„Joe lobi boen-atifasi moro boen leki a libi”
Soleki fa Calvin H. Holmes ben froeteri
A ben de december 1930, èn djonsrode mi ben kaba foe merki den kaw, di Papa ben kon na oso foe a fisiti di a ben fisiti wan birman di ben libi krosibei. „Disi na wan boekoe di Wyman leni mi”, a ben taki ala di a ben poeroe wan blaw boekoe komoto na ini en saka. A ben nen Bevrijding, di a Watch Tower Bible and Tract Society tjari kon na doro. Papa, di pikinmoro noiti no ben leisi wan sani, ben leisi a boekoe dati te latilati na neti.
BAKA TEN, Papa ben leni tra boekoe, nanga den nen soleki Licht nanga Verzoening, di a Watch Tower Bible and Tract Society tjari kon na doro toe. A ben feni na owroe bijbel foe Mama èn ben tan lati na neti foe leisi nanga a faja foe wan karsinoli lampoe. Papa ben tjari wan bigi kenki kon. A winter dati, a ben taki foeroe joeroe langa nanga wi — mi mama, den dri moro jongoe sisa foe mi, nanga mi — ala di wi ben sidon krosibei na makandra lontoe na owroe kachel foe wi di e leti nanga oedoe.
Papa ben taki dati den ben kari den sma di e tjari den boekoe disi kon na doro, Bijbel Ondrosoekoeman èn dati, soleki fa den e taki, wi ben e libi na ini „den lasti dei” (2 Timoteus 3:1-5). A ben tjari kon na krin taki a grontapoe no ben sa kisi pori na a kaba foe grontapoe, ma taki na ondro a Kownoekondre foe Gado a ben sa kenki kon tron wan paradijs (2 Petrus 3:5-7, 13; Openbaring 21:3, 4). Mi ben feni a sani dati moi troetroe.
Papa ben bigin taki nanga mi te wi ben e wroko makandra. Mi e memre taki wi ben e poeroe a boeba foe karoe di a ben tjari kon na krin taki a nen foe Gado na Jehovah (Psalm 83:18). Dati meki na ini a lente foe 1931, di mi ben abi 14 jari nomo, mi ben teki a sei foe Jehovah nanga en Kownoekondre. Mi ben begi Jehovah na ini na owroe froktoe djari nanga aprabon baka na oso èn mi ben pramisi en serjoesoe taki mi ben sa dini en foe têgo. A lobi boen-atifasi foe wi toemoesi boen Gado ben boeweigi mi ati kaba. — Psalm 63:3.
Wi ben libi na wan boeroegron so wan 30 kilometer foe St. Joseph, Missouri, Amerkankondre, èn moro mendri leki 65 kilometer foe Kansas City. Papa ben gebore na ini wan pikin oso di ben meki foe blok oedoe, di mi afo ben bow na a boeroegron na ini a bigin foe a di foe tinaneigi jarihondro.
Teki leri gi a diniwroko
Na ini a zomer foe 1931, na osofamiri foe wi ben jere a poeblikitaki na radio „A Kownoekondre, a howpoe foe grontapoe”, di Joseph Rutherford, di ben de presidenti foe a Waktitoren Genootschap na a ten dati, ben hori na wan kongres na Columbus, Ohio. A ben naki mi ati, èn mi ben breiti foe teki prati nanga Papa na ini a prati foe a brochure di ben abi a prenspari poeblikitaki disi na ini, na mindri den sma di wi ben sabi boen.
Na ini a lente foe 1932, mi ben go a fosi leisi na wan konmakandra foe Jehovah Kotoigi. A birman foe wi ben gi Papa nanga mi wan kari foe arki wan lezing na St. Joseph di George Draper, wan opziener di e rèis foe Jehovah Kotoigi, ben o hori. Di wi ben doro, dan afoe foe a konmakandra ben pasa kaba, èn mi ben feni wan presi foe sidon baka a steifi bradi baka foe J. D. Dreyer, di ben sa prei wan prenspari ròl na ini mi libi.
