Lebaka Leo a Fetotseng Lintho Tse Tlang Pele ho Eena

KA MONGOLLI OA TSOHA! BRITHANI

Kapele-pele molumo o matla oa pina o ile oa utloahala hohle. ’Me ha utloahala ’mino o hlakileng joaloka kristale, oo ho neng ho utloahala eka o ke ke oa fela. Ke ile ka ema ke tšerehane. Eaba Jeremy oa hoeshetsa: “Ke thume!” Eaba re ikhohla butle ka mofero oo, re leka ka matla ho lebisa tlhokomelo mohloling oa molumo oo o babatsehang. Joale ra bona nonyana ena e boi, e ipatang, e ’mala o bosootho bo khanyang e le ka har’a mofero. Qetellong ha re tsamaea, Jeremy o ile a re: “E bile ntho e ntle ho e bona. Ke batho ba ’maloa ba kileng ba e bona.”

KE NE ke tlil’o qeta letsatsi ke e-na le Jeremy, molebeli oa Minsmere, sebaka sa polokelo ea liphoofolo se boholo ba lihekthere tse 800 sa Royal Society for the Protection of Birds (RSPB), se fumanehang ho tse ling tsa libaka tse hōle ka ho fetisisa karolong e ka bochabela ea Engelane. Nakong ea ntoa ea bobeli ea lefatše, karolo ena e moeling oa lebōpo la Leoatle le ka Leboea e ne e aparetsoe ke metsi ho thibela Majeremane a neng a ka ’na a hlasela. Ka lebaka leo, lirapa tsa lehlaka li ile tsa hlaha moo ’me linonyana tsa mohlaka tsa qala ho lula makhulong ao a aparetsoeng ke metsi. Ka 1947 nyakallo e ile ea eketseha ha lihlopha tse ’ne tsa linonyana tse tsamaeang ka bobeli tsa mofuta oa lehehemu li hahela moo, kaha mofuta ona o ne o e-s’o ka o qhotsetsa Brithani ka lilemo tse fetang 100.

Kapele-pele RSPB e ile ea nka setša seo, ’me hona joale ke sebaka sa polokelo ea liphoofolo sa bohlokoa machabeng. Ho phaella lirapeng tseo tsa lehlaka, bolulo ba linonyana bo akarelletsa matangoana a metsi a letsoai le a hloekileng tlhoeko—’me le leholo ka ho fetisisa le bitsoa Scrape—le mahlohlojane, liqubu tsa lehlabathe, mekhoabo, makhulo, libaka tse bolèlè, lithota tse mongobo le meru ea lifate tse foforehang makhasi le tse lulang li le tala. Ho tlalehiloe hore ho na le mefuta ea linonyana e fetang 330 sebakeng seo, ’me e ka bang 100 ea eona e qhotsetsa hona sebakeng seo se sirelelitsoeng. Mefuta ena e mengata ea linonyana tse phelang mona haholo-holo ke ka lebaka la litselana tsa ho falla tse bapileng le lebōpo le ka bochabela la leoatle, empa tlhokomelo e ntle sebakeng sena le eona e phethile karolo ea eona.

Jeremy o ile a mpolella: “Ke ile ka tla mona ka 1975, hobane Minsmere e ne e hlahisitse phephetso e sa tloaelehang. Ho tloha ka 1966 lehehemu le ile la fetoha letšoao la RSPB, ’me qetellong e ile ea e-ba lepetjo la teng. Hona joale ba bangata ba talima Minsmere e le sebaka se setle ka ho fetisisa sa RSPB, se amohelang baeti ba ka bang 80 000 selemo le selemo.”

