Na rutu fu hèl
„HÈL”, na so na New Catholic Encyclopedia e fruklari, na a wortu san „den ben kobroyki fu sori tapu na presi fu den frufruktuwan.” Wan anitri encyclopedie e taki fu hèl leki „na presi fu strafu di e kon gi den ogri sma.”a Ma na bribi ini so wan presi fu strafu baka dede no de wan bribi di den kerki fu na krestenhèyt wwan e bribi. A ben bigin furu yarihondro bifo na krestenhèyt ben du kon.
Na Mesopotamiya hèl
So wan tu dusun yari bifo na kobortu fu Yeyses, den Sumeyriya sma nanga Babilon sma ben bribi ini wan ondrogron grontapu san den ben kari „na kondre pe dray kon baka no de”. Na owru bribi disi e kon na krin ini den Sumeyriya nanga Akadiya puwema di sma sabi leki „na Gilgamesj-epos” nanga na „saka go fu Isjtar na a ondrogron grontapu”. Den e fruteri fu na presi disi fu den dedewan leki wan oso fu dungru, „wan oso di no wan sma di go na ini man fu gwe libi en.”
Fu den toestand di de drape wan owru Asiriya skrifi ben taki, taki „na ondrogron grontapu lay nanga tumusi ogri sani.” Wan Asiriya granman di leki fa den e taki ben kisi wan luku go ini na ondrogron grontapu disi fu den dedewan, ben fruteri taki den kindi fu en ben beyfi fu san a ben si. Di a ben fruteri fu Nergal, na kownu fu ondrogron, a ben skrifi: „Nanga wan ogri-ati bbari a ben bari mi nanga wan atibron di gersi wan tumusi bigi winti.”
Na Egipti nanga owstu sey kerki
Den owru Egipti sma ben bribi ini na sili di noyti ben dede èn den ben abi den eygi denki fu a libi baka dede. The New Encyclopaedia Britannica ben skrifi: „Na ini Egipti di e go fu na beri fu sma e fruteri fu na pasi di e go na a tra grontapu leki wan pasi di lay nanga takru kofar: Bigi tranga sortu meti di e meki yu frede, se fu faya, doro di yu no kan psa go na ini sondro fu kobroyki towfru wroko, nanga wan ogri-ati botoman di yu kan dray en takru prakseri soso nanga towfru wroko”.
Den Indo-Iran kerki ben meki difrenti bribi overtoygi di e go fu bribi wan Fransi Encyclopaedia Universalis e taki: „Wan lo fasi de fa den e fruteri fu den 21 hèl so leki den Hindu e si den. Den werdri meti nanga sneki e swari sondu sma, e losi den bun, e sa den pisipisi, e pina den nanga angri èn drey watra, e baka den ini oli ofu e mara den kon tron puyri na ini isri ofu ston patu.”
Na Yain bribi nanga na Buda bribi abi ibriwan fu den den eygi fruklari fu hèl pe sondu sma di no e sori speyti e kisi skin-ati. Na soroastri bribi di ben opo na ini Iran ofu Persiya, abi ooktu wan hèl, wan kowru presi di no e smeri switi pe den sili fu den sondari e kisi skin-ati.
A moy fu si taki den Egipti, Hindu, Yain, Buda nanga Soroastri leri fu na kisi fu skin-ati na ini hèl no e sori taki a de têgo. Leki fa den kerki disi e taki, dan na sili fu den sondari baka wan pisiten fu pina e froysi go na wan tra presi ofu toestand san e anga fu na fasi fa na spesrutu kerki e si na presi pe libisma musu go. A prakseri fu den fu hèl e kruderi nanga na vagevuur fu na katolik bribi.