Na ini september 1933, mi ben go na wan bigi konmakandra nanga Papa na Kansas City, pe foe a fosi leisi mi ben teki prati na ini a preikiwroko na poebliki. Papa ben gi mi dri brochure èn ben leri mi foe taki: „Mi na wan foe den Kotoigi foe Jehovah èn mi e preiki a boen njoensoe foe a Kownoekondre foe Gado. Sondro tweifri joe jere kroetoeman Rutherford na radio. Moro leki 300 station e bariwroko gi den lezing foe en ibri wiki.” Baka dati dan mi ben pristeri wan brochure. A neti dati, di mi ben merki den kaw na a boeroegron mi ben denki taki a dei dati ben de wan dei di mi no ben sa frigiti noiti na ini mi libi.
No langa baka dati a winter ben bigin èn wi no ben man rèis foeroe. Ma dan brada Dreyer nanga en wefi ben fisiti wi èn ben aksi efoe mi ben sa wani kon na a oso foe den satra neti èn tan sribi a neti dati. A 10 kilometer waka go na Dreyer oso ben warti a moeiti, bika mi ben kan go nanga den na ini a diniwroko a tra dei èn go na a Waktitoren-studie na St. Joseph. Sensi a ten dati, wanwan leisi nomo mi misi foe teki prati na ini a diniwroko na sonde. A leri nanga rai di brada Dreyer ben gi ben sori taki a abi foeroe waarde.
Te foe kaba, tapoe 2 september 1935, mi ben man simboliseer a gi di mi ben gi misrefi abra na Jehovah nanga jepi foe a dopoe na ini watra, na wan bigi konmakandra na Kansas City.
A bigin foe wan libiwroko di mi ben doe mi heri libi langa
Na ini a bigin foe 1936, mi ben gi mi nen foe dini leki wan pionier, noso wan foeroeten bedinari, èn den ben poti mi tapoe a lijst foe den wan di e soekoe wan pionier patna. Sjatoe baka dati, mi ben kisi wan brifi foe Edward Stead foe a foto Arvada, Wyoming. A ben froeteri taki a ben moesoe tan na ini wan rolstoeroe èn ben abi jepi fanowdoe foe go pionier. Wantewante mi ben teki a sani di a ben aksi mi èn den ben poti mi leki pionier tapoe 18 april 1936.
Bifo mi ben gowe foe go wroko nanga brada Stead, mi mama ben taki nanga mi sondro foe wan tra sma ben de. „Boi, joe de seiker taki na a sani disi joe wani doe?”, a ben aksi.
„Wan tra fasi foe libi no ben sa warti foe libi”, mi ben piki. Mi ben kon froestan taki a lobi boen-atifasi foe Jehovah de moro prenspari leki ala tra sani.
Foe pionier nanga Ted, soleki fa wi ben kari brada Stead, ben de wan kefalek boen fasi foe teki leri. A ben de nanga faja èn a ben pristeri a Kownoekondre boskopoe na wan fasi di ben e hari sma srefisrefi. Ma ala san Ted ben kan doe ben de foe skrifi èn foe taki nomo; ala den skroefoe foe en skin ben fasi foe artritis ede. Mi ben e opo froekoe èn ben e wasi en èn ben e sker en barba, ben e sreka a njanjan èn ben e gi en njanjan. Baka dati mi ben e weri krosi gi en èn ben e sreka en gi a diniwroko. A zomer dati, wi ben pionier na Wyoming nanga Montana, èn ben sreka sani foe sribi na neti. Ted ben sribi na ondro a spesroetoe dak di ben bow tapoe en pikin bestelwagi di ben abi wan opo baki, èn mi ben sribi na tapoe a gron. Baka ten na ini a jari dati, mi ben froisi go na zuidsei foe go pionier na Tennessee, Arkansas nanga Mississippi.
Na ini september 1937, mi ben go foe a fosi leisi na wan bigi kongres na Columbus, Ohio. Drape den ben seti sani foe teki fesi na ini a preikiwroko nanga a gebroiki foe a fonograaf. Ala leisi te wan ososma ben arki a fonograaf, wi ben kari en wan seti. Wan moen mi ben abi moro leki 500 seti, èn moro leki 800 sma ben arki. Baka di mi gi kotoigi na foeroe foto foe owstoesei foe Tennessee, Virginia, nanga West-Virginia, mi kisi a kari foe dini leki wan spesroetoe pionier na ini wan njoen ròl, foe wroko makandra nanga a zone-dinari, soleki fa den ben kari opziener di e rèis na a ten dati.
