Wi e kon krosbé foe Armageddon?
„Dan so wan bigi benawtoe sa de soleki sensi na bigin foe grontapoe te leki now no ben kon èn no sa kon moro toe.” — Matteus 24:21.
1. (a) San Armageddon wani taki leki fa son sma e prakseri? (b) Armageddon de soso wan oorlog na mindri naatsi?
NA WORTOE Armageddon de leki wan ogri sani ini na jesi foe foeroe sma. Son sma e froestan na ini „na kaba foe na grontapoe”, te ala libisoema libi sa pori, èn na grontapoe sa tron wan presi pe joe no kan libi moro, kande nanga wan kern-oorlog na mindri den naatsi. A de troe dati na bakra-tongo wortoe „Armageddon” e sori tapoe wan bigi stré, wan grontapoe-feti. Ma na bijbel e taki, dati a de „na feti foe na bigi dé foe Gado na Almaktiwan”, di sa feti tapoe wan presi di e kari „Har-mágeddon”. — Openb. 16:14, 16.
2. Armageddon sa wani taki na kaba foe na libisma famiri ofoe foe na grontapoe?
2 Gado feti foe Armageddon ben sa wani taki kande na kaba foe na heri libisma-famiri ofoe na kaba foe disi planeet? Nono, kwet-kweti. Gado égi wortoe e gi wi na djaranti: „Disi Jehovah ben taki, na Mekiman foe den hemel, EN na troe Gado, na Sma di seti na grontapoe èn na Mekiman foe en. En, na sma, di ben poti en stéfi, di no ben meki en foe soso, ma di ben seti en foe sma libi na tapoe.” — Jes. 45:18.
3. San Armageddon sa doe?
3 Aladi Armageddon no sa wani taki na kaba foe na heri libisma famiri, èn sosrefi toe no a kaba foe na grontapoe, tog a sa wani taki na kaba foe wan seti foe sani (ofoe grontapoe) soleki wi sabi disi. Armageddon sa de na fasi foe Gado foe masi èn poeroe krinkrin na pasi den disiten politiek, economia, maatschappelek nanga kerki seti di e go na baka, èn di ben tjari someni sari kon. „Mi kroetoe bosroiti de”, so Jehovah ben taki, „foe tjari naatsi kon makandra, dati mi tjari kownoekondre kon na wan, foe mi kan kanti na tapoe den, heri mi atibron” (Zef. 3:8). Gado oorlog foe Armageddon soboen, sa wani taki dati a sa tjari wan takroe kroetoe kon tapoe den „kownoe”, „naatsi” nanga „kownoekondre”. Tra sma di sa kisi en takroe kroetoe, de, soleki na bijbel taki, den bakaman foe na disiten ogri seti foe sani, „den sroedati edeman”, „den tranga man”, „den friman”, „den srafoe” nanga „pikinwan èn bigiwan”. — Openbaring 16:14; 19:18.
4. Fa na profétitori foe na bijbel e taki foe den fasi foe libi baka Armageddon?
4 Na kaba foe na disiten seti sa broko na pasi opo go na wan heri njoen ordening di Gado sa meki, wan libimakandra foe libisma pe na wani foe Gado sa doe „soleki ini hemel, sosrefi toe na grontapoe” (Matt. 6:10). Ini na njoen seti dati baka Armageddon, so na bijbel profétitori e taigi wi, „regtvaardiki fasi sa libi” (2 Petr. 3:13). Fa disi sa de wan switi sani, wan prisiri sani baka someni hondro hondro jari foe kroektoedoe, pina, pen na ati nanga watra-ai! Te Gado wani sa doe na a heri grontapoe èn regtvaardiki fasi sa de, dan disi sa wani taki, dati wan ten sa kon foe kolokoe di noiti ben de. Na bijbel e taki na fesi: „Den safri-ati-wan sa kisi grontapoe leki na goedoe foe den, èn foe troe den sa feni switi prisiri ini vréde pasa marki” (Ps. 37:11). A no de wan froewondroe sani, dati Jezus ben kari so wan moi sani na „Paradijs”. — Luk. 23:43.
