Moro betre ten e kon
„WI ABI wàn-noti-wàn”, na so wan oemasma e taki.
„Den sani moro takroe srefi gi mi”, na so en mati e taki. „Mi abi soso noti-noti-wàn.”
Na son presi na West Afrika, te sma e taki so sjatoe, dan den no abi foe taki moro fara. Na presi foe njan dri leisi wàn dei (wàn-wàn-wàn), dan wan sma di abi wàn-noti-wàn, sa man njan toe leisi wan dei nomo — wan leisi na mamanten èn wan leisi te neti. Wan jonkoeman di abi noti-noti-wàn e froeklari a situwâsi foe en: „Mi e njan wàn leisi wan dei. Mi e kibri watra na ini a ijskasi. Te neti, fosi mi go sribi, dan mi e njan gari [kasaba]. Na so mi e kakafoetoe gi a situwâsi.”
Na so sari a de gi moro nanga moro sma na ini a ten disi. Den prijs e go na loktoe, èn den sani di joe man bai nanga a moni di joe abi, e kon moro mendri.
Den ben taki na fesi dati mankeri foe njanjan sa de
Na ini wan nomroe foe fisjoen di na apostel Johanes ben kisi, Gado ben taki na fesi foe den moeilek situwâsi di foeroe sma abi nojaso. Na mindri den moeilek sani, mankeri foe njanjan ben sa de. Johanes e froeteri: „Mi ben si, èn, loekoe! wan blaka asi; èn a sma di ben sidon na en tapoe ben hori wan wegi na en anoe” (Openbaring 6:5). Na asi nanga a sma di e sidon tapoe en, di e sori taki sani no sa waka boen, e prenki angriten — foeroe njanjan no ben o de taki sma ben sa abi foe wegi a njanjan tapoe wegi.
Baka dati na apostel Johanes e taki: „Èn mi ben jere wan sten . . . e taki: ’Wan liter tarwe gi wan denarius nanga dri liter gerst gi wan denarius.’” Na ini a ten foe Johanes, wan liter tarwe ben de a njanjan di wan sroedati ben kisi tapoe wán dei, èn wan denarius ben de a moni di wan sma ben kisi gi wan dei wroko. So boen, a vertaling foe Richard Weymouth e vertaal a vers: „Wan heri dei moni gi wan brede, nanga wan heri dei moni gi dri gerst koekoe.” — Openbaring 6:6.
San na wan heri dei moni na ini a ten disi? A raport State of World Population, 1994 e taki: „So wan 1.1 miljard sma, wan sani foe 30 procent foe ala sma di e tan na den pôti kondre, e libi tapoe wàn Amerkan dala gi wan dei.” So boen, gi den pôti sma foe grontapoe, wan dei moni troetroe e bai wan brede, te joe loekoe en boen.
A no de foe taki, dati disi no e froewondroe den sma di pôti srefisrefi. „Brede!” wan man e bari. „Soema kan bai brede? Nojaso brede na wan diri sani di joe man njan soso tapoe spesroetoe okasi!”
Wan pikin lafoetori na, taki a no de so taki nofo njanjan no de. Akroederi wan fonten foe den Verenigde Naties, dan na ini den lasti tin jari di pasa, dan a meki di sma e meki njanjan na grontapoe ben gro nanga so wan 24 procent, èn dati de moro leki a gro di a nomroe foe sma na grontapoe gro. Ma tokoe, a kon di njanjan ben kon moro foeroe na so wan fasi, no ben de wan sani di ben meki ala sma njan boen foe dati. Foe eksempre, te joe loekoe en finifini, dan na Afrika a meki di sma e meki njanjan ben go na baka nanga so wan 5 procent, ala di den nomroe foe sma ben gro nanga 34 procent. So boen, ala di na moro foeroe presi foe grontapoe foeroe njanjan de, tokoe a e tan so, taki njanjan e mankeri na foeroe kondre.
Te njanjan e mankeri, dan dati wani taki moro hei prijs. A de di wroko no de foe feni, a kisi di sma e kisi pikinso moni gi a wroko di den e doe, èn a lasi di a moni e lasi en waarde, e meki en moro moeilek foe feni a moni foe bai den sani di de. A Human Development Report 1994 e taki: „Sma abi angri, no foe di njanjan no de foe kisi — ma foe di den no man pai gi a njanjan.”
Moro nanga moro sma no abi howpoe, den e broeja, èn den e lasi-ati. „Sma e firi taki sani takroe nojaso, ma taki sani o de moro takroe na ini a ten di e kon”, na so Glory di e libi na West Afrika, e taki. Wan tra oemasma ben taki: „Sma e firi taki den de krosibei foe wan rampoe. Den e firi taki a dei sa kon dati noti no de moro na wowojo.”
