Respeki foe broedoe na ini na frede foe Gado
„Mi e kari oenoe tapoe a dé foe tide leki Kotoigi dati mi de krin foe na broedoe foe ala sma.” — TORI FOE DEN APOSTEL 20:26.
1. Fa den wortoe foe Paulus na ini Tori foe den Apostel 20:26 e tjari a fasi fa Jehovah e si broedoe kon a fesi?
DEN wortoe disi foe na kristen apostel Paulus e sori na gesontoe respeki foe en gi broedoe, na libiwatra. Morofara na ini na takmakandra disi wi sa go moro dipi tapoe san Paulus ben bedoel nanga na ferklari disi. Ma meki wi go loekoe fosi san na Mekiman foe meti nanga libisma sili e taki foe broedoe. Wi ben si kaba dati Jehovah Gado e si broedoe, di e teki a presi foe libi, leki wan santa sani. Den sma di foe espresi ofoe sondro foe prakseri e trowe broedoe, èn spesroetoe libismabroedoe, e lai broedoepaiman tapoe densrefi na fesi foe Gado. Ma fasi no de fa broedoe kan gebroiki foe na boen foe libisma?
2. (a) Foe san-ede dedestrafoe ben de tapoe a njan foe broedoe na ini Israël? (b) Fa den Israëlsma ben feni wini na ini foe hori densrefi na a wet dati?
2 Na wet di Gado ben gi Israël ini a tori foe broedoe e taki nanga tranga: „Oenoe no mag njan na broedoe foe no wan enkri sortoe foe meti, bika na sili [libi, Petrus Canisius-vertaling] foe ibri sortoe foe meti de en broedoe. Ibriwan sma di njan en den sa koti poeroe.” Gi den Israëlsma, ofoe freemde sma di ben libi a den mindri dedestrafoe ben de tapoe a njan foe broedoe, srefi efoe a ben de wan pisi foe fanowdoe njanjan di ben moe njan. Bifo den ben njan a meti, den ben moesoe kanti na broedoe trowe èn tapoe en nanga doti, sodati na tapoe wan agersifasi a libi ben gi baka na Gado (Leviticus 17:13, 14). Dati ben de wan wet foe Gado. Efoe den ben hori densrefi na a wet dati dan den ben sa tan ini wan gesontoe jeje matifasi nanga Jehovah, na Fonten foe a libi. Èn den ben e njan boen ooktoe foe sébere winimarki foe di disi ben sa tjari gesontoe kon gi den na skinfasi.
Na broedoe foe Kristus
3. (a) Foe san-ede Jezus broedoe de toemsi „diri”? (b) Fa den Hebrew boekoe ben sori na fesi kaba tapoe Jezus ofrandi?
3 Ma Jehovah ben abi wan spesroetoe gebroiki foe broedoe na ini prakseri. A ben sa bai na libismafamiri kon fri foe sondoe nanga dede nanga iepi foe na „diri broedoe” foe Kristus Jezus. Srefi bifo na „fundamenti foe grontapoe”, ija, bifo soboen na sondoe Adam nanga Eva ben meki pikin di ben kan bai kon fri, Jehovah ben sabi kaba fa a ben sa ferloesoe na libismafamiri (1 Petrus 1:18-20; Romeini 6:22, 23). A de „na broedoe foe Jezus, en Manpikin, di e krin wi . . . foe ala sondoe” (1 Johannes 1:7). Na gebroiki disi foe broedoe de so prenspari dati Gado ben meki den skrifi ini den Hebrewboekoe foeroe eksempre nanga agersifasi di ben sori tapoe na volmaakti ofrandi foe Jezus. — Hebrewsma 8:1, 4, 5; Romeini 15:4.
