Kweki a njoen sma di joe moesoe de ini a trowlibi
„Oenoe moesoe meki kon tron njoen ini a krakti di e meki oen froestan wroko èn oenoe moesoe weri a njoen sma.” — EFEISESMA 4:23, 24.
1. Foe san ede trow a no wan afersi di wi moesoe teki lekti?
TROW na wan foe den moro serjoesoe stap di wan sma e teki ini en libi, foe dati ede noiti no teki en leki wan afersi di no de serjoesoe. Foe san ede? Bikasi a e aksi taki joe e doe wan pramisi foe joe libi langa, na wan tra sma. A wani taki foe de joe heri libi nanga a sma dati. Wan lepi kroetoe de fanowdoe efoe a pramisi dati wani de wan koni sani. A e aksi so srefi wan positief krakti ’di e meki joe froestan wroko èn na so fasi a e meki a njoen sma di joe moesoe de gro’. — Efeisesma 4:23, 24; teki gersi Genesis 24:10-58; Mateus 19:5, 6.
2, 3. (a) San de fanowdoe foe kan soekoe wan trowpatna na wan koni fasi? (b) San de alamala ini a trowlibi?
2 Boen reide de foe no feti go trow èn foe no meki taki a krakti lostoe foe a skin hari joe esi-esi go na ini. Ten de fanowdoe foe gro kon kisi den eigifasi nanga maniri foe wan bigisma. Nanga a ten so srefi ondrofeni èn koni e kon di kan dini leki wan fondamenti foe wan joisti kroetoe. Dan, te wi sa teki wan trowpatna di fiti na wi, disi sa meki taki sani go foeroetron moro boen. Wan Spanjoro odo ben taki en krin: „Moro betre joe waka joe wawan sondro foe trow, leki joe abi wan takroe trowlibi.” — Odo 21:9; Preikiman 5:2.
3 A teki foe a reti trowpatna de, leki fa a sori, a fondamenti foe wan boen trowlibi. Foe doe dati wan kresten moesoe gebroiki èn waka na baka bijbel markitiki, a no sa meki sani tjari en di e hari soso na skin fasi èn di no de joisti firi nanga prisiri dren foe lobi. Trow de moro srefisrefi leki a kon na wan foe toe skin. A de a kon na wan foe toe sma, toe famiri nanga toe background foe skoro, kande toe koeltoeroe nanga toe tongo. A tjari kon na wan foe toe sma na ini wan trowlibi seiker wani taki a gebroiki foe toe fasi foe taki; nanga a krakti foe taki wi e broko noso e bow sani. Foe ala den sani disi, wi e si so srefi a koni foe den wortoe foe Paulus rai foe ’trow soso ini Masra’, dati wani taki nanga wan kompe bribiman. — 1 Korentesma 7:39, Genesis 24:1-4; Odo 12:18; 16:24.
Kakafoetoe gi den stress foe a trowlibi
4. Foe san ede kekesekese nanga span e opo kon sontron ini a trowlibi?
4 Srefi nanga wan boen fondamenti, joe sa abi ten te kesekese, kwinsi nanga span sa de. Disi na normaal sani gi ibriwan sma, efoe a trow noso no trow. Problema na ekonomia nanga gesontoe sei kan de reide foe stress (situwâsi foe bigi span na skin fasi èn na jeje fasi) ini ibriwan matifasi. Kenki na ini a fasi fa wan sma e firi e meki taki srefi ini a moro boen trowlibi eigifasi foe sma kan boksoe nanga makandra. Wan tra sani de taki no wan sma abi volmaakti kontrole tapoe en tongo, so leki fa Jakobus ben taki: „Wi alamala e meki sani foeroetron. Efoe wan sma no e misi nanga wortoe, dan disi na wan volmaakti man, di man foe dwengi en heri skin . . . . A tongo na wan pikin memre èn tokoe a e djaf kefarlek. Loekoe! O pikin wan faja kan de foe meki wan bigi boesi e bron!” — Jakobus 3:2, 5.
5, 6. (a) San de fanowdoe te a kon so taki sma no froestan makandra? (b) San kan de fanowdoe foe wi doe, foe meki wan broko kon boen baka?
