„Wan oso foe begi, gi ala den nâsi”
„A no skrifi na Boekoe: ’Mi oso den sa kari wan oso foe begi, gi ala den nâsi’?” — MARKUS 11:17.
1. Sortoe matifasi Adam nanga Eva ben abi nanga Gado na ini a bigin?
DI GADO ben meki Adam nanga Eva, den ben abi wan boen matifasi nanga den hemel Tata. Jehovah Gado ben abi takimakandra nanga den èn ben tjari kon na krin san ben de a toemoesi moi prakseri di a ben abi nanga a libisma famiri. Sondro tweifri den toemoesi moi sani di Jehovah ben meki boeweigi den nofo tron foe bari prèise gi en. Efoe Adam nanga Eva ben abi tiri fanowdoe te den ben prakseri dipi foe a ròl di den ben sa abi leki papa nanga mama foe a libisma famiri, dan den ben kan go na Gado awansi pe den ben de na ini a Paradijs oso foe den. Den no ben abi den wroko foe wan priester na ini wan tempel fanowdoe. — Genesis 1:28.
2. Sortoe kenki ben kon di Adam nanga Eva ben sondoe?
2 A situwâsi ben kenki di wan oproeroe engel ben kori Eva foe prakseri, taki Eva en situwâsi ini libi ben sa kon moro betre efoe a ben drai en baka gi a soevereiniteit foe Jehovah foe di a ben taki dati Eva ben o „de leki Gado”. Na so, Eva ben njan a froktoe foe a bon di Gado ben taki dati den no ben moesoe njan foe dati. Baka dati, Satan ben gebroiki Eva foe kori en masra. Na wan sari, taki Adam ben arki a sondoe wefi foe en, èn nanga dati a ben e sori taki a ben si a matifasi di a ben abi nanga Eva leki wan moro prenspari sani, leki a matifasi di a ben abi nanga Gado (Genesis 3:4-7). Te joe loekoe en boen, dan Adam nanga Eva ben teki Satan leki den gado. — Teki gersi 2 Korentesma 4:4.
3. San ben de den takroe bakapisi foe na oproeroe foe Adam nanga Eva?
3 Foe di den ben doe disi, meki a fosi libisma paar no wawan ben lasi a diri matifasi di den ben abi nanga Gado, ma den ben lasi a froewakti toe foe libi foe têgo na ini wan paradijs na grontapoe (Genesis 2:16, 17). A sondoe skin foe den ben go na baka te foe kaba, te leki den dede. Den pikin foe den ben kisi a sondoe fasi disi. „Na so fasi”, bijbel e tjari kon na krin, „dede panja ensrefi go na ala sma.” — Romesma 5:12.
4. Sortoe howpoe Gado ben gi a sondoe libisma famiri?
4 Wan sani ben de fanowdoe foe meki a sondoe libisma famiri kon boen baka nanga a santa Mekiman foe den. Di Gado ben strafoe Adam nanga Eva, dan a ben gi howpoe na den pikin di den ben moesoe kisi ete, foe di a ben pramisi wan „siri” di ben sa froeloesoe a libisma famiri foe den bakapisi foe na oproeroe foe Satan (Genesis 3:15). Baka ten, Gado ben tjari kon na krin taki a Siri foe blesi ben sa kon nanga jepi foe Abraham (Genesis 22:18). Nanga a lobi-ati sani disi na prakseri, Gado ben teki den bakapikin foe Abraham, den Israèlsma, foe tron a nâsi di a ben froekisi.