4. San na drama di de na ini Genesis kapitel 22 e tjari kon a krin?
4 Hondrohondro jari bifo Jehovah ben gi a wet na Israël, a ben gi Abraham na komando foe offer Izaäk tapoe na bergi Moria. Na a fasi disi Jehovah ben sori fa a ben sa offer en wan enkri Manpikin Jezus. Na deklari di Izaäk ben de klri foe saka ensrefi na ini na dramatisch pistori disi ben de wan agersifasi foe na fasi fa Jezus ben sa gi jesi na a wani foe en Tata foe di a boo meki en libi broedoe fadon tapoe wan ofrandifasi. — Genesis 22:1-3, 9-14; Hebrewsma 11:17-19; Filipi 2:8.
5. Na sortoe fasi den srakti-ofrandi di den ben tjari na ondro na wet foe Mozes ben abi wan bigi méne?
5 Na wet foe Mozes ben gi ooktoe „wan skaduw foe den boen sani di e kon” èn ben sori a fesi tapoe na ofrandi foe Jezus foe a boen foe na libismafamiri. Akroederi na Wet dan broedoe ben kan gebroiki soso tapoe wán fasi, ini meti-ofrandi gi Jehovah. Den srakti-ofrandi dati no ben de soso foe ritueelfasi. Den ben abi wan dipi jeje méne. Den ben de wan agersifasi foe Jezus srakti-ofrandi te ini den moro soifri finifinifasi èn ala sani san ben sa doe kon nanga jepi foe dati. — Hebrewsma 10:1; Kolosse 2:16, 17.
6. Na bai kon fri foe sortoe toe groepoe ben agersi nanga den srakti-ofrandi di ben tjari na tapoe na verzoendé? Ferklari disi.
6 Den srakti-ofrandi di Aäron ben tjari na a ten foe na Verzoendé, ben agersi foe eksempre fa na bigi Hépriester, Jezus, e gebroiki den verdienste foe en égi diri libibroedoe foe sorgoe fosi ini ferloesoe gi en priester „oso” di de foe 144.000 salfoe kristen, sodati den kan kisi regtvaardikifasi èn den kan kisi makandra nanga en wan goedoe leki kownoe èn priester ini hemel. Moro fara na srakti ofrandi e agersi foe na boen foe na „pipel”, dati Jezus sa bai ala memre foe na libismafamiri kon fri, di sa kisi tégo libi dja na grontapoe. Now kaba den e teri regtvaardikifasi gi wan „bigi ipi” foe den, sodati den e feni den boen foe psa libilibi a bigi benawtoe di e kon. Disi e doe kon foe di ’den wasi den langa krosi foe den èn meki a kon weti na ini a broedoe foe a Lam’ èn e sori a bribi foe den foe di den e doe santa dienst gi Gado. — Leviticus 16:6, 15, 18-22; Hebrewsma 9:11, 12; Openbaring 14:1, 4; 7:4, 9, 14, 15.
7. Foe san-ede wi kan prisiri dati den agersi prenki na ini owroeten kon troe?
7 ’A libi de ini a broedoe.’ Jezus broedoe ben de volmaakti, sodati en srakti-ofrandi ben abi leki bakapisi dati ala sma di e sori bribi, sa kisi volmaakti libi. Fa wi kan prisiri dati den agersi prenki disi foe owroeten ben kon troe ini Jezus lobi srakti-ofrandi! — Leviticus 17:4; Tori foe den Apostel 20:28.
Broedoe — wan moreel afersi
8, 9. (a) San na wantoe foe den wondroefasi fa broedoe e wroko? (b) Fa wi kan sori netleki David wan respeki di de ini a frede foe Gado gi na fasi fa den ben meki wi?
8 Na fasi fa broedoe seti, e kotoigi foe wan ferwondroefasi foe koni. Evolutiesma di no sabi wan fasi nanga en fa den moesoe ferklari fa libi bigin, e proeberi foe meki oen kon si dati na libibroedoe foe wi tapoe wan ofoe tra fasi ben evolueer. Fa disi de wan sani di no de foe bribi!
