Bijbel — Wan boekoe di de foe sma kan froestan en
SON sma e bribi taki bijbel na Gado Wortoe, di e taki sani krin, èn di sma moesoe waka na en baka leki fa a skrifi. Gi trawan, „a boskopoe foe bijbel de moro dangra srefisrefi”. Na so a komte foe bribi nanga theologie di abi 12 memre na ini, e taki gi a moro bigi protestant kerki foe Kanada. Kerki tiriman Clifford Elliott foe na United Church, abi a firi taki gi son sma „bijbel e tron wan sani di de frafra, di no de persoonlijk èn di no wani taki foeroe”.
Den fasi dati foe denki e meki aksi kon di abi foe doe nanga a tori di e taki dja, èn di moesoe kisi wan piki. Na mindri den aksi disi joe abi prenspari aksi, leki: Foe san ede bijbel ben skrifi? A broeja toemoesi èn a de toemoesi moeilek foe sma kan froestan en? Ala sma kan froestan en? Sortoe jepi de fanowdoe foe wan sma kan froestan san den Boekoe foe bijbel wani taki? Èn foe san ede wan soifri sabi foe bijbel de prenspari ini den broeja ten disi?
Foe san ede bijbel ben skrifi?
Ala ten wan studie foe a Wortoe foe Gado ben de a fosi sani di sma ben moesoe doe di ben wani meki Jehovah, a Moro Hei Gado, feni den boen. Kownoe, priester, papa nanga mama, mansma, oemasma, pikin-nengre — goedoewan nanga pôtiwan toe — ben kisi leri taki den moesoe poeroe ten foe den aladei afersi foe a libi, foe poti prakseri serjoesoe na tapoe a skrifi Wortoe foe Gado, na ondro begi. — Deuteronomium 6:6, 7; 17:18-20; 31:9-12; Nehemia 8:8; Psalm 1:1, 2; 119:7-11, 72, 98-100, 104, 142; Odo 3:13-18.
Foe eksempre, Josua ben kisi foe jere: „Sorgoe taki ala ten joe e leisi a boekoe foe a Wet te joe e anbegi. Studeri en dei nanga neti, èn sorgoe taki joe e gi jesi na ala sani di skrifi na ini. Dan a sa go boen nanga joe èn joe sa abi boen bakapisi” (Josua 1:8, Today’s English Version). Te sma ben o studeri a Wet foe Gado na so wan finifini fasi èn ben sa poti en ini den libi, dan dati ben sa abi boen bakapisi èn a ben sa tjari kolokoe kon. Jehovah ben abi na prakseri taki „ala sortoe libisma” no wawan ben sa froestan en Wortoe, bijbel, ma taki den ben sa gi jesi na en toe, nanga a froewakti foe kisi a presenti foe libi. — 1 Timoteus 2:3, 4; Johanes 17:3.
Bijbel moeilek toemoesi foe sma kan froestan en?
Fosi Jesus ben go na hemel, a ben taki krin dati a ben wani taki wan bigi bijbel leri programa ben moesoe go doro na heri grontapoe (Tori foe den Apostel 1:8). A ben sabi taki bijbel ben de foe sma kan froestan en. Baka di a ben tjari kon na krin taki Jehovah ben gi en ala makti na hemel èn na grontapoe, a ben taki a krin komando: „Go foe dati ede èn meki disipel [noso, sma di e kisi leri] foe sma foe ala nâsi, dopoe den ini a nen foe a Tata èn foe a Manpikin èn foe a santa jeje, èn leri den foe ondrow ala sani di mi ben komanderi oenoe.” — Mateus 28:19, 20.
Fosi den njoen disipel ben teki dopoe, den ben moesoe leri sani foe Jehovah, foe en Manpikin, èn foe a fasi fa a santa jeje e wroko. Moro fara, den ben moesoe kisi leri ini a wet foe a kresten seti foe sani (1 Korentesma 9:21; Galasiasma 6:2). Sma di ben warti dati èn di ben wani a bakapisi disi, ben moesoe bribi fosi taki bijbel ben kon foe Jehovah èn na a di foe toe presi, taki a ben de foe sma kan froestan en. — Mateus 10:11-13.
San de fanowdoe foe joe kan froestan bijbel? A Manpikin foe Gado ben doe spesroetoe moeiti foe tjari den Boekoe foe bijbel kon na krin. A ben sabi taki den Santa Skrifitori troe èn taki den abi a wani foe Jehovah na ini leki fa a ben taki en (Johanes 17:17). Jesus Krestes ben taki foe a wroko di a ben kisi foe doe: „Mi ben gebore èn ben kon na grontapoe foe a wanenkri reide disi, foe taki foe a waarheid. A sma di de foe a waarheid, e arki mi” (Johanes 18:37, TEV; Lukas 4:43). Jesus no ben tapoe ensrefi foe gi leri na denwan di ben abi ati nanga froestan di ben wani teki san Jesus ben taki. Na Lukas 24:45 den e taigi wi: „Ne a [Jesus Krestes] opo a denki foe den dorodoro, so taki den ben man froestan san den Boekoe foe bijbel wani taki.”
