Waktitoren LIBRARY TAPU INTERNET
Waktitoren
LIBRARY TAPU INTERNET
Sranantongo
  • BIJBEL
  • BUKU
  • KONMAKANDRA
  • w97 1/5 blz. 24-29
  • Gado na mi kibripresi nanga mi krakti

Felem no de na a pisi disi.

Sorry, wan sani no go bun di wi pruberi fu drai a felem.

  • Gado na mi kibripresi nanga mi krakti
  • A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1997
  • Edeprakseri
  • A srefi sortu tori
  • Kon tranga gi a tamara
  • A piki foe a feanti — Strafoe-oso
  • Na Lichtenburg
  • Na ini Ravensbrück
  • Den moeilek jari baka na orlokoe
  • Agen den tapoe a wroko èn den poti mi na ini strafoe-oso
  • Krakti èn jepi foe Jehovah
  • Jehovah tan de mi kibripresi nanga mi krakti
  • Yehovah kibri wi libi na a ten fu den ogri-ati tirimakti
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 2007
  • Mi wakti nanga pasensi na tapoe Jehovah foe sensi mi jongoe jari
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1997
  • Mi e frutrow taki Yehovah sa sorgu mi na wan lobi-ati fasi
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 2004
  • Hori Misrefi na a Pramisi fu Mi fu Dini Gado
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1999
Moro sani
A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1997
w97 1/5 blz. 24-29

Gado na mi kibripresi nanga mi krakti

SOLEKI FA CHARLOTTE MÜLLER BEN FROETERI

„Joe de foe prèise foe den neigi jari di joe ben pina na ondro a tiri foe Hitler,” na so a komunist kroetoebakra ben taki. „Joe ben de teige orlokoe troetroe, ma now joe de teige a vrede foe wi!”

A BEN e taki foe a seni di den Nazi ben seni mi go na strafoe na fesi kaba èn foe a socialisme na ini a Doisri Demokrasia Republiek. Ini a bigin, mi no ben man taki noti, ma dan mi ben piki: „Wan kresten no e feti gi troe vrede na a srefi fasi fa tra sma e doe. Mi e proeberi nomo foe waka baka a bijbel komando foe lobi Gado èn a sma na mi sei. A Wortoe foe Gado e jepi mi foe tan sori vrede nanga san mi e taki èn nanga san mi e doe.”

A dei dati, 4 september 1951, den komunist ben gi mi a strafoe foe sidon aiti jari na ini strafoe-oso — wán jari moro mendri leki san a Nazi tiri ben gi mi.

Di den nationaal socialist nanga den komunist ben froefolgoe Jehovah Kotoigi, mi ben kisi trowstoe foe Psalm 46:1: „Gado de wan kibripresi gi wi nanga wan krakti, wan jepi di de foe feni makriki na ini ten foe banawtoe.” Jehovah wawan ben gi mi a krakti foe horidoro, èn o moro mi ben teki a Wortoe foe en na ini mi, o moro mi ben kon tranga.

Kon tranga gi a tamara

Mi ben gebore na ini 1912 na ini Gotha-Siebleben na Thuringen, Doisrikondre. Ala di mi papa nanga mama ben de Protestantsma, tokoe mi papa ben soekoe a waarheid foe bijbel èn wan regtfardiki tiri. Di mi papa nanga mama ben si a „Photo-Drama der Schepping”, den ben breiti troetroe.a Papa ben feni san a ben soekoe — a Kownoekondre foe Gado.

Papa nanga mama, makandra nanga wi, siksi pikin, ben poeroe wi nen na kerki, 2 maart 1923. Wi ben libi na ini Chemnitz na Saxony, èn drape wi ben moksi wisrefi nanga den Bijbel Ondrosoekoeman. (Dri foe mi brada nanga sisa ben tron Jehovah Kotoigi.)

