Hori deki-ati foe di froeloesoe e kon krosibei
„’Mi de nanga joe,’ na san Jehovah taki, ’foe froeloesoe joe’.” — JEREMIA 1:19.
1, 2. Foe san ede a libisma famiri abi froeloesoe fanowdoe?
FROELOESOE! Fa dati na wan wortoe di e gi trowstoe! Foe kisi froeloesoe, wani taki foe kisi kibri, foe kon fri foe wan takroe situwâsi di e sari wan sma. Disi abi foe doe so srefi nanga a prakseri foe tjari wan sma kon na ini wan moro betre situwâsi di e meki en kolokoe.
2 Nownowde a libisma famiri troetroe abi so wan froeloesoe fanowdoe! Moeilek problema — na ekonomia sei, na sociaal sei, na skin sei, na froestan sei, èn na emotioneel sei — e kwinsi sma na ala sei èn disi e meki den lasi-ati. A fasi fa sani e waka na grontapoe, meki taki moro foeroe sma no de tevrede, a froewakti foe den no kon troe, èn den ben sa wani wan kenki di e meki sani kon moro betre. — Jesaja 60:2; Mateus 9:36.
’Moeilek ten di tranga foe pasa’
3, 4. Foe san ede froeloesoe de moro fanowdoe now?
3 Foe di sma na ini a di foe 20 jarihondro disi ondrofeni moro pina leki iniwan tra ten, meki sma abi froeloesoe fanowdoe now moro leki oiti na fesi. Na ini a ten disi, moro leki wan miljard sma pôti srefisrefi, èn ibri jari a nomroe dati e kren nanga so wan 25 miljoen sma. Ibri jari, so wan 13 miljoen pikin e dede foe di den no abi nofo noso no abi boen njanjan, noso foe tra sani ede di abi foe doe nanga pôtifasi — moro leki 35.000 na ini wán dei! Èn miljoenmiljoen sma di de moro owroe, e dede toemoesi froekoe, foe difrenti sortoe siki ede. — Lukas 21:11; Openbaring 6:8.
4 Orlokoe nanga broeja na ondro den borgoe, meki taki sma e pina toemoesi hebi. A boekoe Death by Government e taki dati orlokoe, feti na mindri ras èn feti foe relisi ede, èn a kiri di tiri e kiri den eigi borgoe foe den na ipi-ipi, meki taki „moro leki 203 miljoen sma dede na ini a jarihondro disi”. A boekoe e taki moro fara: „A troetroe nomroe foe dedesma ben kan de pikinmoro 360 miljoen sma. A de neleki wan disiten Blaka Dede, pori a sortoe foe wi. Èn foe troe disi pasa, ala di a no bakterie doe disi, ma na wan pestsiki foe Makti.” Skrifiman Richard Harwood ben taki: „Den orlokoe foe den barbaarsma na ini den jarihondro di pasa kaba, ben de pikinpikin feti te joe e teki den gersi [den wan foe a ten disi].” — Mateus 24:6, 7; Openbaring 6:4.
5, 6. San meki a ten foe wi de so wan banawtoe ten?
5 A sani di e meki a banawtoe situwâsi foe den jari di no pasa so langa ete kon moro ogri, na taki moro nanga moro ogri e doe nanga tranga, moro hoeroedoe de, èn moro osofamiri e broko. William Bennett, di fosi ben de Amerkan ministri foe Skoro-afersi, ben taki dati na ini 30 jari, a nomroe foe sma di e libi na Amerkankondre ben kren nanga 41 procent, ma a nomroe foe ogri di e doe nanga tranga ben kren nanga 560 procent, a nomroe foe pikin di gebore sondro foe a papa nanga a mama trow, ben kren nanga 400 procent, brokotrow nanga 300 procent, èn a nomroe foe tini di e kiri densrefi ben kren nanga 200 procent. Profesor John DiIulio, Jr., foe Princeton Universiteit ben warskow taki a nomroe foe jongoe „super-ogriman” e gro, èn den „e kiri, e doe sma ogri, e dwengi sma nanga tranga foe go didon nanga den, e ròs sma, e broko go na ini oso foe sma èn e tjari serjoesoe broeja kon ini a libimakandra. Den no e frede a sjen taki skowtoe o kisi den, a pen foe a sidon di den o sidon na ini strafoe-oso, noso konsensi fonfon”. Na ini a kondre dati, a di foe toe reide now taki sma e dede di abi 15 te nanga 19 jari, na a kiri di sma e kiri makandra. Èn moro pikin-nengre di no doro fo jari ete, e dede foe di sma e meshandri den, leki den e dede foe siki ede.
