A Suku Di Wi E Suku fu Libi Moro Langa
„Libisma, di wan uma meki e libi syatu èn a lai nanga problema. A e opo kon leki wan bromki èn den e koti en puru, èn a e hari gowe leki a skaduw èn a no e tan.”—Yob 14:1, 2.
SREFI na ini a ten disi, furu sma ben o agri nanga a prakseri disi taki a libi syatu, ala di a ben skrifi so wan 3500 yari pasa. Noiti a gi sma wan bun firi fu ondrofeni a moro bun pisi fu a libi na ini wan syatu ten nomo èn fu kon owru èn dede baka dati. Dati meki na ini a heri historia, moro nanga moro sani ben de fu meki a libi kon moro langa.
Na ini a ten fu Yob, den Egiptisma ben nyan a koko fu meti, fu di den ben wani pruberi fu kon yongu baka, ma dati ben de fu soso. Wan fu den moro prenspari marki fu a scheikunde fu fositen ben de fu meki wan dringi di ben kan meki sma libi moro langa. Furu scheikundeman fu fositen ben bribi taki gowtu di sma srefi ben meki, ben o gi sma wan libi sondro fu dede èn taki te den ben o nyan na ini gowtu preti, dan den ben o libi moro langa. Den Sneisi Taosma fu fositen ben prakseri taki efu den ben o prakseri dipi fu sani, leri fa fu bro, èn nyan spesrutu nyanyan den ben kan kenki a fasi fa sani de ini a skin èn na so fasi den no ben o man dede.
Sma sabi a Spanyoro ondrosukuman Juan Ponce de León leki wan man di nomonomo ben suku a fonten fu tan yongu. Wan datra fu a di fu 18 yarihondro ben gi leki rai ini en buku di nen Hermippus Redivivus, taki sma ben musu poti yongu nyunwenke na ini wan pikin kamra na ini lente èn den ben musu poti a bro fu den na ini batra èn gebroiki dati leki wan dresi di ben kan meki sma libi moro langa. A no de fanowdu fu taki dati no wan fu den sani disi ben wroko.
Na ini a ten disi, so wan 3500 yari baka di Moses ben skrifi a sani di Yob ben taki, libisma waka na tapu a mun, den meki wagi nanga computer, èn den ondrosuku na atoom nanga a cel. Ma ala di sabidensi meki ala den nyunmodo sani disi, toku wi „e libi syatu [ete] èn a [libi] lai nanga problema”. A tru taki a nomru fu den yari di sma fu den gudu kondre e fruwakti fu libi, kren srefisrefi na ini a yarihondro di pasa. Ma disi ben kon moro furu fu di sma e sorgu moro bun gi a gosontu, den abi moro betre fasi fa fu libi krin, èn wan moro bun fasi fu nyan. Fu eksempre, na ini a mindripisi fu a di fu 19 yarihondro te go miti den fosi yari baka 1990, den yari di moro furu sma na Sweden kan libi ben kren fu 40 yari kon miti 75 yari gi mansma èn fu 44 yari kon miti 80 yari gi umasma. ¿Ma disi wani taki dati sma satisferi na angri di den abi fu libi moro langa?
Nôno, bika ala di sma na ini wan tu kondre e kon owru, toku den wortu di Moses ben skrifi someni yari pasa kaba e fiti ete: „Den dei srefi fu den yari fu wi, na seibitenti yari, èn aititenti yari, efu a de fu spesrutu krakti ede . . . , bika a musu pasa gowe esi, èn na so wi e frei gowe” (Psalm 90:10). ¿Wi sa si wan kenki na ini a ten di o kon dyonsro? ¿Libisma sa man libi moro langa srefi? A tra artikel sa taki fu den aksi disi.