Mi doe moeiti foe de „wan wrokoman di no abi foe sjen foe noti”
SOLEKI FA ANDRÉ SOPPA BEN FROETERI
A di foe toe grontapoefeti ben e rigeri èn ben e tjari kefalek foeroe dedeskin nanga sari kon leki bakapisi. Leki wan man di abi a wroko foe seni marki go na tapoe den fetisipi foe Doisrikondre, di ben abi en tanpresi krosibei foe Narvik na ini Norwidja, mi ben man si nanga mi eigi ai a fasi fa sma ben handri na wan kefalek ogri-ati fasi nanga libisma. Teneti, na ondro a kibri foe den fjord, a moi leti di ben e skèin na a noordsei foe a hemel ben meki mi prakseri dipi foe a libi. Mi ben de seiker taki a Gado di ben kria ala den sortoe sani disi no ben kan de frantiwortoe gi den law sani foe orlokoe.
MI BEN gebore na ini 1923 na ini a pikin dorpoe Lassoth (di de na ini Polen now), krosibei a grens foe Tjekia, èn mi ben gro na ini wan pôti famiri di ben libi foe gronwroko. Mi papa nanga mama ben de Katolik, èn relisi ben de wan prenspari sani na ini wi libi. Ma froekoe kaba mi ben bigin abi tweifri na ini mi relisi. Na ini wi dorpoe dri Protestant famiri ben de, èn a Katolik libimakandra ben jagi den. Mi no ben man froestan foe san ede disi ben moesoe de so. Na skoro den ben leri wi relisi leri. Ma wan dei mi ben aksi a priester foe froeklari a Dri-wánfasi gi mi, ma a wan-enkri piki di mi ben kisi ben de tin fonfon nanga wan fonfon tiki. Ma tokoe, a ben de wan sani di ben pasa di mi ben abi 17 jari èn di ben boeweisi mi taki a kerki ben bedrigi mi. Na ini wan pisi ten foe wan moen a papa nanga mama foe mi mama dede, èn mi mama no ben abi nofo moni foe pai gi toe beri preiki. Foe dati ede a ben aksi a priester efoe a kan pai en baka ten. „Joe papa nanga mama ben abi wan toe sani, a no so?” a ben piki. „Seri den sani, èn gebroiki a moni gi a beri.”
Wan toe jari bifo dati, baka di Hitler ben kisi makti na ini 1933, wi no ben mag taki Pôlsoe moro; wi ben moesoe taki Doisritongo. Den sma di ben weigri noso di no ben man leri Doisritongo, ben gowe safrisafri — soleki fa wi ben jere baka ten, dan den ben seni den go na den konsentrâsi kampoe. Srefi a nen foe wi dorpoe ben kenki kon tron wan Doisri nen, Grünfliess. Mi ben gowe libi skoro di mi ben abi 14 jari, èn foe di mi no ben de na ini a Jongoesma organisâsi foe Hitler, meki a ben moeilek gi mi foe feni wan wroko. Ma te foe kaba den ben teki mi leki wan leriman foe wan isri-smeti. Di na orlokoe ben bigin, dan sma ben seni begi na ini kerki gi Hitler èn gi a Doisri legre. Mi ben aksi misrefi efoe den srefi sortoe begi disi foe wini ben e begi na a tra sei toe.
Wroko na tapoe den fetisipi foe Doisrikondre
Na ini december 1941, mi ben gi mi nen foe wroko na tapoe den fetisipi foe Doisrikondre, èn na a bigin foe 1942 den ben seni mi go na a sjoro foe Norwidja foe wroko na tapoe wan sipi di e ondrosoekoe a kontren foe den feanti. Wi ben kisi a wroko foe gi kibri na den sipi di de na mindri Trondheim nanga Oslo, sipi di ben tjari sroedati, fetisani, noso lai. A ben de di mi ben de na se taki mi ben jere toe botoman ben e taki foe a kaba foe grontapoe soleki fa bijbel ben taki dati na fesi. Ala di den ben frede foe taki meki sma jere den, tokoe den ben taigi mi taki den papa nanga mama foe den ben abi demakandra nanga Jehovah Kotoigi, ma taki den no ben waka na baka na eksempre foe den papa nanga mama foe den. Disi ben de a fosi leisi di mi ben jere foe Jehovah Kotoigi.
