Sori lobi nanga respeki leki trow-uma
„Na uma musu abi respeki gi en masra.” — EFESIYA SMA 5:33.
1. Sortu aksi e kon fu na disiten situwâsi ini na tori fu trowlibi?’
NA INI a modern ten disi fu srefidensl nanga „fri” na luku tapu na trowlibi leki fa a gwenti ben de kisi wantu bun naki. Milyun milyun osofamiri musu dray aladi wan ppa ofu mma no de. Libi nanga makandra sondro fu trow na lanti, de gi furu sma wan gwenti. Ma disi abi gi na uma nanga mma seykerfasi leki bakapisi? A ben gi den pikin stabiliteit? Èn na brokosaka fu moreel waarde ben meki moro bigi respeki kon na ini na osofamiri seti? San Gado Wortu e rikomanderi kontrari disi?
2. Fu san-ede a no ben bun taki Adam ben de en wwan?
2 Di Gado ben tyari kon a fesi taki a ben de en prakseri fu meki na fosi uma, a ben fruteri: „A no bun taki libisma tan en wwan.” èn baka di Adam ben luku den metifamiri, — manwan nanga umawan nanga den pikin fu den — dan én firi ben musu kruderi nanga den wortu dati. Aladl Adam ben de volmaakti èn ben de na ini wan paradeysi fu prisiri, toku a ben misi na konpani fu wan sma fu en sortu. A ben abi frustan èn na makti fu taki, ma no wan tra mekisani fu en sortu ben de di a ben kan prati den presenti disi nanga en. Toku na situwâsi heri esi ben sa de tra fasi,bika Gado ben taki: „Mi sa meki wan yepi gi en, leki wan mankeripisi fu en.” — Genesis 2:18-20.
3. (a) Fa Eva ben de fu na „sortu” fu Adam? (b) San a wani taki taki wan man ’e tay hori’ na en uma?
3 Yehovah ben meki na uma Eva fu wan fu den lebriki fu Adam. Fu dati-ede meki Eva ben de fu na srefi „sortu” leki Adam, A no ben de wan lagi meti, ma ben de „bonyo fu en bonyo èn meti fu en meti”. Fu dat-ede na tori ondro krakti fu santa yeye e taki: „Fu dati-ede wan man sa gwe libi en ppa nanga en mma èn a sa tay hori na en uma èn den musu tron wán skin” (Genesis 2:23, 24). Na Hebrew wortu di poti abra nanga „tay hori” wani taki trutru „wan sani di fasi, plak, spesrutu steyfi, leki nanga leym” (Gesenius Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures). Disi e tyari trutru a prakseri abra fu wan man nanga wan uma di de konpe di yu no man prati fu makandra. Wan tra sabiman e taki taki „a abi fu du moro nanga na seks demakandra fu man nanga uma èn e bradi en srefi go na heri na matifasi”. Na trowlibi fu dati-ede no de wan firi di e opo kon èn di e hari gwe. A de wan matifasi di e tan go doro. Èn te yu kan taki fu wan respeki di de na ala tu sey èn na erken fu makandra wartifasi dan na wanfasi dati. aladi wawantron kande a e kon na ondro druk, musu de wan sani di yu no kan broko. — Mateyus 19:3-9.
4. Na sortu fasi na uma ben de wan yepi nanga mankeri fu na man?
4 Gado ben taki taki na uma ben sa de wan yepi nanga mankeripisi fu na man. Fu di a ben meki na a prenki fu Gado, meki Gado ben fruwakti nanga leti taki a uma na ini a matifasi nanga makandra ben musu sori den yeyefasi fu Gado — geregteghèyt, lobi, koni nanga makti —. Eva fu dati-ede ben sa de wan „mankeri pisi”, no wan haswaman. Na osofamiri no ben sa de leki wan sipi nanga tu kapten di e pruberi fu sori suma de moro bun, ma na makti leki ede Adam ben sa musu sori. — 1 Korintesma 11:3; Efesiya 5:22-24; 1 Timoteyus 2:12, 13.
