Fu seider te frulusu

„Na kan fu gran frulusu mi sa teki, èn na nen fu Yehovah mi sa kari.” — PSALM 116:13.

1. Sortu singi di de wan popiwan fu ala ten kan abi krakti na tapu yu tamara?

FA YU ben sa feni wan singi di e taki taki yu o abi wan langa, koloku tamara? Fu tru, so wan singi de wan popiwan fu ala ten. Ma yu de na ini wan moro bun posisi leki moro furu sma fu frustan èn warderi na singi disi di wani taki wan sani. Den dyu e kari en Hallel (prèyse). A de fu bigin nanga Psalm 113 te nanga 118, èn a e gi wi tranga fu singi „Halleluyah”, ofu „Prèyse Yah”.

2. Fa na singi disi kobroyki, èn fa a abi fu du nanga seider?

² Den dyu e singi na Hallel na a paskafesa fu den, wan sani di krinkrin e go baka te na a ten di Gado ben abi wan tenpri pe den ben òfer meti. Ini na ten disi dyu sma e singi en na ini den oso fu den na a ten fu na paskafesa èn na nnyan di nen seider. Ma pikinso sma di e singi en na a seider fu den e frustan trutru san Psalm 116:13 wani taki: „Na kan fu gran frulusu mi sa teki, èn na nen fu Yehovah mi sa kari.” Ma fu san-ede frulusu abi fu du nanga Paska, èn a kan taki na frulusu fu yu de na ini na tori?

Na Paska — wan fesa fu frulusu

3. San na den tori di de a baka seider?

³ Tyari kon baka na prakseri taki den Israèl sma ben de srafu na ini Egipti na ondro wan Farao di ben e kwinsi sma. Te fu kba, Yehovah ben wiki Moses kon fu tyari en pipri go na ini fri. Baka di Gado ben tyari neygi plaag kon na tapu Egipti, dan Moses ben bariwroko gi na di fu tin. Yehovah ben sa naki ibri fosi kobore pikin na ini ibri Egipti osofamiri (Exodus 11:1-10). Ma den Israèl sma ben kan feni kibri. Fa? Den ben musu srakti wan pikin skapu, poti na brudu fu en na tapu den doropostu nanga tapusey-postu, èn tan na inisey, ala di den ben e nyan wan nnyan fu meti fu wan pikin skapu, brede sondro srudeki èn bita gruntu. Na a yuruten fu na seider dati Gado ben „psa” sondro fu kiri den fosi kobore pikin fu den. — Exodus 12:1-13.

4, 5. Fa na Paska tyari frulusu kon gi furu sma? (Psalm 106:7 - 10)

⁴ Leki wan piki tapu na di fu tin plaag disi, Farao ben taygi Moses: „Opo, komoto gwe fu na mindri fu mi pipri, yu nanga den tra manpikin fu Israèl èn go, dini Yehovah” (Exodus 12:29-32). Baka di den Hebrew sma nanga „wan bigi moksi konpani” fu sma di ben firi lobi gi den ben hari gwe, dan Farao ben kisi tra prakseri èn ben go a den baka. Gado ben yepi en pipri na a ten dati na wan wondru fasi fu lon psa na Redi Se, pe Farao nanga en legre di ben lon a den baka ben lasi libi. — Exodus 12:38; 14:5-28; Psalm 78:51-53; 136:13-15.

⁵ Moses ben taygi Israèl na a Redi Se: „No frede. Tanapu steyfi èn si na frulusu fu Yehovah, di a sa tyari kon gi unu tide.” Bakaten den ben singi: „Mi tranga nanga mi makti na Yah bika en e dini leki frulusu gi mi. Disi na mi Gado, èn mi sa prèyse en” (Exodus 14:13; 15:2). Iya, na fri di Israèl ben fri, fu na di fu tin plaag èn fu na Redi Se ben wani taki frulusu. Nanga leti na Psalmskrifiman ben kan fruteri fu Yehovah taki a de wan Gado di „e tyari gran frulusu kon na ini na mindri fu grontapu”. —  Psalm 68:6, 20; 74:12-14; 78:12, 13, 22.

6, 7. Fu san-ede den ben poti na Paska, ma fu san-ede na hori fu en e kenki now fu na fosi Paska?