NA „BIGI BENAWTOE” DI E KON
5. San de na „bigi benawtoe”, èn fa wi sabi dati disi sa de soso wan sjatoe ten?
5 Gado oorlog foe Armageddon sa de na kaba pisi foe wan pisiten di nen na „bigi benawtoe”. Na so Jezus ben taki foe en: „Dan so wan bigi benawtoe sa de soleki sensi na bigin foe grontapoe te leki now no ben kon, èn no sa kon moro toe” (Matt. 24:21). Te wi teki ini prakseri den rampoe di ben pasa ini na ten di pasa, dan a de krin, dati na „bigi benawtoe” di e kon sa de wan ten foe bigi broeja soleki no ben kon ini na heri historia foe na libisma-famiri. Foe na sari-ati foe Gado ede a sa de wan sjatoe ten, wan ten di Gado sa koti „sjatoe”. — Matt. 24:22.
6. Foe sainde wi kan loekoe na bigi benawtoe nanga froetrow?
6 Aladi na „bigi benawtoe” sa de na moro ogri ten di oiti ben de, tog wi kan kisi trowstoe ini disi dati a de go let bifo na moro boen ten — ini Gado njoen ordening. Sosrefi toe na toemsi kolokoe ten de na wi fesi dati foeroe sma di e libi now sa psa libilibi na ten dati foe moeilekheid di o kon! Gado Wortoe e pramisi dati „wan bigi ipi, di no wan sma kan teri, foe ala naatsi nanga lo nanga pipel nanga tongo” sa komoto libilibi „foe na bigi benawtoe”. Srefi now kaba Gado e figi poeroe ala watra foe den ai (Openb. 7:9, 14, 17). Foe na reden disi, meki Jezus ben loekoe na a ten di e kon nanga prisiri, aladi a ben sabi dati na libisma-famiri ben sa moe ondrofeni ete na „bigi benawtoe”. Den wortoe foe en di e gi howpoe ben de: „Efoe now den sani disi e bigin foe kon, opo tanapoe letopoe, èn opo oen ede na tapoe, bikasi oen verloesoe e kon krosibé.” — Luk. 21:28.
7. Foe sainde tra sma e froestan dati den libisma afersi sa doro heri esi wan hé-marki?
7 Foeroe tintron jari baka makandra, soso Jehovah Kotoigi wawan ben de actief bezig na a grontapoe foe warskow den sma foe na ten disi foe moeilijkheid di o kon, èn di ben sa doro en hé-marki ini Armageddon (Mark. 13:10). Ma sosrefi toe wawan tron tra sma e froestan, dati wan ogri sani de e kon, bikasi den e si fa den grontapoe-toestand e go na baka sondro dati howpoe de tapoe wan troetroe kenki di o tan. Na uitgever foe na Miami Herald, Jim Hampton, ben skrifi foe eksempre tapoe 4 mei 1980:
„Ini den dé disi, joe ben kisi dipi inisé foe joe wan klem firi, na srefi sortoe firi di e kisi mi? Na takroe klem firi, di omeni neti e meki joe tan na ai èn di e meki joe froestan dati a de go toemsi fowtoe nanga joe kondre èn nanga na heri grontapoe? Na klem firi di e meki joe béfi sontron, foedi safri safri a de bigin go ini joe ede-tonton, dati Armageddon no de soso wan agersitori, di joe e lési foe en ini bijbel, ma wan troetroe sani? Èn dati foe na fosi tron ini joe libi, na swarfoe de so krosibé foe na kroiti, dati Armageddon kan kon de wan troetroe sani?
Mi abi na klem firi dati. Èn mi no e sjen foe ferteri foe en, foedi mi ben aksi difrenti mati foe mi ofoe den ben abi en sosrefi toe, èn no wan foe den di no abi en. . . .