Ini Jesus en diniwroko, a ben teki sani taki foe a skrifi Wortoe na wan frifasi, foe di a ben tjari den tekst ini „a wet foe Moses èn ini den Profeiti nanga den Psalm” kon na krin èn ben sori go na den tapoe (Lukas 24:27, 44). A froestan di Jesus ben froestan sani krin èn a man di a ben man foe gi leri, ben boeweigi denwan srefisrefi, di ben jere san a ben tjari kon na krin foe den Boekoe foe bijbel (Mateus 7:28, 29; Markus 1:22; Lukas 4:32; 24:32). Gi Jesus, den Boekoe foe bijbel ben de sani di ben de makriki foe froestan.
Bijbel nanga den bakaman foe Jesus
Na apostel Paulus, di ben de wan sma di ben waka baka Jesus Krestes, ben si a fanowdoe foe leri trawan san den Boekoe foe bijbel e taki. En toe ben sabi taki den Boekoe foe bijbel ben de foe sma kan froestan den. Dati meki a ben gi leri na poebliki èn sondro tweifri a ben tjari den Boekoe foe bijbel kon na krin na ini den oso foe den sma di ben wani foe froestan den. Paulus ben meki sma kon sabi a posisi foe en, di a ben taki: „Oenoe sabi taki mi no e hori wan sani na baka di ben sa jepi oenoe, foe di mi ben preiki èn ben gi leri na poebliki èn na ini den oso foe oenoe” (Tori foe den Apostel 20:20, TEV). Te a ben abi den takimakandra foe en, dan a ben taki-go-taki-kon nanga jepi foe den Boekoe foe bijbel, ala di a ben tjari den prakseri foe en kon na krin èn a ben boeweisi den nanga tra tekst (Tori foe den Apostel 17:2, 3). A ben abi belangstelling foe jepi trawan foe froestan san den Boekoe foe bijbel wani taki.
Joe e angri foe froestan den sani di Jesus nanga den disipel foe en ben leri? (1 Petrus 2:2) Den sma di ben libi na Berea foe owroeten ben abi so wan sortoe angri, èn den ben wani bribi troetroe san na apostel Paulus ben leri den foe Krestes. So boen, den ben kisi deki-ati foe go studeri den Boekoe foe bijbel aladei èn na so fasi den ben kisi a djaranti taki a boen njoensoe san den ben jere, ben de a waarheid troetroe. Foe di den ben wani foe leri troetroe, meki „foeroe foe den ben tron bribiman”. — Tori foe den Apostel 17:11, 12.
Te wan sma wani foe froestan bijbel, dan a moesoe abi a joisti kondisi foe na ati, wan troetroe angri foe leri, nanga a ’sabi di a sabi en nowtoe na jeje fasi’ (Mateus 5:3). Di sma ben aksi Jesus: „Foe san ede joe e taki nanga den foe di joe e gebroiki agersitori?”, dan a ben piki: „Na oenoe e kisi a grani foe froestan den santa kibritori foe a kownoekondre foe hemel, ma den sma dati no e kisi a grani dati.” Den ben froeteri na fesi taki a ben sa ’opo en mofo nanga agersitori èn ben sa meki sani bekènti di ben kibri’ (Mateus 13:10, 11, 35). So boen, Jesus ben taki nanga jepi foe agersitori foe prati na arkiman di no ben abi troetroe belangstelling èn di ben wani sabi sani nomo, foe a sma di ben ondrosoekoe sani na wan opregti fasi. Na wán okasi den disipel foe Jesus ben sori na opregti fasi foe den, di den ben go makandra nanga en na ini wan oso èn ben taki: „Tjari na agersitori foe a takroe wiwiri tapoe a gron, kon na krin gi wi.” — Mateus 13:36.
A de krin, taki wi abi jepi fanowdoe, efoe wi moesoe froestan bijbel. Kerki tiriman Hal Llewellyn, sekretarsi foe theologie, bribi nanga oekemeine foe na United Church, ben taki: „A de toemoesi prenspari foe tjari kon na krin san bijbel wani taki gi wi èn fa sma e leisi en èn fa den e froeklari en.” Ma srefi efoe a no ala sma sabi dati, dan tokoe a troe tori de, taki wi no kan froestan bijbel foe wisrefi. Wi abi jepi fanowdoe.
Sortoe jepi de foe kisi?