5. Foe san ede wi moesoe abi belangstelling gi den finifini tori foe a Wet-froebontoe di Gado ben abi nanga Israèl?
5 Na ini 1513 b.G.T., den Israèlsma ben kon na ini wan froebontoe matifasi nanga Gado èn den ben agri foe gi jesi na den wet foe en. A Wet froebontoe dati moesoe abi a bigi belangstelling foe ala den sma di wani anbegi Gado na ini a ten disi, bika a ben sori go na a pramisi Siri. Paulus ben taki dati a ben abi na ini, „wan skaduw foe den boen sani di moesoe kon ete” (Hebrewsma 10:1). Di Paulus ben taki a sani disi, a ben taki foe a diniwroko foe den Israèl priester na wan tabernakel noso tenti foe anbegi di den ben kan poeroe poti na wan tra presi. Den ben kari en „a tempel foe Jehovah” noso „na oso foe Jehovah” (1 Samuèl 1:9, 24). Te wi e ondrosoekoe a santa diniwroko di ben doe na Jehovah en oso na grontapoe, dan wi kan kon froestan moro krin, den sani di ben seti foe sari-ati ede, èn di nanga jepi foe dati, sondoe libisma na ini a ten disi kan kon boen baka nanga Gado.
A Moro Santapresi
6. San ben de na ini a Moro Santapresi, èn fa a denoja foe Gado ben de foe si drape?
6 „A Moro Heiwan no e tan na ini oso di ben meki nanga anoe”, na so bijbel e taki (Tori foe den Apostel 7:48). Ma wan wolkoe na ini a moro inisei pisi di den ben kari a Moro Santapresi, ben sori a denoja foe Gado na ini en oso na grontapoe (Lefitikus 16:2). Soleki fa a sori, dan a wolkoe disi ben skèin krin, èn a ben sorgoe foe a leti na ini a Moro Santapresi. A ben de na tapoesei foe wan santa kisi di den ben kari „na ark foe a kotoigi”, di ben abi ston tafra na ini pe wan toe foe den komando di Gado ben gi Israèl, ben skrifi na tapoe. Na tapoe a tapoen foe na Ark toe gowtoe keroebim ben de nanga frei di den ben langa go na fesi, èn disi ben prenki jeje mekisani nanga wan hei posisi na ini Gado en hemel organisâsi. A froewondroe wolkoe foe leti ben de na tapoesei foe a tapoen èn na mindri den keroebim (Exodus 25:22). Disi ben prenki na Almakti Gado di e sidon na tapoe wan kownoestoeroe na tapoe wan hemelwagi di libi keroebim e horibaka gi (1 Kroniki 28:18). A e tjari kon na krin foe san ede kownoe Hiskia ben begi: „O Jehovah foe den legre, a Gado foe Israèl, di sidon na tapoe den keroebim.” — Jesaja 37:16.
A Santapresi
7. Sortoe sani ben de na ini a Santapresi?
7 Den ben kari a di foe toe pisi foe a tabernakel a Santapresi. Na inisei foe a pisi disi, wan moi kandratiki nanga seibi anoe ben tanapoe na a kroektoe-anoesei foe a doro, èn wan tafra nanga soribrede ben de na a reti-anoesei. Leti na fesisei wan altari ben tanapoe pe a switismeri foe wierook di ben bron, ben opo go na loktoe. A ben de na fesisei foe wan garden di ben prati a Santapresi foe a Moro Santapresi.
8. Sortoe wroko den priester ben doe doronomo na ini a Santapresi?
8 Ibri mamanten nanga ibri neti, wan priester ben moesoe go na ini a tabernakel èn bron wierook na tapoe a wierook-altari (Exodus 30:7, 8). Mamanten, te a wierook ben bron, den ben moesoe foeroe den seibi lampoe di ben de na tapoe a gowtoe kandratiki, nanga oli baka. Te neti den ben moesoe leti den lampoe foe sorgoe gi a leti na ini a Santapresi. Ibri Sabadei wan priester ben moesoe poti 12 njoen brede na tapoe a tafra foe den soribrede. — Lefitikus 24:4-8.
A fesidjari
9. Foe san ede a beki nanga watra ben de, èn sortoe sani wi kan leri foe disi?
9 A tabernakel ben abi wan fesidjari toe, pe wan skotoe foe tentidoekoe ben de na en lontoe. Na ini a fesidjari disi, wan bigi beki ben de pe den priester ben wasi den anoe nanga foetoe, bifo den ben go na ini a Santapresi. Den ben moesoe wasi densrefi toe, bifo den ben o tjari srakti-ofrandi na tapoe na altari di ben de na ini a fesidjari (Exodus 30:18-21). A markitiki disi foe de krin, na wan boen sani foe memre wi taki den foetoeboi foe Gado na ini a ten disi moesoe doe moeiti foe de krin na skin sei, na moreel sei, na froestan sei, èn na jejefasi, efoe den wani taki Gado feni na anbegi foe den boen (2 Korentesma 7:1). Baka ten, tempelsrafoe di no ben de Israèlsma, ben sorgoe gi na oedoe foe a faja na tapoe na altari èn gi a watra foe a beki. — Josua 9:27.
