Anbegi na Mekiman, no san a meki
„Yehovah, unu Gado, unu musu anbegi èn gi en wwan unu musu du santa diniwroko — LUKAS 4:8.
1. Fa den ben sori fa a wortu „anbegi” wani taki èn na suma wi musu gi tru anbegi?
NA WORTU „anbegi” wan wortubuku e fruteri leki fa e kon now san a wani taki: „Bigi, srefi kofarliki bigi respeki, grani ofu a gi di yu e gi yu srefi.”a Suma wi musu gi so wan sortu anbegi? Yeyses Krestes ben taki: Yu musu lobi Yehovah, unu Gado nanga heri unu ati èn nanga heri unu sili èn nanga heri unu frustan” (Mateus 22:37). So srefi di Satan ben pristeri Yeyses ala kownukondre fu na grontapu efu a ben du soso wán „fasi fu anbegi” gi Satan, a ben weygri disi nanga den wortu: „Yehovah, unu Gado, unu musu anbegi èn gi en wwan [unu musu] du santa diniwroko” (Lukas 4:7, 8). Fu den wortu nanga du fu Yeyses e kon na krin taki soso Yehovah Gado musu kisi anbegi. Na anbegi disi wani taki „Santa diniwroko” bika „bribi sondro wroko na wan dede sani”. — Yakobus 2:26.
2. Fu san-ede a de wan yoysti sani fu anbegi na Mekiman wwan?
2 So wan sortu anbegi fu Yehovah de yoysti fu di en na a More Hey Soeverein fu na heri universum, na Mekiman fu na heymel di e gi yu respeki èn a grontapu nanga ala en sortu fu libl. NA so wan fasi en wwan de warti fu kisi „bigi, srefi kofarliki bigi respeki, grani ofu a gi di yu e gi yu srefi.” Na beybri e taki: „Yu, Yehovah, iya wi Gado, de warti fu kist glori nanga na grani nanga na krakti, bika yu ben meki ala sani èn fu yu wani ede den ben de èn den ben meki” (Openbaring 4:11). Fu tru, no wan libisma, efu sortu sani di abi libi efu no abi libi tu, ben sa de warti fu kisi so wan „respeki grani ofu gi di wan sma e gi en srefi”. Soso Yehovah abi reti tapu „a gi di wan sma e gi en srefi na en wwan”. — Exodus 20:3-6.
Wan spesrutu tranga fanowdu
3. Fu san-ede wan spesrutu tranga fanowdu de gi wi fu anbegi Gado?
3 Fu di wi e libi na ini wan ten fu krutu, meki now wan spesrutu tranga fanowdu de fu anbegi Gado na a yoysti fasi. Na presi pe wan sma o de fu têgo e poti now. Na profeytitori fu Gado e fruteri wi taki Krestes Yeyses kon na ini den „kriboy dey” disi fu na disiten seti fu sani na ini heymel glori „nanga ala engel nanga en”. Nanga sortu prakseri? Yeyses srefi ben taki na fesi fu na prakseri dati nanga den wortu: „Ala nâsi sa tyari kon makandra na fesi en, èn en sa prati den sma fu makandra so leki wan skapuman e prati den skapu fu den bokoboko. Den bokoboko sa go „na ini na têgo koti puru”. 2 Timoteus 3:1-5; Mateus 25:31, 32, 46.
4. (a) Fa Paulus e meki wi kon sabi den sma di sa kisi pori fu têgo na a kba fu na grontapu disi? (b) Sortu fasi den sma e sori di sa kisi têgo libi?
4 Na apostel Paulus ben skrifi fu „na sori en srefi” fu Masra Yeyses komoto fu heymel nanga en krakti engel, ini wan flam faya te a e teki refensi tapu den di no sabi Gado èn tapu den di trangayesi na bun nyunsu di e go fu wi Masra Yeyses. Den disi sa kisi na strafu fu krutu fu têgo pori” (2 Tesalonika 1:7-9). Fu dati-ede têgo pori e wakti tranga-ede sma di yu kan teki gersi nanga boko boko èn di no wani sabi fu den prakseri fu Gado ofu di e weygri fu opo du wan sani te den abi na okasi fu dati. Ma têgo libi poti gi sakafasi sma di yu kan teki gersi nanga skapu, di wani leri sabi Yehovah, di e arki na den wèt fu en, di moro fara e saka den srefi na ondro en wani. Na beybri e taki: „Grontapu e psa gwe so srefi en lostu, ma a sma di e du a wani fu Gado, e tan fu têgo.” — 1 Yohanes 2:17; luku so srefi tu 2 Petrus 2:12.