5. Fa furu man de handri nanga uma, èn Gado e feni disi bun?
5 Taki na fosi libismapaar ben opo en srefi kontrari Gado lobi makti leki ede èn ben sondu, ben meki wantewante wan tra seti ben kori fu no wwan meki na osofamiri fu den ma so srefi tu fu ala tra osofamiri ini na ten di ben o kon. Fu di Yehovah ben sabi a fesi san ben sa de den bakapisi fu a sondu fu den èn na krakti di a ben o abi tapu na heri libismafamiri, meki a ben taygi Eva: „Na tranga lostu fu yu sa go na yu man, èn en sa basi yu” (Genesis 3:16). Na wan sari sani fu taki taki furu man na ini den yarihondro di psa nanga tranga-ati ben basi uma. Na a heri grontapu a de so, taki na furu sortu fasi sma lagi uma èn disi e psa te now ete. Ma toku na poti fu beybri gronprakseri ini a libi so leki wi ben si na ini na artikel dya na fesi no e gi no wan gron na mansma fu dwengi umasma. Drape tanapu taki beybri e poti krakti tapu na waarde fu a sori fu dipi respeki.
Dipi respeki — wan tyalansi
6, 7. (a) Fa wi kan wini kande trowmasra di no de a bribi gi na waarheid? (b) Fa wan uma kan misi ini a sori fu „dipi respeki” gi en trowmasra di no de na bribi?
6 Na apostel Petrus ben fruteri fini fini fu na eksenpre fu Krestes ini waka nanga libi èn tyari kon a krin taki Yeyses ben libi gi wi ’wan muderi so taki wi ben sa waka soyfri na ini en futumarki’. Dan Petrus e fruteri: „Na a srefi fasi un uma, un saka un srefi na un eygi masra, so taki, efu sonwan no e gi yesi, den den sondro wortu nanga na libi nanga waka fu na uma fu den, fu di den de kotoygi fu un krin waka nanga libi makandra nanga dipi respeki” (1 Petrus 2:21—3:2). Fa kresten trow-uma kan sori na „dipi respeki” disi?
7 Furu fu wi kresten sisa abi wan masra di no de na bribi èn sontron na masra fu den na wan gensman. Den fasi disi di de wani taki taki Petrus ray no abi wan waarde? Nôno, saka yu srefi èn respeki de fanowdu sani, srefi efu „sonwan no e gi yesi na a wortu”. A ben sa de fu dati-ede wan sori fu bigi respeki efu wan kresten uma di a man fu en de wan gensman, ben sa fisiti na Kownukondrezaal èn ben sa konkru fu en fu di a e fruteri finifini na furu sisa na ini na gemeente o takru a man e handri nanga en? Fa wi ben sa kari dati, efu a ben sa du dati nanga wan brada ofu wan sisa na ini na gemeente? Konkru ofu kande srefi ley. A no e kotoygi fu dati-ede fu dipi respeki te wan uma e taki ogri fu en masra di no de na bribi (1 Timoteyus 3:11; 5:13). Toku wi musu erken taki son sisa di e frudrage gens fu a sey fu a masra fu den, de nanga seryusu problema. San na a kresten lusu? Den kan go na den owruman èn aksi den fu kisi yepi nanga ray. — Hebrewsma 13:17.
8. San ben sa kan de na prakseri fu wan man di de wan gensman?
8 Fa den owruman kan handri nanga taktik nanga wan trowmasra di de wan gensman? Ini a fosi presi den kan pruberi fu luku na situwâsi fu na sey fu en. Na trangafasi fu en ini wortu èn na skinfasi ben sa kan abi leki buweygi fu ati wan dridobru ketireyaksi fu no sabi fa sani de, di e meki firi fu frede èn moro fara a opo du sani nanga tranga du kon. Èn fu san-ede disi e psa? Sontron na trowmasra no sabi noti ofu pikinso fu Yehovah Kotoygi boyti san a e yere fu wrokomati di krutu sani kba a fesi. San a sabi de, taki en uma bifo a ben bigin stuka na beybri ben gi en srefi kande krinkrin na en nanga den pikin fu den. Aladi kande a de now wan moro betre uma nanga mma, toku a e denki: ’A e libi mi dritron ini wan wiki mi wwan fu go na den komakandra. Mi no sabi san e psa tapu den komakandra dati, ma drape yu abi wantu moy man na ini a zaal dati. . .’ Iya, a sabi di a no sabi sani, kan meki dyarusu nanga firi fu frede du kon. Dan a e sreki en srefi fu du wan sani. Fa Fa den owruman, te den si den fasi disi kan yepi? — Odo 14:30; 27:4