Phephetso ea ho Qala

Jeremy o ile a tsoela pele ha re ntse re tsamaea: “Thahasello ea ka e ile ea leotsoa ha ke le sekolong. Ke ile ka ithuta hona teng ho roesa linonyana masale a ho li tšoaea le ho ithuta ka ho falla ha tsona. Bofelong ba bo-1960, ke ne ke roesa linonyana tse pakeng tsa 12 000 le 20 000 ka selemo masale a ho li tšoaea, ke itlosa bolutu feela. Eaba Chris Mead oa British Trust for Ornithology o ’memela ho kena leetong la ho ea Spain ho ea roesa linonyana tse fallang masale a ho li tšoaea, tse haolang le Sahara. Letanta le sebelisoang ke letlooa le letšo le lesesaane haholo, leo bolelele ba lona bo fapa-fapanang ho tloha ho maoto a 20 ho ea ho a 60 [limithara tse 6 ho ea ho tse 18], le leketlisoang ka bophara ebe le fanyehoa ka hloko ka har’a lifate e le hore linonyana li se ke tsa le bona. Linonyana ha li ntšoe kotsi, ’me ha li tlosoa letanteng moo, ho fasoa lesale le lenyenyane la letšoao leotong la nonyana, ’me ka tloaelo lesale lena ke le entsoeng ka Monel Metal.a Ho lokolla linonyana hore li tsamaee le hona ho hloka bohlale. Motho ea roesang linonyana masale ho hang ha a akhele linonyana tsa hae moeeng, joalokaha u ee u bone ka linako tse ling thelevisheneng. O li tlohella hore li tsamaee ha li batla. Ka mohlala, mahaqasi a tla itšoarella liaparong tse boea tsa motho ’me a tla fofa hafeela a se a loketse.

“Eo e ne e le phihlelo e hlollang eo ke ileng ka tlameha ho e nkela phomolo ea libeke tse tšeletseng—’me ke ile ka felloa ke mosebetsi ka lebaka la eona! Ka lebaka leo, ke ile ka etsa qeto ea ho fetoha hang-hang le ho phehella mosebetsi oo pelo ea ka e neng e o rata—paballo ea lintho tsa tlhaho, haholo-holo linonyana. Ke ile ka hlolloa haholo ha ba RSPB ba ne ba ’memela ho tla sebetsa le bona ka 1967.”

Bohlokoa ba Lipina Tsa Linonyana le ho Lla ha Tsona

U ka khona ho tseba nonyana joang? Ka linako tse ling e ka ba ka ho e bona, empa ho e tseba ka pina, kapa ho lla ha eona, ho ka tšeptjoa ho feta. Bohlale ba Jeremy tšobotsing ena bo tsebahala haholo. Seithuti sa histori ea lintho tsa tlhaho David Tomlinson o ile a ngola ka ho tsotehang hore Jeremy “ha a tsebe linonyana ka lipina tsa tsona feela, empa kea hlapanya o khona ho li khetholla ka ho lla ha meloli ea tsona!”

Jeremy o ile a hlalosa: “Linonyana lia qoqa. Molumo ka mong oa ho lla ha tsona o bolela ntho e ’ngoe e fapaneng. Ka mohlala, ha ho e-na le sebatana haufinyane, mahehemu, matletleruane, matata le li-redshank kaofela li na le ho lla ha tsona ho ikhethang, empa molumo ka mong oa ho lla o bolela ntho e tšoanang ea hore: ‘Phokojoe e teng haufinyane mona!’ Ke khona ho tsoha sephumeng sa boroko, ’me hang-hang ke tsebe moo phokojoe e leng hona teng, ka ho lla ha mofuta oo oa nonyana. Empa u se ke ua lebala hore liphokojoe le tsona li utloa ka mokhoa o phahameng haholo. Ka selemo se seng re ile ra ipotsa hore na ke hobane’ng ha matata a ne a sa atlehe ho qhotsa, ’me re ile ra fumana hore phokojoe e ne e mamela litsuonyana tse llang li le ka har’a likhaketla tsa tsona pejana feela ho hore li qhotsoe. Hang feela ha e li fumane, e ne e li ja!”

Bohlale ba ho Shebella Linonyana

Moshebelli ea hloahloa oa linonyana oa Brithani, a ka tlaleha mefuta e sa tšoaneng e fetang 220 ka selemo. Batho ba ithutang ka linonyana tse sa tloaelehang, bashebelli ba khothetseng ba hlōlisanang ka ho tlaleha linonyana tse sa tloaelehang tseo ba li bonang, ba ka khetholla mefuta e fihlang ho 320.b Litaba tsa ho bonoa ha mefuta ea linonyana li ba susumelletsa hore ba haole le naha eohle hore ba li bone ka bobona. Jeremy o ’nile a khotsofalla sena haholoanyane. O ile a bolela: “Ke ne ke sa tsamaee limaele tse leshome [lik’hilomithara tse fetang 16] ho ea bona mefuta e sa tloaelehang. Ha e le hantle ho na le mefuta e meraro feela eo nkileng ka tsamaea ho ea e bona: nutcracker, koekoe-lemao le mofuta o moholo oa bustard, kaofela ha tsona e le sebakeng se sa feteng limaele tse leshome [lik’hilomithara tse 16]. Le hoja ke tseba mefuta e 500 hantle, kea hlokomela hore ke tseba karolo e fokolang haholo ea mefuta e teng ea linonyana. Ho na le mefuta ea linonyana e ka bang 9000 lefatšeng lohle!”