Na Griki, na Etruskis nanga na Romen hèl
Den owru Griki ben bribi ini wan sili (psu’che, a wortu san den ben kobroyki tu gi na kaperka) di e tan libi doro. Den ben kari Hades na kondre fu den dedewan èn den ben bribi taki wan gado di ben tyari na srefi nen ben tiri en. Na Fransi koniman Salomon Reinach ben skrifi fu den Griki na ini en buku Orpheus — A General History of Religions: „Wan bribi di ben panya na ala sey ben de taki (na sili) ben doro den kontren fu hèl baka te a ben abra na liba Styx ini na boto fu na owru botoman Charon, di ben aksi wan obolus (moni) leki payman, san ben poti ini na mofo fu na dede sma. Ini den kontren fu hèl na sili ben sori en srefi na fesi den dri krutuman fu na presi . . .; efu den ben leysi strafu gi en fu den ogridu fu en, dan a ben musu nyan pina ini Tartarus. Den Griki ben feni srefi wan linbus (wan presi pe wan sma baka te a dede e go libi fu wakti a kon fu Krestes), na tanpresi fu pikin di ben dede ini den yongu yari èn wan vagevuur pe wan sortu lekti strafu ben soyfri den sili”. Leki fa The World Book Encyclopedia e taki, dan den sili di te fu kba ben kon na ini Tartarus „ben nyan têgo pina”.
Na ini Italiya kondre den Etruskis sma di a kulturu fu den ben waka a fesi di fu den Romen sma, ben bribi so srefi tu ini strafu baka dede. Na ini na Dictionaire des Religions tanapu: „Na bigi sorgu di den Etruskis sma ben abi gi den dedewan fu den e fruklari na bribi di den ben abi fu na ondrogron grontapu. Neleki den Babilon, na so den ben si disi leki presi fu skin-ati pe howpu no de gi den manes [den yeye fu den dedewan]. Na wan enkri frulekti gi den ben kan kon fu sun-ofrandi di den baka-pikin fu den ben tyari kon.” Wan tra buku di e gi moro bodoy e fruklari: „Den grebi fu den Etruskis sma e sori sani di e gi groskin èn di ben gi kresten sma tranga fu ferfi prenki fu hèl.”
Den Romen sma ben teki na hèl fu den Etruskis sma san den ben kari Orcus ofu Infernus. So srefi den ben teki den Griki anansitori di e go fu Hades, na kownu fu na ondrogron grontapu abra èn ben kari en Orcus ofu Pluto.
Den dyu nanga den beybri buku ini Hebrew tongo
San wi kan taki fu den dyu bifo den dey fu Yeyses? Na ini na Encyclopaedia Britannica (1970) wi e leysi fu den: „Fu sensi na di fu feyfi yarihondro bifo gewoon teri den dyu ben abi wan krosibey kontakti nanga den Persiya nanga den Griki sma èn alatu ben abi denki fu na libi baka dede di ben go bun fara. Ini a ten fu Krestes den dyu ben kon kisi na bribi taki den sili fu den ogri sma ben sa kisi strafu na ini Gehenna baka te den dede.” Ini na Encyclopaedia Yudaica tanapu so srefi tu: „Ini na Beybri no wan buweysi de fu feni fu na fasi fu denki di kari dyonsrode fu Gehenna.”
Na lasti fruklari disi de tru. Den no abi no wan buweysi ini den beybri buku na ini Hebrew tongo fu wan sili di baka dede e kisi strafu lni wan faya hèl. Na leri disi di e gi yu frede ben bigin baka na Frudu na den fasi fu bribi na ini Babiloniya, èn no na ini beybri . Na leri fu na krestenhèyt fu kisi strafu na ini hèl feni en bigin na den owru Babilon sma. Na katolik prakseri fu wan vagevuur di e meki sma kon bun ben bigin na den Egipti nanga owstusey relisi. Na linbus ben teki abra fu na Griki mitologi (anansitori di e go fu falsi gado). Den Etruskis sma ben abi na gwenti fu begi èn fu tyari ofrandi gi den dedewan.
Ma tapu gron fu sortu fondamenti prakseri den leri disi fu kisi strafu baka dede, aladi wan sma e sabi sani, sdon?
[Futuwortu]
a M’Clintock èn Strongs Cycloppaedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, Deel 4, blz. 165
[Prenki na tapu bladzijde 6]
Koti na liba Styx abra so leki Dante „Inferno” e fruteri fu en
[Sma di abi a reti fu a prenki]
Dover Publications, Inc.