10. San ben de wan toe ofrandi di ben tjari na tapoe a srakti-ofrandi altari?
10 Ibri mamanten nanga ibri neti, wan jongoe manskapoe di ben de leki wan srakti-ofrandi, ben bron na tapoe na altari makandra nanga wan siri-ofrandi nanga wan dringi-ofrandi (Exodus 29:38-41). Tra srakti-ofrandi ben tjari na tapoe spesroetoe dei. Son tron wan srakti-ofrandi ben moesoe tjari foe wan spesroetoe sondoe ede di wan sma srefi ben doe (Lefitikus 5:5, 6). Na tra ten, wan Israèlsma ben kan tjari wan friwani gemeenschap-ofrandi, pe den priester nanga a sma di ben tjari na ofrandi, ben njan pisi foe en. Disi ben sori taki libisma sondari ben kan de ini vrede nanga Gado, èn njan wan njanjan makandra nanga en, foe taki en so. Srefi wan freimde sma di ben libi na ini a kondre, ben kan tron wan anbegiman foe Jehovah èn kisi a grani foe pristeri friwani ofrandi na a oso foe En. Ma foe gi Jehovah a grani di a moesoe kisi, dan den priester ben kan teki soso den moro boen ofrandi. A blon foe den siri-ofrandi ben moesoe mara fini, èn no wan sani ben moesoe mankeri den meti di den ben òfer. — Lefitikus 2:1; 22:18-20; Maleaki 1:6-8.
11. (a) San ben doe nanga a broedoe foe den meti srakti-ofrandi, èn na sortoe sani disi ben sori? (b) Fa Gado e si a broedoe foe libisma èn di foe meti?
11 Den ben tjari a broedoe foe den ofrandi disi na a altari. Disi ben de leki wan sani foe memre a nâsi ibri dei taki den ben de sondari di ben abi wan froeloesoeman fanowdoe di a broedoe foe en di ben trowe, ben kan verzoen den sondoe foe den foe ala ten èn froeloesoe den na dede. (Romesma 7:24, 25; Galasiasma 3:24; teki gersi Hebrewsma 10:3.) A santafasi disi foe gebroiki broedoe ben memre den Israèlsma toe taki broedoe e prenki libi èn taki libi na foe Gado. Gado noiti no ben gi libisma pasi foe gebroiki broedoe na wan tra fasi. — Genesis 9:4; Lefitikus 17:10-12; Tori foe den Apostel 15:28, 29.
A Verzoendei
12, 13. (a) San ben de a Verzoendei? (b) San a granpriester ben moesoe doe, bifo a ben kan tjari broedoe go na ini a Moro Santapresi?
12 Wán tron wan jari, na san den ben kari a Verzoendei, a heri nâsi Israèl, so srefi den freimde sma di ben libi na ini a kondre èn di ben anbegi Jehovah, ben moesoe tapoe nanga ala wroko èn faste (Lefitikus 16:29, 30). Na a prenspari dei disi, a nâsi ben kon krin foe sondoe na wan agersi fasi, so taki den ben kan abi matifasi foe vrede nanga Gado gi ete wan tra jari. Meki wi tjari a situwâsi kon na ini wi prakseri èn loekoe wan toe heimarki.
