori go na den. Kande a sani disi di Yesus du, no gersi wan kefalek sani. Yu kan aksi yusrefi fu san ede Yesus no taki langalanga fu ala den santa buku fu a ten dati, na ini den dri nanga afu yari fu en diniwroko. Fu taki en leti, a kan de so taki a du dati. Hori na prakseri, taki a no ala den sani di Yesus taki èn du skrifi na ini Bijbel (Yohanes 21:25). Te yu luku en bun, dan yu kan leisi den wortu fu Yesus di skrifi na ini Bijbel, na ini wan tu yuru nomo. Prakseri now fa a ben o de fu taki fu Gado nanga en Kownukondre na ini wan tu yuru nomo èn fu taki fu moro leki afu fu ala den Hebrew Buku fu Bijbel! Boiti dati, na moro furu okasi Yesus no ben abi den bukulolo na en. Di a ben hori a Bergitaki fu en di furu sma sabi, dan a ben kari noso taki fu furu sani di skrifi na ini den Hebrew Buku fu Bijbel. A ben sabi ala den sani dati na ede!
7 Den sani di Yesus taki e sori taki a ben abi bigi lespeki gi a Wortu fu Gado. Den arkiman „ben fruwondru fu a fasi fa a ben gi leri, bika a ben gi leri leki wan sma di kisi makti fu Gado; a no ben gi leri leki den leriman fu Wet” (Markus 1:22). Te den leriman fu Wet ben e gi leri, dan den ben lobi fu kari sani fu den wet di den fositen leriman srefi ben meki. Noiti Yesus ben kari wan fu den sani dati noso wan sani di wan tra leriman ben taki. Na presi fu dati, a ben gebroiki Gado Wortu wawan fu gi leri. Ibri tron baka te a ben gi den bakaman fu en leri, a ben taki: „Gado Buku taki.”
8, 9. (a) Fa Yesus horibaka gi Gado Wortu di a yagi sma puru na ini a tempel? (b) Na sortu fasi den kerki fesiman na ini a tempel sori taki den no abi lespeki gi Gado Wortu kwetikweti?
8 Di Yesus yagi sma puru na ini a tempel na Yerusalem, dan a taki: „Gado Buku taki: ’Sma o kari mi oso, wan oso pe sma e kon begi’, ma unu e meki a kon tron wan presi pe fufuruman e tan” (Mateyus 21:12, 13; Yesaya 56:7; Yeremia 7:11). A dei na fesi, Yesus du furu moi wondru drape. Den yongu boi di ben fruwondru srefisrefi, bigin prèise en. Ma den kerki fesiman di no ben feni a sani disi bun, aksi Yesus efu a no yere san den pikin ben e taki. A piki den: „Iya. Noiti unu no leisi a sani disi: ’Yu meki pikin-nengre nanga pikin di de na bobi ete prèise yu nanga den mofo’?” (Mateyus 21:16; Psalm 8:2) Yesus ben wani taki den man dati kon sabi taki a sani di pasa drape, e kruderi nanga Gado Wortu.
9 Bakaten, den kerki fesiman dati go na Yesus èn den aksi en: „Suma gi yu a reti fu du den sani disi?” (Mateyus 21:23) Yesus sori krin suma gi en a reti dati. A no ben kon nanga nyun leri. San a ben du nomo, na fu fiti den sani di skrifi na ini a Wortu fu en Tata. Fu taki en leti, na den priester nanga den leriman fu Wet no ben sori lespeki kwetikweti gi Yehovah nanga en Wortu. Den ben frudini en di Yesus krutu a denki fu den di no ben bun.—Mateyus 21:23-46.
10. Fa wi kan teki na eksempre fu Yesus te a abi fu du nanga a fasi fa wi e gebroiki Gado Wortu? Sortu yepisani wi abi di Yesus no ben abi?
10 Neleki Yesus, tru Kresten na ini a ten disi e gebroiki Gado Wortu na ini a diniwroko fu den. Sma na heri grontapu sabi Yehovah Kotoigi leki sma di de fayafaya fu fruteri trawan wan boskopu fu Bijbel. Na ini den publikâsi fu wi furu tekst de di teki puru langalanga fu Bijbel, noso pisi di e taki nomo fu Bijbeltekst. Na ini wi diniwroko wi e du a srefi tu, fu di wi e du muiti fu gebroiki Bijbel te wi e taki nanga sma (2 Timoteyus 3:16). Wi e prisiri trutru te wan sma e gi wi na okasi fu leisi wan tekst fu Bijbel. Boiti dati, wi breiti tu fu fruteri sma o prenspari Gado Wortu de èn san den sani na ini Gado Wortu wani taki. Wi no man hori sani na ede soleki Yesus, ma wi abi furu yepisani di Yesus no ben abi. Boiti taki a heri Bijbel de fu feni na ini moro nanga moro tongo, wi abi furu Bijbel yepisani di kan yepi wi fu feni iniwan vers di wi e suku. Meki wi abi a fasti bosroiti fu tan taki fu sani di komoto fu Bijbel èn fu meki sma poti prakseri na Bijbel na ibri okasi di wi e kisi!