Ha re shebisa liforekekere tsa rōna mekhoabong, le hoja a ne a batla a sa khotsofala, Jeremy o ile a eketsa: “Ke ne nke ke ka nahana ka bophelo bo thabileng le bo sehlahlo ho feta bona, haholo-holo ka lilemo tsa ka tse 16 ke le Minsmere!” Ke ile ka mo talima ’me ka hopola pale e neng e qeta ho hlaha koranteng ea London ea The Times. E ne e itse: “Minsmere e ne e le katleho eo [Jeremy] a qeteletseng a e finyeletse, mosebetsi oa hae oa bophelo.” Jeremy o ne a tloha Minsmere. Hobane’ng?

Lipeō le Khōlo

Qalong ea letsatsi, re ne re ile ra shebella pontšo e hlollang ea ha lehehemu le hoela. Jeremy o ne a ile a bolela: “Botle ba lona bo phethahetseng bo ke ke ba amahanngoa le mefuta ea lintho tse pholohileng ketsahalong ea ho iphetola ha lintho. Empa ke sa hopola ke lumela lilemong tse seng kae tse fetileng, ha ke ne ke botsoa hore na ke lumela hore Molimo o teng: ‘Ha ke tsebe hantle—’me ha ke tsebe hore na nka fumana seo joang!’ Kahoo eitse ha ke khothalletsoa ho sheba ka Bibeleng, ntle le ho tsila-tsila ke ile ka lumela. Ke ne ke tseba hanyenyane ka eona ’me ke ne ke nka hore nke ke ka lahleheloa ke letho ha ke sa e hlahlobe—leha e le hore mohlomong ke ne nka fumana molemo oa letho. Hona joale, ka lebaka la seo ke ithutileng sona, kea tloha Minsmere ke il’o ba mosebeletsi oa nako e tletseng.”

Michael, moholoane oa Jeremy, e bile “pula-maliboho” ka lilemo tse leshome, e leng lentsoe leo ka lona Lipaki tsa Jehova li hlalosang baevangeli ba tsona ba nako e tletseng. Ha re ntse re lutse re e-noa tee, Jeremy o ile a qala ho hlalosa hakhutšoanyane ka merero ea hae ea ho ikopanya le moholoane oa hae. Jeremy o ile a hlalosa: “Basebetsi-’moho le ’na kaofela ba hlompha qeto eo ke e entseng. Ba RSPB ba na le thahasello ’me baa tsotella. Ba ntšehelitse ka ho feletseng esita le ho buella hore ke hape khau sechabeng.”

Leha ho le joalo, ke ne ke tseba hore ho na le ba bang ba nyatsang seo.

Tlhokahalo ea ho Leka-lekana

Jeremy o ile a bolela: “Batho ba bangata ba ’nile ba fana ka tšehetso, empa ka bomalimabe, ba bang ba bonahala ba e-na le pono e fosahetseng ka mosebetsi oa ka mona. Ba nahana hore tšireletso e khōlō ka ho fetisisa ea bomoea ke ho ba haufi le lintho tsa tlhaho, ho hlokomela liphoofolo tse hlaha—ho sebeletsa paballo ea tsona. Ba mpolella hore sena ke ho ba haufi-ufi le paradeise kamoo ho ka khonehang, joale ke hobane’ng ha ke tloha?

“Ka ho totobetseng, mosebetsi o na le tšobotsi e itseng ea moea, empa hoo ha ho lekane le bomoea. Bomoea ke letlotlo la botho, tšoaneleho eo ho hlokahalang nako ho e hlaolela. Bo ama tlhoko ea ho kopanela le phutheho ea Bokreste le ho e hlokomela, ho haha le ho hahuoa. Ka linako tse ling ke ne ke ikutloa hore ke ’nile ka leka ho etsa seo Jesu a itseng re ke ke ra se etsa—ho sebeletsa marena a mabeli. Hona joale kea hlokomela hore tikoloho e sireletsehileng ka ho fetisisa e ka hare ho phutheho ea Bokreste, ’me tsela ea ho fihla moo ke ho bula maliboho!”