⁶ Den Hebrew sma ben musu hori na Paska leki wan memrefesa fu frulusu di kon. Gado ben taki: „Na dey disi musu dini leki wan sani fu memre yu, èn yu musu hori en leki wan fesa gi Yehovah na ini ala yu kosrakti” (Exodus 12:14). Na ibri paska-nnyan ofu seider na ppa ben musu memre en osofamiri na a frulusu dati. Yehovah ben komanderi: „Te yu manpikin e taygi yu: ’San na diniwroko disi wani taki gi yu?’ dan yu musu taki: ’A de na srakti-ofrandi fu na Paska gi Yehovah, di ben psa den oso fu den manpikin fu Israèl na ini Egipti di a ben naki den Egipti sma nanga na plaag, ma den oso fu wi a ben fri.’” — Exodus 12:25-27.

⁷ Taki den dyu te na a dey fu tide e hori na Paska seider, e sori taki na historiya fu na tori disi de tru. Ma son gwenti di abi fu du nanga dati e kenki fu san Gado ben taki. The Origins of Seder e taki: „Beybri e taki finifini fu na Paska èn na Fesa fu brede sondro srudeki; ma den sani disi di skrifi finifini no e kruderi nanga den bakaten hori fu na fesa. Na moro prenspari sani de taki na beybri gwenti e poti krakti tapu na paska srakti-ofrandi, di na ini bakaten-beybri buku no e teki wan prenspari presi moro.” Wan prenspari reyde de taki den dyu no abi wan tenpri pe den kan tyari ofrandi fu meti.

8. Sortu spesrutu reyde wi abi fu luku na Paskatori?

⁸ Kresten sma fu na bun fu den kan meki wan studi fu ala fesa di Gado ben gi na Israèl fu owruten,a ma seyker pisi fu na Paska e aksi now wi prakseri. Yeyses, wan dyu, ben hori na Paska. Na a lasti okasi di a ben du disi, a ben sori syatu den edeprakseri fu na wan enkri fesa di Gado gi kresten sma — Na Avondmaal fu Masra, fu memre na dede fu Yeyses. Na kresten fesa disi abi fu du nanga na Paska.

Moro leki wan pikin skapu fu na paska

9, 10. Na sortu fasi na pikin skapu fu na paska ben de wan spesrutu ofu aparti srakti-ofrandi?

⁹ Hebrew sma 10:1 e fruteri wi taki ’na Wèti ben de wan skaduw fu den bun sani di o kon’. Na Cycloplaedia of Biblical, Theological and Ecclesiastical Literature, fu M’Clintock èn Strong e taki: „No wan tra skaduw na ini na wèti fu bun sani di o kon na ini na wèti kan strey nanga na fesa fu na Paska.” Spesrutu na pikin skapu fu na paska ben wani taki wan sani di ben go moro fara leki na ceremonie di ben e memre fa Gado ben frulusu den fosi kobore pikin èn baka dati ala Hebrew sma komotu fu Egipti.

¹⁰ Na pikin skapu dati ben de aparti na ini wan lo fasi. Fu eksenpre aparti sma ben pristeri ini na tori fu eygi sondu ofu fowtu furu ofrandi fu meti fu na Wèti fu Moses, èn pisi fu den meti ben bron tapu na altari (Leviticus 4:22-35). Wan pisi fu na meti fu na gemeenschap-ofrandi ben gi na a pristri di ben du dienst ofu na tra pristri (Leviticus 7:11-38). Ma na pikin skapu fu a paska no ben kobroyki na tapu na altari èn wan grupu fu sma ben òfer en, leki fa a gwenti ben de wan osofamiri, di ben de den sma di ben o nyan en. — Exodus 12:4, 8-11.

11. Fa Yehovah ben si na pikin skapu fu na paska, èn na sortu sani a ben sori go? (Numeri 9:13)

¹¹ Yehovah ben si na pikin skapu fu na paska fu so wan hey waarde taki a ben kari en „mi srakti-ofrandi” (Exodus 23:18; 34:25). Koniman ben taki taki ’na paska-ofrandi ben de na ofrandi gi Yehovah di psa ala trawan’. Na pikin skapu sondro degedege ben sori a fesi go na a srakti-ofrandi fu Yeyses. Wi sabi disi bika na apostru Paulus ben kari Yeyses ’wi Paska di srakti’ (1 Korente sma 5:7). Den ben kon sabi Yeyses leki ”na Pikin Skapu fu Gado” nanga „na Pikin Skapu di ben srakti” — Yohanes 1:29; Openbaring 5:12; Tori fu den Apostru 8:32.