Na den konmakandra foe den Bijbel Ondrosoekoeman, bijbeltekst nanga moi waarheid ben abi foeroe krakti na mi tapoe, èn disi ben foeroe a jongoe ati foe mi nanga prisiri. A moro prenspari sani ben de a leri di wi kresten jongoewan, moro leki 50 foe wi, ben kisi tapoe sonde, èn di mi nanga mi sisa Käthe ben kisi wan pisi ten. Na ini a groepoe foe wi joe ben abi a jongoe Konrad Franke toe, di ben orga langa waka èn di ben oefen singi nanga wi. Baka ten, foe 1955 te 1969, brada Franke ben dini leki opziener foe a bijkantoro foe a Waktitoren Genootschap na Doisrikondre.

Den jari na mindri 1920 nanga 1930 ben de broeja jari, son leisi srefi na mindri a pipel foe Gado. Son sma, di no ben teki A Waktitoren moro langa leki „njanjan na a reti ten”, ben de teige na oso-foe-oso preikiwroko (Mateus 24:45). Disi ben abi leki bakapisi taki sma ben fadon komoto na bribi. Ma na a srefi „njanjan” disi ben gi wi a krakti di wi ben abi so tranga fanowdoe na a ten dati. Foe eksempre, joe ben abi den Watchtower-artikel “Blessed Are the Fearless” (Blesi den wan di no e frede) (1919) èn “Who Will Honor Jehovah?” (Soema sa gi Jehovah grani?) (1926) Nanga a wroko di mi ben o wroko sondro foe frede, mi ben wani gi Jehovah grani, dati meki mi ben prati foeroe foe den boekoe nanga brochure foe brada Rutherford.

Na ini maart 1933, mi ben dopoe leki wan Kotoigi foe Jehovah. Na ini a srefi jari dati, den ben tapoe na evangelie wroko foe wi na Doisrikondre. Na a dopoe, wi ben kisi Openbaring 2:10 leki rai gi a ten di ben o kon: „No frede den sani di joe e go njan pina foe den. Loekoe! Didibri sa tan trowe sonwan foe oenoe go na ini strafoe-oso, so taki oenoe sa kisi tesi dorodoro èn so taki oenoe sa abi banawtoe tin dei langa. Boeweisi taki oenoe de getrow, srefi te na dede èn mi sa gi joe a kownoe-ati foe libi.” Mi ben prakseri dipi foe a vers disi, foe di mi no ben tweifri taki hebi tesi ben e wakti mi. Disi ben sori foe de so.

Foe di wi ben tan neutraal na politiek sei, meki difrenti birtisma foe wi no ben froetrow wi. Baka di wan politiek verkiezing ben hori, wan groepoe Nazi sroedati na ini uniform ben bari kari na fesi na oso foe wi: „Toriman e libi dja!” Den artikel “Fear Them Not” (No frede den), di ben kon na ini a Doisri uitgave foe The Watchtower na ini december 1933, ben gi mi spesroetoe deki-ati. Mi ben wani tan wan getrow Kotoigi foe Jehovah srefi na ondro den moro takroe situwâsi.

A piki foe a feanti — Strafoe-oso

Wi ben man druk A Waktitoren na kibrifasi na ini Chemnitz, te leki a herfst foe 1935. Baka dati den ben moesoe tjari a stencil masjin di den ben gebroiki, go na Beierfeld na a Ertsbergi, pe den ben gebroiki en foe druk boekoe nanga tijdschrift te leki augustus 1936. Mi nanga Käthe ben prati eksemplaar gi den brada di den adres foe den wi ben kisi foe papa. Ala sani ben go boen wan pisi ten. Ma dan a Gestapo ben go loekoe finifini san mi ben doe, èn na ini augustus 1936 den ben kon teki mi na mi oso èn poti mi na ini strafoe-oso, pe mi ben wakti kroetoe.

Na ini februari 1937, 25 brada nanga 2 sisa — mi so srefi — ben kon na fesi wan spesroetoe kroetoe na ini Saxony. Den ben taki dati na organisâsi foe Jehovah Kotoigi ben tjari oproeroe kon. Den brada di ben druk A Waktitoren ben kisi feifi jari strafoe. Mi ben kisi toe jari.