Mi ben fisiti gemeente nanga groepoe di ben de fara na West-Virginia — èn ben tan toe te go miti fo wiki na ibriwan foe den — èn mi ben teki fesi na ini a velddienst. Baka dati, na ini januari 1941, den ben poti mi na wroko leki wan zone-dinari. Na a ten dati, Mama nanga den dri sisa foe mi — Clara, Lois nanga Ruth — ben teki a sei foe a Kownoekondre. So boen, a heri osofamiri foe wi ben de makandra na a bigi kongres na St. Louis a zomer dati.
Sjatoe baka a kongres, den ben taigi den zone-dinari taki a zone-wroko ben sa tapoe na a kaba foe november 1941. A tra moen na baka, Amerkankondre ben go na ini a di foe Toe Grontapoefeti. Mi ben kisi a toewijzing foe wroko leki spesroetoe pionier, pe mi ben moesoe wroko 175 joeroe wan moen na ini a diniwroko.
Spesroetoe grani foe a diniwroko
Na ini juli 1942, mi ben kisi wan brifi pe den ben aksi efoe mi ben sa wani dini na wan tra kondre. Baka di mi piki a brifi nanga ija, mi kisi a kari foe go na Bethel, na edekantoro foe Jehovah Kotoigi na Brooklyn, New York. So wan 20 brada di no trow ben kisi a kari foe kisi spesroetoe leri na a srefi ten.
Nathan H. Knorr, di ben de presidenti foe a Waktitoren Genootschap na a ten dati, ben tjari kon na krin taki a preikiwroko ben go na baka èn taki wi ben sa kisi leri foe tranga den gemeente na jejefasi. „Wi no wani sabi wawan san na den problema na ini a gemeente,” a ben taki, „ma wi wani sabi toe san joe ben doe foe loesoe den problema.”
Ala di wi ben de na Bethel, Fred Franz, di ben kon baka brada Knorr leki presidenti na ini 1977, ben hori wan lezing pe a ben taki: „A di foe Toe Grontapoefeti o kaba, èn wan bigi preikiwroko o opo. Sondro tweifri miljoenmiljoen sma sa tjari kon makandra ete na ini na organisâsi foe Jehovah!” A lezing dati ben kenki a fasi fa mi ben si sani krinkrin. Di den ben sreka den toewijzing, mi ben kon sabi taki mi ben moesoe fisiti ala den gemeente na ini den staat Tennessee nanga Kentucky. Den ben kari wi foetoeboi foe den brada, wan nen di ben kenki sensi a ten dati kon tron kring-opziener.
Mi ben bigin dini den gemeente tapoe 1 oktober 1942, di mi ben abi soso 25 jari ete. Na a ten dati, a wan-enkri fasi foe doro na son gemeente ben de nanga foetoe noso nanga asi. Son tron mi ben sribi na ini a srefi kamra nanga na osofamiri di ben gi mi presi foe sribi.
Di mi ben de na a Greeneville gemeente na Tennessee na ini juli 1943, mi ben kisi wan kari foe go na a di foe toe klas foe a Waktitoren Bijbelskoro Gilead. Na Gilead mi ben kon sabi san a wani taki troetroe foe „poti moro prakseri leki san wi gwenti, na tapoe den sani di wi ben jere” èn abi ala ten „foeroe foe doe na ini a wroko foe Masra” (Hebrewsma 2:1; 1 Korentesma 15:58). Den feifi moen foe a skoro ben pasa esi-esi, èn wi ben klari a skoro nanga boen bakapisi tapoe 31 januari 1944.
Kanada èn go doro na Belgia
Wan toe foe wi ben kisi a toewijzing foe go na Kanada, pe no so langa pasa a wroko foe Jehovah Kotoigi ben opo baka. Mi ben kisi a toewijzing foe doe a wroko di wan opziener di e rèis e doe, èn mi ben moesoe rèis fara na mindri son gemeente. Te mi ben rèis, dan a ben de wan prisiri sani foe jere ondrofenitori foe a fasi fa a preikiwroko foe wi ben doe na ini a ten di a wroko ben tapoe na Kanada (Tori foe den Apostel 5:29). Foeroe brada nanga sisa ben froeteri foe a sokari aktie di den ben doe esi-esi, pe na ini wán neti nomo, den ben prati wan brochure na pikinmoro ibri oso foe a wan sei foe Kanada go na a tra sei. A ben de troetroe boen njoensoe foe jere na ini mei 1945 taki a feti na Europa ben kaba!