5 Te kwinsi e kon na ini a trowlibi, dan fa wi kan abi kontrole tapoe a situwâsi disi? Fa wi kan sorgoe taki a froestan di wi no froestan makandra no kon tron wan trobi èn wan trobi no kon tron wan matifasi di broko? Disi na pe a krakti di e meki joe froestan wroko, e kon ini a tori. A jeje disi di e boeweigi sma ati kan de boen noso kroektoe, a kan bow sma èn a kan meki sma lobi jeje sani noso e meki sma lagi densrefi, foe di den skin firi e tiri den. Efoe a e bow sma, a sma sa handri foe meki san broko kon boen baka, foe hori en (a man noso oema) trowlibi na a joisti pasi. Joe hari nanga joe troesoe no moesoe tjari wan kaba na wan trowlibi. Sani di e troeboe sma firi kan poeroe na pasi, èn a sori foe respeki gi makandra èn a froestan foe makandra kan kon boen baka efoe sma e gebroiki bijbel rai. — Romesma 14:19; Efeisesma 4:23, 26, 27.
6 Ini den situwâsi disi den wortoe foe Paulus fiti srefisrefi: „Weri gi joesrefi den safoe firi foe sari-atifasi, boen-atifasi, sakafasi foe jeje, safri-atifasi nanga langa pasensi leki sma di Gado ben teki poeroe na den trawan mindri, leki sma di santa èn di a lobi. Tan froedrage makandra èn gi makandra pardon na wan fri fasi te a wan abi wan reide foe kragi. So leki Jehovah gi joe pardon na wan fri fasi, so srefi oenoe moesoe doe toe. Ma weri gi joesrefi na ala den sani disi lobi, foe di a de wan volmaakti banti foe wanfasi. — Kolosesma 3:12-14.
7. Sortoe problema sonwan kan abi ini a trowlibi foe den?
7 A tekst dati de makriki foe leisi, ma ondro a kwinsi foe a libi foe a njoen modo ten, a no de ala ten so makriki foe doe dati. San ben sa kan de a fondamenti problema? Sontron, sondro foe kan si dati, wan kresten kan waka na baka toe difrenti sortoe foe gronprakseri. Ini a Kownoekondrezaal, a de na mindri brada nanga sisa, èn a e handri nanga switifasi èn e hori trawan na prakseri. Dan, te a doro na oso baka, ini na aladei oso libi, dan a kan taki a e frigiti en jeje matifasi. Drape a de soso trowmasra nanga wefi, „man” nanga „oema”. Èn ondro stress a man (noso oema) te foe kaba kande e taki sani di no switi di a no ben sa gebroiki noiti ini a Kownoekondrezaal. San pasa? Foe wan momenti, a kresten fasi foe en lasi gowe. A dienstknekti foe Gado ben frigiti taki a man (noso oema) de wan kresten brada (noso sisa) ete na oso. A krakti di e meki a froestan wroko kon kroektoe na presi foe boen. — Jakobus 1:22-25.
8. San kan de a bakapisi te a krakti di e meki a froestan wroko, no boen?
8 San na a bakapisi? A trowmasra kan stop so srefi foe ’tan libi na en trowoema akroederi sabi’, e gi en grani leki wan moro swaki patoe, na oemasma fasi’. A kan taki a wefi no e respeki en trowmasra moro langa; a „tiri èn sakafasi jeje” foe en lasi gowe. A krakti di e meki a froestan wroko kon de skinfasi na presi foe jejefasi. Wan „skin firi foe a froestan” teki abra. So boen, san wi kan doe foe meki a krakti dati, di e boeweigi wi ati, tan jejefasi èn boen. Wi moesoe meki a jejefasi foe wi kon tranga. — 1 Petrus 3:1-4, 7; Kolosesma 2:18.
Tranga a krakti
9. San na den sani ini wi aladei libi di wi moesoe loekoe efoe wi wani den?
9 A krakti di e meki wi froestan wroko na a jeje firi di e kon na ini a tori te wi moesoe teki bosroiti èn loekoe san na den sani di wi wani. A libi e presenteri wan doronomo ipi foe okasi foe teki san wi wani — boen noso ogri, soekoe en eigi boen nomo noso no soekoe en eigi boen nomo, akroederi krinlibi noso no akroederi krinlibi. San sa jepi wi foe teki joisti bosroiti. A krakti di e meki wi froestan wroko efoe a poti krinkrin na tapoe a doe foe a wani foe Gado. A psalmsingiman ben begi: „Leri mi, o Jehovah, ini a pasi foe den gebod foe joe, so taki mi kan hori en te na a kaba.” — Psalm 119:33; Esekièl 18:31; Romesma 12:2.
