Waktitoren LIBRARY TAPU INTERNET
Waktitoren
LIBRARY TAPU INTERNET
Sranantongo
  • BIJBEL
  • BUKU
  • KONMAKANDRA
  • w98 15/3 blz. 26-30
  • Constantijn A Bigiwan — Wan man di horibaka gi krestendom?

Felem no de na a pisi disi.

Sorry, wan sani no go bun di wi pruberi fu drai a felem.

  • Constantijn A Bigiwan — Wan man di horibaka gi krestendom?
  • A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1998
  • Edeprakseri
  • A srefi sortu tori
  • Constantijn na ini historia
  • A ròl di relisi plèi na ini den taktik foe Constantijn
  • Oiti a ben tron wan kresten?
  • Wan „santa sma”?
  • Sortoe bakapisi den moeiti foe en ben abi
  • Pe a troe krestendom de?
  • Constantijn dray en libi — Go na san?
    A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1990
A Waktitoren—A e taki fu Yehovah Kownukondre 1998
w98 15/3 blz. 26-30

Constantijn A Bigiwan — Wan man di horibaka gi krestendom?

Constantijn, kèiser foe Rome, na wan foe den wanwan man nomo gi soema historia gebroiki a wortoe „Bigiwan” foe meki a nen foe den kon moro moi. Krestenhèit gebroiki so srefi den wortoe „santa”, „di foe tinadri apostel”, „santa speri foe den apostel”, nanga ’froekisi na ondro a tiri foe Gado so taki a ben kan tjari a moro bigi kenki kon na heri grontapoe’. Te joe loekoe a tra sei foe a tori, dan son sma e taki dati Constantijn na wan sma di „anoe flaka nanga broedoe, kisi takroenen foe wan lo bigi ogri ede èn a ben lobi bedrigi sma, . . . wan ogri-ati tiriman di doe boen bigi takroe”.

FOEROE sma di e taki dati den na kresten leri taki Constantijn a Bigiwan ben de wan foe den moro prenspari sma di doe krestendom boen. Den e taki dati na en ben froeloesoe den krestensma foe a pina di den ben njan foe di den Romesma ben froefolgoe den èn taki na en ben gi den fri na relisi sei. Boiti dati, boen foeroe sma e bribi taki a ben de wan getrow bakaman foe Jesus Krestes èn taki a ben angri troetroe foe horibaka gi den afersi foe den krestensma. Na Owstoe Orthodox Kerki nanga a Koptisch Kerki meki bekènti taki Constantijn èn so srefi en mama Helena kon tron „santa sma”. Den e hori a fesadei foe den na tapoe 3 juni noso 21 mei, akroederi a kerki kalender.

Soema ben de Constantijn a Bigiwan troetroe? Sortoe ròl a ben plèi na ini sani di pasa ini krestendom foe a ten baka den apostel? Wi e leri foeroe te wi e meki historia nanga den sabiman gi piki na tapoe den aksi disi.

Constantijn na ini historia

Constantijn, a manpikin foe Constantius Chlorus, ben gebore na Naissus na Serfia, na wan sani foe 275 G.T. Di en papa ben tron kèiser foe den westsei kondre di ben de na ondro a tiri foe Rome na ini 293 G.T., Constantijn ben e feti na a Donau-liba na ondro a komando foe kèiser Galerius. Constantijn ben go baka na en papa di ben de foe dede na Ingrisikondre na ini a jari 306 G.T. Sjatoe baka di en papa dede, a legre ben meki Constantijn kisi a posisi foe kèiser.

Na a ten dati, feifi tra sma ben taki dati den ben de wan Augustus. A pisi ten na mindri 306 nanga 324 G.T., di baka dati Constantijn ben tron a wan-enkri kèiser, ben de wan ten pe feti ben de na mindri borgoe doronomo. A wini di a legre ben wini toe feti, ben meki Constantijn kisi wan presi na ini a historia foe Rome èn ben meki a tron a wan-enkri tiriman foe den kondre na ondro a tiri foe Rome.

