Foe san ede sma moesoe soekoe waarheid?

FOEROE relisi organisâsi e taki dati den abi a waarheid, èn fajafaja den e pristeri en gi trawan. Ma, makandra den e pristeri foeroe „waarheid” di broeja èn di moeilek foe froestan. Disi na nomo ete wan tra boeweisi taki ala waarheid na wan relatief sani, èn taki troetroe waarheid no de? Nôno.

Professor V. R. Ruggiero, na ini en boekoe The Art of Thinking, e taki a e froewondroe taki srefi koni sma son leisi e taki dati waarheid na wan relatief sani. A e taki en so: „Efoe ibri sma e meki en eigi waarheid, dan no wan sma en idea kan de moro boen leki a di foe wan trawan. Alamala moesoe de a srefi. Èn efoe ala idea na sem, dan foe san ede a de fanowdoe foe ondrosoekoe iniwan sani? Foe san ede sma moesoe diki gron foe feni piki tapoe sani di ben pasa na ini a historia? Foe san ede sma moesoe ondrosoekoe san e meki taki wan span situwâsi de na Midden Oosten? Foe san ede sma moesoe soekoe wan dresi gi kanker? Foe san ede sma e ondrosoekoe a stari sistema? Den aktiviteit disi wani taki wan sani soso te son foe den piki de moro betre leki tra piki, èn te waarheid na wan aparti sani pe a denki foe aparti sma no abi krakti na tapoe dati.”

Foe troe, no wan sma e bribi troetroe taki waarheid no de. Te wi e loekoe den materia sani di de, soleki dresi, wiskunde, noso den wet foe natuurkunde, dan srefi a sma di e hori ensrefi tranga na a leri foe relativiteit, sa bribi taki wan toe sani de troe. Soema foe wi ben sa abi a deki-ati foe frei nanga wan opolangi, efoe wi no ben man denki taki den wet foe a boeweigi di a loktoe e boeweigi nanga den krakti di e kon foe dati, na troetroe waarheid? Waarheid di sma kan ondrosoekoe, de; den de lontoe wi, èn nanga wi libi wi e froetrow taki den de troetroe.

A prijs foe relativiteit

Ma a de na ini a moreel kontren, pe foeroe foe den fowtoe foe relativiteit de foe si moro foeroe, bika na djaso a prakseri disi doe moro foeroe ogri. The Encyclopedia Americana abi disi foe taki: „Tapoe wan serjoesoe fasi sma ben tweifri efoe sabi, noso waarheid di sma sabi, na wan sani di libisma kan feni . . . Ma a de seiker, taki te sma e weigri foe teki den toe prakseri foe waarheid nanga sabi, foe di den e si den leki sani di no praktis noso sani di e doe sma ogri, dan a libisma libimakandra e go na baka.”

Kande joe si so wan go di a libisma libimakandra e go na baka. Foe eksempre, sma e si a moreel leri foe bijbel di e taki krinkrin dati hoeroedoe no boen, leki wan sani di pikinmoro no de waarheid moro langa. A fasi foe tjari joesrefi akroederi a situwâsi di joe de na ini — „na joe e taki san boen gi joe” — na wan prakseri di panja na foeroe presi. A de so, taki wan sma ben sa man taki dati a go di a libimakandra e go na baka, no de a bakapisi foe a fasi foe si sani akroederi a relativiteit disi? Seiker na heri grontapoe a siki di sma e kisi te den abi fri seks demakandra pasa marki, a prati di den osofamiri e prati, èn a kisi di tini oemapikin e kisi bere, e sori krinkrin taki sani e go na baka na moreel sei.

San na waarheid?

So boen kon meki wi libi den fisti doti watra foe relativiteit èn go ondrosoekoe sjatoe san bijbel e skrifi foe den soifri watra foe waarheid (Johanes 4:14; Openbaring 22:17). Na ini bijbel, „waarheid” no de srefisrefi a dangra idea di moeilek foe froestan, soleki fa den filosofiaman e strei.