6 A sortoe takroedoe dati èn ogri di e doe nanga tranga no e pasa na ini wán kondre nomo. Pikinmoro ala kondre e froeteri foe den srefi sortoe sani disi. San meki disi e kon moro ogri na taki moro nanga moro sma e gebroiki drug illegaal, san e pori miljoenmiljoen sma libi. Australia koranti, Sydney Morning Herald ben taki: „Baka a bisnis foe fetisani, a bisnis foe seri drug internationaal, kon tron a di foe toe bisnis foe grontapoe di e meki foeroe moni.” Wan tra reide de na ogri di e doe nanga tranga èn a hoeroedoe di lai now na telefisi. Na foeroe kondre, a de so taki na a ten te wan pikin doro 18 jari, a si na TV wan lo ogri di doe nanga tranga èn boen foeroe hoeroedoe. Dati na wan bigi krakti di e pori a fasi fa sma de, foe di san wi e poti na ini wi prakseri doronomo, na dati e meki wi tron san wi de. — Romesma 12:2; Efeisesma 5:3, 4.
7. Fa bijbel profeititori ben taki na fesi foe a takroe situwâsi di de na ini a ten disi?
7 Bijbel profeititori ben taki soifri na fesi foe den takroe sani disi di e pasa na ini wi jarihondro. A ben taki dati na heri grontapoe joe ben o abi orlokoe, siki, mankeri foe njanjan, nanga kroektoedoe di ben o kon moro nanga moro (Mateus 24:7-12; Lukas 21:10, 11). Èn te wi e loekoe a profeititori di skrifi na 2 Timoteus 3:1-5, dan a de neleki te joe ben o arki na aladei njoensoe. A e sori taki a jarihondro foe wi na „den lasti dei” èn e taki foe sma di de ’sma di lobi densrefi nomo, sma di lobi moni, di de trangajesi na papa nanga mama, di no de loyaal, di no abi natuurlijk firi foe lobi, di de sondro foe man dwengi densrefi, di abi wan krasi fasi foe doe sani, di abi bigimemre, di lobi prisiri moro leki den lobi Gado’. Dati na soifri fa grontapoe de na ini a ten disi. Soleki fa William Bennett ben erken: „Toemoesi foeroe boeweisi de, taki . . . a fasi fa libisma e libi, kon takroe srefisrefi.” Sma taki srefi dati a fasi fa libisma ben libi, ben kon na wan kaba nanga a fosi grontapoefeti.
8. Foe san ede Gado ben tjari a Froedoe kon na ini a ten foe Noa, èn san a abi foe doe nanga a ten foe wi?
8 A situwâsi de moro takroe now srefi leki a ben de bifo a Froedoe foe Noa dei, di „grontapoe ben kon foeroe nanga ogridoe”. Na ini a ten dati, moro foeroe sma no ben wani abi berow foe den takroe fasi foe den. So boen, Gado ben taki: „Grontapoe kon foeroe nanga ogri di sma e doe nanga tranga; èn loekoe, mi e pori den makandra nanga grontapoe.” A Froedoe ben tjari wan kaba kon na a ogri grontapoe dati. — Genesis 6:11, 13; 7:17-24.