9 Na samengestelde broedoe foe wi de wan dangra sani di e wroko foe troe tapoe wan wondroefasi. Ai tjari zuurstof di e hori a libi èn njanjan go na ala pisi foe wi skin. Ai poeroe sani di no moe de ini joe skin kon a doro. A abi weti broedoepisi foe feti nanga siki èn broedoeplaat di e repareer pikin nanga bigi mankeri. Ai jepi foe seti na waran foe na skin. Ibriwan foe wi abi spesroetoe wan broedoe di de foe en skin; geneticisma ini Ingrisikondre e taki srefi foe gebroiki „DNA finga-afdruk”, di meki foe broedoe foe kon sabi sma di doe ogri. Na moifasi foe fa na skin bow, nanga na broedoe di moe hori a libi foe en ben meki kownoe David go so fara foe bari taki: „O Jehovah, joe ben ondrosoekoe mi finifini, èn joe sabi mi. Mi sa prijse joe foe di joe ben meki mi tapoe wan wondroefasi di e gi frede.” — Psalm 139:1, 14.
10. (a) Soema ben sa moe bepaal fa broedoe mag gebroiki? (b) Sortoe krin wet Gado ben gi na Noach èn na Israël? (b) Foe sortoe eksempre e kon na krin dati broedoe efoe wan nowtoe situwasi doe kon de santa?
10 Na Regtvaardiki Setiman foe na libismafamiri, na Ontwerper foe wi broedoe, no moesoe de na Sma di moe bepaal fa na libiwatra disi moe gebroiki tapoe na joistifasi? (Job 36:3) Dati a ben doe tapoe wan fasi di wi no kan ferstan tapoe wan fowtoefasi. Gi wi fosten tata Noach a ben taki nanga krakti: „Soso meti nanga en sili, en broedoe, joe no mag njan” (Genesis 9:4). Èn di a ben taki en wet ete wantron Israël, a ben taki krin: „Teki soso wan fasti bosroiti foe no njan a broedoe, bika na broedoe na a sili èn joe no mag njan na sili makandra nanga na skin. Joe no mag njan en. Joe moe trowe en leki watra tapoe na gron” (Deuteronomium 12:23, 24). A no de foe taki dati David ben prakseri na a gebod disi di dri foe en sroedati ben wani foe lasi den libi foe tjari watra komoto foe na alenbaki ini Bethlehem. A „trowe en afesi Jehovah” foedi a watra ben teki a presi foe a libibroedoe foe den (2 Samuël 23:15-17). Srefi ini wan nowtoe situwasi na santafasi foe broedoe no ben mag poti na wan sé. — Loekoe ooktoe 1 Samuël 14:31-34.
Na ini na kristen gemeente
11, 12. (a) Sortoe skin di santa jeje ben tjari ben teki a bosroiti na ini na fosi jarhondro na ini na afersi foe leri? (b) Tapoe sortoe kontren foe bribi na skin disi ben poti a njan foe broedoe? (c) Foe san-ede broedoetransfusie moee poti tapoe wan lin
11 Joe kan tjari kon na joe fesi wan bigi kamra ini na fosi jarhondro Jeruzalem? Jezus apostel èn tra owroeman foe na kristen gemeente de drape makandra. Foe san den e taki? Paulus nanga Barnabas komoto kon foe Antiochië foe poti wan problema a den fesi di ben opo ede kon drape foe a tori foe na besnijdenis. Na komakandra disi e teki na bosroiti dati kristensma di kon njoen ini bribi no a foe meki den besnij den akroederi na skin. — Tori foe den Apostel 15:1, 2, 6, 13, 14:19, 20.