5, 6. (a) San wan sma musu du fu feni na waarheid di e go fu Yehovah èn en prakseri? (b) Fu san-ede wi kan frutrow a tapu taki sma di e suku na waarheid awinsi sortu libi omstandigheid den abi, sa kon ini kontakti nanga a waarheid?
5 Sma di yu kan teki gersi nanga skapu de klari fu gi den krakti, nanga sani di den abi na skinfasi fu kon sabi na waarheid. Den e du san tanapu na ini Odo 2:1-5: „Mi manpikin, efu yu teki mi wortu èn kibri mi komando leki wan gudu, fu yu kan poti prakseri nanga yu yesi na koni so taki yu e beni yu ati go na a koni fu si sani; efu boyti fu dati yu e kari srefi a frustan e opo yu sten srefi gi na koni fu sabi sani, efu yu e tan suku en leki solfru, èn yu e tan suku en leki gudu di kibri, dan na ini na geval dati yu sa frustan na frede fu Yehovah èn yu sa feni na sabi fu Gado.
6 lya, na sani di e meki sma di yu kan teki gersi nanga skapu e kenki fu sma di yu kan teki gersi nanga bokoboko na na klari di den de klari fu suku Yehovah. Efu yu e suku en, a sa meki yu feni en; ma efu yu gwe libi en, a sa trusu yu gwe fu têgo (1 Kronieken 28:9). So bun awinsi sortu ras ofu nationaliteit wan sma abi, na skoro di a ben kisi ofu a de now guduman ofu pôtiman, efu a de opregti e suku na waarheid di e go fu Gado, dan a sa feni dati. Komoto fu na presi fu den na ini heymel pe den e luku sani dan Krestes nanga en engel sa luku a tapu taki a sma di e suku, awinsi pe a e libi, kon ini kontakti nanga a waarheid. Fa na ondrosuku wroko dati sa pay? Yeyses ben taki: „Disi wani taki têgo libi, taki den teki doronomo sabi na ini den fu yu, na wan enkri tru Gado, èn fu en di yu ben seni kon, Yeyses Krestes.” — Yohanes 17:3; luku so srefi Esekièl 9:4.
Tan farawe fu sani di Gado meki
7, 8. (a) Sortu kofar de na ini na anbegi fuibisma? (b) Fruteri san na a „kofarliki bigi, respeki grani nanga na gi di wan sma e gi en srefi” di furu sma abi gi Mariya.
7 Furu sma na a heri grontapu e sori libisma ofu den de now a libi ofu dede „kofarliki bigi respeki ofu grani, ofu a gi den e gi den srefi”. Ala di kande den abi na denki taki disi de wan pisi den anbegi fu Gado, toku te yu luku en bun, a e day den puru fu na tru anbegi. Disi e opo gi den a pasi fu bribi na ini leri nanga fu du gwenti di de kontrari na wani fu Gado. Wan tumusi moy eksenpre de na fasi fa milyun milyun sma na ini lomsu-katolik èn so srefi tu na ini owstu orthodox-katoliek kondre e si Mariya, na mma fu Yeyses.
8 Sma e gi den srefi na anbegi na popki nanga prenki fu Mariya, èn na ini na officieel kerki leri den e kari Mariya na wenke Mariya Theotokos”, Na wortu the·o·toʹkos wani taki „e meki Gado”, ofu „mma fu Gado”. Na New Catholic Encyclopedia e taki: „Mariya na a mma fu Gado . . .. Efu Mariya no de tru tru na mma fu Gado, dan Krestes no de tru tru Gado èn tru tru libisma.” Den relisi disi e leri so bun leki wan pisi fu a driwan fasi leri fu den taki Yeyses ben de na Almakti Gado na ini libisma skin, so taki Mariya ben tron na „mma fu Gado”. Na srefi buku disi e taki moro fara taki gi anbegi na Mariya wani taki san e kon now: „(1) Gi en grani, ofu erken na wan respeki fasi na wartifasi fu na santa wenke, na mma fu Gado; (2) a begi tranga ofu a kari na ini begi fu Wi-Lobi-Uma fu na mindriman wroko di a e du leki mma èn uma-kownu; . . . nanga eygi begi [na Mariya].”