Na presi taki den ben fri mi, baka di mi ben kaba sidon na strafoe, a Gestapo ben kon teki mi. Den ben wani, taki mi ben moesoe poti mi nen na ondro wan froeklari di ben taki dati mi no ben o de moro leki wan Kotoigi foe Jehovah. Di mi ben weigri krinkrin, dan na ambtenari ben atibron, a ben djompo opo, èn ben leisi wan papira gi mi taki den ben o seni mi go na strafoe. A papira de foe si na tapoe a fowtow. Sondro taki mi ben kisi primisi foe si mi papa nanga mama, den ben tjari mi go wantronwantron na wan pikin strafoeman kampoe gi oemasma na Lichtenburg na a liba Elbe. Sjatoe baka dati mi ben miti Käthe. En ben de na ini a strafoeman kampoe na Moringen sensi december 1936, ma di den ben tapoe a strafoeman kampoe dati, en, makandra nanga foeroe tra sisa, ben kon na Lichtenburg. A papa foe mi ben de na strafoe toe, èn mi no ben si en moro te leki 1945 baka.

Na Lichtenburg

Mi no ben kisi primisi foe de nanga den tra oema Kotoigi wantewante, foe di den ben kisi strafoe gi wán noso tra sani. Na ini wan foe den zaal, mi ben si toe groepoe sma di ben kisi strafoe — oemasma di moro foeroe foe den ben sidon na tafra èn den Kotoigi di ben moesoe sidon na tapoe bangi heri dei èn di no ben kisi noti foe njan.b

Mi ben de klariklari foe teki iniwan wroko di mi ben kisi, foe di mi ben howpoe taki wan fasi ben o de foe feni Käthe. Èn dati na soifri san ben pasa. A ben e go na wroko nanga toe tra strafoeman, di wi ben miti makandra. Foe di mi ben breiti sote, meki mi ben gi en wan bigi brasa. Ma a waktiman di ben de wan oema, ben go froeteri disi wantronwantron. Den ben aksi wi finifini foe disi, èn bigin nanga a ten dati, den ben hori wi aparti foe espresi. Dati ben de wan moeilek sani troetroe.

Toe tra sani di ben pasa na Lichtenburg mi no sa frigiti. Wan leisi, ala strafoeman ben moesoe kon makandra na ini a djari foe arki wan foe den politiek lezing foe Hitler na tapoe radio. Wi Jehovah Kotoigi ben weigri, foe di den ben doe nationalistisch sani toe. Dati meki den waktiman ben spoiti nanga brandspoiti na wi tapoe, den ben nati wi nanga wan tranga straal watra foe wan brandweer kran èn, ala di wi no ben man doe noti, den ben lon na wi baka foe a di foe fo sodro te go na a djari. Drape wi ben abi foe tanapoe, ala di wi ben nati dorodoro.

Wan tra leisi mi, makandra nanga Gertrud Oehme nanga Gertel Bürlen, ben kisi komando foe meki den kantoro foe a komandanti moi nanga lampoe, foe di a frijaridei foe Hitler ben de krosibei. Wi ben weigri, foe di wi ben si taki disi ben de wan foe den taktik foe Satan foe proeberi meki wi drai wi baka gi a bribi foe wi nanga pikinpikin sani foe broko a soifri retifasi foe wi. Leki strafoe, ibriwan foe wi jongoe sisa ben moesoe tan na ini wan pikin, doengroe cel den dri wiki di ben kon baka dati sondro wan tra sma. Ma Jehovah ben tan krosibei na wi èn, srefi na ini so wan takroe presi, a ben sori taki a ben de wan kibripresi.

Na ini Ravensbrück

Mei 1939 den ben tjari den strafoeman foe Lichtenburg go na Ravensbrück strafoeman kampoe. Drape mi ben kisi a wroko foe wasi krosi makandra nanga difrenti tra Kotoigi sisa. Sjatoe baka di na orlokoe ben bigin, wi ben moesoe go teki a swastika fraga, san wi no ben wani doe. A bakapisi ben de, taki den ben poti toe foe wi, Mielchen Ernst nanga mi, na ini wan presi pe sma ben kisi hebi strafoe. Disi ben de wan foe den moro hebi fasi foe kisi strafoe èn a ben wani taki dati wi ben abi foe wroko boen tranga ibri dei, srefi sonde, awinsi fa a weer ben de toe. A gwenti ben de, taki a strafoe no ben de moro leki dri moen, ma wi ben tan drape wan jari langa. Sondro a jepi foe Jehovah, mi no ben o tan na libi noiti.