Wan sma no abi foe de so koni foe tjari kon makandra den rampoe di ben pasa wan toe jari pasa kaba èn si dati na grontapoe de tapoe wan drompoe foe bigi historia betekenis. „Na drompoe” disi de net so prenspari leki na Renaissance, industriële revolutie ofoe na elektronische ten. A sa tjari foe alaten wan kenki kon ini na fasi fa libisma e libi.
Ma trafasi leki fa a ben de nanga den fositen ’drompoe’, di ben de boen gi na beschaving, dan ini disi didon . . . na mogelijkheid foe wan ogridoe soleki na grontapoe no ben sabi noiti ete.”
Aladi na redacteur disi no ben si Armageddon krinkrin leki fa na bijbel e si en, tog a ben abi leti foe taki, dati libisma e waka go miti wan ten foe moeilijkheid „soleki na grontapoe no ben sabi noiti ete”. A troe foe na tori de, dati libisma e waka go miti „na bigi benawtoe” di Jezus ben taki foe en „soleki sensi na bigin foe grontapoe te leki now no ben kon èn no sa kon moro toe”.
8. Sortoe finifini pisi ben gi foe na fasi fa Babylon ben sa fadon?
8 Soboen, efoe wi lobi na libi èn wi wani libi ini wan regtvaardiki njoen ordening di Gado meki, dan a de toemsi prenspari gi wi foe sabi moro foe na „bigi benawtoe” disi di e kon nanga en Armaggeddon-hé-marki. Wi abi warti piki fanowdoe tapoe aksi leki disi: Fa wi sabi seker wi e go troetroe krosbé foe na „bigi benawtoe”? Sortoe sani di o pasa sa de wan seker marki dati a ben bigin troetroe?
FA WI SABI DATI WI E KON MORO KROSIBÉ
9, 10. Fa a bijbel e ferteri foe na pisiten di e waka go na a „bigi benawtoe”?
9 Di Jezus ben taki foe na „bigi benawtoe” di e kon, dan a ben taki na fesi foe wan toe bewijsi di ben sa moe sori na kon krosbé foe en. Na wan seker okasi en discipel ben aksi en, san ben sa de na „marki” foe na „bosroiti foe na seti foe sani” (Matt. 24:3). Jezus ben taki foe wan bepaald libisma-famiri di ben sa ondrofeni problema a wan fasi di psa marki. A ben taki gi na libisma-famiri dati internationaal feti, pestsiki èn ini „na wan presi go miti na trawan” mankeri foe njanjan èn gronseki. A ben kari disi „wan bigin foe pen foe benawtoe”. Den moeilijkheid ben sa de so tranga, dati „tranga skreki” ben sa de na „mindri den naatsi, di no sabi wan pasi foe komoto”, aladi foeroe e „kon weri foe frede nanga froewakti foe den sani di e kon tapoe na grontapoe pe sma e libi” — Matt. 24:7, 8, 34; Luk. 21:10, 11, 25, 26.
10 So wan 32 jari na baka, na apostel Paulus ben skrifi ondro na krakti foe santa jeje foe Gado, na profétisch fasi foe na „bosroiti foe na seti foe sani nanga den wortoe: „Ini den laatste dé moeilijk ten sa kon, di tranga foe pasa. Bikasi den soema sa lobi densrefi, lobi na moni, sa de asranti, nanga bigifasi, gongosaman, trangajesi papa nanga mama, no sabi grantangi, deloyaal, no abi natuurlijk lobi, no e opo ensrefi foe iniwan akroederi, e taki ogri foe tra sma, sondro foe dwengi ensrefi, fajafaja, sondro lobi gi boen sani, toriman, sondro foe prakseri na fesi fosi, abi hémemre.” Na profétitori e taki sosrefi toe, dati „ogri sma nanga bidrigiman sa kon moro ogri”, èn e sori dati den libisma afersi baka na bigin foe den „laatste dé” alaten ben sa kon moro ogri, èn baka dati na „bigi benawtoe” ben sa broko kon leki wan hé-marki. — 2 Tim. 3:1-5, 13.