9. A beybri e leri taki Mariya ben de a mma fu Gado?
9 Ma na wortu the·o·toʹkos no e de fu feni na ini den beybri di skrifi ondro na krakti fu santa yeye. Èn no wan pe a beybri e taki taki Mariya ben de „a mma fu Gado. No Yeyses, no den fosi yarihondro kresten ben leri disi. Boyti fu dati, na beybri e meki wi si krin taki Yeyses no ben de Gado na Almaktiwan na ini libisma skin ma na manpikin fu Gado.b Iya, di Mariya ben kisi fu yere fu wan engel taki a ben sa meki wan manpikin, den ben taygi en: „Santa yeye sa kon tapu yu èn krakti fu na Moro Heywan sa kon na yu tapu. Fu dati-ede tu meki san o koboru, den sa kari santa, na Manpikin fu Gado” (Lukas 1:35). Yeyses so bun ben de a manpikin fu Gado, no Gado srefi na ini libisma skin. Mariya ben de fu dati-ede na mma fu Gado manpikin Yeyses, no na mma fu Gado na ini libisma skin. Fu dati-ede no Yeyses, no en disipel ben kari Mariya oyti wan ten na mma fu Gado”.
10, 11. (a) Fu sortu eksenpre e kon na krin fa Yeyses ben si en mma? (b) Fa den apostel nanga disipel fu Yeyses ben si en mma?
10 Fu na fasi fa Yeyses ben si en mma, e kon na krin na presi fu en te yu luku en nanga tra sani. Na beybri tori e fruteri wi san ben psa na a trowoso na ini Kana: „Di na win ben kon kba, na mma fu Yeyses ben taygi en: ’Den no abi win.’ Ma Yeyses ben taygi en: ’Uma, san mi abi fu du nanga yu?’” Na lomsu-katolik Willibrordvertaling fu na beybri e taki dya: „Uma, disi de sonte yu afersi?” (Yohanes 2:3, 4) Na wan tra okasi wan sma ben taygi en: „Koloku na bere de di ben tyari yu èn den bobi di ben gi yu bobi fu dringi!” Disi ben de gi Yeyses wan moy okasifu gi en mma spesrutu grani èn fu sori taki tra sma ben musu dudati so srefi tu. Na presi fu dati Yeyses ben taki: „Nôno, koloku den sma de moro furu di e yere a wortu fu Gado èn e ondrow en!” — Lukas 11:27, 28.
11 Fu den pisi disi e kon na krin taki Yeyses e sorgu taki a no ben gi Mariya anbegi ofu grani di no ben fiti ofu a no ben kari en nanga wan spesrutu titel. A no ben gi pasi taki na famiri fasi di ben de a mindri den ben abi krakti na tapu en èn den apostel nanga disipel ben waka baka en eksenpre bika no wan pe na ini den buku di skrifi ondro krakti fu santa yeye den ben gi Mariya grani, titel ofu makti di no fiti. Ala di den ben respeki en leki na mma f u Yeyses: toku den ben libi na tori drape . Seyker seyker den no ben kari en noyti na „mma fu Gado”.Den ben sabi taki Yeyses no ben de na Almakti Gado na ini libisma skin èn taki Mariya fu dati-ede noyti ben kan de a mma fu Gado, wan presi di no wan pe na ini a wortu fu Gado Mariya e kisi.
Na anbegi fu na mma umagado
12. Pe èn oten na prakseri ben kon taki Mariya ben de a „mma fu Gado”?
12 Pe na prakseri disi komoto? Na ini na di fu dri nanga a di fu fo yarihondro fu wi G.T. safri safri a ben boro go na ini na krestenhèyt di ben fadon komoto na bribi. Disi ben de spesrutu so baka na yari 325 G.T., di tapu na kerki komakandra fu Nicea den ben teki na leri di no komoto fu beybri taki Krestes ben de Gado. Di den ben teki kba na fowtu prakseri dati, dan a ben de moro makriki fu leri taki Mariya ben de na mma fu Gado. Ini na pisi tori disi na New Encyclopedia Britannica e taki „Na titel [mma fu Gado] gersi taki na wan presi na ini na di fu dri ofu na di fu fo yarihondro kande na ini Alexandrië, ben de kon na ini na anbegi. . . Na a kba fu na di fu fo yarihondro na Theotokos ben sabi fu kisi wan presi na ini den difrenti pisi fu na kerki.” Na New Catholic Encyclopedia e taki taki kerki ben teki na leri tru tru „sensi na kerki komakandra fu Efese na ini 431”.