Na ini 1942, sani ben kon pikinso moro makriki gi wi strafoeman, èn mi ben kisi osowroko foe doe gi wan SS osofamiri di no ben de fara foe a kampoe. Na osofamiri ben meki mi abi pikinso fri. Foe eksempre, wan leisi di mi ben go koiri nanga den pikin, mi ben miti Josef Rehwald nanga Gottfried Mehlhorn, toe strafoeman di ben abi paars dri oekoe, èn mi ben man taki wan toe wortoe foe deki-ati nanga den.c

Den moeilek jari baka na orlokoe

Di den difrenti legre di ben e wroko makandra ben kon moro krosibei na ini 1945, dan na osofamiri di mi ben wroko gi den, ben lowe, èn mi ben moesoe go nanga den. Makandra nanga tra SS osofamiri, den ben tron wan bigi groepoe di ben teki waka go na westsei.

Den lasti dei foe na orlokoe ben broeja èn den ben lai nanga kefar. Te foe kaba, wi ben miti wan toe Amerkan sroedati di ben meki mi poti mi nen na tapoe wan lijst foe sma di ben kon fri, na ini a foto di ben kon. Soema mi ben miti drape? Josef Rehwald nanga Gottfried Mehlhorn. Den ben kon sabi taki ala den Kotoigi foe a strafoeman kampoe na ini Sachsenhausen ben doro Schwerin baka wan kefalek dede waka. So boen, nanga wi dri wi ben go na a foto dati, di ben de so wan 75 kilometer foe drape. Na Schwerin wi ben prisiri troetroe foe miti ala den getrow brada dati, sma foe den strafoeman kampoe, di ben tan na libi, so srefi Konrad Franke.

Na a pisi ten foe december 1945, a situwâsi na ini a kondre ben kon so boen, taki mi ben man rèis nanga loko. Dati meki mi ben de foe go na oso! Ma a waka dati ben wani taki so srefi taki mi ben moesoe didon na tapoe a dak foe a loko èn tanapoe na tapoe a stèp foe a doro. Na Chemnitz, mi ben waka foe a loko station go na a presi pe wi ben libi leki osofamiri. Ma na ini a strati pe den Nazi sroedati ben tanapoe fosi èn ben bari: „Toriman e libi dja!”, no wan oso no ben tan abra. Bom ben pori a heri kontren pe oso ben de, dorodoro. Ma gi mi a ben de wan froelekti foe si taki mi mama, mi papa, Käthe, nanga den brada nanga sisa foe mi, ben de na libi ete.

Na ekonomia situwâsi na ini den jari baka na orlokoe na Doisrikondre ben takroe srefisrefi. Ma tokoe a ben bigin go boen nanga den gemeente foe a pipel foe Gado na ini heri Doisrikondre. A Waktitoren Genootschap ben doe ala san den ben man doe foe gi wi wrokosani gi a preikiwroko. A wroko na Bethel na Magdeburg, di den Nazi ben sroto, ben bigin baka. Na ini a lente foe 1946, mi ben kisi a kari foe kon wroko drape èn den ben meki mi wroko na ini a koekroe.

Agen den tapoe a wroko èn den poti mi na ini strafoe-oso

Magdeburg de na ini a pisi foe Doisrikondre di den komunist ben abi na ini den makti. Den ben tapoe a wroko foe wi 31 augustus 1950, èn den ben tapoe Bethel na Magdeburg. Na so fasi a wroko foe mi na Bethel, di ben de wan ten foe warti leri, ben kon na wan kaba. Mi ben drai go baka na Chemnitz, foe di mi ben abi a fasti bosroiti foe tai hori na a waarheid, srefi na ondro a tiri foe den komunist, èn foe meki a Kownoekondre foe Gado bekènti leki a wan-enkri howpoe gi a libisma famiri di de na ini banawtoe.