Bijbel e taki wan toe sani di e broeja sma, èn a abi aksi na ini di e froewondroe sma èn dipi taki di moesoe tjari kon na krin. A kan taki na foe espresi den poti na wan fasi foe sma no man froestan den makriki, foe di a ben gebroiki agersitori di wani taki wan sani èn di no ben de foe sma froestan den na a ten di den ben skrifi den. Ma den ben abi den prakseri foe Jehovah na ini. Foe eksempre, Openbaring 13:18 e taki dati „a nomroe foe a werdri meti” na „siksihondro siksitenti na siksi”. Ala di a vers e taki dati „djaso koni de fanowdoe”, a no e tjari kon na krin san a nomroe dati wani taki. Ma nanga jepi foe en organisâsi, Jehovah ben meki den loyaal foetoeboi foe en kon froestan san a wani taki ini a ten disi. (Loekoe a boksoe: „A kanari foe froestan bijbel”.) Joe toe kan kisi a froestan disi nanga jepi foe denwan di abi na ondrofeni foe „handri a wortoe foe waarheid na a joisti fasi”. — 2 Timoteus 2:2, 15, 23-25; 4:2-5; Odo 2:1-5.
Sontron Jesus ben gebroiki agersitori foe sori san sma ben o doe na tapoe a Kownoekondre boskopoe noso san den no ben o doe. A ben sori taki son sma no ben o go na fesi, foe di a gens di mati nanga famiriman ben o gens den, ben sa meki den lasi ati. Trawan ben sa meki „hebi banawtoe noso froefolgoe” pori a warderi di den ben abi gi a Kownoekondre boskopoe. Tokoe trawan ben o gi pasi taki den aladei afersi foe a libi, „den broko-ede foe a seti foe sani disi nanga a bidrigi krakti foe a goedoe”, poeroe ala a lobi di den abi kande gi a boen njoensoe. Na a tra sei, joe abi denwan di e doe wan sani na tapoe a boskopoe nanga prisiri èn di de klariklari foe arki a wortoe di warti foeroe èn foe froestan en. Den e „geme èn e soktoe foe ala den tegoe sani di sma e doe” ini krestenhèit, ini a nen foe Jesus Krestes, so leki fa krestenhèit e kari en. Den sortoe sma disi angri foe kisi leri foe den pasi foe Jehovah èn na so wan fasi den kan froestan san den e leisi ini bijbel. — Mateus 13:3-9, 18-23; Esekièl 9:4; Jesaja 2:2-4.
Jehovah kan sorgoe taki den sma di wani foe kisi inzicht ini den prakseri foe Jehovah, e kisi a jepi di den abi fanowdoe. Foe agersi disi, bijbel e froeteri taki a jeje foe Jehovah ben meki na evangelie preikiman Filipus go foe jepi wan Etiopiaman di ben e leisi a bijbelboekoe Jesaja di a ben e rèis komoto na Jerusalem. Ala di na Etiopiaman ben de na pasi foe go na en oso, a ben e leisi a boekoe ini na asi-wagi foe en. Foe di Filipus ben gi jesi na a tiri foe Jehovah en santa jeje, meki a ben lon na sei foe na asi-wagi èn ben aksi: ’Joe e froestan san joe e leisi?’ A man ben abi nofo sakafasi èn a ben eerlijk nofo foe taki dati a ben abi jepi fanowdoe. Nanga prisiri Filipus ben leri a sma disi, di ben angri na jeje fasi èn di ben wani leri. A leri ben jepi en foe froestan den Boekoe foe bijbel. A ben leri san a ben moesoe doe now foe njanboen foe wan boen matifasi nanga Jehovah, so taki a ben man kisi têgo libi. A ben tron wan kolokoe foetoeboi foe Jehovah di ben teki dopoe, èn di ben e go doro foe libi wan libi di ben plisi Gado. — Tori foe den Apostel 8:26-39.
Kande joe abi wan bijbel na joe oso, èn kande joe leisi en foeroe leisi kaba. Èn kande srefi joe ondrofeni a srefi problema leki a wan di na opregti, sakafasi Etiopiaman ben ondrofeni. A no ben man froestan san a ben leisi. A ben abi jepi fanowdoe èn a no ben draidrai foe teki a jepi di Jehovah Gado ben prisiri foe gi. Neleki Filipus, Jehovah Kotoigi e prisiri foe jepi joe foe froestan den sani di abi foe doe nanga Gado èn di skrifi ini en Wortoe, bijbel. Den sabi taki Jehovah ben gi bijbel èn taki a ben de foe sma man froestan en. — 1 Korentesma 2:10; Efeisesma 3:18; 2 Petrus 3:16.
Foe san ede bijbel de tranga fanowdoe?
Wi e libi ini a moro tranga ten foe a libisma historia. Bijbel e sori go na a ten disi leki „a bosroiti foe a seti foe sani” (Mateus 24:3). Den foeroe sani di e pasa leki wan kontroe foe bijbel profeititori sensi a jari 1914, e sori taki heri esi now Gado en Kownoekondre na hemel sa ’masi ala tra tiri èn tjari den kon na wan kaba’. — Danièl 2:44.