13 A granpriester de na ini a fesidjari foe a tabernakel. Baka te a wasi ensrefi na a watrabeki, a e srakti wan mankaw foe gi leki srakti-ofrandi. A broedoe foe a mankaw e kanti go na ini wan komki; a sa gebroiki na wan spesroetoe fasi foe verzoen den sondoe foe a priesterlo Leifi (Lefitikus 16:4, 6, 11). Ma fosi a granpriester e go doro nanga a srakti-ofrandi, wan sani de di a moesoe doe. A e teki switismeri wierook na ini wan gowtoe wierook-patoe èn faja krofaja foe na altari na ini wan patoe foe hori faja. Now a e go na ini a Santapresi èn e waka go na a garden foe a Moro Santapresi. Safrisafri a e waka lontoe a garden, e tanapoe na fesi na ark foe a froebontoe. Baka dati, sondro foe wan tra libisma kan si, a e kanti wierook na tapoe den faja krofaja, èn a Moro Santapresi e kon foeroe nanga wan wolkoe di e smeri switi. — Lefitikus 16:12, 13.
14. Foe san ede a granpriester ben moesoe go na ini a Moro Santapresi nanga a broedoe foe toe difrenti meti?
14 Now Gado de klariklari foe sori sari-ati èn foe kon verzoen na wan agersi fasi. Foe disi ede meki den ben kari a tapoen foe na Ark a „stoeroe foe sari-ati” noso „tapoen foe verzoen” (Hebrewsma 9:5, foetoewortoe). A granpriester e komoto na a Moro Santapresi, e teki a broedoe foe a mankaw, èn e go baka na ini a Moro Santapresi. Soleki fa a komando gi ini a Wet, dan a e dopoe en finga go na ini a broedoe èn e spats en seibi tron na fesi foe a tapoen foe na Ark (Lefitikus 16:14). Baka dati a e go ete wan leisi na a fesidjari èn e srakti wan bokoboko, di de wan sondoe-ofrandi „gi a pipel”. A e tjari pikinso foe a broedoe foe a bokoboko go na ini a Moro Santapresi èn e doe nanga disi soleki fa a ben doe nanga a broedoe foe a mankaw (Lefitikus 16:15). Den ben doe tra prenspari diniwroko toe na a Verzoendei. Foe eksempre, a granpriester ben moesoe poti en anoe na tapoe na ede foe wan di foe toe bokoboko èn bekènti na en fesi, „den fowtoe foe den manpikin foe Israèl”. Baka dati den ben tjari a libi bokoboko disi go na ini a gran sabana foe a tjari den sondoe foe a nâsi gowe na wan agersi fasi. Na a fasi disi den ben verzoen „gi den priester èn gi a heri pipel foe a gemeente”, ibri jari. — Lefitikus 16:16, 21, 22, 33.
15. (a) Fa a tempel foe Salomo ben gersi a tabernakel? (b) San a boekoe foe Hebrewsma e taki foe a santa diniwroko di ben doe na a tabernakel èn na a tempel?
15 Den fosi 486 jari foe a historia di Israèl abi leki a froebontoe pipel foe Gado, a tabernakel di den ben kan poeroe poti na wan tra presi, ben de gi den leki wan presi foe anbegi den Gado, Jehovah. Baka dati, Salomo foe Israèl ben kisi a grani foe bow wan oso di ben o tan. Ala di a tempel disi ben moesoe de moro bigi èn moro moi, tokoe a bowplan di Gado ben gi, ben gersi di foe a tabernakel. Neleki a tabernakel, a ben agersi wan moro bigi èn moro boen seti foe anbegi, di Jehovah ben sa „poti, èn no libisma”. — Hebrewsma 8:2, 5; 9:9, 11.
A fosi tempel nanga a di foe toe wan
16. (a) Sortoe lobi-ati sani Salomo ben aksi di a ben gi a tempel abra na Gado? (b) Fa Jehovah ben sori taki a ben arki a begi foe Salomo?