Na a kaba foe na orlokoe, den legre foe Ingrisikondre ben teki wi leki strafoeman èn den ben gi wi na den Amerkan foe tjari wi go baka na Doisrikondre. Den wan foe wi di ben tan now na ini a kontren foe Sovjet Unie ben seni go na wan strafoeman kampoe na ini Liévin, na a noordsei foe Fransikondre, foe wroko na ini den ondrogron olo pe den e poeroe ston-krofaja. Disi ben de na ini augustus 1945. Mi e memre taki mi ben aksi wan Fransi waktiman foe mi san ben de en relisi. „Katolik”, a ben piki. Foe di mi toe ben de wan Katolik, meki mi ben aksi en san ben meki taki wi ben tron feanti? „Na foe soso joe o proeberi foe froestan disi. Na so a de”, ben de en piki. A ben de wan kefalek law sani gi mi taki sma foe a srefi relisi moesoe feti èn kiri makandra.
Leti e skèin na ini wan ston-krofaja ondrogron olo
Na tapoe mi fosi dei na ini na ondrogron olo makandra nanga den wrokoman foe a kontren srefi, wan man di nen Evans Emiot ben prati en brede nanga mi. A ben de foe Ohio, na ini Amerkankondre, ma a ben libi na ini Fransikondre foeroe jari kaba. A ben taki nanga mi foe wan grontapoe pe orlokoe no ben o de moro. A switifasi foe en ben froewondroe mi. A no ben abi feantifasi gi mi ala di mi ben de wan Doisri èn en ben de wan Amerkan. Wi no ben miti moro te leki a bigin foe a jari 1948 di a ben gi mi a pikin boekoe „De Vredevorst”. A ben de djaso, te foe kaba, taki mi ben leri foe wan Gado di abi boenfasi èn di no ben lobi orlokoe — a Gado di mi ben prakseri foe en di mi ben e loekoe den leti na a noordsei foe hemel. Mi ben abi a fasti bosroiti foe feni a relisi di ben leri disi. Ma foe di Evans ben wroko na wan tra presi na ini na ondrogron olo, mi no ben man meki kontakti nanga en. Mi ben go na ala den difrenti relisi groepoe na ini a strafoeman kampoe, èn mi ben aksi efoe den ben sabi wan sani foe a brochure, ma den no ben sabi.
Te foe kaba, na ini april 1948, den ben loesoe mi komoto na a strafoeman kampoe èn mi ben tron wan fri wrokoman. A sonde na baka srefi, mi ben froewondroe foe jere wan pikin djendjen e bari na tapoe strati. Mi ben breiti srefisrefi foe si Evans! A ben de nanga wan groepoe Kotoigi foe Jehovah di ben e weri planga na den fesi èn na den baka, di ben meki a titel foe wan poeblikitaki bekènti. A Kotoigi di ben e naki a djendjen ben de Marceau Leroy, di de wan memre now foe a Bijkantoro Komte na ini Fransikondre. Mi ben kon leri sabi wan Pôlsoe man di nen Joseph Kulczak èn di ben e taki Doisritongo, èn di ben de na ini den konsentrâsi kampoe bika foe en bribi. A ben aksi mi foe kon na a konmakandra a neti dati. Mi no ben froestan foeroe foe den sani di den ben taki, ma di ibri sma di ben drape ben e opo den anoe na loktoe, mi ben aksi a sma na mi sei foe san ede den ben doe dati. „Den na den wan di kan go na Duinkerke tra wiki foe preiki.” „Mi mag kon?”, mi ben aksi. „Ija!” a ben piki. Na so, a sonde na baka, mi ben e preiki oso foe oso. Ala di a no ala sma di wi ben miti ben wani arki, tokoe mi ben prisiri èn heri esi mi ben preiki doronomo.
Leri foe basi mi atibron
Sjatoe na baka, den Kotoigi ben bigin preiki na ini den sroedati tanpresi pe den Doisri strafoeman di ben kon fri, ben e libi. Disi no ben makriki gi mi, foe di sma ben sabi mi leki wan sma di e atibron esi-esi. Te wan sma ben spotoe a preiki foe mi, dan mi ben sa bedreigi en, taki: „Efoe joe no e loekoe boen, dan sani no sa waka boen nanga joe.” Wan leisi di mi ben wroko na ini na ondrogron olo, dan mi ben naki wan sma wan kofoe srefi di a ben spotoe Jehovah.