11, 12. Foe sainde meki na jari 1914 ben de wan „keerpunt” ini a historia?
11 Sondro degedege, na ten di Jezus nanga den skrifiman soleki Paulus ben sori na tapoe, ben de na ten di wi e libi now na ini! A troe foe na tori de, dati na pisiten disi de kaba sensi na „keerpunt” foe na disiten historia, na jari 1914, di na fosi Grontapoefeti ben broko kon. Foeroe historia skrifiman e kari na jari 1914 nanga reti wan toemsi prenspari nanga beslissend jari gi na libisma-famiri, foedi wan pisiten foe moeilijkheid ben bigin gi na grontapoe leki no ben kon noiti ete na so wan fasi na grontapoe. Na Fosi Grontapoefeti bon de wan bewijsi foe disi, foedi na feti disi ben de moro ogri leki sortoe feti di oiti ben de na en fesi, èn foe dat-ede meki a ben nen na a ten dati na „Bigi Feti”. A ben de troetroe na fosi grontapoefeti. A ben de wan feti pe ala sani ben de na ini, sodati pikinmoro ibri kondre na grontapoe a ben kisi.
12 Ini na boekoe (Na Bigi Feti) La Grande Guerre, foe anoe foe generaal Richard Thoumin, a de taki foe na Fosi Grontapoefeti: „Na broedoe nanga watra-ai foe na Fosi Grontapoefeti ben kenki na fasi foe na grontapoe.” Na generaal ben skrifi sosrefi toe:
„Di te foe kaba den feti-sani ben saka poti na gron, dan tin miljoen sma ben lasi den libi, aladi toe tron na nomroe di ben kisi mankeri ofoe ben malengri. A de no wan wondroe dati na stré ben nen ’Na Bigi Feti’ . . .
Na aparti ’bigi’ foe na fosi Grontapoefeti . . . ben didon ini bigi (omvang) nanga nomroe, ini industriële produktie nanga pori foe goedoe . . . Noiti ete na fesi, someni kondre nanga so bigi legre ben feti nanga makandra ini den sortoe bigi feti disi. Noiti ete so bigi nomroe sroedati ben dede ofoe malengri; noiti ete libisma ben hari go feti nanga den sortoe krakti fetisani disi.”
13. Sortoe tra sani di ben pasa na a ten foe na Fosi Grontapoefeti e sori dati den „laatste dé” ben bigin?
13 Ini 1918, bifo na feti ben kon na wan kaba, na Spanjoro-agraboe-pestsiki ben bigin sibi na grontapoe. A ben kiri moro leki 20 miljoen sma, moro leki a nomroe di ben dede ini na oorlog. Ini na ten foe na feti èn baka na feti miljoen-miljoen tra sma ben dede foe mankeri foe njanjan ede. Na sosrefi toe, gronseki ben aksi foeroe dedesma: Ini 1915 ini Italia pikinmoro 30.000 sma ben dede; ini 1920 so wan 180.000 sma ben dede ini China; ini 1923 so wan 143.000 ben dede ini Japan. Na korantiskrifiman Frank Peters ben abi boen reden foe skrifi ini de St. Louis Post Dispatch: Ini 1914 na beschaving ben kisi wan takroe siki èn kande srefi wan dede siki.” Ja, grontapoefeti, pestsiki nanga ini „na wan presi go miti na trawan” mankeri foe njanjan nanga gronseki. Den ben de troetroe „wan bigin foe den pen foe benawtoe” di Jezus ben taki na fesi. Den „laatste dé” ben bigin, na „ten foe na kaba” ben de wan takroe sani di de troe! — Matt. 24:8; 2 Tim. 3:1; Dan. 12:4.