9. Fa son trowmasra di no de na bribi wi kan go na den a wan taktik fasi, èn sortu krakti disi kan abi?
9 Kande wan fu den owruman kan leri sabi na trowmasra moro betre (1 Korintesma 9:19-23). A kan de taki na trowmasra de wan koni elektrikman, wan temreman ofu ferfiman. Kande a de klari fu kobroyki na koni dati fu du wan wroko na ini na Kownukondrezaal. Na a fasi dati a sa si na Kownukondrezaal fu inisey sondro fu firi en srefi fruplekti fu go na wan komakandra. Te a e leri sabi den brada, dan kande na fasi fu en di a abi gi en uma èn gi na waarheid kande o kenki kon moro bun pikinso. A kan de taki fu di a e si na lobi nanga na yeye fu wrokomakandra na ini na gemeente a e bigin kande srefi fu tyari en uma go na den konmakandra. Fu di fu na wan sani na tra sani e kon a kan psa taki na a ten fu wan komakandra a e kon na inisey fu arki pikinso. Esi-esi a e aksi kande fu kisi beybristudi. Ala disi kan kon èn ben kon de so tu ten na ten. Ini a ten disi dusun dusun troimasra de di kon ini bribi nanga so wan lobi nanga taktik èn nanga na respeki fu na sey fu a uma fu den. — Efesiya 5:33.
A e hori ay tapu en osofamiri
10, 11. Sortu difrenti fasi fu wan koni uma kownu Leymuwel e skrifi fu den? (Luku den wan fru wan)
10 Kownu Leymuwel ben kisi bun ray fu en mma ini a tori fu den eygifasi fu wan bun uma (Odo 31:1). A de warti a muyti fu leysi finifini san a skrifi fu na tranga wroko fu wan trow-uma èn mma na ini Odo 31:10-31. A de krin taki a mma fu kownu Leymuwel ben abi ondrofeni na ini a poti fu den regtvaardiki gronprakseri fu Gado na ini en libi èn na sori fu dipi respeki.
11 Leymuwel e skrifi taki na „koni uma” de wan sma di e hori wortu èn di de loyaal èn wan sma kan bow tapu en (Vers 10-12). A e wroko tranga fu sorgu èn fu gi nnyan na en masra nanga pikin (Vers 13-19, 21, 24). A abi switifasi èn lobi den sma di trutru de ini nowtu (Vers 20). Fu di a abi wan respeki fasi èn wan tumusi moy waka nanga libi meki a e sorgu fu wan bun nen gi en trowmasra (Vers 23). A no de wan konkruman di e waka lontu sondro wan marki ini libi, èn so tu a no de wan sma di e feni fowtu fu broko tra sma saka. Kontrari fu disi nanga en tongo a e bow èn e dresi tra sma (Vers 26). Fu di a no lesi, meki en oso krin (Vers 27). (Te yu luku en bun, dan wan kresten oso musu de a moro krin oso na ini a birti.) En man nanga en pikin e sori taki den de tangi, èn e gafa en. Den sma di no de fu na osofamiri, e warderi den eygifasi fu en so srefi (Vers 28, 29, 31). A moy fu en no de soso a dorosey fu si ma de na moy fasi fu wan uma di e frede Gado nanga wan persoonlekhèyt fu respeki frede gi Gado. — Vers 30.
Wan tiri èn safri-ati yeye
12. San de fu ’bigi waarde’ na ini den ay fu Gado, èn fa wan Spanyoro odo e meki den penti disi kon bun na fesi?
12 Na kriboy penti disi Petrus e taki ete wan tron te a e gi na kresten uma ray no fu poti prakseri psa marki na a fasi fa a tan na dorosey. A e taki nanga krakti: „Na moymoy fu yu musu de na kibri suma fu na ati ini na prodo di no e pori fu na tiri nanga na safri-ati yeye . . . di de fu bigi waarde ini na ay fu Gado” (1 Petrus 3:3, 4). Luku na penti di taki ’na tiri nanga safri-ati yeye de fu bigi waarde na ini na ay fu Gado’. Na kresten trow-uma èn mma di abi so wan yeye, no wwan e prisi en masra, ma, san de moro prenspari, neleki den kotrow uma fu owruten a e prisi Gado. Na inisey moyfasi disi e kon a fesi tu na ini na Spanyoro odo: „Wan moy uma e prisi na ay; wan bun uma e prisi na ati. Efu na fosiwa na wan diri ston, dan na kriboywan wan diri gudu.”