Di Jesus ben taki dati a heri marki foe a libi foe en, ben de foe taki foe waarheid, dan a ben taki foe wan sani di getrow djoe ben hori leki wan warti sani foeroe jarihondro langa kaba. Na ini den santa boekoe foe den, langa ten kaba den djoe ben si „waarheid” leki wan troetroe sani, no leki wan theorie. Na ini bijbel, „waarheid” e vertaal foe a Hebrew wortoe “ʼemethʼ”, èn a wortoe dati wani taki wan sani di steifi, di tranga, èn kande moro prenspari srefi, a wani taki wan sani di sma kan froetrow.

Den djoe ben abi boen reide foe loekoe waarheid na so wan fasi. Den ben kari a Gado foe den, Jehovah, „a Gado foe waarheid” (Psalm 31:5). Disi ben de so bika ala sani di Jehovah ben taki dati a ben sa doe, a ben doe. Te a ben pramisi sani, a ben hori ensrefi na dati. Te a ben meki sma skrifi profeititori nanga jepi foe santa jeje, dan den profeititori ben kon troe. Te a ben taki dati a ben o tjari wan lasti kroetoe kon, dan a ben doe dati toe. Miljoenmiljoen Israèlsma ben si nanga den eigi ai taki den sani disi pasa troetroe. Den bijbel skrifiman di ben skrifi nanga jepi foe santa jeje, ben skrifi den tori disi leki troetroe sani foe a historia di no gi joe no wan enkri reide foe tweifri foe dati. Tra fasi leki den tra boekoe di sma e si leki santa, bijbel no abi anansitori leki en background. Bijbel e gron steifi na tapoe troe tori di sma kan ondrosoekoe — troe tori soleki foe historia, foe sabidensi, foe sociologie, èn foe a diki di sma e diki gron foe sabi sani di pasa na ini a historia. A no de foe froewondroe taki a psalmsingiman e taki foe Jehovah: „Joe wet na waarheid . . . Ala den gebod foe joe na waarheid . . . Ala den tori foe joe wortoe na waarheid!” — Psalm 119:142, 151, 160.

Jesus Krestes ben kari den wortoe disi foe Jehovah baka di a ben begi Jehovah: „Joe wortoe na waarheid” (Johanes 17:17). Jesus ben sabi taki ala sani di en Tata ben taki, ben de sani foe froetrow èn sani di ben tranga srefisrefi. So boen neleki en Tata, Jesus ben „foeroe nanga . . . waarheid” (Johanes 1:14). Den bakaman foe Jesus ben leri foe en foe di den ben si san a ben doe, èn den ben skrifi ala den sani di den ben si gi a boen foe ala den bakapikin; èn den ben skrifi taki ala sani di a ben taki ben de troetroe foe froetrow, a ben de waarheid.a

Ma tokoe, di Jesus ben taigi Pilatus dati a ben kon na grontapoe foe taki waarheid, A ben abi wan spesroetoe waarheid na prakseri. Jesus ben taigi Pilatus a sani dati, foe di Pilatus ben aksi: „Joe na wan kownoe?” (Johanes 18:37). Gado Kownoekondre nanga a eigi ròl foe Jesus leki Kownoe ben de a thema, a moro prenspari pisi foe a leri foe Jesus di a ben de na grontapoe (Lukas 4:43). A leri dati taki a Kownoekondre disi sa santa a nen foe Jehovah, sa regtfardiki a soevereinfasi foe en, èn sa meki a getrow libisma famiri kisi têgo nanga kolokoe libi baka, na a „waarheid” tapoe san ala opregti kresten e howpoe. Foe di Jesus en ròl na ini a kontroe foe ala den pramisi foe Gado de so prenspari, èn foe di ala den profeititori foe Gado ben kon tron „Amen”, noso waarheid foe Jesus ede, dati meki Jesus ben kan taki heri boen: „Mi na a pasi nanga a waarheid nanga a libi.” — Johanes 14:6; 2 Korentesma 1:20; Openbaring 3:14.

Na erken di kresten e erken taki a waarheid disi na wan sani di joe kan froetrow troetroe, na wan sani di wani taki foeroe gi den kresten na ini a ten disi. A wani taki dati a bribi foe den na ini Gado nanga a howpoe foe den tapoe den pramisi foe en, abi en gron tapoe troetroe sani.