A ben opo taki gi Gado Wortu
11. Fu san ede Yesus ben abi fu opo taki furu leisi gi Gado Wortu?
11 Yesus ben si taki nofo tron sma no ben e gebroiki Gado Wortu na wan bun fasi, ma dati no ben fruwondru en kwetikweti. Yesus taigi en Tata na ini begi: „Yu wortu na waarheid” (Yohanes 17:17). Yesus ben sabi heri bun taki Satan, „a tiriman fu grontapu”, na „wan leiman èn a tata fu ala lei” (Yohanes 8:44; 14:30). Di Yesus kakafutu gi Satan, di a ben tesi en, dan dri leisi a kari sani di skrifi na ini Gado Buku. Satan ben kari wan tekst fu den Psalm, èn fu espresi a gebroiki a tekst dati na wan fowtu fasi. Ma Yesus opo taki gi Gado Wortu, fu di a sori taki Satan gebroiki Gado Wortu na wan fowtu fasi.—Mateyus 4:6, 7.
12-14. (a) Fa den kerki fesiman ben sori taki den no abi lespeki gi a Wet di Gado ben gi Moses? (b) Fa Yesus ben opo taki gi Gado Wortu?
12 Nofo tron, Yesus ben opo taki gi den Santa Buku fu Bijbel te sma ben e gebroiki en na wan fowtu fasi, noso te den no ben e fruklari en bun. Den kerki fesiman na ini a ten fu en no ben e fruklari Gado Wortu na wan yoisti fasi. Den ben e poti tumusi furu prakseri na a hori di sma ben musu hori densrefi na den moro pikin sani fu a Wet di Gado ben gi Moses. Ma den no ben e gi sma deki-ati fu hori densrefi na den gronprakseri fu a Wet dati. Sobun, den no ben e gi sma deki-ati fu anbegi Gado nanga den heri ati, ma fu du sma ai sani nomo. Na so fasi den no ben e poti prakseri na den moro prenspari sani fu a Wet, soleki retidu, sari-ati, nanga getrowfasi (Mateyus 23:23). Fa Yesus ben opo taki gi Gado Wet?
13 Di Yesus ben hori a Bergitaki fu en, dan ibri tron te a ben o taki fu wan sani fu a Wet di Gado ben gi Moses, a ben e taki: „Un yere taki den taki.” Baka dati a ben e taki: „Ma mi e taigi unu.” Dan a ben e fruklari wan gronprakseri di ben e go moro dipi, èn di ben e sori taki moro de fanowdu leki a fasi fa sma ben e hori densrefi na a Wet. Yesus ben e taki sani teige a Wet? Nôno, a ben e opo taki gi a Wet. Fu eksempre, sma ben sabi a wet di e taki: „No kiri sma.” Ma Yesus ben taigi den taki wan sma di e teige wan trawan, e pasa a gronprakseri fu a Wet. Na a srefi fasi, te wan sma e kon kisi lobifiri gi wan tra sma boiti en trowpatna, dan a e pasa a gronprakseri fu a Wet fu Gado di e taki dati sma no musu du sutadu.—Mateyus 5:17, 18, 21, 22, 27-39.
14 Te fu kaba, Yesus taki: „Un yere taki den taki: ’Yu musu lobi tra sma, ma yu musu teige yu feanti.’ Ma mi e taigi unu: Tan lobi un feanti èn tan begi gi den sma di e frufolgu unu” (Mateyus 5:43, 44). A de so taki a komando di e taki dati sma ben ’musu teige den feanti’ ben komoto fu Gado Wortu? Nôno, na den kerki fesiman ben leri sma a sani disi. Den ben meki a Wet fu Gado di bun dorodoro, lasi krakti, fu di den ben e leri sma sani di komoto fu libisma. Sondro fu frede, Yesus ben opo taki gi Gado Wortu, so taki den gwenti fu libisma no meki Gado Wortu lasi krakti.—Markus 7:9-13.