April 1951, mi ben rèis nanga wan brada go na Berlijn foe teki eksemplaar foe A Waktitoren. Di wi ben drai kon baka, wi ben skreki foe si taki a loko station foe Chemnitz ben lontoe nanga skowtoe. A ben de krin taki den ben froewakti wi, èn den ben teki wi go sroto wantewante.

Di wi ben doro a strafoe-oso, mi ben abi den papira nanga mi di ben sori taki den Nazi ben poti mi na strafoe-oso foeroe jari langa. Dati meki, den waktiman ben abi lespeki gi mi. Wan foe den oema di ben de edewaktiman, ben taki: „Oenoe Jehovah Kotoigi a no ogriman; oenoe a no sma di moesoe de na ini strafoe-oso.”

Wan leisi a ben kon na ini mi cel, pe mi ben de nanga toe tra sisa, èn na wan kibrifasi a ben poti wan sani na ondro wan foe den bedi. San dati ben de? En eigi bijbel, di a ben gi wi. Wan tra leisi, a ben go na mi papa nanga mama na oso, foe di den no ben libi fara foe a strafoe-oso. A ben kisi eksemplaar foe A Waktitoren èn pikinso njanjan, a ben kibri den na en, èn a ben foefoeroe ala sani kon na ini mi cel.

Wan tra sani de di mi wani froeteri. Son leisi na sonde mamanten, wi ben singi den theokrasia singi foe wi so tranga taki na tapoe ibri singi den tra strafoeman ben klap na ini den anoe foe prisiri ede.

Krakti èn jepi foe Jehovah

Na a kroetoe afersi foe 4 september 1951, a kroetoeman ben taki den wortoe di wi ben kari na a bigin foe na artikel disi. Mi ben sidon na ini strafoe-oso na Waldheim, baka dati na Halle, èn te foe kaba na Hoheneck. Wán noso toe sjatoe sani di ben pasa, sa sori fa Gado ben de wan kibripresi èn wan krakti gi wi Jehovah Kotoigi èn fa a Wortoe foe en ben gi wi krakti.

Di mi ben de na strafoe-oso na Waldheim, ala Kotoigi sisa ben kon makandra na fasti ten na ini wan zaal, so taki wi ben man hori kresten konmakandra. Wi no ben abi primisi foe abi potlood nanga papira, ma wan toe sisa ben feni wan toe pisi krosi èn den ben man meki wan spandoekoe di ben abi a jaritekst foe 1953 na tapoe, san ben de: „Anbegi Jehovah na ini santa krosi.” — Psalm 29:2, American Standard Version.

Wan foe den waktiman di ben de wan oema, ben kisi wi sondro taki wi ben froewakti en èn sondro draidrai a ben go froeteri disi. Na edeman foe a strafoe-oso ben kon èn ben taigi toe foe wi sisa foe hori a spandoekoe hei. „Soema meki en?” a ben aksi. „San disi wani taki?”

Wan foe den sisa ben wani bekènti èn teki a frantiwortoe na en tapoe gi wi, ma esi-esi wi ben sjoesjoe na mindri wisrefi, èn ben agri taki wi alamala ben o teki a frantiwortoe. Dati meki wi ben piki: „Wi ben meki en foe tranga a bribi foe wi.” Den ben poeroe a spandoekoe na wi anoe, èn leki strafoe den no ben gi wi njanjan. Ma na a heri takimakandra, den sisa ben hori en hei so taki wi ben kan poti a tekst, di ben gi deki-ati, boen na ini wi prakseri.

Di den ben tapoe na oemasma strafoe-oso na Waldheim, den ben froisi wi sisa go na Halle. Djaso den ben gi wi primisi foe kisi pakèt, èn san ben nai na ini wan toe tiptip di mi papa ben seni kon gi mi? Waktitoren-artikel! Te now ete mi kan memre den wan di ben nen “True Love Is Practical” (Troe lobi e wroko), èn “Lies Lead to Loss of Live” (Lei e meki taki joe e lasi joe libi). Den artikel disi nanga tra artikel ben de switi sani srefisrefi, èn te wi ben gi den na makandra na kibrifasi, dan ibriwan foe wi ben skrifi wan toe sani gi ensrefi.