Waarheid di e wroko

A no abi foe froewondroe wan sma, taki bijbel e meki waarheid kroederi nanga den wroko foe wan sma (1 Samuèl 12:24; 1 Johanes 3:18). Gi den djoe di ben frede Gado, waarheid no ben de wan filosofia tori foe taki foe en wawan; a ben de wan fasi foe libi. A Hebrew wortoe gi „waarheid” ben kan taki toe „getrowfasi” èn sma ben gebroiki a wortoe dati foe taki foe wan sma di joe ben kan froetrow. Jesus ben leri den bakaman foe en foe si waarheid soleki fa en ben si waarheid. Fajafaja a ben taki na poebliki foe a hoigrifasi foe den Fariseiman di a no ben feni boen, a bigi difrenti na mindri den wortoe foe den pe den e regtfardiki densrefi wawan èn pe den e doe den onregtfardiki doe foe den. Èn a ben gi na eksempre foe di a ben libi akroederi den waarheid di a ben leri trawan.

So boen, dati moesoe de wan eksempre gi ala den bakaman foe Krestes. Gi den, a waarheid foe a Wortoe foe Gado, a kolokoe boen njoensoe foe Gado Kownoekondre na ondro a tirimakti foe Jesus Krestes, na moro, moro foeroe srefi leki soso bodoi nomo. A waarheid dati e poesoe den bakaman foe Krestes foe doe wan sani, e poesoe den foe libi akroederi waarheid, èn foe prati en nanga trawan. (Teki gersi Jeremia 20:9.) Gi a fosi jarihondro kresten gemeente, a fasi foe libi di den ben teki leki bakaman foe Krestes son tron sma ben kari en „a waarheid” nomo, noso „a fasi foe waarheid”. — 2 Johanes 4; 3 Johanes 4, 8; 2 Petrus 2:2.

Wan goedoe di warti iniwan paiman

Foe troe, foe teki a waarheid foe Gado Wortoe e aksi wan paiman. Na fosi presi, a leri di sma e leri waarheid nomo kan meki den skreki. The Encyclopedia Americana e taki: „Foeroetron a waarheid no e kroederi nanga wan tra sani, foe di a no e horibaka gi a kroetoe di sma e kroetoe tra sma sondro foe abi reide gi dati èn waarheid no e horibaka gi anansitori.” Te wi e si taki den sani di wi e bribi no de troe, dan dati kan meki wi lasi-ati foe di wi froewakti no kon troe, spesroetoe efoe wi ben kisi leri foe relisi fesiman di wi ben froetrow. Son sma ben sa kan teki a tori disi gersi nanga a si di den kon si dati den papa nanga mama foe den, di den ben froetrow, troetroe ben de sma di ben doe ogri na wan kibri fasi. Ma a no moro boen foe kon sabi relisi waarheid na presi foe libi wan libi nanga idea di no de troe? A no moro boen foe sabi den troe tori, dan foe meki soso leitori abi krakti na tapoe wi?b — Teki gersi Johanes 8:32; Romesma 3:4.

Na a di foe toe presi, efoe wi e libi akroederi relisi waarheid, dan kande dati sa wani taki dati den mati di wi ben abi fosi no wani wi moro. Na ini wan grontapoe pe so foeroe sma „kenki a waarheid foe Gado gi wan leitori”, den sma di e hori steifi na a waarheid foe Gado en Wortoe, e gersi sma di no e libi leki tra sma ma e tjari densrefi na wan freimde fasi èn son tron tra sma e wai pasi gi den èn den no e froestan den. — Romesma 1:25; 1 Petrus 4:4.

Ma waarheid warti a paiman disi, di abi toe winimarki. Te wi sabi waarheid, dan dati e fri wi foe lei, foe idea di no de troe, èn foe kroektoe-bribi. Èn te wi e libi akroederi en, dan waarheid e gi wi a krakti foe horidoro na ondro moeilek omstandigheid. A waarheid foe Gado na wan sani di de foe froetrow troetroe èn a abi wan boen gron, èn a e gi wi deki-ati foe abi howpoe, so taki a e meki wi man tanapoe kankan na ondro iniwan tesi. A no de foe froewondroe, taki na apostel Paulus ben gersi a waarheid nanga wan bradi, tranga banti foe leriboeba lontoe a mindribere, di den sroedati ben weri te den ben go feti! — Efeisesma 6:13, 14.