MORO BEWIJSI
14. Foe sainde wi kan taki dati wi de fara ini den „laatste dé”?
14 Now, na a bigin foe 1981, 66 jari ben pasa sensi na moeilek jari 1914. Ini na ten dati, na Tweede Grontapoefeti ben kon, di ben meki 55 miljoen sma lasi libi, èn di kon na wan kaba nanga na nucleaire pori foe toe foto èn nanga disi na atoom-ten ben bigin. Sensi na ten dati den toestand e sori dati libisma no man foe loesoe en problema èn dati ibri pisi foe na seti foe sani e sori marki dati a de go na baka. Ala disi e sori wi krin dati wi de fara ini den „laatste dé” èn dati den sani di e pasa e lon go na a sé foe na „bigi benawtoe”.
15, 16. San tra sma e taki foe den toestand ini wi ten?
15 Na a kaba foe 1979 na econoom Leonard Silk ben skrifi foe eksempre: „Ini a ten disi foe den féstidé na artikel di pikinmoro no de foe feni, kande no de oli, ma howpoe. Now di na sekseki decennium foe den jari sébitenti ben doro den laatste dé, dan den gevaar foe na grontapoe-economie èn grontapoe-vréde — e kon moro foeroe”. Na koranti-skrifiman Max Lerner ben taki ini na bakajari foe 1980: „A grontapoe gersi leki a doro na marki pe inflatie, staking, faillissement, fanatisme nanga terrorisme pikinmoro e gi na djaranti dati noti e jepi èn dati no wan sma de, basi foe na situwasi. Wan sma, pe a de toe, kan tiri na wan joisti fasi ete?”
16 Di den ben aksi den districtkomsarsi foe bigi foto ini Amerkankondre, foe sanede someni foe den presi pe sma e libi de ini so wan sari toestand, wan foe den ben piki: „Den problema pikinmoro no de foe pasa. Ibrisma di no e broeja, no e gebroiki en froestan.” Na wan tra districtkomsarsi na aksi ben kon ofoe den foto „no de foe tiri” now, èn a ben gi leki commentaar dati den troe tori „ben sa tjari wan sma so fara foe prakseri so”. Gus Tyler, na skrifiman foe na boekoe Scarcity (Mankeri foe sani) ben taki ini disi: „Roofoverval, foefoeroe, kiri foe skowtoe nanga na handel ini drugs ben tjari foeroe foto kon na a lanki foe anarchie.”
17. No langa pasa kaba, dan na sortoe bosroiti wan commissie ondro na tiri foe wan barinen politiek man ben kon baka wan ondrosoekoe?
17 Na fositen kanselier foe a Bondsrepubliek Doisrikondre, Willy Brandt, ben de fesiman foe wan commissie di ben studeri toe nanga afoe jari langa den grontapoe-toestand. A no langa pasa kaba, den ben kon na a bosroiti disi:
„Na a kaba foe den jari aiti-tenti, dan na grontapoe-gemeenschap tanapoe na fesi foe foeroe moro bigi problema leki iniwan tra ten sensi na Tweede Grontapoefeti. A de krin dati na grontapoe-economie no e wroko so boen now, dati a de doe ogri na den belang foe ala naatsi nownow leki den belang di de a fosi e kon. . . .
Den problema foe pina nanga angri e kon moro ogri; joe abi kaba 800 miljoen troetroe pôtisma; èn na nomroe foe den e kon moro foeroe; na mankeri foe karoe nanga alési nanga tra njanjan sani e meki ini na ten na wi fesi angri nanga tan nanga angri kon moro bigi. . . .
Ini ontwikkelingskondre ibri jari 20 te go miti 25 miljoen pikin ondro féfi jari e dede . . .