10. Fa wi kan tranga, na wan positief fasi, a krakti di e meki wi froestan wroko?
10 Wan tranga matifasi nanga Jehovah sa jepi wi foe plisi en èn foe drai baka gi san takroe, nanga na ini toe a no de getrow ini a trowlibi. Israèl ben kisi a deki-ati foe doe san boen èn reti ini den ai foe Jehovah a Gado foe [den]. Ma Gado ben gi a rai toe: „O oenoe di lobi Jehovah, no wani si san de takroe na ai.” Nanga a di foe seibi gebod foe den tin komando na prakseri: „Joe no moesoe doe soetadoe”, den no ben moesoe wani si soetadoe na ai. A komando dati ben e sori a serjoesoe prakseri foe Gado foe getrowfasi ini a trowlibi. — Deuteronomium 12:28; Psalm 97:10; Exodus 20:14; Leviticus 20:10.
11. Fa moro fara wi kan tranga a krakti di e meki wi froestan wroko?
11 Fa moro wi kan tranga a krakti di e meki a froestan wroko? Te wi e warderi jeje aktiviteit èn markitiki. Dati wani taki wi moesoe satisferi a fanowdoe foe studeri Gado Wortoe doronomo èn wi moesoe leri foe abi prisiri ini den prakseri nanga rai foe Jehovah. Den firi foe wi ati moesoe de leki di foe a psalmsingiman: „Mi soekoe joe nanga mi heri ati. No meki mi drai libi den gebod foe joe. Mi kibri joe wortoe ini mi ati, foe mi no doe sondoe na joe. Leri mi, o Jehovah, a pasi foe den gebod foe joe, foe mi kan hori en te na a kaba. Gi mi froestan, foe mi kan hori joe wet èn foe mi kan hori en nanga mi heri ati.” — Psalm 119:10, 11, 33, 34.
12. Sortoe toe sani kan jepi wi foe sori a denki foe Krestes.
12 A sortoe foe warderi disi gi Jehovah regtfardiki gronprakseri wi man tan hori den go doro no soso nanga jepi foe a studeri foe a bijbel ma so srefi foe di wi e teki doronomo prati na den kresten konmakandra èn foe di makandra wi e doe a kresten diniwroko. Den toe makti sani disi di abi krakti tapoe sma kan tranga a krakti di e meki wi froestan wroko doronomo so taki alaten wi kan teki bosroiti pe wi no e soekoe wini gi wisrefi nomo èn di e sori a denki foe Krestes. — Romesma 15:5; 1 Korentesma 2:16.
13. (a) Foe san ede begi na wan toemoesi warti sani ini a gi tranga na a krakti di e meki wi froestan wroko? (b) Sortoe eksempel Jesus gi ini a tori disi?
13 Wan tra sani, na san Paulus e poti krakti na tapoe ini en brifi gi den Efeisesma: „Nanga ibri sortoe foe begi èn tranga begi . . . tan begi na ibri okasi ini jeje” (Efeisesma 6:18). A de fanowdoe foe man nanga oema begi makandra. Foeroetron den begi disi e opo na ati èn e meki den sma taki fri nanga makandra san kan meki ibri sani di broko kon boen baka. Ini ten te den e proeberi wi èn ten foe tesi, wi moesoe go na Gado ini begi, foe aksi foe kisi jepi, foe tranga na jeje fasi foe doe san de ini akroederi nanga a denki foe Krestes. Srefi na volmaakti Jesus ben drai go na en Tata ini begi na foeroe okasi, foe aksi foe kisi tranga. Den begi foe en ben de opregti èn krakti srefisrefi. So srefi toe ini a ten disi, ini ten foe tesi, wi kan kisi tranga foe teki a joisti bosroiti foe di wi e kari Jehovah foe jepi wi foe kakafoetoe gi a lostoe foe gi jesi na den skin firi èn broko wan trowpramisi. — Psalm 119:101, 102.
Eksempel foe fasi foe tjari wisrefi di de kontrari makandra
14, 15. (a) Fa Josef ben doe di a ben kisi tesi? (b) San ben jepi Josef foe kakafoetoe gi tesi?
14 Fa wi kan kakafoetoe gi tesi? Ini a tori disi wi abi wan krin difrenti na mindri den pasi di Josef nanga David ben waka. Di na wefi foe Potifar ala joeroe ben e proeberi foe kori Josef, di ben moi, èn so leki fa a sori ben de en wawan sondro foe trow na a ten dati, dan te foe kaba a ben gi en piki foe di a ben taki: „No wan sma djaso ini na oso bigi moro leki mi, èn [joe trowmasra] no tapoe mi foe no wan enkri sani boiti joe, foe di joe na en wefi. So boen fa mi ben kan doe a bigi ogri disi èn foetroe sondoe na Gado?” — Genesis 39:6-9.