Na ini 312 G.T., Constantijn ben wini en feanti Maxentius na ini a strei di ben strei na Pons Milvius dorosei foe Rome. Kresten skrifiman noso takiman di e horibaka gi a kresten leri, ben taki dati na a ten foe a feti dati wan kroisi di ben e bron, ben kon de foe si na ondro a son nanga den Latijn wortoe In hoc signo vinces na tapoe, san wani taki „nanga a marki disi joe sa wini”. Sma e denki toe taki Constantijn ben kisi foe jere na ini wan dren taki a ben moesoe ferfi den fosi toe letter foe a nen Krestes na ini Grikitongo na tapoe a skilt foe den fetiman foe en. Ma a tori disi abi foeroe sani na ini di no e fiti a ten pe den poti a tori na ini. A boekoe A History of Christianity e taki: „Den boeweisi di abi foe doe nanga a joisti ten, a joisti presi nanga den joisti finifini tori na ini a fisjoen disi, no de akroederi makandra.” Wan konmakandra foe heiden tiriman foe kondre, di ben gi Constantijn wan switikon na ini Rome, ben meki bekènti taki a ben de a moro prenspari Augustus nanga Pontifex Maximus, dati wani taki, a granpriester foe a heiden relisi foe a tirimakti.

Na ini 313 G.T., Constantijn ben sroto wan froebontoe nanga kèiser Licinius, tiriman foe den owstoesei kondre. Na ini na Ordroe foe Milan, den toe sma disi ben gi fri foe anbegi èn den ben gi ala relisi groepoe den srefi reti. Ma foeroe historia skrifiman no e si a papira disi leki wan prenspari sani, foe di den e taki dati a ben de soso wan gewoon brifi foe lanti èn no wan prenspari papira foe kèiser san ben sori taki den ben o handri tra fasi now ini a tori foe krestendom.

Na ini den jari di ben kon baka dati, Constantijn ben wini Licinius, en lasti feanti di ben tan abra, èn a ben tron a wan-enkri tiriman foe a libimakandra foe Rome. Na ini 325 G.T., ala di a no ben dopoe ete, a ben de fesiman foe a fosi bigi konmakandra foe „kresten” kerki di ben bondroe kon na wán, di ben sori taki den no ben feni a leri foe Arius boen kwetikweti èn den ben skrifi wan froeklari nanga den moro prenspari bribi na ini san den ben kari a Bribi Froeklari foe Nicea.

Na ini a jari 337 G.T., Constantijn ben kisi wan siki di ben o kiri en te foe kaba. Na ini den lasti joeroe dati foe en libi den ben dopoe en, èn baka dati a dede. Baka en dede, a konmakandra foe tiriman foe kondre ben gi en wan presi na mindri den gado foe Rome.

A ròl di relisi plèi na ini den taktik foe Constantijn

A boekoe Istoria tou Ellinikou Ethnous (A historia foe a Griki Nâsi), di e froeteri fa den kèiser foe Rome na ini a di foe dri nanga a di foe fo jarihondro ben si relisi moro foeroe, e taki: „Srefi te sma di ben sidon na tapoe kownoestoeroe no ben gi densrefi someni na relisi tori, tokoe foe di den ben fiti densrefi na a fasi fa moro foeroe sma foe a ten dati ben denki, den ben feni en fanowdoe foe gi relisi wan prenspari presi na ini den politiek taktik foe den, foe meki sma si den sani di den ben doe awansi fa no fa leki wan relisi sani.”

Foe troe, Constantijn ben de wan man di ben froestan a ten pe a ben libi na ini. Na a bigin foe en libiwroko, a ben abi wan „gado” fanowdoe foe horibaka gi en, èn den gado foe Rome di ben e lasi krakti, no ben man doe disi. A tirimakti, so srefi a relisi foe en nanga tra organisâsi ben e go na baka, èn wan njoen sani ben de fanowdoe di ben moesoe gi njoen krakti san ben o meki a tirimakti kon tranga baka. Na encyclopedia Hidria e taki: „Constantijn ben poti spesroetoe prakseri na tapoe krestendom foe di disi no ben horibaka wawan gi a wini di a ben wini nomo, ma so srefi gi na orga di a ben orga en tirimakti baka. Den kresten kerki di ben de na ala sei ben horibaka now gi en na politiek sei. . . . A ben abi wan lo heihei kerki tiriman foe a ten dati na en sei . . . , èn a ben aksi den foe meki a wánfasi na ondro den tan.”

Constantijn ben si taki a ben kan gebroiki a „kresten” relisi — awansi a ben fadon komoto na bribi èn na a ten dati a ben kon kroeka srefisrefi — heri boen leki wan krakti di ben kan bro njoen libi na ini sani baka èn di ben kan tjari sma kon na wán, so taki disi ben kan horibaka gi ala den bigi plan foe en foe teki ala a tirimakti. Foe di a ben teki den fondamenti foe krestendom di ben fadon komoto na bribi abra, foe feni sma di ben o horibaka gi en eigi politiek marki di a ben abi na prakseri, meki a ben teki a bosroiti foe tjari a pipel kon na wán na ondro wán „katolik” relisi noso wán relisi gi heri grontapoe. Den heiden gwenti nanga fesadei ben kisi „kresten” nen. Èn den „kresten” kerki tiriman ben kisi a posisi, a moni nanga bigi makti di den heiden priester ben abi.