12 Te Jakobus, na owroeman, di de leki fesiman, e meki a bosroiti disi bekenti a e taki sjatoe foe bepaalde marki di kristen moe hori densrefi te now ete. A e taki: „Santa jeje nanga wi e feni boen foe no poti moro hebi tapoe oenoe leki den fanowdoe sani disi: foe oen tan hori oensrefi farawe foe sani di ben tjari gi kroektoe gado leki srakti-ofrandi èn foe broedoe èn foe ala sani di ben stek [sodati na broedoe de na ini ete] èn foe hoeroedoe. Efoe oen loekoe boen nanga den sani disi, a sa waka oen boen. Wi e winsi oenoe wan boen gesontoe!” (Tori foe den Apostel 15:28, 29) Soboen afkodré, teki na ini wisrefi broedoe nanga hoeroedoe e poti alamala tapoe nasrefi kontren foe bribi. Kristensma moe tan farawe foe ala den sani disi te den wani tan hori wan boen jeje gesontoe èn kan teki prati na ini na kontroe foe den pramisi foe Gado. Ini a tori foe broedoe a no abi trobi ofoe sma e njan disi now nanga mofo ofoe ai tjari kon ini den broedoetité nanga transfusie. Na prakseri de asrefi — na hori na skin na libi èn gi en njanjan. Soleki Jakobus e sori krin, dan efoe wan sma no tan farawe foe broedoe dan dati de wan pasa foe a wet foe Gado.
13. (a) Sortoe ekstra kibri Jehovah Kotoigi kisi foe di den ben tan farawe foe broedoe? (b) Fa tra wet foe Gado ben dini leki wan kibri foe a pipel foe Gado.
13 Ini na ten disi pe AIDS, hepatitis nanga tra siki e tjari go na tapoe sma nanga broedoetransfusie, e kon na krin dati wan boen gesontoe na skinfasi abi foe doe nanga a tori foe na wet foe Gado. Ma ini bijbel ten Gado ben gi Israël spesroetoe wet ini a tori foe njanjan, quarantaine, a sorgoe foe na gesontoe èn hygiënische verzorging di ben fiti boen na a reis foe den psa na gran sabana (Leviticus 11:2-8; 13:2-5; Deuteronomium 23:10-13). Foe di den Israëlsma ben e hori densrefi na den wet disi, dan den no ben tan hori wawan wan krosbé jejebanti nanga na Gado foe den ma den ben kisi kibri ooktoe na skinfasi tege siki di ben gi den pipel di ben de lontoe den, problema. Pas ini den hondrohondro jari di psa datra ben kon ferstan sortoe praktis koni ben de ini den wet disi. Foeroe e kon ferstan ooktoe dati a wet foe Gado ini a tori foe broedoe de wan redelek wan.
14. Sortoe kon boen baka èn sortoe blesi ben de gi den Israëlsma te den ben gi jesi?
14 Te den Israëlsma ben gi jesi, dan Gado ben meki na pramisi di e kon now kontroe tapoe den: „Efi oen arki soifri na a sten foe Jehovah, oen Gado, èn sa doe san de reti ini en ai èn sa gi troetroe jesi na en komando èn sa hori ala den weti, dan mi no sa poti no wan foe den siki di mi ben poti tapoe den Egyptesma; bika mi na Jehovah, mi e dresi oenoe.” A ben de moro prenspari ete dati Israël foe di den ben sa gi jesi den ben sa tan feni en boen foe kisi kownoekondre blesi ini na ten di boo kon. — Exodus 15:26; 19:5, 6.
15. Sortoe eksemre no so langa psa kaba e sori fa wi e kisi blesi efoe wi e gi jesi na den wet foe Gado?
15 Jehovah Kotoigi e warderi den foeroe boen sani di tangi foe na disiten datrawroko de foe kisi. Di foe eksempre a jari di psa wan Kownoekondrezaal, ini na birti foe Sidney (Australië) ben panja nanga wan bom, di wan terrorist ben poti èn moro leki féfitenti Kotoigi nanga mankeri ben tjari esesi go na wan krosbé atoso, den ben de grantangi dati den datra ben abi watra di no ben abi broedoe foe gebroiki leki transfusie. Ala sma di ben kisi mankeri ben ten a libi. Den ben kan de grantangi foe kan kisi disi di ben de na ini akroederi nanga Jehovah wet. Ete wan pluspunt de dati no wan foe den ben de ini kefar foe kisi siki di e kon tapoe tra sma nanga broedoe.