15 San ben jepi Josef foe teki a joisti pasi di a ben sa de so makriki foe fadon? A ben abi wan tranga krakti di ben meki en froestan wroko. En matifasi nanga Jehovah ben de wan troetroe serjoesoe sani gi en èn fa a hoeroedoe foe en nanga na oema disi di ben sori tranga lobi gi en, a no de foe taki, ben sa de wan sondoe no wawan na a trowmasra foe en ma moro prenspari na Gado. — Genesis 39:12.
16. Fa David ben doe di a ben kisi wan tesi?
16 Kontrari foe dati, dan san ben pasa nanga David? En ben de wan trow man, nanga difrenti wefi, so leki a wet ben gi pasi foe dati. Wan neti a ben si komopo foe en kownoe-oso taki wan oema ben e wasi. A ben de a moi Batseiba, a trow-oema foe Uria. A ben de krin taki David ben moesoe loekoe san a ben wani foe doe — foe go doro foe loekoe ala di lostoe ben e opo kon na ini en ati noso foe drai baka èn wai a tesi poti na wan sei. San a ben bosroiti foe doe? A ben meki den tjari na oema kon na en kownoe-oso, èn a ben doe soetadoe nanga en. Srefi moro ogri, a ben go doro èn ben meki taki a trowmasra foe na oema dede. — 2 Samuèl 11:2-4, 12-27.
17. San wi kan kon froestan foe David en jeje situwâsi?
17 San ben de a problema foe David? Ini a bekènti di a ben bekènti en sondoe, ini Psalm 51, na wan fasi di ben sori berow, wi kan kon froestan wan toe sani. A ben taki: „Meki ini mi wan soifri ati, o Gado, èn poti wan njoen jeje na ini mi, wan stanfaste wan”. A de krin taki na a okasi foe a tesi foe en, a no ben abi wan soifri èn stanfaste jeje. Kande a ben e misi foe leisi a wet foe Jehovah, èn leki bakapisi, a jeje fasi foe en ben kon swaki. Noso a ben gi pasi foe a posisi foe en nanga en makti leki kownoe pori a denki foe en so taki a ben fadon ini katibo na tranga lostoe. A no de foe taki, dati a krakti di ben meki en froestan wroko na a ten dati, ben abi na ini a soekoe foe wini gi ensrefi nomo èn sondoefasi. So boen, a ben kon si a fanowdoe foe en foe abi „wan njoen jeje, wan stanfaste wan”. — Psalm 51:10; Deuteronomium 17:18-20.
18. Sortoe rai Jesus ben gi ini a tori foe soetadoe?
18 Wan toe kresten trowlibi ben kon pori foe di wan noso ala toe foe den patna gi densrefi pasi foe fadon ini wan situwâsi foe jeje swaki fasi a srefi leki kownoe David. Na eksempel foe en moesoe warskow wi gi a doronomo loekoe go na wan tra oema, noso man, nanga sekslostoe, bika soetadoe kan de te foe kaba a bakapisi foe dati. Jesus ben sori taki a froestan san na den firi foe libisma ini a tori disi, bika a ben taki: „Oenoe jere taki den ben taki, ’Joe no moesoe doe soetadoe’. Ma mi e taigi oenoe taki ibriwan sma di e tan loekoe wan oema foe abi tranga lostoe gi en, a doe soetadoe nanga en kaba na ini en ati.” Ini so wan tori, a krakti di e meki en froestan wroko na soekoe wini gi ensrefi nomo èn skin fasi, no jejefasi. San, kresten kan doe dan foe tan farawe foe soetadoe èn foe hori a trowlibi foe den kolokoe èn abi satisfaksi? — Mateus 5:27, 28.
Tranga na trow banti
19. Fa wan trowlibi kan meki kon tranga?
19 Kownoe Salomo ben skrifi: „Efoe wan sma ben kan basi wan sma di de en wawan, dan toe makandra ben sa man kakafoetoe gi en. Èn wan dri dobroe titei sma no kan hari koti esi-esi na toe.” Foetroe, toe sma ini wan trowlibi, di de ini wanfasi, kan kakafoetoe moro boen makandra te sani miti den, leki te den de wan sma nomo. Ma efoe a banti foe den de leki wan dri dobroe titei foe di den abi Gado na ini, dan a trowlibi sa de boen steifi. Èn fa Gado kan de ini wan trowlibi? Efoe a trowpaar e gebroiki den gronprakseri èn rai foe en gi a trowlibi. — Preikiman 4:12.