Foe di Constantijn ben wani taki relisi ben moesoe de wán foe politiek reide ede, meki a ben tapoe pasi esi-esi gi iniwan sma di no ben agri, èn disi a no ben doe tapoe a gron foe a troe di wan gronprakseri de troe, ma tapoe a gron foe san moro foeroe sma ben lobi. A „kresten” kerki di ben prati srefisrefi, ben abi foeroe kesekese ini a tori foe kerkileri èn dati ben gi en na okasi foe go boemoei nanga a tori leki wan mindriman di „Gado ben seni kon”. A kontakti di a ben abi nanga den bakaman foe Donatius na Noord-Afrika èn nanga den bakaman foe Arius na ini na owstoesei pisi foe a tirimakti, ben meki a kon si esi-esi taki a no ben o sari foe overtoigi sma foe seti wan tranga relisi pe sma de ini wánfasi.a Foe proeberi koti a trobi ini a tori foe a leri foe Arius, meki a ben seti a fosi kerki konmakandra na ini a historia foe kerki di ben bondroe kon na wán. — Loekoe a boksoe „Constantijn nanga a Konmakandra foe Nicea.”

A historia skrifiman Paul Johnson e taki foe Constantijn: „Wan foe den moro prenspari reide taki a ben meki krestendom tan, ben kan de taki den ben gi en nanga lanti na okasi foe hori ai na tapoe den sani di kerki ben doe ini a tori foe kerkileri èn san den ben doe nanga leri di no ben kroederi nanga den kerkileri.”

Oiti a ben tron wan kresten?

Johnson e taki: „Noiti Constantijn tapoe foe anbegi a son èn a ben meki a prenki foe a son tan na tapoe den moni foe en”. A Catholic Encyclopedia e taki: „Constantijn ben sori taki a ben lobi ala toe relisi na a srefi fasi. Leki pontifex maximus a ben hori ai na tapoe a heiden relisi èn a ben horibaka gi den reti foe den.” „Noiti Constantijn ben tron wan kresten”, na encyclopedia Hidria e froeteri, èn a taki moro fara: „Eusebius foe Cesarea, di ben skrifi foe a libi foe Constantijn, e taki dati a ben tron wan kresten na a kaba foe en libi. A sani disi no abi waarde bika a dei na fesi, [Constantijn] ben tjari wan ofrandi gi Zeus foe di a ben abi a titel foe Pontifex Maximus toe.”

Te na a dei foe en dede na ini 337 G.T., Constantijn ben abi a heiden titel Pontifex Maximus, a moro hei fesiman foe relisi afersi. A reidelek foe aksi foe en dopoe: A ben dopoe foe di na fesi, a ben abi opregti berow èn a ben drai en libi, soleki fa bijbel e aksi dati foe sma? (Tori foe den Apostel 2:38, 40, 41) Di Constantijn ben dopoe, a ben go na ondro watra dorodoro leki wan simbôl taki a ben gi ensrefi abra na Jehovah Gado? — Teki gersi Tori foe den Apostel 8:36-39.

Wan „santa sma”?

Na Encyclopædia Britannica e taki: „Den ben kari Constantijn, a Bigiwan foe den sani ede di a ben doe, èn no foe a sma ede di a ben de. Te wi ben sa loekoe den eigifasi foe Constantijn, dan foe troe a ben o de wan foe den moro lagiwan foe ala bekwaam sma na ini owroeten noso na ini a ten disi, di kisi a nen [Bigiwan].” Èn a boekoe A History of Christianity e froeteri wi: „Biginbigin kaba sma ben froeteri taki a ben lobi doe ogri nanga tranga èn taki a ben abi ogri-ati te a ben atibron. . . . A no ben abi lespeki gi a libi foe libisma . . . Di a ben kon owroe, en libi ben kon lai nanga foeroe ogridoe.”