Leisi gi joesrefi san den ben froeteri na fesi ini bijbel na Mateus kapitel 24, Markus kapitel 13, nanga Lukas kapitel 21. Joe sa si taki den sani di ben pasa èn di den skrifi, abi foe doe nanga heri grontapoe. Den abi na ini toe den grontapoe orlokoe — di de heri tra fasi leki ala tra orlokoe. Foe sensi a Fosi Grontapoe Orlokoe, wi ben si a mankeri foe njanjan, gronseki, nanga wan ten pe sma ben o pasa wet na wan toemoesi aparti fasi, sani di den ben froeteri na fesi. Èn now a gersi leki den nâsi de foe taki wan sani, di sondro misi sa de a marki taki a pori foe grontapoe de krosibei. Na apostel Paulus ben taki foe disi: „A dei foe Jehovah e kon soifri leki wan foefoeroeman na neti. Te den e taki: ’Vrede nanga seikerfasi!’ dan wantronso wan pori sa kon na den tapoe; . . . èn den no sa kisi kibri” (1 Tesalonikasma 5:2, 3). Soema na denwan di no sa kisi kibri? Paulus e tjari kon na krin: „Denwan di no sabi Gado èn denwan di no e gi jesi na a boen njoensoe foe wi Masra Jesus” (2 Tesalonikasma 1:7-9). Wan pisi foe a marki di abi difrenti pisi, ben moesoe kon troe, foe di denwan di e gi jesi na a komando di gi na Mateus 24:14 ben moesoe preiki a „boen njoensoe foe a kownoekondre . . . na heri grontapoe pe sma e libi”.
Miljoenmiljoen Kotoigi foe Jehovah e doe a komando disi na 231 kondre nanga èilanti foe se. Den e go na den oso foe sma èn den e gi den wan kari persoonlijk foe den leri foe Jehovah en Kownoekondre tiri. Na wan switi fasi den e poti prakseri na tapoe san ibri wan sma moesoe doe foe de na mindri den sma di sa pasa a seti foe sani disi libilibi èn libi na wan paradijs grontapoe pe no wan sari, soktoe, pen, noso dede no sa de moro. — Openbaring 21:3, 4.
Esi-esi a ten gi na ogri grontapoe disi e kon na wan kaba, èn a de tranga fanowdoe gi ala sma di wani foe pasa a kaba foe a grontapoe disi libilibi, foe den leri san de na ini ’a gi di den moesoe gi jesi na a boen njoensoe’ èn no kisi pori na so fasi. Wan tra leisi te Jehovah Kotoigi e kon na joe oso, foe san ede joe no e teki a kari foe abi wan alawiki bijbelstudie? Ma moro betre srefi, foe san ede joe no e aksi den foe studeri bijbel nanga joe, foe di joe wani foe froestan en?
[Faki na tapoe bladzijde 8]
A KANARI FOE FROESTAN BIJBEL
JESUS ben gi wi a djaranti taki baka en dede nanga en opobaka, a ben sa meki wan, „getrow èn koni srafoe” kon, di ben sa dini leki en kanari foe komunikâsi (Mateus 24:45-47). Na apostel Paulus ben meki den kresten na Efeise kon sabi a kanari disi, di a ben skrifi taki „nanga jepi foe a gemeente sma ben sa kon sabi a bigi koni di Gado abi na foeroe fasi, akroederi a têgo prakseri di a abi, ini a tori foe a Krestes, Jesus wi Masra” (Efeisesma 3:10, 11). A ben de a gemeente foe den salfoe kresten, di ben seti na tapoe a Pinksterfesa foe 33 Gewoon Teri, di ben kisi den „sani di ben tjari kon na krin” (Deuteronomium 29:29). Leki wan groepoe, den salfoe kresten e dini leki a getrow èn koni srafoe (Lukas 12:42-44). A wroko di Gado gi den foe doe, na foe gi froestan na jeje fasi foe den „sani di tjari kon na krin”.
Neleki fa bijbel profeititori ben sori go na a Mesias, na so a e tjari wi go toe na a skin foe salfoe kresten Kotoigi, di tai tranga kon na wán, èn di e dini now leki a getrow èn koni srafoe.a A e jepi wi foe froestan a Wortoe foe Gado. Ala sma di wani foe froestan bijbel, moesoe froestan taki sma kan kon sabi a „bigi koni di Gado abi na foeroe fasi”, soso nanga jepi foe Jehovah en kanari foe komunikâsi, a getrow èn koni srafoe. — Johanes 6:68.
[Foetoewortoe]
a Loekoe A Waktitoren foe 1 juni 1981, bladzijde 24-31 (Bakratongo).