Libisma no man tjari froeloesoe kon
9, 10. Foe san ede wi no moesoe howpoe tapoe libisma foe den tjari froeloesoe kon gi wi?
9 A moeiti di libisma e meki kan froeloesoe wi foe a takroe situwâsi disi? A Wortoe foe Gado e piki: „No poti oen froetrow tapoe heiheisma, noso tapoe a manpikin foe libisma na grontapoe, di no abi froeloesoe.” „A no de na wan man di e waka srefi foe bepaal pe foe poti en foetoe na pasi” (Psalm 146:3; Jeremia 10:23). Den doesoendoesoen jari historia sori taki den waarheid disi troe. Libisma proeberi ibri politiek, ekonomia, nanga sociaal sistema di sma ben sa kan prakseri, ma a situwâsi e kon moro ogri. Efoe libisma ben o abi wan loesoe, dan a ben sa kon na krin now. Na presi foe dati, san wi e si troetroe na taki „libisma tiri tapoe a tra libisma nanga ogri bakapisi gi en”. — Preikiman 8:9; Odo 29:2; Jeremia 17:5, 6.
10 Wan toe jari pasa kaba, Zbigniew Brzezinski, di ben abi a wroko fosi foe gi rai ini a tori foe a veiligheid foe Amerkankondre, ben taki: „Joe no kan tra fasi leki foe kon na a bosroiti taki iniwan neutraal ondrosoekoe di doe foe san e pasa na grontapoe, na taki a broeja di de na sociaal sei, a politiek broeja, bigi problema na ekonomia sei, nanga trobi na internationaal sei, sa panja densrefi moro nanga moro.” A ben taki moro fara: „A kefar di e wakti a libisma famiri na taki na heri grontapoe sma o de di no e hori densrefi na wet moro.” Na ondrosoekoe dati foe a situwâsi di de na grontapoe abi moro waarde srefi na ini a ten disi. Register, wan koranti foe New Haven, Connecticut, di e taki foe a jarihondro disi pe moro nanga moro ogri e doe nanga tranga, ben froeklari: „A gersi leki wi de toemoesi fara kaba foe man doe wan sani na a tori disi.” Nôno, wan kaba no sa kon na a fasi fa grontapoe e go na baka, bika a profeititori foe den „lasti dei” disi ben taki toe: „Godelowsoe sma nanga bedrigiman sa kon moro ogri, ala di den e kori sma èn trawan e kori den.” — 2 Timoteus 3:13.
11. Foe san ede a moeiti di libisma e meki no sa man kenki a situwâsi di e kon takroe moro nanga moro?
11 Libisma no man kenki san e pasa now, bika Satan na „a gado foe a seti foe sani disi” (2 Korentesma 4:4). Ija „heri grontapoe e didon na ini a makti foe na ogriwan”. (1 Johanes 5:19; loekoe so srefi Johanes 14:30.) Bijbel e taki soifri foe den dei foe wi: „Heloe foe grontapoe nanga se, bika Didibri saka kon na oenoe, èn a abi bigi atibron, foe di a sabi taki a abi wan sjatoe pisi ten nomo” (Openbaring 12:12). Satan sabi taki en tiri nanga en grontapoe de foe kon na wan kaba, dati meki a de leki „wan krasi lew, di e soekoe foe njan wan sma”. — 1 Petrus 5:8.
Froeloesoe e kon krosibei — Gi soema?
12. Gi soema froeloesoe e kon krosibei?
12 A situwâsi na grontapoe di e kon moeilek moro nanga moro, na wan krin boeweisi taki wan bigi kenki — ija, wan bigi froeloesoe — de krosibei! Gi soema? Froeloesoe e kon krosibei gi den sma di e poti prakseri tapoe den warskow di e gi èn di e doe a joisti sani. Fosi Johanes 2:17 e sori san wi moesoe doe: „Grontapoe [a seti foe sani foe Satan] e pasa gowe, èn so srefi a lostoe foe en, ma a sma di e doe a wani foe Gado, e tan foe têgo.” — Loekoe so srefi 2 Petrus 3:10-13.