’De krin foe a broedoe foe ala sma’
16. Foe sortoe fasi ini a tori foe santa dienst wi sori netleki Paulus?
16 Ma meki oen go baka na a fosi jarhondro. Sowan sébi jari psa sensi Paulus nanga Barnabas jere fa Jakobus ben meki na verbod bekenti ini a tori foe a dini foe kroektoe gado, broedoe èn hoeroedoe. Na ini a ten dati Paulus ben meki toe zendingsreis psa ini pikin Asië èn te na ini Oost-Europa. Di ai drai baka psa Miléte a de ini na okasi foe taki nanga den owroeman foe Efese di e kon loekoe en drape. Ai memre den dati a no ben kibri ensrefi di a ben de a mindri den, ma ’nanga a moro bigi sakafasi foe jeje ben dini Masra ofoe trawan nanga watra-ai èn nanga tesi’. Wi e sori ini a ten disi dati wi e offer wisrefi netso foe di wi e gi wisrefi krinkrin ini a dienst foe Jehovah? Disi moesoe de so. — Tori foe den Apostel 20:17-19.
17. Fa wi moe doe wi dienst netleki Paulus?
17 Fa Paulus ben doe a dienst dati? Alape a ben miti sma a ben gi kotoigi, èn dati moro foeroe na den oso èn awinsi sortoe fasi foe bribi den ben abi. A no ben hori ensrefi a baka foe gi den owroeman leri, èn sondro degedege den ben go nanga en makandra, aladi a ben moe leri „na publiki èn oso foe oso”. Den no ben de den wan enkri wan di ben njan boen foe na faja préki foe Paulus. Bika a ben ’gi kotoigi finifini na djoe èn na Griki foe berow na Gado èn bribi ini Masra Jezus’. Loekoe pikinso a wortoe „finifini”. Ini a ten disi wi e doe wroko finifini foe di wi e loekoe a tapoe dati ala sortoe sma, ala ethnische groepoe e kisi kotoigi? — Tori foe den Apostel 20:20, 21; Openbaring 14:6, 7.
18. (a) Fa wi moe loekoe a tapoe dati wi sili de na ini a dini foe Gado netleki Paulus? (b) Fa wi moe wroko netleki Paulus te a druk e kon moro bigi?
18 A wortoe „finifini” e kon ooktoe na ini na ferklari foe Paulus di e kon now: „Mi no e poti no wan waarde na wi sili leki a ben sa de wan diri sani gi wi, efoe mi mag klari na waka nanga libi foe mi èn na diniwroko di mi ben kisi foe Masra Jezus foe gi kotoigi finifini foe na boen njoensoe èn na no-ferdini boenfasi foe Gado” (Tori foe den Apostel 20:24). En sili, en libi, no ben sa abi waarde efoe a no ben kan doe en diniwroko tapoe a fasi disi. Wi e denki ooktoe so foe wi diniwroko? Wi e sori te now ete wan geest leki di foe Paulus foe di wi e soekoe finifini na osofamiri di ’de en warti’, aladi den laatste dé disi e hari go a wan kaba èn druk. ferfolgoe, siki ofoe na gwe foe den jari abi krakti na tapoe wi? — Mattéus 10:12, 13; 2 Timóteus 2:3, 4; 4:5, 7.
19. Foe san-ede Paulus ben kan taki: „Mi de krin foe na broedoe foe ala sma”?
19 Paulus no ben ferwakti dati a ben sa si wan dé baka den owroeman foe Efese. Ma nanga ala fertrow a ben kan taki: „Mi e karl oenoe tapoe a dé foe tide leki kotoigi dati mi de krin foe a broedoe foe ala sma.” San Paulus ben bedoel? Paulus no ben trowe sma broedoe na ini feti. A no ben njan broedoe. Ma na a tra sé a ben sori kefarlek bigi belangstelling gi na libi foe trawan, soleki a broedoe foe den e teki presi foe dati. A no ben wani dati na ini na kroetoedé foe Gado den ben sa lasi den libi foe di a no ben gi den kotoigi finifini. A no ben hori ensrefi a baka foe ferteri den owroeman dati nanga trawan „ala na rai foe Gado”. — Tori foe den Apostel 20:26, 27.