Ma nanga a jepi foe Jehovah mi ben man tjari kenki kon na ini den eigifasi foe mi. Wan dei, di wi ben preiki na ini den sroedati tanpresi disi, wan groepoe man di ben dringi toemoesi foeroe sopi ben e soekoe trobi nanga wan toe foe den Kotoigi. Foe di den brada nanga soema mi ben de ben sabi taki mi e atibron esi-esi, meki den ben proeberi foe tapoe mi foe kon na ini a tori, ma wan foe den man disi ben teki bigi stap kon na mi nanga atibron èn ben bigin poeroe en djakti. Mi ben saka foe mi baisigri èn ben gi a man a baisigri foe hori, èn dan mi ben poti mi anoe na ini mi saka. A ben froewondroe so kefalek foe disi, taki a ben arki san mi ben abi foe taki. Mi ben taigi en foe go na oso èn go sribi èn baka dati foe kon na a poeblikitaki. Na so a ben pasa toe, taki dri joeroe bakadina, a ben drape! Te foe kaba, pikinmoro 20 foe den fositen strafoeman ben teki a boskopoe. Èn mi, mi ben teki dopoe na ini september 1948.
Wan druk schema, ma wan di abi wini
Mi ben kisi a frantiwortoe foe sorgoe gi den kontren pe wi ben moesoe preiki èn foe feni presi pe wi ben kan hori poeblikitaki. Foe doe disi, son tron mi ben moesoe rèis wan sani foe 50 kilometer na tapoe mi pikin motro, bifo mi ben e go wroko lati na neti na ini den ondrogron olo. Dan na a kaba foe wan wiki, wi ben go na a gebied nanga bus èn ben saka toe noso fo preikiman makandra nanga a takiman. Na ini moro bigi foto, foe man feni wan boen presi, wi ben poti den kofroe foe wi na tapoe makandra foe gebroiki den leki wan tafra gi a takiman. Nofotron wi ben e weri planga na wi fesi èn na wi baka foe meki a thema foe a poeblikitaki bekènti di wi ben kari den sma.
A ben de na ini a jari 1951 di mi ben miti Jeannette Chauffour, wan Kotoigi foe Reims. Wi ben lobi makandra wantewante, èn wan jari na baka, na tapoe 17 mei 1952, wi ben trow. Wi ben froisi go na Pecquencourt, wan foto pe sma ben wroko na ini den ondrogron olo, krosibei foe Douai. Ma heri esi mi ben bigin kisi problema nanga mi gosontoe. Den ben feni silicose na mi, wan siki di abi foe doe nanga a bro di wi e bro èn di mi ben kisi foe di mi ben wroko na ini den peti, ma mi no ben man feni no wan tra sortoe wroko. Foe dati ede, na ini 1955, na a ten foe na internationaal kongres na ini Neurenberg, Doisrikondre, di den ben aksi wi foe jepi wan pikin gemeente na ini Kiel, wan pikin industrie foto na a Rijn, dan wi ben abi ten foe go drape. Na a ten dati, soso 45 preikiman ben de drape na ini a gemeente. Na ini den seibi jari di wi ben wroko nanga a gemeente disi, a nomroe foe preikiman ben gro kon doro 95.
Moro grani foe dini
Baka di wi ben si taki a gemeente ben seti steifi kaba, dan wi ben aksi a Genootschap foe kisi wan toewijzing na ini Fransikondre leki spesroetoe pionier. Wi ben froewondroe srefisrefi di den ben seni wi go na Parijs. Den aiti moen di wi ben de drape ben tjari foeroe prisiri kon gi wi. Makandra, Jeannette nanga mi ben abi a grani foe hori 42 bijbelstudie. Feifi foe den studenti foe wi ben dopoe na a ten di wi ben drape, èn 11 trawan ben teki a waarheid baka dati.
Foe di wi ben libi na ini a Quartier Latin, meki nofotron wi ben miti den profesor foe a Sorbonne universiteit. Wan profesor foe filosofia di ben de nanga pensjoen èn di ben dresi siki sma nanga begi, ben studeri bijbel èn te foe kaba a ben tron wan foe den Kotoigi foe Jehovah. Wan dei mi ben bigin wan bijbel takimakandra nanga wan waterbouwkundig ingenieur di ben abi krosibei kontakti nanga Jesuit leriman. A ben kon na wi oso dri joeroe bakadina èn ben gowe tin joeroe a neti dati. A ben froewondroe wi di a ben de na wi doro baka, na baka wán nanga afoe joeroe. A ben taki nanga wan Jesuit di no ben man piki den aksi di a ben abi èn di abi foe doe nanga bijbel profeititori. Wán joeroe mamanten a ben go na oso, èn seibi joeroe mamanten a ben kon baka. Baka ten, ensrefi toe ben kon tron wan foe den Kotoigi foe Jehovah. Sowan angri gi waarheid ben gi mi nanga mi wefi foeroe deki-ati.