Wan toe pôti kondre tanapoe na fesi na pori foe den ecologische sistema foe den, aladi foeroe pôti kondre tanapoe na fesi na mankeri foe njanjan di e kon moro bigi èn srefi kande wan bigi angri. Ini na internationaal economie na mogelijkheid de foe . . . wan fadon ini makandra foe na kredietwezen, te prenspari debiteuren no kan pai moro ofoe efoe bank go failliet . . . èn wan moro faja stré foe abi makti tapoe natuurlijk hulpbronnen, san kan tjari wan sroedati feti kon.”
18. Sortoe tra sani di e pasa ini den grontapoe-afersi e sori dati na pasi e opo go na a „bigi benawtoe”?
18 Poti na tapoe disi, na troe tori di bewijsi tjari kon na krin dati na osofamiri-libi nanga na trowlibi ben panja ini den jari di pasa, nanga na kon moro foeroe foe ogridoe nanga ala sortoe takroedoe, na kon moro foe drugmisbruik nanga sopi nanga na kon moro foeroe foe ogridoe foe jongoesma. A no de wan sani di de krin dati na troetroe bow foe na libisma libi-makandra e panja, soleki Jezus taki ben sa pasa, let bifo na „bigi benawtoe” (Matt. 24:12). Boiti dati, loekoe pikinso, fa sani e kon de, soleki World Press Review e taki: „Na grontapoe foe den jari aiti-tenti na ini foeroe fasi e gi joe frede, no wawan foe na pina nanga na kroektoedoe di foeroe sma moe ondrofeni, . . . ma foe na wrokosani foe grontapoe pori di libisma e pré nanga en.” Na wrokosani foe pori sani den ben kari „takroe”, èn a no de wan wondroe, bikasi ini New Scientist tanapoe: „So wan 60.000 nucleaire oorlogkoppen de ini den disiten fetisani maksien nanga wan explosieve krakti di de gelijk na moro leki 16.000 miljoen ton TNT (èn disi e akroederi nanga 1.250.000 Hirosjima-bom).” Son wan foe den fetisani disi abi so wan kiri-krakti dati soso wán bom kan figi poeroe wan pikin kondre ofoe wan heri pisi foe wan bigi kondre. Ja, foe na fosi tron ini na historia, libisma man pikinmoro foe wai poeroe ala libi na grontapoe.
19. Ini soema wi moe abi froetrow dati a sa loesoe den disiten problema?
19 Ma wi moe bribi dati grontapoe tiriman, foedi den de kande opregti, nanga froestan, sabi nanga makti, sa loesoe den problema disi tapoe wan ofoe tra fasi? Loekoe dati na fositen minister foe moni afersi foe Amerkankondre, Michael Blumenthal, e taki: „Nowan sma — den tiriman di e taki fa sani moe tiri sosrefi toe — no e froestan na situwasi krinkrin. Den e froewondroe, leki joe te mamanten joe e opo koranti loekoe. Na troe tori de dati nowan sma troetroe ben kan taki soifri na fesi den problema, di wi de now na ini.” Ma na bijbel ben doe disi wel, èn a de gi na koni rai disi na tapoe: „No poti joe froetrow tapoe gran soema, èn no tapoe na manpikin foe grontapoe sma, di no abi verloesoe.” „Kolokoe en de (na a tra sé) . . . di en howpoe de tapoe Jehovah, en Gado, . . . A Sma di e hori trow te ten di no abi marki.” — Ps. 146:3-6.
20. Foe san wi kan de seker, èn sortoe aksi wi moe piki foe datede?
20 Sondro degedege, ala toestand foe now, di ben taki na fesi ini de bijbel profétitori, de foe si. Wi de troetroe boen fara ini den „laatste dé” foe na seti foe sani disi èn wi e doro na kabapisi, na „bigi benawtoe” nanga na kaba foe en ini Armageddon. Èn san sa marki precies na bigin foe na „bigi benawtoe”? Nanga wan sani di o pasa èn di doro kaba boen fara foe lepi. Sortoe sani na disi? Ini na tra artikel wi e go taki foe disi.