16 Di Salomo ben gi a glori tempel dati abra na Gado, dan a ben taki na ondro a krakti foe santa jeje foe na aksi disi toe: „Na a freimde sma, di no de wan pisi foe joe pipel Israèl èn di troetroe komoto na wan farawe kondre foe joe bigi nen ede . . . , èn den troetroe e kon èn e begi go na a oso disi, dan meki joesrefi arki na ini hemel, na ini joe fasti tanpresi, èn joe moesoe doe akroederi ala sani di a freimde sma e kari joe gi dati; so taki ala sma foe grontapoe kan sabi joe nen èn kan frede joe na a srefi fasi fa joe pipel Israèl e doe, èn den kan sabi taki joe nen kari na tapoe na oso disi di mi bow” (2 Kroniki 6:32, 33). Na wan krin fasi, Gado ben sori taki a ben arki Salomo en begi foe gi a tempel abra. Wan flam foe faja ben fadon komoto na hemel èn ben njan den meti-ofrandi na tapoe na altari, èn a glori foe Jehovah ben foeroe a tempel. — 2 Kroniki 7:1-3.
17. San ben pasa te foe kaba nanga a tempel di Salomo ben bow, èn foe san ede?
17 Na wan sari, taki den Israèlsma ben lasi a gosontoe frede di den ben abi gi Jehovah. Baka wan pisi ten, den ben doti en bigi nen foe di den ben kiri sma, den ben anbegi kroektoe gado, den ben doe soetadoe, den ben abi seks demakandra nanga den eigi famiri, èn foe di den ben meshandri pikin di no ben abi papa noso mama, so srefi weduwe, nanga freimde sma (Esekièl 22:2, 3, 7, 11, 12, 26, 29). Dati meki na ini a jari 607 b.G.T., Gado ben tjari kroetoe kon den tapoe foe di a ben meki den legre foe Babilon go pori a tempel. Den ben tjari Israèlsma di ben tan na libi, go na ini katibo na Babilon.
18. Sortoe grani son man ben kisi di no ben de Israèlsma èn di ben horibaka fajafaja gi na anbegi foe Jehovah?
18 Baka 70 jari, wan djoe fikapisi di ben abi berow, ben drai go baka na Jerusalem èn den ben kisi a grani foe bow a tempel foe Jehovah baka. A de wan prenspari sani foe si, taki priester nanga Leifisma no ben de nofo foe dini na ini a di foe toe tempel disi. A bakapisi ben de, taki Netinim, di ben kon foe den tempelsrafoe di no ben de Israèlsma, ben kisi moro bigi grani leki dinari foe Gado oso. Ma noiti den ben kisi a srefi posisi leki di foe den priester nanga den Leifisma. — Esra 7:24; 8:17, 20.
19. Sortoe pramisi Gado ben gi ini a tori foe a di foe toe tempel, èn fa den wortoe disi ben kon troe?
19 Fosi, a ben gersi leki a di foe toe tempel ben sa de noti te joe ben o teki en gersi a fosiwan (Hagai 2:3). Ma Jehovah ben pramisi: „Mi wani seki ala den nâsi, èn den sani foe ala den nâsi di sma wani srefisrefi, moesoe kon na ini; èn mi sa foeroe na oso disi nanga glori . . . A glori foe a lasti oso disi sa kon moro bigi leki di foe a fosiwan” (Hagai 2:7, 9). Soleki fa ben froeteri na fesi, dan a di foe toe tempel ben kisi moro glori. A ben tan 164 jari moro langa leki a fosiwan, èn moro foeroe anbegiman foe moro foeroe kondre ben kon makandra na ini den fesidjari foe en. (Teki gersi Tori foe den Apostel 2:5-11.) Na ini den dei foe Kownoe Herodes, den ben bigin meki a di foe toe tempel kon njoen baka èn den ben meki den fesidjari foe a tempel disi kon moro bigi. Foe di a ben poti hei na tapoe wan bigi platapresi foe ston èn moi gadri ben de na en lontoe, meki a ben moi a srefi leki a fosi tempel di Salomo ben bow. Na ini en wan bigi dorosei fesidjari ben de toe foe den sma foe den nâsi di ben wani anbegi Jehovah. Wan ston skotoe ben prati a Djari foe den heiden disi, foe den inisei fesidjari di ben de soso gi Israèlsma.
20. (a) Sortoe aparti grani ben de marki foe a tempel di ben bow baka? (b) San ben sori taki den djoe no ben si a tempel na wan fasi di fiti, èn san Jesus ben doe na tapoe disi?