A zomer dati, ala di mi ben e dini na ini wan gemeente na ini a pikin foto Osage, Saskatchewan, mi ben kisi wan brifi foe brada Knorr, di ben taki: „Mi e gi joe a grani foe go na Belgia. . . . Foeroe wroko de foe doe na ini a kondre dati. A de wan kondre di pori foe feti ede, èn den brada foe wi abi jepi fanowdoe, èn a gersi taki a joisti foe seni wan sma foe Amerkankondre foe gi den a joisti jepi nanga trowstoe di den abi fanowdoe.” Mi ben piki wantewante èn ben teki a toewijzing.
Na ini november 1945, mi ben de na Brooklyn Bethel èn Charles Eicher, wan owroe brada foe Elzas, ben leri mi Fransitongo. Mi ben kisi so srefi leri foe bijkantoro afersi na ini wan sjatoe pisi ten. Bifo mi ben go na Europa, mi ben go loekoe mi famiri nanga mati sjatoe na St. Joseph, Missouri.
Tapoe 11 december, mi ben gowe libi New York nanga a sipi Queen Elizabeth, èn fo dei baka dati mi ben doro na Southampton, Ingrisikondre. Mi ben tan wan moen na a bijkantoro foe Ingrisikondre, pe mi ben kisi moro leri. Baka dati, tapoe 15 januari 1946, mi ben koti na Ingrisi Kanaal abra èn ben stòp na Oostende, Belgia. Foe drape mi ben go nanga loko na Brussels, pe a heri Bethelfamiri ben miti mi na a loko station.
A wroko e gro baka a feti
A toewijzing foe mi ben de foe loekoe a Kownoekondrewroko na Belgia, ma mi no ben man taki a tongo srefi. Na ini so wan siksi moen, mi ben sabi nofo Fransitongo foe man hori wan takimakandra foe den aladei sani. A ben de wan grani foe wroko makandra nanga den wan di ben tjari a libi foe den kon ini kefar foe doe a preikiwroko na ini den feifi jari di den Nazi ben teki a kondre abra. No so langa pasa, son wan foe den ben kon fri foe den strafoeman kampoe.
Den brada ben de fajafaja foe orga a wroko èn foe gi njanjan na den wan di e angri foe bijbel waarheid. Dati meki den ben seti sani foe hori bigi konmakandra èn foe opziener di e rèis kan fisiti den gemeente. Brada Nathan Knorr, Milton Henschel, Fred Franz, Grant Suiter nanga John Booth — den alamala na sma di e teki presi gi na edekantoro na Brooklyn — ben kon fisiti wi toe, èn dati ben de wan deki-ati gi wi. A pisi ten dati, mi ben dini leki kring-opziener, distriktopziener nanga bijkantoro-opziener. Tapoe 6 december 1952, baka di mi dini pikinmoro seibi jari na Belgia, mi trow nanga Emilia Vanopslaugh, di ben wroko na a bijkantoro foe Belgia toe.
Wan toe moen baka dati, tapoe 11 april 1953, mi ben kisi a kari foe go na a skowtoe-oso foe a birti èn den ben taigi mi taki a de di mi ben de na Belgia, ben de wan kefar gi a veiligheid foe a kondre. Mi ben go na Luxemburg foe wakti ala di a kroetoe-afersi foe mi ben tjari go na a Staatsraad.