15. Fa Yesus ben opo taki gi Gado Wet, di sma ben pruberi fu sori taki a Wet hebi tumusi?
15 Den kerki fesiman ben meki a gersi tu leki Gado Wet hebi tumusi. Di den disipel fu Yesus ben e pasa wan aleisigron, èn den broko wan tu aleisitaki, dan son Fariseiman ben taki dati den ben pasa a Sabat wet. Yesus ben gebroiki wan eksempre fu Gado Wortu, fu sori taki den no ben e si sani na a yoisti fasi. A ben taki fu a wan-enkri eksempre na ini Gado Buku, di e sori taki sma di no ben de priester ben nyan den brede di ben poti na fesi Gado leki wan ofrandi. David nanga den man fu en ben nyan den brede disi di angri ben kiri den. Yesus ben sori den Fariseiman taki den no ben e si san de prenspari. Den no ben si taki Yehovah abi sari-ati, èn taki a e firi gi sma.—Markus 2:23-27.
16. Fa son kerki fesiman ben kenki a wet fu Moses di e gi pasi fu broko trow, èn fa Yesus ben piki den?
16 Den kerki fesiman ben e suku fasi tu fu no hori densrefi na a wet, èn na so den ben meki a Wet fu Gado lasi krakti. Fu eksempre, a Wet ben e gi pasi taki wan man broko trow nanga en wefi, efu a wefi „du wan sani di no fiti”. Kande a wefi du wan sani di meki taki na osofamiri kisi syen (Deuteronomium 24:1). Ma na ini a ten fu Yesus, den kerki fesiman ben e gebroiki a wet dati fu gi wan man na okasi fu broko trow nanga en wefi fu ala sortu reide, srefi efu na uma ben bron a nyanyan!a Yesus ben sori taki den no fruklari den sani di Moses skrifi, na wan bun fasi. Ne a sori san Yehovah ben wani di a seti a trowlibi na a bigin. Yehovah ben wani taki wan sma musu abi wán trowpatna nomo, èn taki a wan-enkri reide fu broko trow, na hurudu.—Mateyus 19:3-12.
17. Fa Kresten na ini a ten disi kan opo taki gi Gado Wortu neleki fa Yesus ben du dati?
17 Na ini a ten disi, den bakaman fu Krestes e firi tu taki den musu opo taki gi den Santa Buku fu Bijbel. Son leisi kerki fesiman e feni taki den markitiki na ini Gado Wortu, di e sori sma fa den musu tyari densrefi no fiti moro gi a ten fu wi. Fu taki en leti, na so fasi den e sori taki Bijbel no bun. Te den kerki fesiman e leri sma falsi sani, èn den e taki dati den sani disi komoto fu Bijbel, dan na so fasi den e krutu Bijbel tu. Wi e si en leki wan grani fu opo taki gi a Wortu fu Gado, di de waarheid. Fu eksempre, wi e sori sma taki Gado, a Manpikin, nanga a santa yeye, no de a srefi (Deuteronomium 4:39). Ma te wi e opo taki gi Gado Wortu, dan wi e du dati na wan switi fasi, na wan safri fasi èn nanga bigi lespeki.—1 Petrus 3:15.
A ben e fruklari Gado Wortu
18, 19. Sortu eksempre e sori taki Yesus ben man fruklari Gado Wortu heri bun?
18 Yesus ben e libi na ini hemel di sma skrifi den Hebrew Buku fu Bijbel. A ben musu fu de so taki a ben breiti di a kisi na okasi fu kon na grontapu èn fu fruklari Gado Wortu gi sma! Fu eksempre, prakseri san pasa a dei baka di Yesus kisi wan opobaka èn a miti nanga tu fu den disipel fu en di ben de na pasi e go na Ema-us. Bifo den disipel kon sabi taki na en, den ben fruteri en fa den ben sari èn bruya fu a dede fu den lobi Masra. San Yesus du? „A bigin taki fu den buku fu Moses èn fu a leri fu ala den Profeiti fu tyari kon na krin gi den san na den sani di skrifi fu en na ini Gado Buku.” Fa dati ben abi krakti na den tapu? Bakaten, den ben taigi makandra: „A no dati meki wi ati ben prisiri trutru di a ben e taki nanga wi di wi ben de na pasi, èn sosrefi di a ben meki wi frustan finifini san skrifi na ini Gado Buku?”—Lukas 24:15-32.