20. (a) Wi moe doe sortoe frantwortoe ini a ten disi ini akroederi nanga den warskow alaten baka di Jehovah ben gi Ezechiël? (b) Sortoe bakapisi disi sa abi gi joesrefi èn gi den sma di e arki na wi?
20 Te na „bigi benawtoe” e kon moro krosbé, dan a fanowdoe foe meki ala rai foe Gado bekenti e kon de moro tranga fanowdoe. Na situwasi e akroederi nanga di foe sowan 2600 psa kaba di a pori foe Jeruzalem ben de foe kon. Na wortoe foe Jehovah ben kon na en proféti Ezechiël èn a ben taki: „Libismapikin, leki wan waktiman mi meki joe gi na oso foe Israël, èn joe moe jere foe mi mofo wan wortoe èn joe moe warskow den ini mi nen. Te mi e taigi wan godelowsoesma: ’Joe sa dede foetroe’, èn joe no e warskow en troetroe èn no e taki troetroe foe warskow na godelowsoesma gi en godelowsoepasi foe hori en na libi, dan a sa dede na ini en sondoe, foe di a de godelowsoe, ma en broedoe mi sa aksi baka foe joe ègi anoe” (Ezechiël 3:17-21; 33:7-9). Jehovah salfoe dienstknegti èn na „bigi ipi” mati foe den e tjari na ten disi wansrefi sortoe frantwortoe. Na kotoigi foe wi moe doe finifini. Dan makandra nanga den sma di e arki na wi wi sa kan tan na libi tapoe a dé foe na refensi foe Gado. — Jesaja 26:20, 21; 1 Timóteus 4:16; Openbaring 7:9, 14, 15.
21. Na ini sortoe fasi wi kan sori respeki gi broedoe ini a frede foe Gado, èn nanga sortoe bakapisi?
21 Meki ibriwan foe wi teki a faste bosroiti foe gi jesi na ala na rai foe Gado ini a tori foe kristen neutraliteit èn hori ensrefi farawe foe broedoe, na gi foe wan kotoigi finifini èn na sori foe bribi ini na diri ofrandi foe Jezus. Na so fasi wi kan de na ini na prisiri kontroe foe Psalm 33:10-12: „Jehovah srefi ben broko na rai foe den naatsi; a ben meki den prakseri foe den pipel lasi. A de na rai foe Jehovah di sa tan te ten di no abi marki . . . kolokoe na naatsi de di na Gado foe en na Jehovah.”
Fa joe ben sa piki?
◻ San de na wan enkri gebroiki foe broedoe di e tjari blesi kon di e tan?
◻ Fa wi e njan boen foe en te wi e hori wisrefi farawe foe broedoe?
◻ Fa wi kan tan krin foe a broedoe foe ala sma?
◻ Sortoe eksempre foe doe wroko finifini wi moe waka na en baka?
[Prenspari pisi na tapoe bladzijde 10]
Ini The Wall Street Journal foe 20 maart 1986 wan artikel ben de di ben nen: „Broedoebangi no e de fri foe AIDS”. Na fosi paragraaf e taki: „Na broedoe voorraad ini den Vs (Amerkankandre) no de so veilig leki broedoebangi-organisaatsi ben sa wani foe wi bribi. Transfusie kande de na moro prenspari fasi pe [AIDS] e waka foe na disten risiko groepoe go na den sma foe na kondre ini algemeen. Na test tapoe AIDS-antilichamen di e gebroiki foe screen sma di e gi broedoe, no kan gi wan djaranti dati ala broedoe eenheid di abi siki na ini en ben sa kon foe si. Moro takroe ete, den sma di e wroko na wan broedoebangi no e firi foe doe wan sani sodati na tanboen ofoe na veiligheid foe broedoetransfusie kan kon moro bigi.”