Na odo foe bijbel e taki: „Bai waarheid èn no seri en — koni nanga tranga-leri nanga froestan” (Odo 23:23). Foe teki waarheid leki wan relatief sani noso wan sani di no de, na neleki foe misi foe teki a sani di moro boen na ini a libi èn foe misi a marki di e foeroe wan sma libi nanga satisfaksi te a e soekoe en. Foe feni waarheid na foe feni howpoe; foe sabi en èn foe lobi en na a srefi leki foe sabi èn foe lobi a Mekiman foe na universum nanga en wan-enkri Manpikin; foe libi akroederi waarheid na a srefi leki foe libi nanga wan marki na ini a libi èn foe abi vrede foe a jeje, nownowde èn foe têgo. — Odo 2:1-5; Sakaria 8:19; Johanes 17:3.

[Foetoewortoe]

[Faki na tapoe bladzijde 4]

Oiti a waarheid e kenki?

NA INI en boekoe The Art of Thinking, V. R. Ruggiero ben poti na aksi dati. A piki di a e gi na nôno. A e taki finifini: „Kande son tron a kan gersi taki a waarheid e kenki, ma te joe e ondrosoekoe en moro, dan joe kan si taki a waarheid no e kenki.”

„Prakseri”, a e taki, „a kefal foe a skrifiman foe a fosi boekoe foe bijbel, a boekoe Genesis. Gi foeroe jarihondro kresten nanga so srefi djoe, ben bribi taki na wán sma skrifi a boekoe disi. Baka wan pisi ten sma ben kenki a prakseri disi, foe di den ben bribi taki someni leki feifi sma ben skrifi a boekoe Genesis. Baka dati — na ini 1981 baka di den ondrosoekoe 5 jari langa fa a boekoe foe Genesis skrifi — den ben tjari wan poeblikâsi foe disi kon na doro, pe ben skrifi taki a tjans na 82 procent taki na wan sma nomo skrifi a boekoe, soleki fa sma ben prakseri na a bigin.”

„A waarheid foe soema ben skrifi Genesis, kenki? Nôno. Soso den sani di wi ben bribi, ben kenki. . . . A waarheid no sa kenki foe di wi kon sabi sani noso foe di wi no e erken sani.”

[Faki na tapoe bladzijde 5]

Lespeki gi waarheid

„LESPEKI gi waarheid a no soso wan pseudo-cynisme foe a ten san wi e libi nownow pe sma e proeberi foe ’poeroe’ ala sani kon na doro, foe di den e bribi taki no wan sma kan taki opregti taki a abi waarheid. A lespeki gi waarheid na a fasi foe denki di e moksi a prisiri di wan sma abi foe di a abi na overtoigi taki waarheid de foe feni, èn a saka di a e saka ensrefi na a waarheid dati, awansi oten èn awansi pe a waarheid e sori ensrefi. So wan opo di wan sma e opo en prakseri gi waarheid, na wan sani di de fanowdoe gi den sma di e anbegi a Gado foe waarheid; te wi e hori na prakseri taki wan lespeki di fiti gi waarheid, e meki taki seiker wan sma sa de eerlijk na ini a fasi fa a e handri nanga a sma na en sei, na ini en wortoe èn na ini den doe foe en. Wi si taki disi na a fasi fa wan sma moesoe tjari ensrefi soleki fa na O[wroe] T[estamenti] nanga a N[joen] T[estamenti] e sori.” — The New International Dictionary of New Testament Theology, Pisi 3, bladzijde 901.

[Prenki na tapoe bladzijde 5]

A go di sabidensi e go na fesi abi en grontapoe a tjari di sma e tjari den sabidensi waarheid kon na krin

[Prenki na tapoe bladzijde 6]

Waarheid e bribi na ini a Kownoekondre nanga den blesi foe en srefisrefi