20. Sortoe bijbel rai kan jepi wan trowmasra?
20 Foetroe, efoe wan trowmasra e gebroiki a rai foe a tekst di e kon now, en trowlibi sa abi wan moro boen gron foe kan abi boen bakapisi:
„Oenoe trowmasra, tan libi na den akroederi sabi, foe di oenoe e gi den grani leki na wan moro swaki patoe, na oema fasi, foe di oenoe de so srefi erfgenaam nanga den foe a no froedini boen foe a libi, so taki den begi foe oenoe no e ondrofeni hendri. — 1 Petrus 3:7.
„Oenoe trowmasra, tan lobi oen wefi, neleki fa na Krestes ben lobi a gemeente toe èn a ben gi ensrefi abra gi en. Na so fasi den trowmasra abi a plekti foe lobi den wefi foe den, leki den eigi skin srefi. A sma di lobi en wefi, lobi ensrefi. — Efeisesma 5:25, 28.
„En [masra] e opo tanapoe èn a e prèise en. Foeroe oema-pikin de di e sori taki den de koni, ma joe — joe e pasa den alamala.” — Odo 31:28, 29.
„A de so taki wan man kan waka na tapoe krofaja di leti sondro foe a bron en foetoe? So srefi ibriwan sma di abi afersi nanga a wefi foe a sma na en sei, no wan sma di sa fasi en sa tan sondro foe kisi strafoe. Ibriwan sma di e doe soetadoe . . . e tjari en eigi sili go pori. — Odo 6:28, 29, 32.
21. Sortoe bijbel rai kan jepi wan oema?
21 Efoe wan oema nanga ala serjoesoe fasi e gebroiki den bijbel gronprakseri di e kon now, a sa jepi meki en trowlibi sa tan doronomo:
„Oenoe oema, tan saka oensrefi na ondro oen eigi trowmasra, so dati, efoe sonwan no e gi jesi na a wortoe, oenoe kan wini den sondro wan wortoe nanga jepi foe a libi nanga waka foe den oema foe den, bika foe di den de ai kotoigi foe joe boen libi nanga waka makandra nanga dipi respeki [èn foe joe] tiri èn safri-ati jeje.” — 1 Petrus 3:1-4.
„Meki a trowmasra gi na oema foe en san na foe en [seks]; ma meki na oema toe doe a srefi gi en trowmasra. A no moesoe de taki oenoe no wani foe gi oensrefi, boiti te ala toe feni en boen foe wan pisiten.” — 1 Korentesma 7:3-5.
22. (a) Sortoe tra sani kan abi boen krakti na tapoe a trowlibi? (b) Fa Jehovah e si broko-trow?
22 Bijbel e sori toe taki lobi, switifasi, sari-atifasi, pasensi, froestan oensrefi, gi deki-ati èn prèise de tra fanowdoe sani foe a diri moi ston foe a trowlibi. Wan trowlibi sondro den sani disi, de leki wan prani di no e kisi son nanga watra — wawantron nomo a e gi wan bromki. So boen meki a krakti di e meki wi froestan wroko gi wi tranga foe gi makandra deki-ati èn kowroe-ati ini wi trowlibi. Prakseri taki Jehovah ’no wani si broko-trow na ai’. Efoe wi e sori kresten lobi, dan presi no sa de gi soetadoe nanga a broko foe a trowlibi. Foe san ede? „Bikasi lobi no e fadon noiti.” — Maleaki 2:16; 1 Korentesma 13:4-8; Efeisesma 5:3-5.
Joe kan froeklari disi?
◻ San de a fondamenti foe kan abi wan kolokoe trowlibi?
◻ Fa a krakti di e meki wi froestan wroko kan abi makti tapoe a trowlibi?
◻ San wi kan doe foe tranga a krakti di e meki wi froestan wroko?
◻ Fa Josef nanga David ben handri difrenti foe makandra, di den ben kisi tesi?
◻ Sortoe bijbel rai sa jepi trowmasra nanga trowoema foe tranga a banti?
[Prenki na tapoe bladzijde 26]
Wi abi sontron wan dobroe fasi foe tjari wisrefi? — switifasi na poebliki èn grofoe na oso?