20 A di foe toe tempel disi ben kisi a bigi grani foe abi a Manpikin foe Gado, Jesus Krestes, e gi sma leri drape na ini den fesidjari. Ma neleki fa a ben de nanga a fosi tempel, na so a ben de toe taki moro foeroe foe den djoe no ben abi wan joisti loekoe tapoe a grani di den ben abi leki sma di ben moesoe loekoe na oso foe Gado. Ija, den ben gi pasi srefi foe bisnisman doe bisnis na ini a fesidjari foe den heiden. Boiti dati, sma ben kisi pasi foe gebroiki a tempel leki wan boropasi foe tjari sani go na a tra sei foe Jerusalem. Fo dei fosi Jesus dede, a ben krin a tempel foe den sortoe grontapoe doe disi, ala di a ben tan taki: „A no skrifi na ini Boekoe: ’Mi oso den sa kari wan oso foe begi, gi ala den nâsi’? Ma oenoe meki en kon tron wan presi pe foefoeroeman e tan.” — Markus 11:15-17.
Foe ala ten Gado e gowe libi en oso na grontapoe
21. San Jesus ben sori foe a tempel foe Jerusalem?
21 Foe a deki-ati sani di Jesus ben doe foe hori a soifri anbegi foe Gado hei, meki den djoe relisi fesiman ben abi a fasti bosroiti foe kiri en (Markus 11:18). Foe di Jesus ben sabi taki den ben o kiri en heri esi, meki a ben taigi den djoe relisi fesiman: „A oso foe oenoe o libi leigi na baka” (Mateus 23:37, 38). Na a fasi disi a ben sori taki heri esi Gado no ben o teki a fasi foe anbegi moro di sma ben doe na ini a troetroe tempel na Jerusalem. A no ben o de „wan oso [moro] foe begi, gi ala den nâsi”. Di den disipel foe Jesus ben sori en den kefalek moi tempel-oso, a ben taki: „Oenoe e si den bigi oso disi? Kwetikweti no wan ston sa tan djaso na a trawan tapoe, di den no sa broko poeroe.” — Markus 13:1, 2.
22. (a) Fa den wortoe foe Jesus ini a tori foe a tempel ben kon troe? (b) San fositen kresten ben soekoe, na presi foe poti den howpoe na tapoe wan foto na grontapoe?
22 A profeititori foe Jesus ben kon troe 37 jari baka dati na ini a jari 70 G.T., di legre foe Rome ben pori Jerusalem nanga en tempel. Dati ben de wan krin boeweisi taki Gado troetroe ben gowe libi en agersi oso na grontapoe. Noiti Jesus ben froeteri na fesi taki den ben sa bow wan tra tempel baka na Jerusalem. Foe a foto disi na grontapoe, na apostel Paulus ben skrifi den Hebrew kresten: „Djaso wi no abi wan foto di e tan, ma wi e soekoe serjoesoe a wan di moesoe kon ete” (Hebrewsma 13:14). Fositen kresten ben froewakti foe tron wan pisi foe a „Jerusalem na hemel” — Gado Kownoekondre di gersi wan foto (Hebrewsma 12:22). Foe dati ede a troe anbegi foe Jehovah no de na ini wan troetroe tempel na grontapoe moro. Na ini a tra artikel foe wi, wi sa loekoe a moro boen seti di Gado poti gi ala sma di wani anbegi en „nanga jeje èn nanga waarheid”. — Johanes 4:21, 24.
Aksi foe loekoe sani sjatoe baka
◻ Sortoe matifasi di Adam nanga Eva ben abi nanga Gado, den ben lasi?
◻ Foe san ede den sani na ini a tabernakel moesoe abi wi belangstelling?
◻ San wi e leri foe den wroko di ben doe na ini a fesi djari foe a tabernakel?
◻ Foe san ede Gado ben gi pasi taki en tempel ben kisi pori?
[Prenki na tapoe bladzijde 8, 9]
A tempel di herodes bow baka
1. A Moro Santapresi
2. A Santapresi
3. Na altari foe a Bron-ofrandi
4. Se di den ben smèlter meki foe kopro
5. A djari foe den priester
6. A djari foe Israèl
7. A djari foe den oema