Baka di mi ben dini na ini Parijs, mi ben kisi a kari foe dini leki wan opziener di e rèis gi na owstoe sei foe Fransikondre. A ben de wan troetroe prisiri gi wi foe fisiti gemeente di e taki Fransitongo nanga Doisritongo, foe gi den brada tranga. Di mi ben fisiti a gemeente foe Rombas, na ini Lorraine, mi ben miti Stanislas Ambroszczak. A ben de wan Pôlsoe man di ben dini na tapoe wan ondrowatra boto na ini na orlokoe èn ben feti na tapoe den watra foe Norwidja. Wi ben de kontrari makandra di wi ben de na tapoe den srefi se. Now wi na brada di e wroko makandra foe dini wi Gado, Jehovah. Na wan tra okasi na wan kongres na ini Parijs, mi ben si wan sma di mi ben sabi. A ben de a komandanti foe a kampoe pe mi ben de strafoeman na a noordsei foe Fransikondre. Wi ben prisiri srefisrefi foe wroko makandra na a kongres! Na so a krakti foe Gado Wortoe de, taki a e meki fositen feanti kon tron brada nanga krosibei mati!
A de wan sari sani taki, baka 14 jari na ini a wroko foe rèis go na difrenti gemeente, mi ben abi foe tapoe bika mi gosontoe ben e go na baka. Ma mi nanga mi wefi ben abi a fasti bosroiti foe tan dini Jehovah na a moro boen fasi fa wi man. Na so wi ben feni tanpresi nanga wroko na ini a foto Mulhouse, na a owstoesei foe Fransikondre, èn wi ben tron pionier (foeroeten preikiman).
Wan tra bigi prisiri na ini den jari ben de a abi di mi ben abi foe doe nanga a bow foe Kownoekondre zaal. Na ini 1985 den ben aksi mi foe orga wan bow groepoe gi na owstoesei foe Fransikondre. Foe di wi ben gebroiki wrokoman di sabi a wroko foe den èn di abi ondrofeni èn wi ben gi friwani-wrokoman leri, meki wi ben man seti wan groepoe di ben jepi foe bow èn repareer moro leki 80 zaal, foe meki den boen gi na anbegi foe Jehovah. Èn mi ben prisiri srefisrefi toe, na ini 1993, foe jepi bow wan kongreshal nanga feifi Kownoekondre zaal na ini Fransi Gajana, na ini Zuid-Amerika!
Go doro ala di tesi de
Mi kan taki troetroe taki na ini den 50 jari foe theokratis wroko di pasa kaba, mi libi foeroe nanga foeroe prisiri èn nanga grani foe doe diniwroko. A ben de wan sari sani di mi lobi wefi di mi ben libi 43 jari nanga en, dede na ini december 1995. Ala di disi ben de wan ten foe foeroe sari — èn mi e sari ete na ini a ten disi — tokoe Jehovah e gi mi krakti, èn mi jeje brada nanga sisa gi mi lobi nanga jepi di meki a pen kon moro mendri ala di a ten e pasa.
Mi e prakseri krinkrin ete den wortoe foe wan salfoe brada na wan kongres na ini München, Doisrikondre, na ini 1963. „André”, a ben taki, „no loekoe na joe kroektoe-anoesei noso na joe leti-anoesei. Den brada na ini den konsentrâsi kampoe ben ondrofeni tesi. Now a e didon na wi foe go doro. Noiti wi moesoe sidon sari nomo nanga wisrefi. So boen, go doro!” Ala ten mi hori disi na prakseri. Now di mi no man doe so foeroe moro bika foe mi takroe gosontoe èn mi e kon owroe, meki den wortoe di de foe feni na ini Hebrewsma 6:10 e gi mi doronomo trowstoe: „Gado no de onregtfardiki, so taki a sa frigiti a wroko foe oenoe èn a lobi di oenoe ben sori gi a nen foe en.” Ija, foe wroko na ini a diniwroko foe Jehovah na a moro bigi grani di wan sma kan abi. Na ini den 50 jari di pasa, mi marki ben de, èn de ete, foe de „wan wrokoman di no abi foe sjen foe noti”. — 2 Timoteus 2:15.
[Prenki na tapoe bladzijde 22]
A sortoe boto pe mi ben wroko na tapoe na ini den fjord foe Norwidja
[Prenki na tapoe bladzijde 23]
Mi ben e preiki nanga baisigri na a noordsei foe Fransikondre
[Prenki na tapoe bladzijde 23]
Kofroe di ben poti na tapoe makandra ben de leki wan tafra gi a poeblikitaki
[Prenki na tapoe bladzijde 24]
Nanga mi wefi, Jeannette, na a trow foe wi na ini 1952