13. Sortu kowru-ati krakti wan uma kan abi tapu en pikin?
13 Wan kresten-uma kan de wan kowru-ati gi en heri osofamiri. (Teki gersi nanga Mateyus 11:28-30). Te den pikin e si nanga sortu respeki a e handri nanga en trowmasra, dan den sa sori na respeki dati ini na demakandra fu den nanga den ppa nanga den mma fu den èn nanga den sma di no de fu na osofamiri. Leki wan bakapisi fu dati meki kresten pikin e de nanga switifasi èn e sori taki den abi trawan na prakseri. Èn fa a de wan kowru-ati te pikin nanga den friwani e pristeri den srefi fu du osowroko na presi fu den musu pusu den fu du so! Na fasi fu den fu no denki na densrefi nomo e meki wan koloku fasi kon ini na osofamiri èn na bun-ati lafu fu a mma de wan bun payman.
14. Sortu tyalansi na fanowdu fu trangaleri kan tyari kon?
14 Ma efu na wan bun momenti now trangaleri de fanowdu? Pikin e meki fowtu neleki den mma nanga den ppa fu den. Sontron den no abi yesi. Fa wan kresten mma e du efu a ppa no de na oso? A sa tan respeki na wartifasi fu den pikin fu den? Ofu a sa go bari èn bigin meki atibron nanga den ini wan muyti fu den gi yesi? Wan pikin sonten e leri fu na tranga fu na sten? Ofu wan korostu sten di e overtoy gi wan sma abi wan moro bigi krakti? — Efesiya sma 4:31, 32.
15. San ondrosukuman si ini na tori fu a gi di pikin e gi yesi?
15 Te na tijdschrift Psycology Today e gi kommentaar tapu na gi yesi fu pikin-nengre dan a e taki: „Wan ondrosuku no so langa psa kba ben sori taki omoro tranga yu e taygi pikin fu no du wan sani, omoro seyker a de taki de sa dray den baka èn sa du precies san yu no wani fu den du.” Na a tra sey ondrosukuman e si taki te bigisma e taki safri, pikin-nengre moro furu e firi fu gi yesi sondro fu draydray furu. A no de fu taki, taki a de moro furu prenspari fu taki-go-taki-kon nanga wan pikin na presi fu tergi en nanga wan lo komando di a musu teki nomo èn di no e kba. — Efesiya sma 6:4; 1 Petrus 4:8.
Respeki ini na matifasi na skinfasi
16. Fa wan uma kan hori den emotioneel fanowdu fu en man na prakseri, èn sortu wini e kon fu disi?
16 Neleki fa wan trowmasra musu hori en uma na prakseri fu di a abi wan moro swaki seti fu skin, na so wan uma musu erken na emotioneel nanga seks fanowdu fu en man. Na beybri e sori taki wan man nanga en uma musu abi prisiri nanga makandra èn musu gi makandra satisfaksi. Disi e aksi taki man nanga uma musu firi den fanowdu nanga yeyefasi fu makandra. Taki den e gi makandra satisfaksi, sa yepi tu fu dyaranti taki no wan fu den tu patna no sa meki den ay lasi pasi gwe na tra sma, san ben kan neki taki na skin srefi tu e lasi pasi. — Odo 5:15-20.
17. Sortu luku man nanga uma musu abi ini a gi na makandra na sani san den musu kisi ini na trowlibi?
17 Efu aan fasi fu respeki gi makandra de, dan seyker no wan fu den tu patna sa kobroyki den fanowdu di den abi fu a sekslibi leki wan psychologisch wapen. Na ini a trowlibi den patna musu gi makandra san den abi leti a tapu èn efu tu wan pisiten den e hori trefu fu disi. dan disi musu psa fu di makandra den e feni dati bun (1 Korinte sma 7:1-5). Wan tronmasra fu eksenpre wawan tron ben sa musu gwe fu oso fu di fu wan pisiten a musu du bowwroko na a bijkantoro fu na Wachttorengenootschap fu na kondre pe a e libi-ofu musu wroko na fan tra teyokratis projekt. Na ini a tori disi a musu sabi seyker taki en uma e agri krinkrin nanga en, So wan prati kan tyari so srefi yeye blesi kon gi na osofamiri ini a fasi fu deki-ati ondrofenitori di na trowmasra baka te a dray kon na oso e fruteri.