13, 14. Fa Jesus ben tjari kon na krin taki a de fanowdoe foe tan na ai?
13 Jesus ben taki na fesi taki heri esi den sa wai a pori libimakandra foe a ten disi poeroe na ini wan ten foe broeja „soleki foe sensi a bigin foe grontapoe te now no kon ete, nôno, èn no sa kon moro toe” (Mateus 24:21). Dati meki a ben warskow: „Poti prakseri na tapoe oensrefi taki noiti oen ati moesoe kon hebi nanga njan pasa marki èn dringi pasa marki èn den broko-ede foe a libi, èn a dei dati wantronso, na ini wán momenti e kon na oen tapoe leki wan trapoe. Bika a sa kon na tapoe ala den sma di e libi na grontapoe. We, tan na ai, èn begi ala ten taki oenoe kan pasa ala den sani disi di sa feni presi seiker.” — Lukas 21:34-36.
14 Den sma di ’e poti prakseri’ èn ’e tan na ai’ sa feni a wani foe Gado èn doe en (Odo 2:1-5; Romesma 12:2). Disi na den sma di sa „pasa” a pori di djonsro sa kon na tapoe a sistema foe Satan. Èn den kan froetrow dorodoro taki den sa kisi froeloesoe. — Psalm 34:15; Odo 10:28-30.
A moro prenspari Froeloesoeman
15, 16. Soema na a moro prenspari Froeloesoeman, èn foe san ede wi de seiker taki den kroetoe foe en sa de regtfardiki?
15 Efoe den foetoeboi foe Gado moesoe kisi froeloesoe, dan Satan nanga en heri grontapoe sistema foe sani moesoe poeroe na pasi. Efoe disi moesoe doe, dan wan fonten de fanowdoe di e gi froeloesoe èn di tranga moro libisma. A fonten dati na Jehovah Gado, a Moro Hei Soeverein, na almakti Mekiman foe na universum di e gi lespeki frede. En na a moro prenspari Froeloesoeman: „Mi — mi na Jehovah, èn boiti mi no wan tra froeloesoeman de.” — Jesaja 43:11; Odo 18:10.
16 Jehovah abi a moro hei sortoe makti, koni, retidoe, nanga lobi (Psalm 147:5; Odo 2:6; Jesaja 61:8; 1 Johanes 4:8). So boen, te a e tjari a kroetoe foe en kon, dan wi kan de seiker taki a sa de wan reti sani di a sa doe. Abraham ben aksi: „A Kroetoeman foe heri grontapoe no sa doe san reti?” (Genesis 18:24-33) Paulus ben taki: „Onregtfardikifasi de na Gado? Dati no moesoe pasa noiti!” (Romesma 9:14) Johanes ben skrifi: „Ija, Jehovah Gado, na Almaktiwan, troe èn regtfardiki den kroetoe bosroiti foe joe de.” — Openbaring 16:7.
17. Fa den foetoeboi foe Jehovah na ini a ten di pasa ben sori taki den ben froetrow den pramisi foe en?
17 Te Jehovah e pramisi froeloesoe, dan a sa doe disi sondro foe misi. Josua ben taki: „No wán pramisi no ben de di no ben kon troe, foe ala den boen pramisi di Jehovah ben gi na oso foe Israèl” (Josua 21:45). Salomo ben taki: „No wán wortoe no ben de di no ben kon troe, foe ala den boen pramisi di a ben . . . pramisi” (1 Kownoe 8:56). Na apostel Paulus ben taki dati Abraham „no ben degedege foe di a no ben abi nofo bribi, . . . a ben abi na overtoigi dorodoro taki san [Gado] ben pramisi a ben sa man doe toe”. Sara so srefi „ben si [Gado] di ben pramisi disi, leki getrow”. — Romesma 4:20, 21; Hebrewsma 11:11.