Soleki fa a sori, dan Constantijn ben abi serjoesoe problema nanga en persoonlijkheid. Wan sma di e ondrosoekoe a historia e taki dati „a faja-ati foe en nofotron ben de a reide foe san ede a ben doe takroedoe”. (Loekoe a boksoe „A kiri di a kiri sma na ini a kownoefamiri.”) Constantijn no ben abi a persoonlijkheid foe „wan kresten sma”, na so a historia skrifiman H. Fisher e taki na ini boekoe History of Europe. Den troe tori no e sori taki a ben de wan troetroe kresten di ben weri „a njoen persoonlijkheid” èn na ini soema joe ben kan feni den froktoe foe Gado en santa jeje — lobi, prisiri, vrede, langa pasensi, safri-atifasi, boenfasi, bribi, safoefasi, nanga a dwengi di wan sma e dwengi ensrefi. — Kolosesma 3:9, 10; Galasiasma 5:22, 23.

Sortoe bakapisi den moeiti foe en ben abi

Leki a heiden Pontifex Maximus — èn foe dati ede na relisi edeman foe den kondre na ondro a tiri foe Rome — Constantijn ben proeberi wini a matifasi foe den beskopoe foe a kerki di ben fadon komoto na bribi. A ben pristeri den posisi di ben o gi den makti, bigi nen, nanga goedoe leki bakaman foe a relisi di Rome ben poti gi kondre. A Catholic Encyclopedia e erken: „Son beskopoe, di ben meki a moifasi foe kownoe-oso breni den ai, ben go so fara srefi foe prèise kèiser leki wan engel foe Gado, wan santa sma, èn foe taki na ini profeititori dati en, neleki a Manpikin foe Gado, ben o tiri na hemel.”

A politiek tiri ben kon lobi krestendom di ben fadon komoto na bribi, èn moro nanga moro a ben kon de wan pisi foe a grontapoe disi, foe a grontapoe seti foe sani disi, èn ben drifi gowe foe den leri foe Jesus Krestes (Johanes 15:19; 17:14, 16; Openbaring 17:1, 2). A bakapisi ben de taki „krestendom” ben kon de wán nanga falsi leri nanga doe — a Dri-wánfasi, a leri di e taki dati wan sili no man dede, hèlfaja, vagevuur, a begi di sma e begi gi dedesma, a gebroiki di sma e gebroiki rowskransi, prenki foe gado, popki, nanga den sortoe sani dati. — Teki gersi 2 Korentesma 6:14-18.

Kerki ben teki a fasi foe Constantijn abra toe foe basi sma. Den sabiman Henderson nanga Buck e taki: „A sempel fasi foe na Evangelietori ben kon pori, èn sma ben bigin kon nanga gwenti èn nanga ceremonia di ben lai wan lo pranpran, èn den leriman foe krestendom ben kisi grani èn pai foe grontapoe, èn pikinmoro heri Kownoekondre foe Krestes ben kenki tron wan kownoekondre foe a grontapoe disi.”

Pe a troe krestendom de?

Den troe tori na ini historia e tjari kon na krin san na a waarheid ini a tori foe ’a bigi di Constantijn bigi’. Na presi taki Jesus Krestes, na Edeman foe a troe kresten gemeente, ben de a sma di poti a fondamenti gi krestenhèit, krestenhèit na wan sei, de a bakapisi foe a politiek pe wan sma prakseri en eigi wani nomo èn den koni triki di wan heiden tiriman gebroiki. A fiti troetroe taki Paul Johnson e aksi: „A tirimakti ben gi ensrefi abra na krestendom noso krestendom ben lagi ensrefi gi a tirimakti?”

Ala den sma di troetroe wani hori densrefi na soifri krestendom kan kisi jepi foe erken a troe kresten gemeente na ini a ten disi èn foe moksi densrefi nanga dati. Jehovah Kotoigi na heri grontapoe de klariklari foe jepi opregti sma foe kon sabi san na troe krestendom èn foe anbegi Gado na a fasi di en feni boen. — Johanes 4:23, 24.

[Foetoewortoe]

a Den bakaman foe Donatius ben de sma foe wan „kresten” sekte foe a di foe fo nanga a di foe feifi jarihondro G.T. Den bakaman foe en ben taki dati a waarde foe den sakramenti abi foe doe nanga a fasi fa a bedinari e tjari ensrefi na moreel sei èn taki kerki moesoe poeroe sma di doe serjoesoe sondoe leki memre foe kerki. Den bakaman foe Arius ben de sma foe wan „kresten” groepoe foe a di foe fo jarihondro di no ben bribi taki Jesus Krestes ben de Gado. Arius ben leri sma taki no wan sma no meki Gado èn taki Gado no abi wan bigin. Ma foe di wan sma meki a Manpikin, dan a no kan de Gado soleki fa a Tata de Gado. A no ala ten a Manpikin ben de, ma a ben meki èn ben kon de foe di a Tata ben wani so.