Di den ben hori wan rasja, wan foe den waktiman ben feni den sani di mi ben skrifi gi misrefi, na ini mi matrasi foe drei grasi pe mi ben kibri den. Baka ten a ben kari mi foe aksi mi finifini foe disi èn a ben taki dati now a ben wani sabi san na artikel “Prospects for Fearers of Jehovah for 1955” (San sma di e frede Jehovah na ini 1955 kan froewakti) ben wani taki. En, wan komunist ben broko en ede troetroe nanga a dede foe en fesiman, Stalin, na ini 1953, èn a tamara ben sori so doengroe. Foe wi sei, a tamara ben o meki a situwâsi foe wi kon moro betre na ini strafoe-oso, ma mi no ben sabi dati ete. Nanga ala overtoigi mi ben tjari kon na krin taki Jehovah Kotoigi ben abi den moro boen froewakti. Foe san ede? Mi ben teki a thema tekst foe na artikel, Psalm 112:7, taki: „A no sa frede takroe ten: en ati de fasti, a e froetrow na ini Jehovah.” — A.S.

Jehovah tan de mi kibripresi nanga mi krakti

Baka di mi ben kon siki hebi, den ben loesoe mi foe strafoe-oso toe jari fosi a ten foe mi ben doro, na ini maart 1957. Agen den tiriman foe Owstoe-Doisri kondre ben poti druk na mi tapoe foe a diniwroko ede di mi ben doe gi Jehovah. Foe dati ede, 6 mei 1957 mi ben kisi na okasi foe lowe go na West-Berlijn, èn foe drape mi ben froisi go na West-Doisrikondre.

A ben teki wan toe jari fosi mi ben kisi mi gosontoe baka. Ma te nanga a dei foe tide mi abi wan boen lostoe gi jeje afersi èn nanga prisiri mi e froewakti ibri njoen eksemplaar foe A Waktitoren. Na fasti ten mi e ondrosoekoe misrefi. Mi abi jejefasi ete? Mi e kweki boen eigifasi? A fasi fa a bribi foe mi kisi tesi, na wan reide foe prèise Jehovah èn foe gi en grani? Na a marki foe mi foe plisi Gado na ini ala sani, so taki a tan de mi kibripresi nanga mi krakti foe têgo.

[Foetoewortoe]

a A „Photo-Drama” ben abi atosigi nanga prenki di ben boeweigi èn foe bigin nanga 1914, sma di ben teki presi gi a Watch Tower Bible and Tract Society, ben sori en na alape.

b A tijdschrift Trost (Trowstoe), di a Waktitoren Genootschap na Bern, Switserland tjari kon na doro tapoe 1 mei 1940, ben taki na tapoe bladzijde 10 dati na wán okasi den oema Kotoigi foe Jehovah na Lichtenburg 14 dei langa no ben kisi brekten njan, foe di den ben weigri foe meki wan gebaar foe sori grani te den Nazi pokoe ben e prei. Drihondro Kotoigi foe Jehovah ben drape.

c A tori foe Josef Rehwald ben kon na ini Ontwaakt! foe 8 februari 1993, bladzijde 20-23.

[Prenki na tapoe bladzijde 26]

Na SS kantoro na Ravensbrück

[Sma di abi a reti foe a prenki]

Na tapoesei: Stiftung Brandenburgische Gedenkstätten

[Prenki na tapoe bladzijde 26]

A pas foe mi foe wroko dorosei foe a kampoe

    Sranantongo buku (1978-2025)
    Log Out
    Log In
    • Sranantongo
    • Seni en gi wan sma
    • Settings
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gebruiksvoorwaarden
    • Privacybeleid
    • Privacyinstellingen
    • JW.ORG
    • Log In
    Seni en gi wan sma