Aksi foe leisiman
A djoe datra Sem Tob ben Isaac ibn Sjaproet, foe a di foe tinafo jarihondro, ben kopie a Tetragrammaton (den fo Hebrew letter foe a nen foe Gado) di de foe feni na ini a Hebrew vertaling foe a boekoe Mateus?
Nôno, a no de so. Ma a vertaling disi foe a boekoe Mateus e gebroiki hasj·Sjem’ (di skrifi leki fa de, noso di skrifi sjatoe) 19 tron, soleki fa dati tjari kon na krin na tapoe bladzijde 23 foe A Waktitoren foe 1 augustus 1996.
A Hebrew wortoe hasj·Sjem’ wani taki „a Nen”, di seiker e sori go na a nen foe Gado. Foe eksempre, na ini a vertaling foe Sem Tob, wan sjatoe wortoe foe hasj·Sjem’ de foe si na ini Mateus 3:3, wan pisi pe Mateus ben taki den wortoe foe Jesaja 40:3. A de logis foe taki dati di Mateus ben teki wan vers foe den Hebrew Boekoe foe bijbel pe a Tetragrammaton de na ini, a ben poti a nen foe Gado na ini en Evangelie. So boen, ala di a Hebrew vertaling di Sem Tob ben gi, no e gebroiki a Tetragrammaton, tokoe a gebroiki di a e gebroiki „a Nen”, soleki na ini Mateus 3:3, e horibaka taki a wortoe „Jehovah” ben gebroiki na ini den kresten Griki Boekoe foe bijbel.
Sem Tob ben kopi a Hebrew vertaling foe a boekoe Mateus na ini a boekoe foe en, ’E’ven bo’chan, di a ben skrifi teige den sani di sma ben taki foe en. Ma san ben de a fonten foe a Hebrew vertaling dati? Profesor George Howard di ben ondrosoekoe na afersi disi finifini, e denki taki „a boekoe Mateus na ini Hebrewtongo foe Sem Tob bigin skrifi wan ten na ini den fosi fo jarihondro foe a kresten ten.”a Tra sma kande no e agri nanga en foe a tori disi.
Howard e taki: „A boekoe Mateus na ini Hebrewtongo di poti na ini a vertaling disi, de aparti spesroetoe foe den foeroe difrenti di a abi nanga a boekoe Mateus na ini Grikitongo.” Foe eksempre, soleki fa a vertaling foe Sem Tob e taki, Jesus ben taki foe Johanes: „Foe troe, mi e taigi oenoe: Foe ala den sma di oema meki, no wan sma ben opo di bigi moro Johanes a Dopoeman.” A no abi den wortoe di Jesus ben taki baka dati: „Ma wan sma di de wan moro mendriwan na ini a kownoekondre foe hemel, bigi moro en” (Mateus 11:11). Na wan srefi sortoe fasi, foeroe difrenti de na mindri Hebrew vertaling di de ete foe den Hebrew Boekoe foe bijbel, èn den wortoe foe a srefi vertaling foe a Griki Septuaginta. Ala di wi sabi den difrenti foe den, tokoe den sortoe owroeten vertaling disi kan gebroiki foe teki sani gersi nanga makandra.
Soleki fa a ben taki kaba, Sem Tob en vertaling foe Mateus poti „a Nen” pe nofo reide de foe bribi taki Mateus ben gebroiki a Tetragrammaton troetroe. Foe dati ede, foe sensi 1950, sma ben gebroiki a vertaling foe Sem Tob leki wan jepi foe gebroiki a nen foe Gado na ini den kresten Griki Boekoe foe bijbel, èn wi e kari en ete na ini De Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift — met studieverwijzingen.b
[Foetoewortoe]
a Loekoe so srefi New Testament Studies Volume 43, Nomroe 1, januari 1997, bladzijde 58-71.
b Di a Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., tjari kon na doro na ini 1988.