Na ini februari 1954, a Staatsraad foe Belgia ben horibaka gi a bosroiti taki a de di mi ben de drape, ben de wan kefar gi a kondre. Den boeweisi di den ben gi foe dati ben de taki, sensi di mi ben kon na Belgia, a nomroe foe Kotoigi na ini a kondre ben gro kefalek foeroe — foe 804 na ini 1946 te go miti 3304 na ini 1953 — èn a bakapisi ben de taki a sani dati ben de wan kefar gi a veiligheid foe Belgia, bika foeroe jongoe Kotoigi ben e tanapoe kánkan foe de neutraal leki kresten. Dati meki Emilia nanga mi ben kisi a toewijzing foe go na Switserland, pe wi ben bigin dini na ini a kringwroko na ini a kring pe den e taki Fransitongo.
A Kownoekondre Diniwroko-skoro — wan skoro di e gi kresten owroeman ekstra leri — ben opo na ini 1959 na South Lansing, New York. Mi ben kisi a kari foe go drape foe kisi leri foe gi leri na den klas foe a skoro disi na Europa. Di mi ben de na Amerkankondre, mi ben fisiti mi famiri na St. Joseph, Missouri. Drape mi ben si mi lobi mama a lasti leisi. A dede na ini januari 1962; Papa dede na ini juni 1955.
A Kownoekondre Diniwroko-skoro na ini Parijs, Fransikondre, ben bigin na ini maart 1961, èn Emilia ben go nanga mi. Distriktopziener, kring-opziener, gemeente-opziener nanga spesroetoe pionier foe Fransikondre, Belgia nanga Switserland ben kon foe a skoro. Na ini den 14 moen baka dati, mi ben hori 12 klas foe a kursus disi foe fo wiki langa. Baka dati, na ini april 1962, wi kon sabi taki Emilia ben de nanga bere.
Fiti wisrefi na a situwâsi
Wi ben go baka na Genève, Switserland, pe wi ben abi primisi foe tan fasti ini a kondre. Ma a no ben de makriki foe feni wan presi foe go libi, foe di oso ben mankeri kefalek. A no ben de makriki toe foe feni wan wroko. Te foe kaba mi ben kisi wan wroko na wan bigi wenkri di e seri ala sortoe sani, na ini a centrum foe Genève.
Mi ben de 26 jari na ini a foeroeten diniwroko, dati meki a situwâsi foe wi di ben kon kenki, ben meki taki wi ben moesoe tjari foeroe kenki kon. Na ini den 22 jari di mi ben wroko na a bigi wenkri di e seri ala sortoe sani èn ben jepi foe kweki den toe oemapikin foe wi, Lois nanga Eunice, wi osofamiri ben poti Kownoekondre afersi ala ten na a fosi presi (Mateus 6:33). Baka di mi kisi pensjoen foe mi grontapoe wroko na ini 1985, mi bigin dini leki wan sma di e teki presi gi a kring-opziener.
A gosontoe foe Emilia no boen srefisrefi, ma a e doe san a kan na ini a diniwroko. Lois ben dini leki wan pionier foe so wan tin jari. A ben de troetroe wan heimarki na jejefasi foe man njan boen nanga en foe a toemoesi moi internationaal kongres dati na Moskow na ini a zomer foe 1993! Sjatoe baka dati, di Lois ben go nanga fakansi na Senegal, Afrika, a ben lasi en libi di a ben swen na ini a se. A lobi nanga switifasi di den brada foe wi na Afrika nanga den zendeling ben sori, ben de wan bigi trowstoe gi mi di mi ben rèis go na Senegal foe seti sani gi a beri. Mi e angri srefisrefi foe si Lois na a opobaka! — Johanes 5:28, 29.
Mi de nanga tangi na ati taki moro leki fotenti jari wan lobi-ati kompe horibaka gi mi na wan loyaal fasi. Ija, awansi mi ben firi sari èn ben kisi problema, a lobi boen-atifasi foe Jehovah ben de wan prisiri sani èn meki a libi warti foe libi. A e boeweigi mi ati foe taki foe wi Gado, Jehovah, nanga den wortoe foe a psalm singiman: „Bika joe lobi boen-atifasi boen moro a libi, mi eigi mofoboeba sa prèise joe.” — Psalm 63:3.
[Prenki na tapoe bladzijde 26]
Wi ben teki fesi na ini a preikiwroko nanga a fonograaf
[Prenki na tapoe bladzijde 26]
Doe stratiwroko na Belgia na ini 1948
[Prenki na tapoe bladzijde 26]
Mi papa nanga mama na ini 1936