13. Ondro na krakti fu san kande meki den ben taki tapu na kerkikomakandra fu Efese na ini 431 G.T. taki Mariya de officieel „na mma fu Gado?”
13 A wan moy sani fu sabi tapu sortu presi èn fu san-ede na kerki konmakandra dati ben miti. Na buku The Cult of the Mother-Goddess, fu na anu fu E. O. James, e taki: „Na kerki komakandra fu Efese ben kon makandra na ini na kerki-oso fu na Theotokos. Yoysti drape, na ini a foto di sma ben sabi so bun fu na anbegi fu en gi Artemis, ofu Diana, so leki den Romen ben kari en, pe leki fa sma e taki na popki fu en ben fadon komoto fu heymel, ondro na kowru fu na bigi tenpli di fu sensi 330 bifo G.T. ben de gi na Magna Mater [Bigi Mma] èn di leki fa owruten tori e taki ben de wan libipe gi Mariya fu wan pisi ten, meki a no ben kan de tra fasi ofu na titel ’e meki Gado’ ben musu hori hey.”
14. Fa na historiya ben sori taki na leri disi ben bigin na den hèyden?
14 So leki a de nanga na leri fu a driwan fasi na so a leri taki Mariya na a „mma fu Gado”, de wan hèyden leri ondro na nen fu wan kresten bribi overtoygi. A leri disi someni yarihondro bifo Krestes ben teki wan prenspari presi na ini hèyden relisi. Ondro na ededrakseri „mma nanga umagado” na The New Encyclopædia Britannica e taki: „Ibriwan fu wan difrenti surtu fu umagado èn mmasymbool fu a meki fu sani, kobortu, meki furu froktu, seks demakandra, sorgu fu bboy sma èn na anbegi fu a gro fu sani. Na wortu tyari kon so srefi tu tapu den sortu difrenti sma leki na so kari ’Ve nuspopki’ fu na ston pisiten èn na wenke Mariya. . .. No wan kulturu de di na ini na meki fu prenki ofu popki fu den gado fu en no e kobroyki na wan ofu tra mma symboliek. . .. A de na sma di e kibri èn e gi nyan na wan pikin di de leki gado èn fu taki a tori moro bradi fu na heri libismafamiri.” Fu dati-ede na katolik pristri Andrew Greely e na ini en buku The Making of the Popes 1978: „Na Mariya symbool e tay na krestendom langla langa nanga na owru [hèyden] relisi nanga den mma nanga umagado fu den.”
Anbegi di no de yoysti
15. (a) San ben gro kon na ini na krestenhèyt na ini a tori fu Mariya? (b) So leki fa beybri e taki dan suma de na wan enkri wan di kan de a mindriwan gi wi na Gado?
15 Fu taki taki Mariya ben de „na mma fu Gado”, e hey en te na wan presi pe libisma ben sa firi fu anbegi en, èn dati psa hondro hondro yari kba. Hondro hondro milyun sma na ini furu kondre ben begi na en ofu ben seni begi go na en èn ben gi grani na popki nanga prenki fu en. Ala di theoloogman kande e pruberi fu pardon disi fu di den taki taki so wan sortu gi grani na Mariya de soso wan fasi fu anbegi Gado di no de langa langa na Gado, dan toku disi no de na fasi fa Gado e luku sani. „Na wan Gado nomo de èn na wan mindriman nomo de a mindri Gado nanga libisma, wan libisma, Krestes Yeyses” (1 Timoteus 2:5; 1 Yohanes 2:1, 2). Yeyses srefi ben taki: „Mi na a pasi nanga na waarheid nanga na libi. No wan sma e kon na a Tta leki nanga yepi fu mi.” — Yohanes 14:6.