Brudu di e frulusu libi

12. Sortu ròl a brudu fu na pikin skapu ben prey ini na fosi Paska?

¹² Na ini na ten dati na ini Egipti na brudu fu na pikin skapu ben de fanowdu fu kisi frulusu. Di Yehovah ben kiri den fosi kobore pikin, a ben psa den oso pe brudu ben de na den doropostu. Boyti fu dati, fu di den Hebrew sma no ben e sari fu na dede fu den fosi kobore pikin fu den, meki den ben de ini na okasi fu hari psa na Redi Se go na ini fri.

13, 14. Fa na brudu fu Yeyses e frulusu libi èn de fanowdu fu kisi frulusu? (Efeysiya sma 1:13)

¹³ Brudu abi so srefi fu du nanga frulusu na ini na ten disi — na brudu fu Yeyses di ben lon. Di na ini 32 G.T. ’na Paska, na fesa fu den dyu ben kon krosibey’, dan Yeyses ben fruteri wan bigi ipi arkiman: „A sma di e nyan mi meti èn e dringi mi brudu, abi têgo libi èn mi sa wiki en fu dede na a kriboy dey, bika mi meti na tru nnyan èn mi brudu na tru dringi” (Yohanes 6:4. 54, 55). Ala en dyu arkiman ben sa abi na Paska di ben musu kon na ini prakseri, èn taki na brudu fu wan pikin skapu ben kobroyki na ini Egipti.

¹⁴ Yeyses na a ten dati no ben taki fu den sînbol di ben kobroyki na a Avondmaal fu Masra. Na nyun fesa dati gi kresten sma ben kon wan yari a baka, so taki srefi en apostru di na ini 32 G.T. ben yere Yeyses e taki, no ben sabi noti fu dati ete. Ma toku Yeyses ben sori taki en brudu ben de prenspari gi têgo frulusu. Paulus ben tyari kon a krin: „Nanga yepi fu en wi abi na frulusu nanga na lusuprèys nanga yepi fu a brudu fu en, iya, na kisi pardon fu wi sondu, akruderi na gudu fu en no-frudini bunfasi” (Efeysiya sma 1:7). Soso nanga pardon tapu na fondamenti fu Yeyses brudu wi kan libi fu têgo.

Sortu frulusu èn pe?

15. Sortu frulusu nanga grani ben kan now gi den Hebrew sma na ini Egipti, èn san no ben sa psa? (1 Korente sma 10:1-5)

¹⁵ Na ini na owru Egipti a ben go soso fu wan frulusu di ben skotu. No wan sma di ben gwe libi Egipti ben fruwakti fu kisi têgo libi, baka di den ben hari gwe. A de tru taki Gado ben poti den Leyfi sma leki pristri gi na nâsi, èn sonwan fu na lo fu Yuda ben tron fu wan pisiten kownu, ma ala den sma disi ben sa dede (Tori fu den Apostru 2:29; Hebrew sma 7:11, 23, 27). Ala di na ’bigi moksi konpani’ di ben gwe libi Egipti no ben abi den grani disi, toku den ben kan howpu makandra nanga den Hebrew sma fu doro na Pramisi Kondre èn nyanbun drape fu wan normaal libi èn fu anbegi Gado. Toku den futuboy fu Yehovah bifo Krestes ben abi wan fondamenti fu howpu taki te a ten doro den ben kan nyanbun fu têgo libi na grontapu, pe na libismafamiri sa libi akruderi na prakseri fu Gado. Disi ben sa de na ini lin nanga Yeyses pramisi na ini Yohanes 6:54.

16. Tapu sortu frulusu Gado dienstknekti na ini owruten ben kan howpu a tapu?

¹⁶ Gado ben kobroyki sonwan fu en futuboy fu owruten fu skrifi wortu di e gi deki-ati taki Gado meki a grontapu fu sma libi a tapu èn fu den opregtiwan ben sa libi fu têgo drape (Psalm 37:9-11; Odo 2:21, 22; Yesaya 45:18). Ma fa tru anbegiman ben sa kisi so wan frulusu efu den ben dede? Fu di Gado e tyari den kon na libi baka na grontapu. Yob fu eksenpre ben tyari na howpu kon na fesi taki Gado ben sa memre en èn ben sa kari en kon baka na libi (Yob 14:13-15; Danièl 12:13). A de krin taki wán sortu fu frulusu de fu kisi têgo libi na grontapu. — Mateyus 11:11.