Jehovah ben sorgoe gi den foetoeboi foe en na ini a ten di pasa
Den foetoeboi foe Gado sabi taki Jehovah e pai den getrow sma foe en, foe di a e gi den san den abi fanowdoe èn foe di a e gi den krakti foe man kakafoetoe gi den moeilek situwâsi. So wan overtoigi di den foetoeboi abi taki Gado man gi den san den abi fanowdoe, na troetroe wan prenspari pisi foe a bribi foe den. Na apostel Paulus ben skrifi: „A sma di e kon na Gado moesoe bribi taki A de èn taki a e tron a Sma di e pai den wan di e soekoe En serjoesoe.” — Hebrewsma 11:6.
Alaten Jehovah sorgoe den getrow foetoeboi foe en. Di a kondre ben drei dri-nanga-wan-afoe jari langa, dan Jehovah ben gi a profeiti Elia njanjan. Biginbigin, Gado ben gi wan toe raaf a komando foe tjari brede nanga meti gi Elia (1 Kownoe 17:2-6). Baka dati, na wan wondroe fasi Jehovah ben sorgoe gi wan wedwe di ben gi Elia njanjan, so taki a wedwe ben abi nofo blon nanga oli (1 Kownoe 17:8-16). Na ini a srefi angriten dati, ala di na ogri oemakownoe Iseibèl ben froefolgoe den profeiti hebihebi, Jehovah ben sorgoe taki den profeiti foe en ben kisi brede nanga watra toe. — 1 Kownoe 18:13.
Baka dati, di a kownoe foe Babilon ben lontoe a foto nanga en legre foe tapoe a pasi gi a Jerusalem di ben fadon komoto na bribi, dan den sma ben abi foe „wegi a brede di den moesoe njan èn njan en na ini bigi broko-ede” (Esekièl 4:16). A situwâsi ben kon so takroe, dati son oemasma ben njan a meti foe den eigi pikin (Kragisingi 2:20). Ma, ala di a profeiti Jeremia ben de na strafoe foe di a ben preiki, tokoe Jehovah ben sorgoe taki „ibri dei sma ben tjari wan lontoe brede gi en [Jeremia] foe a pasi pe den bakri ben tan, te leki ala brede di ben de na ini a foto, ben kaba”. — Jeremia 37:21.
Jehovah ben frigiti Jeremia di brede no ben de moro? Soleki fa a sori, dan dati no de so, bikasi di a foto ben fadon na ini na anoe foe den Babilonsma, dan Jeremia ben kisi ’moi njanjan nanga wan presenti èn sma ben meki en gowe’. — Jeremia 40:5, 6; loekoe toe Psalm 37:25.
Gado e jepi den foetoeboi foe en na ini a ten disi
Neleki fa Jehovah ben sorgoe den foetoeboi foe en na ini den geslakti di pasa, na so a e doe dati toe na ini a ten disi, foe di a e sorgoe gi den na skinsei nanga na jejefasi. Foe eksempre, poti prakseri tapoe na ondrofenitori foe Lamitunde, di e libi na West Afrika. A e froeteri: „Mi ben abi wan boen bigi presi pe mi ben kweki fowroe. Wan dei, foefoeroeman ben kon nanga gon èn den ben foefoeroe moro foeroe foe den fowroe, den ben foefoeroe a generator di mi ben abi gi nowtoe ten, èn den ben foefoeroe a moni di wi ben abi. Sjatoe baka dati, den fowroe di ben tan abra, ben dede foe wan siki. Dati ben meki taki a fowroe bisnis foe mi ben kon pori. Gi toe jari langa mi ben soekoe wroko, sondro boen bakapisi. Sani ben tranga troetroe, ma Jehovah ben sorgoe wi.”
„San ben jepi mi foe kakafoetoe gi den tranga ten, ben de na erken di mi ben erken taki Jehovah e gi pasi taki den sani disi e pasa, foe meki wi kon tron moro boen sma na moreel sei. Mi nanga mi wefi ben tan go doro nanga wi bijbel studie, èn dati ben jepi wi troetroe. Begi ben de wan bigi fonten foe krakti toe. Son tron mi ben firi foe no begi, ma di mi ben begi, mi ben firi moro boen.”
„Na ini a moeilek pisiten dati, mi ben leri o warti a de foe prakseri dipi foe den Boekoe foe bijbel. Mi ben abi a gwenti foe prakseri foeroe foe Psalm 23, pe a e taki foe Jehovah leki wi Skapoeman. Wan tra bijbel tekst di ben gi mi deki-ati ben de Filipisma 4:6, 7, di e sori tapoe ’a vrede foe Gado di e pasa ala prakseri’. Wan tra bijbel tekst di ben gi mi krakti na 1 Petrus 5:6, 7, pe skrifi: ’Foe dati ede, saka joesrefi na ondro a makti anoe foe Gado, so taki a kan hei joe te a ten doro; ala di joe e trowe ala joe broko-ede na tapoe en, bika a e sorgoe gi joe.’ Ala den vers disi ben jepi mi na ini den moeilek ten dati. Te joe e prakseri dipi, dan dati e meki taki joe man poeroe den tra prakseri di e meki joe lasi-ati.”