Lintho Tse Tlang Pele Tse Lokelang ho Hlokomeloa

“U se ke ua nkutloella. Boikarabelo ba ho ba molebeli ke phihlelo e hlollang le e thabisang, le hoja ka linako tse ling ho ferekanya. Ka mohlala, tšilafalo e bakoang ke PCB le mercury tikolohong ena e phahame haholo—’me ka sebele ha re tsebe lebaka, le hoja re belaella hore tlhapi ea mofuta oa eel ke eona e e bakang.c Empa ntho leha e le efe eo nka e etsang ho lokisa teka-tekano eo e fokola haholo. Ha ho na motho eo e leng setsebi se ipabotseng sa lintho tse phelang le tikoloho ea tsona. Kaofela ha rōna re ntse re phopholetsa feela, re ithuta ka hohle kamoo re ka khonang. Re hloka tataiso. Ke ’Mōpi oa rōna feela ea tsebang kamoo re lokelang ho phela le ho hlokomela lefatše le mefuta ea lona e mengata haholo ea bophelo.”

Ka khutso, Jeremy o ile a akaretsa maikutlo a hae tjena: “Ha kea nehela bophelo ba ka ho Jehova bakeng sa ho sireletsa liphoofolo tse hlaha; eena ka boeena a ka khona ho etsa joalo ka ho phethahetseng. Ka ’Muso oa hae, o tla etsa bonnete ba hore liphoofolo tse hlaha li hlokomeloa ke rōna ka nako eohle le ka tsela eo a batlang hore ho etsoe ka eona. Hona joale ho bolela litaba tse molemo tsa ’Muso ho tlameha ho tla pele haeba ke tla phethahatsa boikarabelo ba ka ba ho hlokomela batho ba bang.”

Ke ile ka kopana le Jeremy hape haufinyane tjena. Ho ne ho fetile lilemo tse tharo ho tloha mohla re neng re qeta letsatsi le eena ka sebakeng sa polokelo ea liphoofolo. Hona joale o lula sebakeng se bohōle ba lik’hilomithara tse robeli ho tloha Minsmere ea hae e ratehang, ka thabo o ntse a bula maliboho le moholoane oa hae. Empa o mpoleletse hore batho ba bangata ba ntse ba thatafalloa ho utloisisa seo a se entseng. Na le uena u ikutloa joalo? Ho Jeremy, e ne e mpa feela e le taba ea lintho tse tlang pele bophelong.

[Lebokose/Setšoantšo se leqepheng la 17]

Thabo E Khaphatsehang

Har’a batho ba 10 ke a le mong feela ea tlang ho bona thume eo ba e utloang, empa ka mor’a hore e utluoe, pina ea teng ke ena e sa lebaleheng. Ho The Times ea London, Simon Jenkins o ngotse tjena: “Ke ’mino o hlakileng, ntho e feletseng le e phethahetseng.” Ka tloaelo nonyana eo e bina e sa khaotse—e ’ngoe e ile ea rekotoa e bina ka lihora tse hlano le metsotso e 25. Ke’ng se etsang hore pina ea eona e be e ikhethang? Qoqotho ea thume e khona ho hlahisa melumo e sa tšoaneng e mene ka nako e le ’ngoe, ho akarelletsa le melumo e lumellanang e etsang ’mino o phethahetseng. ’Me e ka etsa sena e ntse e koetse molomo kapa molomo oa eona o tletse lijo bakeng sa malinyane a eona. Ke hobane’ng ha e bina ka matla hakaale? Bahlokomeli ba bang ba re ke bakeng sa ho ithabisa feela. Jenkins oa phethela: “Na linthong tse bōpiloeng kaofela ho na le pōpo e makatsang ho feta qoqotho ea thume?”

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]

[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]

Roger Wilmshurst/RSPB

[Setšoantšo se leqepheng la 15]

Scrape

[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]

Courtesy Geoff Welch

[Setšoantšo se leqepheng la 16]

Letata le hlooho e ntšo

[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]

Courtesy Hilary & Geoff Welch

[Setšoantšo se leqepheng la 16]

Lehehemu

[Setšoantšo se leqepheng la 18]

Letata la “Sandwich”

[Setšoantšo se leqepheng la 18]

“Redshank”