17. Sortu tra frulusu son sma kan kisi, so leki fa a beybri e sori?

¹⁷ Beybri e taki so srefi fu frulusu fu kisi libi na ini heymel, pe Yeyses Krestes ben go, baka di a ben opo baka. „A de na a reti-anu fu Gado, bika a ben go na heymel, èn engel nanga makti nanga krakti ben poti na en ondro” (1 Petrus 3:18, 22; Efeysiya sma 1:20-22; Hebrew sma 9:24). Ma Yeyses no ben sa de na wan enkri libisma di den ben teki go na ini heymel. Gado ben teki na bosroyti taki a sa teki fu grontapu so srefi wan pikin nomru fu tra sma. Yeyses ben fruteri en apostru: „Na ini na oso fu mi Tta furu presi de. . . . Mi e go fu sreka wan presi gi unu. Èn te mi go èn sreka wan presi gi unu, dan mi e kon baka èn sa teki unu na mi na oso, so taki unu tu mag de pe mi de.” — Yohanes 14:2, 3.

18. Sortu reyde wi abi now fu poti wi prakseri na tapu frulusu fu kisi libi na heymel?

¹⁸ Frulusu fu kisi heymel libi ini wánfasi nanga Yeyses de seyker wan moro gran frulusu leki na frulusu di skotu èn di ben abi fu du nanga na fosi Paska (2 Timoteyus 2:10). A ben de na a neti fu na kriboy seider ofu paska-nnyan di ben abi krakti, taki Yeyses ben poti na nyun fesa gi en bakaman, wan fesa di ben poti prakseri na tapu na frulusu fu kisi heymel libi. A ben taygi den apostru: „Tan du disi fu memre mi” (Lukas 22:19). Bifo wi go luku now fa kresten sma musu hori na fesa disi, meki wi luku na afersi fu oten wi musu du en.

Wan „fasti ten”

19. Fu san-ede a de wan logika sani taki Paska abi fu du nanga na Avondmaal fu Masra?

¹⁹ Yeyses ben taki: „Mi angri srefisrefi fu nyan na Paska disi nanga unu bifo mi nyan pina” (Lukas 22:15). Baka dati a ben fruteri syatu san ben de na Avondmaal fu Masra, di en futuboy ben musu hori fu memre a dede fu en (Lukas 22:19, 20). Na Paska ben hori wán tron wan yari. Fu dati-ede meki a de reydelek taki na Avondmaal fu Masra e hori ala yari. Oten? Na wan logika sani taki a musu de na ini na mofoyari na a ten fu na Paska. Dati ben sa wani taki tapu 14 Nisan (akruderi na dyu kalender) èn no ala ten tapu wan freyda fu di dati ben de a dey fu a wiki pe Yeyses ben dede a tapu.

20. Fu san-ede Yehovah Kotoygi abi belangstelling gi 14 Nisan?

²⁰ Paulus ben musu abi na datum 14 Nisan fu dati-ede na prakseri di a ben skrifi: „So furu tron leki unu e nyan na brede disi èn e dringi na kan disi unu e tan meki na dede fu Masra bekènti, te leki a kon” (1 Korente sma 11:26). Ini den tu yarihondro di ben kon a baka, dan furu kresten ben hori tranga na 14 Nisan èn sma ben sabi den leki quartodecimanen, san komoto fu na Latentongo di e kobroyki en gi „na di fu tinafo”. M’Clintock èn Strong e taki: „Den kerki fu Pikin-Asiya ben hori na fesa fu na dede fu Masra tapu na dey di ben kruderi nanga na di fu tinafo dey fu Nisan, na dey di, leki fa na denki fu na heri Kerki fu owruten de, na dede [fu Yeyses] na wan postu ben feni presi.” Na ini a ten disi Yehovah Kotoygi e hori na Avondmaal fu Masra ala yari tapu na datum di e kruderi nanga 14 Nisan. Ma son sma ben taki, taki disi kan kenki pikinso fu na datum di den dyu e hori den Paska. Fu san-ede dati de so?

21. Oten na pikin skapu fu na paska ben musu òfer, ma san dyu sma e du na ini na ten disi?

²¹ Na Hebrew dey ben bigin nanga te sondongo (wan sani fu siksi yuru) go te na a tra sondongo. Gado ben komanderi taki na Pikin skapu fu na paska ben musu srakti tapu 14 Nisan „a mindri den tu neti” (Exodus 12:6). Oten dati ben sa de? Nyun ten dyu e hori na a denki fu den rabbi taki na pikin skapu ben musu srakti na a kba fu na di fu tinafo Nisan, a mindri a ten te na son ben bigin dongo (wan sani fu dri yuru) nanga na trutru dongo fu na son. Disi e meki taki den e hori na seider fu den baka te son dongo, te 15 Nisan bigin. — Markus 1:32.