„Mi e wroko baka nojaso, ma foe taigi joe troetroe, a no de so taki sani de makriki. Neleki fa bijbel ben taki na fesi na 2 Timoteus 3:1-5, dan wi e libi na ini ’den lasti dei’, di abi ’tranga ten di moeilek foe pasa’ leki en marki. Wi no man kenki san boekoe foe bijbel e taki. So boen, mi no e froewakti taki den situwâsi na ini a libi sa de makriki. Ma, mi e firi taki a jeje foe Jehovah e jepi mi foe man kakafoetoe gi dati.”
Ala di wi e libi na ini tranga ten, tokoe den sma di e froetrow tapoe Jehovah nanga en Kownoe-Manpikin, Krestes Jesus, no sa si taki den sani di den e froewakti no sa kon troe (Romesma 10:11). Jesus srefi e gi wi a djaranti: „Foe dati ede mi e taigi oenoe: Oenoe no moesoe broko oen ede nanga oen sili foe san oenoe sa njan noso san oenoe sa dringi, noso san oenoe sa weri na oen skin. A no de so, taki a sili wani taki moro leki njanjan èn taki a skin de moro leki krosi? Loekoe den fowroe foe hemel boen, bika den no e sai, den no e koti, den no e kibri sani na ini maksin; tokoe oen hemel Tata e gi den njanjan. Oenoe no warti moro leki den disi? O soema foe oenoe sa man meki en libi kon moro langa, foe di a e broko en ede? So srefi nanga krosi, foe san ede oenoe e broko oen ede?” — Mateus 6:25-28.
Seiker na ini den moeilek ten disi, disi na wan toe aksi di e meki wan sma ondrosoekoe boen foe san ede a e doe wan sani. Ma Jesus ben go moro fara nanga den wortoe disi di e gi sma wan djaranti: „Leri foe den leili foe a sabana, fa den e gro; den no e wroko tranga èn den no e meki krosi toe; ma mi e taigi oenoe taki srefi Salomo na ini ala en glori no ben weri so moi leki wán foe den disi. Efoe now, Gado e weri krosi gi den prani foe a sabana, di de tide èn tamara iti go na ini na onfoe, dan a no sa abi moro reide foe weri krosi gi oenoe, oenoe sma di abi so pikinso bribi? So boen no broko oen ede noiti èn no taki: ’San wi sa njan?’ noso: ’San wi sa dringi?’ noso: ’San wi sa weri?’ Bika ala den sani disi na sani di den nâsi e feti na baka fajafaja. Bika oen hemel Tata sabi taki oenoe abi ala den sani disi fanowdoe. Foe dati ede, tan soekoe fosi a kownoekondre nanga en regtfardikifasi, èn ala den tra sani disi oenoe sa kisi toe.” — Mateus 6:28-33.
Moro betre ten e kon
Ala sani e sori taki na foeroe presi na grontapoe, a go di sani e go na baka na ekonomia sei nanga sociaal sei, sa kon moro takroe. Ma, a pipel foe Gado e erken taki den situwâsi disi na gi wan pisiten nomo. A glori tiri foe Kownoe Salomo ben prenki a regtfardiki tiri na heri grontapoe foe wan moro bigi Kownoe leki Salomo (Mateus 12:42). A kownoe dati na Krestes Jesus, a „Kownoe foe den kownoe èn a Masra foe den masra”. — Openbaring 19:16.
Psalm 72, di ben abi en fosi kontroe na ini a ten foe Kownoe Salomo, e skrifi foe a toemoesi boen tiri foe Jesus Krestes. Poti prakseri na tapoe wan toe foe den toemoesi moi sani di moesoe kon na grontapoe na ondro Krestes leki Kownoe èn di den taki na fesi foe dati.
Sani di e tjari vrede kon na heri grontapoe: „Na ini den dei foe en a regtfardikiwan sa sproiti kon, èn vrede pasa marki te leki moen no de moro. Èn a sa abi borgoe foe se te go miti se èn foe a Liba te na den oekoe foe grontapoe.” — Psalm 72:7, 8.
Broko-ede gi den mofinawan: „A sa froeloesoe a pôtiwan di e krei gi jepi, so srefi toe a sma di e kisi kwinsi èn ibriwan sma di no abi jepiman. A sa abi sari-ati nanga den mofinawan èn nanga den pôtiwan, èn den sili foe den pôtiwan a sa froeloesoe. A sa froeloesoe den sili foe den foe a kwinsi èn foe na ogridoe di doe nanga tranga, èn a broedoe foe den sa warti foeroe na ini en ai.” — Psalm 72:12-14.
Njanjan pasa marki: „Karoe sa de foeroe na grontapoe; na tapoe na ede foe den bergi sani sa de pasa marki.” — Psalm 72:16.
A glori foe Jehovah sa foeroe a grontapoe: „Blesi Jehovah Gado, a Gado foe Israèl, di en wawan e doe wondroe wroko. Èn blesi a glori nen foe en gi ten di no abi marki, èn meki a glori foe en foeroe a heri grontapoe.” — Psalm 72:18, 19.
So boen, troetroe moro betre ten e kon.