[Faki na tapoe bladzijde 28]

Constantijn nanga a konmakandra foe nicea

Sortoe ròl kèiser Constantijn di no ben dopoe, ben plèi na a Konmakandra foe Nicea? Na Encyclopædia Britannica e taki: „Constantijn srefi ben de a fesiman foe den takimakandra èn a ben tiri den fajafaja . . . Foe di den beskopoe, boiti toe foe den, ben abi wan sortoe lespeki frede gi kèiser, meki den ben poti den nen na ondro a bribi froeklari, ala di foeroe foe den no ben agri.”

Baka di den ben taki-go-taki-kon fajafaja foe relisitori toe moen langa, a heiden politiekman disi ben kon na mindri èn a ben teki a sei foe den sma di ben taki dati Jesus ben de Gado. Ma foe san ede? „Te joe loekoe en boen, Constantijn no ben froestan notinoti foe den aksi di sma ben poti ini a tori foe a Griki kerki leri,” na so A Short History of Christian Doctrine e taki. San a ben froestan ben de taki den relisi ben prati èn taki dati ben tjari a tirimakti foe en kon na ini kefar, èn a ben abi a fasti bosroiti foe tranga a tirimakti foe en.

Foe a lasti papira disi di den ben meki na Nicea na ondro a tiri foe Constantijn, Istoria tou Ellinikou Ethnous (A historia foe den Griki Nâsi) e taki: „Disi e sori taki [Constantijn] no ben abi bisi nanga tori di ben abi foe doe nanga kerki leri, . . . taki nomonomo a ben wani proeberi foe tjari wánfasi kon na ini kerki awansi san ben o pasa, èn te foe kaba taki a ben abi na overtoigi dati en, leki ’beskopoe foe den wan di no de na kerki’, ben abi a reti foe teki a lasti bosroiti ini a tori foe ala relisi afersi.” A jeje foe Gado ben kan de na baka den bosroiti di ben teki na a konmakandra dati? — Teki gersi Tori foe den Apostel 15:28, 29.

[Faki na tapoe bladzijde 29]

A kiri di a kiri sma na ini a kownoefamiri

Na ondro na edeprakseri disi a boekoe Istoria tou Ellinikou Ethnous (A historia foe den Griki Nâsi) e taki foe san a e kari „den tegoe takroedoe di Constantijn doe na ini en famiri”. No langa baka di a ben seti en kownoefamiri, a ben frigiti fa foe njan boen foe den marki di a ben doro so onfroewakti èn a ben kon si taki kefar ben de lontoe en. Foe di a ben de wan sma di no ben froetrow trawan èn kande foe di sma di ben kori en èn di ben prakseri den eigi boen nomo, ben gi en deki-ati, meki taki en neef Licinius — a manpikin foe wan tra Augustus di a ben kiri kaba — ben de a fosi sma di a no ben froetrow moro, bika a ben kan tron wan gensman. Baka di a kiri a neef foe Licinius, den ben gi Constantijn en eigi fosigebore manpikin Crispus a dedestrafoe, wan sani di Fausta, Crispus pikinmama ben doe, foe di a ben sori leki Crispus ben tapoe pasi gi Fausta en eigi pikin foe kisi ala makti.

A sani di Fausta ben doe, ben de te foe kaba a reide taki en srefi dede na wan ogri-ati fasi. A gersi leki Augusta Helena, di ben abi foeroe krakti na tapoe en manpikin Constantijn te na a kaba, ben abi foe doe nanga a kiri disi. Nofotron Constantijn ben de ini a makti foe firi di sma no ben man froestan èn den firi dati ben meki toe taki a ben kiri foeroe mati nanga kompe foe en. A boekoe History of the Middle Ages e kon na a bosroiti: „A gi di a ben gi en eigi manpikin nanga en wefi a dedestrafoe — noso wi ben sa kan taki dati a ben kiri den — e sori taki no wan sani na ini krestendom ben abi krakti na jejefasi na tapoe den firi foe en.

[Prenki na tapoe bladzijde 30]

Den gebroiki a bo disi na Rome foe gi glori na Constantijn

[Sma di abi a reti foe a prenki na tapoe bladzijde 26]

Musée du Louvre, Paris

    Sranantongo buku (1978-2025)
    Log Out
    Log In
    • Sranantongo
    • Seni en gi wan sma
    • Settings
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Gebruiksvoorwaarden
    • Privacybeleid
    • Privacyinstellingen
    • JW.ORG
    • Log In
    Seni en gi wan sma