18. Foe san ede den foetoeboi foe Jehovah na ini a ten disi kan froetrow taki den sa kisi froeloesoe?
18 Tra fasi leki fa a de nanga libisma, wi kan froetrow Jehovah dorodoro, a e doe san a taki. „Jehovah foe den legre sweri, taki: ’Foe troe, neleki fa mi ben abi na prakseri, na so a moesoe pasa; èn neleki fa mi ben bosroiti, na so a sa kon troe’”(Jesaja 14:24). So boen, te bijbel e taki dati „Jehovah sabi fa foe froeloesoe sma di gi densrefi na ini a dini foe en, komoto na tesi, ma a e kibri den onregtfardiki sma gi a kroetoedei foe kan koti den poeroe”, dan wi kan froetrow dorodoro taki disi sa pasa (2 Petrus 2:9). Srefi te tranga feanti e soekoe foe kiri den foetoeboi foe Jehovah, den foetoeboi e hori deki-ati foe a fasi ede fa en e denki, soleki fa wi kan si na ini a pramisi di a ben gi wan foe den profeiti foe en: „Èn foe troe den sa feti nanga joe, ma den no sa wini joe, bika ’mi de nanga joe,’ na san Jehovah taki, ’foe froeloesoe joe’.” — Jeremia 1:19; Psalm 33:18, 19; Titus 1:2.
Fa sma ben kisi froeloesoe na ini a ten di pasa
19. Fa Jehovah ben froeloesoe Lot, èn fa a sa doe a srefi na ini a ten foe wi?
19 Wi kan kisi foeroe deki-ati te wi e froeteri finifini foe wan toe foe den sani di Jehovah ben doe foe froeloesoe sma. Foe eksempre, Lot ben de „ini bigi banawtoe”, foe a godelowsoefasi foe Sodom nanga Gomora ede. Ma Jehovah ben teki notisi foe „a kragi krei” foe den foto disi ede. Na a joisti ten, a ben seni boskopoeman go foe gi Lot nanga en osofamiri tranga foe den gowe libi a kontren dati wantewante. San ben de a bakapisi? Jehovah „ben froeloesoe regtfardiki Lot”, „foe di a ben pori den foto Sodom nanga Gomora kon tron asisi” (2 Petrus 2:6-8; Genesis 18:20, 21). Na ini a ten disi so srefi, Jehovah e teki notisi foe a kragi krei foe a bigi godelowsoefasi foe a grontapoe disi ede. Te den disiten boskopoeman foe en kaba doe a prenspari kotoigiwroko foe den soleki fa Gado wani, dan a sa doe wan sani nanga a grontapoe disi èn a sa froeloesoe den foetoeboi foe en, soleki fa a ben doe nanga Lot. — Mateus 24:14.
20. Froeteri fa Jehovah ben froeloesoe Israèl foe owroeten foe Egipti.
20 Na ini Egipti foe owroeten miljoenmiljoen sma foe Gado pipel ben de srafoe. Jehovah ben taki foe den: „Mi jere a bari krei foe den . . . mi sabi heri boen san na den pen di den abi. Èn mi e saka go na gron foe froeloesoe den” (Exodus 3:7, 8). Ma baka di Gado ben meki a pipel foe en gowe, Farao ben kisi wan tra prakseri èn a ben hari go na den baka nanga a tranga legre foe en. A ben gersi leki den Israèlsma ben fasi na a Redi Se. Ma tokoe Moses ben taki: „No frede. Tanapoe kánkan èn si a froeloesoe foe Jehovah, di a sa gi oenoe tide” (Exodus 14:8-14). Jehovah ben prati a Redi Se na toe, èn den Israèlsma ben man lowe. Den legre foe Farao ben hari go na den baka, ma Jehovah ben gebroiki a makti foe en so taki „a se ben tapoe den; den ben soengoe neleki loto na ini den boen bigi watra”. Baka ten Moses ben singi gi Jehovah foe bigi prisiri ede: „Soema de leki joe, di e sori taki joe de makti na ini santafasi? A Sma di moesoe kisi frede nanga prèisesingi, a Sma di e doe sani di e meki sma froewondroe.” — Exodus 15:4-12, 19.