Na prenspari ròl fu den sisa
18. Fu san-ede moro bigi frantiwortu de tapu na uma fu wan owruman?
18 Te na trowmasra fu wan kresten uma na wan owruman, dan wan moro bigi franti-wortu e de tapu en. Na a fosi presi den e aksi moro fu a masra. A musu gi Yehovah frantiwortu fu den yeyefasi fu na gemeente (Hebrew sma 13:17). Ma leki a uma fu wan owruman, èn kande srefi tu de wan moro uma, dan na eksenpre fu en fu respeki de so srefi tumusi prenspari (Teki gersi nanga 1 Timoteus 5:9, 10; Titus 2:3-5.) Èn fa a moro bigi pisi fu den uma fu owruman gi wan tumusi moy eksenpre na ini a horibaka gi den man fu den! Nofotron na trowmasra musu gwe fu du gemeente afersi, èn kande na gridi fu sabi sani fu a uma e wiki. Ma wan una di abi respeki frede gi Gado sa de. loyaal èn noyti sutu en noso go na ini gemeente afersi leki wan bumuyman. — 1 Petrus 4:15.
19. San a ben sa wani taki fu teki fesi ini wan osofamiri fu wan owruman?
19 Ma te wan uma fu wan owruman e sori yeyefasi di no e bow sma ofu efu a no e gi tra sisa wan bun eksenpre dan a sa de fanowdu taki en masra gi en ray. ’Teki fesi na wan tumusi bun fasi na ini wan osofamiri’, no abi fu du wawan nanga den pikin, ma so srefi nanga na uma. Na poti na ini en libi fu na beybri marki-piki disi ben sa kan de wan tesi tapu na sakafasi fu son uma. — 1 Timoteus 3:4, 5; Hebrew sma 12:11.
20. Kari wantu moy eksenpre fu sisa fu owruten èn fu disiten di ben trow èn di no ben trow (Luku „Life Stories of Jehovah’s Witnesses” na ini na Watch Tower Publications Index 1930-1985 nanga „Levensgeschiedenissen van Jehovah’s Getuigen” na ini na Index fu Wachttoren-publikaties 1986.)
20 Sisa di no trow so srefi tu kan meki wan bun nen ofu wan takru nen kon tapu na respeki ròl fu uma na ini na gemeente. Someni bun eksenpre fu tumusi bun nanga kotrow sisa de, na ini a beybri èn na ini den gemeente fu na ten disi! Dorkas, di kande ben de wan sisa di no ben trow, ben kisi preyse fu „den bun wroko” fu en (Tori fu den apostel 9:36-42). So srefi Preska nanga Feybe ben de fayafaya gi na waarheid (Romen 16:1-4). So srefi tu yu abi na ini a ten disi fu wi sisa di de tumusi bun zendeling, pionier nanga preyklman efu den de sma efu den de sma di trow ofu no trow. Na a srefi ten, den sortu sisa disi di abi respeki frede gi Gado e sorgu taki a oso fu den krin èn de ini bun orde èn den no e poti den osofamiri noyti na wan sey. Fu na bigi nomru ede èn den bun omstandighèyt fu den meki den e du nofotron na moro bigi pisi fu na preykiwroko. — Psalm 68:11.
21. Fa kotrow sisa de wan deki-ati gi den kresten brada fu wi?
21 Kotrow sisa na ini na gemeente e prey wan prenspari ròl fu bow tra sma. Na faya nanga eksenpre fu den de wan deki-ati gi brada èn gi na kresten gemeente ini algemeen, Den de trutru mankeripisi èn yepiman. (Teki gersi nanga Genesis 2:18.) Fa den e frudini opregti lobi nanga respeki! Èn gi kresten trowpatna na ray fu Paulus trutru fiti: „[Meki] ibriwan fu unu aparti lobi en uma leki en srefi; na uma fu en sey musu abi dipi respeki gi en man.” — Efesiya sma 5:33.
Yu e memre disi?
◻ San ben de na ròl di Gado ben gi biginbigin na a man nanga uma di ben de sondro fowtu?
◻ Fa wi kan wini trowmasra di no de na bribi gi na waarheid
◻ San na den tumusi bun eygifasi fu wan koni uma?
◻ Fa wan kresten uma kan sori wan ’tiri nanga safri-ati yeye’?
◻ Sortu balansifasi de fanowdu ini na matifasi na skinfasi a mindri trowsma?
[Prenki na tapu bladzijde 30]
Na osofamiri no musu de leki wan sipi nanga tu kapten di e pruberi fu sori suma de moro bun
[Prenki na tapu bladzijde 32]
Wan trowmasra di no de na bribi kan kon dyarusu, iya, srefi kan kisi firi fu frede fu di en uma e fisiti den komakandra èn e teki prati na tra kresten aktiviteit. Fa a ben sa kan kisi yepi?