22. San na wan reyde fu san-ede na datum fu na Memrefesa kan kenki fu na datum pe den dyu e hori den Paska? (Markus 14:17; Yohanes 13:30)

²² Ma wi abi wan bun reyde fu frustan den wortu tra fasi. Deuteronomium 16:6 ben fruteri den Israèl sma krin fu „srakti na paska-ofrandi, na neti, te son e dongo” (dyu Tanakh-vertaling). Disi e sori taki a „mindri den tu neti” abi fu du nanga a pisiten te a e bigin dungru, fu na ten te son e dongo (pe 14 Nisan e bigin) te na a trutru dungru. Den owru Karayit dyub ben frustan en so, neleki den Samariya smac te na wi ten. Taki wi e teki taki den srakti èn nyan na pikin skapu fu na paska „na en fasti ten” tapu 14 Nisan èn no tapu 15 Nisan, de wán reyde fu san-ede wi Memrefesa e kenki sontron fu na dyu datum. — Numeri 9:2-5.

23. Fu san-ede den e poti mun a tapu gi a dyu kalender, èn fa disiten dyu e du disi?

²³ Wan tra reyde fu san-ede a datum fu wi kan kenki fu di fu den dyu de taki den e kobroyki wan kalender di seti kba a fesi akruderi wan sistema di ben meki nyun na ini na di fu fo yarihondro. Nanga disi den kan bepaal tintin yari ofu yarihondro a fesi datum gi 1 Nisan ofu gi fesa. Boyti fu dati, na owru munkalender ben fanowdu wawan tron wan di fu tinadri mun fu waka na srefi baka nanga den pisiten fu na yari. Na disiten dyu kalender e poti tapu fasti penti so wan mun na tapu; ini wan cyclus fu 19 yari disi e psa na a di fu 3, 6, 8, 11, 14, 17 nanga 19 yari.

24, 25. (a) Fa na ini na ten fu Yeyses den ben bepaal den mun, èn na fanowdu fu wan ekstra mun ben poti? (b) Fa Yehovah Kotoygi e du kisi na datum fu na Avondmaal fu Masra?

²⁴ Ma Emil Schürer e taki, taki ’ini na ten fu Yeyses [den dyu] no ben abi nowan fasti kalender ete, ma tapu na gron fu soyfri ondrofeni ini na luku fu sani den ben meki ibri mun bigin te na nyun mun sori en fesi, èn so srefi tapu a gron fu luku sani’ ben poti wan mun a tapu te disi ben de fanowdu. „Efu . . . na a kba fu na yari den ben si taki na Paska ben sa de bifo na lente-equinox [na wan sani fu 21 maart], dan a bosroyti ben teki taki bifo Nisan wan mun ben musu poti a tapu” (The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, deel 1). Na ekstra mun e kon na a fasi disi tapu wan natuurlijk fasi èn no ben e poti oten den ben wani.

²⁵ Na Tiriskin fu Yehovah Kotoygi e poti na datum fu na Avondmaal fu Masra ini akruderi nanga na owru fasi. Na dey fu 1 Nisan den e bepaal leki na dey fu na nyun mun di e fadon moro krosibey fu na mofoyari-equinox, di kande seyker de fu si na ini Yerusalen te son e dongo. Fu teri tinafo dey moro fara e tyari wi wan sma kon tapu 14 Nisan, san leki fa a gwenti de e kruderi nanga na dey fu furu mun. (Luku Na Waktitoren fu 1 april 1979, blz. 31, 32. Bakratongo). Tapu a gron fu a beybri fasi disi Yehovah Kotoygi na a heri grontapu e kisi fu sabi taki na Memrefesa e feni presi a yari disi tapu 10 april baka te sondongo.

26. Sortu tra pisi fu na Avondmaal fu Masra warti na prakseri fu wi?

²⁶ A datum disi e kruderi nanga 14 Nisan, na dey di Yeyses ben hori a lasti Paska di ben abi krakti. Ma na hori fu na Memrefesa e poti prakseri tapu frulusu di de moro hey leki di na dyu seider e memre sma. Wi alamala musu frustan san e psa na a yuruten fu na Avondmaal fu Masra, san a wani taki èn fa a frulusu fu wi abi fu du nanga dati.

[Foetoewortoe]

San yu ben sa piki?

◻ Fu san-ede nanga leti na Paska abi fu du nanga na frulusu?

◻ Fa Yeyses srakti-ofrandi kan du moro leki na pikin skapu fu na Paska?

◻ Sortu frulusu e kon nanga yepi fu Yeyses?

◻ Fa Yehovah Kotoygi e feni na yoysti ten fu na Avondmaal fu Masra?