16. Fa Petrus nanga Yohanes e meki kon na krin taki soso Yehovah wi musu anbegi?
16 Gi grani langalanga ofu no langalanga na Mariya, fu begi na en, fu boygi gi popki nanga prenki fu en, e kon tapu na anbegi fu san Gado meki na presi fu anbegi na Mekiman. A de anbegi fu kruktu gado èn krestensma e kisi komando ’fu lon komoto gi kruktu gado’ (1 Kor. 10:14). Luku pikinso san ben psa di na hèydenman Cornelius ini respeki ben sutu kindi na fesi na apostel Petrus: „Di Petrus ben go na inisey, Cornelius ben waka miti en, ben fadon na en futu èn ben gi en grani. Ma Petrus ben opo en èn ben taki: ’Opo tanapu, mi srefi na wan libisma tu’” (Tori fu den apostel 10:25, 26). Sutu kindi ini anbegi na fesi wan libisma ben de wan sani di no ben de yoysti. Petrus no ben gi pasi fu dati. So srefi na apostel Yohanes e fruteri taki baka di a ben kisi wan fisyun di ben kon fu wan engel, a „[ben fadon na gron] fu anbegi a fesi fu na engel di ben sori den sani disi. Ma a e taygi mi: ’Luku bun! No du dati! Mi na soso wan konpe srafu fu yu èn fu yu brada di de profeyti èn fu den di e ondrow den wortu fu na bukulolo disi. Anbegi Gado’” (Openbaring 22:8, 9). Efu srefi wan engel fu Gado wi no mag anbegi, dan wi no mag anbegi kwetikweti libisma ofu popki fu libisma.
17. Na gi grani na Mariya kan tyari sortu bakapisi kon so leki wan katoliki encyclopedie e piki?
17 Taki so wan fu grani na Mariya kan go abra na ini anbegi di no de yoysti, na The Catholic Encyclopedia e erken. Na ini wan fruku uitgave fu na buku disi den e taki: „A wan sani di wi no kan taki taki a no de so taki na gi grani na a Santa wenke di de ala presi nofo tron e go makandra nanga sani di de psa marki èn sani di no de yoysti.”
18. Fo sortu presi so wan leri di no komoto fu beybri ben kan komoto?
18 Fu sortu presi so wan leri di no komoto fu beybri ben sa kan kon? Na trutru presi musu de a gensman fu Gado, Satan Ddibri (Yohanes 8:44). Fu san-ede a ben sa meki so wan leri kon a fesi? Fu soso èn fu lagi na Soeverein Masra Yehovah, fu hey libisma, èn fu tyari bruya kon. Na leri disi e dray libisma puru fu na tru anbegi èn na presi fu dati e meki den luku go na sani di Gado meki fu kisi frulusu. So srefi tu a ben gi den kerkileriman hondrohondro yari langa wan moro bigi makti tapu a gewoon pipli, di ben kisi leri taki den musu saka krinkrin na ondro den kerki tiriman fu den fu di soso den kerkileriman ben abi sabi fu so wan nuyliki teologiya.
19, 20. (a) Fu san-ede wi kan de seyker taki sma di yu kan teki gersi nanga skapu sa feni na waarheid bifo Gado tyari en krutu kon? (b) Sortu aksi wi sa go luku na ini na tra artikel?
19 Ma Yeyses ben taki a fesi: „Na bun nyunsu disi fu na kownukondre sa preyki na a heri grontapu pe libisma e libi leki wan kotoygi gi ala nâsi èn dan na kba sa kon” (Mateus 24:14). Èn Yehovan e pramisi taki nanga yepi fu na kownukondre preykiroko a sa tyari ala sma di yu kan teki gersi nanga skapu kon makandra fu leri den fu en pasi so taki den kan waka en pasi (Yesaya 2:2-4). Fu di den tyari den kon makandra nanga na soyfri anbegi fu Yehovah, meki Yeyses ben taki fu den: „Unu sa kon sabi na waarheid èn na waarheid sa meki unu kon fri” (Yohanes 8:32). Den sma di e suku na waarheid sa feni dati fu dati-ede èn sa kon fri fu falsi kerkileri, di e tapu sma fu du na wani fu Gado.
20 Yu abi tra algemeen kerkileri. èn gwenti ete di e dray sma puru fu na anbegi fu na Mekiman èn e go gi grani na san Gado meki. San na wan tu fu den leri disi, èn san den ben abi leki bakapisi? San tru anbegi wani taki? Na ini a tra artikel wi sa luku den aksi disi.
[Futuwortu]
a Webster’s Ninth New Catholic Dictionary, 1986.
b Luku Na Wachttoren fu 1 yuni 1988, blz. 10-20.
Fa yu ben sa piki?
○ Fa Yeyses ben sori krin taki soso Yehovah wi musu anbegi?
○ Fu san-ede wan spesrutu tranga fanowdu de now fu anbegi na a yoysti fasi?
○ Fu san-ede wi no musu gi Mariya wan grani di no fiti?
○ Fu sortu presi na prakseri ben gro kon taki Mariya de na „mma fu Gado”?
○ Fa den apostel Petrus nanga Yohanes ben poti krakti a tapu taki soso Yehovab musu kisi anbegi?