21. Fa a pipel foe Jehovah ben kon fri foe Amon, Moab, nanga Se-ir?
21 Na wan tra okasi, den feanti nâsi Amon, Moab, nanga Se-ir (Edom) ben pramisi a pipel foe Jehovah taki den ben o pori den. Jehovah ben taki: „No frede èn no skreki foe a bigi ipi disi [nanga feanti]; bika a no oen feti, ma foe Gado. . . . Oenoe no sa abi foe feti . . . Tan tanapoe èn si a froeloesoe foe Jehovah foe a boen foe oenoe ede.” Jehovah ben froeloesoe a pipel foe en foe di a ben tjari broeja kon na ondro den feanti, so taki den ben kiri makandra. — 2 Kroniki 20:15-23.
22. Na sortoe froewondroe fasi Jehovah ben froeloesoe Israèl foe na anoe foe Asiria?
22 Di na Asiria Grontapoemakti ben opo kon feti nanga Jerusalem, dan kownoe Sanherib ben spotoe nanga Jehovah foe di a ben taigi a pipel di ben de na tapoe a skotoe: „Soema de na mindri ala den gado foe den kondre disi [di mi wini] di froeloesoe a kondre foe den poeroe na mi anoe, taki Jehovah ben sa froeloesoe Jerusalem poeroe na mi anoe?” A ben taigi den foetoeboi foe Gado: „No meki Hiskia meki oenoe froetrow tapoe Jehovah, foe di a e taki: ’Sondro foe misi Jehovah sa froeloesoe wi.’” Dan Hiskia ben begi fajafaja foe kisi froeloesoe, „so taki ala kownoekondre foe grontapoe kan kon sabi taki joe, o Jehovah, wawan na [Gado]”. Jehovah ben kiri 185.000 Asiria sroedati, èn den foetoeboi foe Gado ben kisi froeloesoe. Baka ten, di Sanherib ben anbegi a falsi gado foe en, dan den manpikin foe en ben kiri en. — Jesaja, kapitel 36 nanga 37.
23. Sortoe aksi di abi foe doe nanga froeloesoe na ini a ten disi moesoe kisi wan piki?
23 Foe troe wi kan kisi deki-ati te wi e si fa Jehovah froeloesoe a pipel foe en na wan froewondroe fasi na ini a ten di pasa. Fa a de nanga a ten disi? Na ini sortoe kefalek situwâsi den getrow foetoeboi foe en sa kon djonsro san sa aksi foe en dati a e froeloesoe den na wan froewondroe fasi? Foe san ede a ben wakti te leki now foe froeloesoe den? Sortoe kontroe sa de foe den wortoe foe Jesus: „Te den sani disi e bigin pasa, opo tanapoe leti-opoe èn opo oen ede go na loktoe, bika a froeloesoe foe oenoe de krosibei”? (Lukas 21:28) Èn fa froeloesoe sa kon gi den foetoeboi foe Gado di dede kaba? A tra artikel sa ondrosoekoe den aksi disi.
Aksi foe loekoe sani sjatoe baka
◻ Foe san ede a de troetroe fanowdoe foe kisi froeloesoe?
◻ Foe san ede wi no moesoe howpoe tapoe libisma foe kan kisi froeloesoe?
◻ Gi soema froeloesoe de krosibei?
◻ Foe san ede wi kan froetrow tapoe a froeloesoe di Jehovah sa gi?
◻ Sortoe eksempre foe a froeloesoe di gi na ini a ten di pasa, e gi sma deki-ati?
[Prenki na tapoe bladzijde 10]
Abraham ben de wan foe den sma di ben abi ala froetrow na ini Jehovah