19 Moro lati tapu a srefi dei dati, Yesus miti nanga den apostel fu en èn tra sma. Luku san a du gi den: „A opo den ai, so taki den ben kon frustan ala san Gado Buku ben wani taki” (Lukas 24:45). Wi kan de seiker taki a prisiri okasi dati ben meki den memre den furu leisi di Yesus ben du so wan sani gi den, èn gi ala sma di ben arki. Nofo tron a ben e taki fu wan tekst di furu sma sabi, èn a ben e fruklari en na so wan fasi taki den arkiman ben kan leri tra moi sani fu a tekst dati. Iya, na so den ben kon frustan Gado Wortu moro bun.
20, 21. Fa Yesus ben fruklari den sani di Yehovah ben taigi Moses na a makabusi di ben de na ini faya?
20 Na wan srefi sortu okasi, Yesus ben taki nanga wan grupu Saduseiman. Den man disi ben de fu wan sekte fu a Dyu bribi. Den ben abi furu demakandra nanga den Dyu priester, èn den no ben e bribi na ini na opobaka. Yesus ben taigi den: „Ma unu no leisi san Gado ben taigi unu fu na opobaka fu den dedesma? A ben taki: ’Mi na a Gado fu Abraham, a Gado fu Isak, nanga a Gado fu Yakob’. A no de a Gado fu den dedesma, ma a Gado fu den wan di de na libi” (Mateyus 22:31, 32). Den Saduseiman ben sabi a tekst disi heri bun. Na Moses, wan man di den ben e lespeki trutru, ben skrifi den wortu disi. Ma yu man si na sortu moi fasi Yesus fruklari a tekst disi?
21 Moses ben taki nanga Yehovah na a makabusi di ben de na ini faya, na a ten fu 1514 bifo Krestes (Exodus 3:2, 6). Na a ten dati Abraham ben dede sowan 329 yari kaba, Isak ben dede 224 yari kaba, èn Yakob ben dede 197 yari kaba. Toku Yehovah ben taki ete: „Mi na” den Gado. Den Saduseiman dati ben sabi taki Yehovah no de leki wan heiden gado fu den dedewan, di e tiri na wan presi ondrogron. Nôno, en na a Gado „fu den wan di de na libi”, soleki fa Yesus ben taki. Sobun, san dati wani taki? Den sani di Yesus taki na a kaba, de krin: ’Den alamala de na libi gi en’ (Lukas 20:38). Yehovah e tan memre den lobi futuboi fu en di dede, èn noiti a o frigiti den. Wan sani di de seiker, na taki Yehovah o gi den wan disi wan opobaka, èn fu dati ede Bijbel e taki dati den e libi (Romesma 4:16, 17). Disi na wan heri moi fasi fa Yesus ben fruklari Gado Wortu, a no so? Wi kan frustan fu san ede den sma ben „fruwondru”!—Mateyus 22:33.
22, 23. (a) Fa wi kan teki na eksempre fu Yesus te wi e fruklari Gado Wortu? (b) San wi o go luku na ini a tra kapitel?
22 Kresten na ini a ten disi, abi a grani fu teki na eksempre fu Yesus te den e fruklari Gado Wortu. A tru taki wi no abi srefi frustan leki di fu Yesus. Toku, nofo tron wi e kisi na okasi fu taki nanga trawan fu wan Bijbeltekst di den sabi kaba èn fu fruteri den sani di kande noiti ete den ben poti prakseri na dati. Fu eksempre, a kan taki ibri tron baka den e begi: „Meki yu nen kon santa”, èn „meki yu kownukondre kon”, sondro fu sabi san na a nen fu Gado èn san na a Kownukondre fu en (Mateyus 6:9, 10). Fu tru, te sma wani arki, dan wi abi moi okasi fu fruteri den krin èn na wan makriki fasi sortu tru tori Bijbel e leri!
23 Te wi e taki fu sani di skrifi na ini Gado Wortu, te wi e opo taki gi Gado Wortu èn te wi e fruklari en gi sma, dan dati na wan prenspari fasi fa wi kan teki na eksempre fu Yesus, di ben e fruteri sma den tru tori fu Bijbel. Meki wi go luku wan tu tra fasi fa Yesus ben man doro na ati fu en arkiman te a ben e taki fu den tru tori fu Bijbel.
a Josephus, wan historia skrifiman fu a fosi yarihondro, di ben de wan Fariseiman èn di ben broko trow tu, ben taki bakaten dati sma mag broko trow, „awinsi sortu reide den abi fu du dati”.