Bofutsana—‘Boemo ba Tšohanyetso bo Khutsitseng’
MOELETSI oa Machaba a Kopaneng, Dr. Mahbub Ul-Haq, o ile a re: “Re hlola re utloa ka maemo a tšohanyetso a mocheso o akaretsang lefatše lohle le lera la ozone le tšilafalo ea leoatle,” empa o ile a eketsa: “Mocheso o akaretsang lefatše lohle le maemo a mang a tšohanyetso ao re hlolang re utloa ka ’ona ha li e-s’o bolaee motho leha e le ea mong [ha ka nako e tšoanang] maemo a tšohanyetso a khutsitseng a senya bophelo ba ba bangata letsatsi le letsatsi linaheng tse tsoelang pele moruong.” Dr. Ul-Haq o ile a hlalosa bo bong ba maemo ana a tšohanyetso a khutsitseng. O ile a re: “Ka sebele, bofutsana ke ’molai e moholo ka ho fetisisa.” Joang?
Ho bongata ba batho ba limilione tse 1300 lefatšeng ka bophara ba iphumanelang liranta tse ’nè kapa tse ka tlaase ho moo ka letsatsi, ka sebele bofutsana bo iphetola koluoa e bolaeang. Makasine ea UN Chronicle e tlaleha hore batho ba fihlang ho limilione tse 18, ba bolaoa ke “lisosa tse amanang le bofutsana” selemo le selemo. Palo ena ea tšosa! Ka mohlala, nahana re se “re utloa” sehlooho sa litaba se re baahi bohle ba Australia, ba ka bang limilione tse 18, ba bolauoe ke tlala ka selemo se le seng! Leha ho le joalo, khaso ea Seea-le-moea ea Machaba a Kopaneng e hlalositse hore mafu a bafutsana bana ba limilione “ha ho buuoe ka ’ona haholo.” Ha e le hantle, hona ke ‘koluoa e khutsitseng.’
E le ho felisa khutso ena, baemeli ba tsoang linaheng tse 117 ba neng ba le teng ho World Summit for Social Development e neng e tšoeroe ka lekhetlo la pele ba ile ba bua ka litsela tsa ho rarolla bothata ba lefatše ba bofutsana. James Gustave Speth, motsamaisi oa United Nations Development Programme o ile a hopotsa: “Lilemong tse 150 tse fetileng lefatše le ile la tsoa letšolo khahlanong le bokhoba. Kajeno re lokela ho tsoa letšolo lefatšeng lohle khahlanong le bofutsana bo amang batho ba bangata.” Ke hobane’ng ha ho e-na le kameho e kana? O lemositse hore bofutsana bo “hlahisa ho felloa ke tšepo le ho se tsitse ’me [bo] beha lefatše la rōna tsietsing.”
Leha ho le joalo, esita le nakong eo baemeli bana ba ntseng ba tšohla litsela tsa ho felisa bofutsana, ‘oache ea bofutsana’ eona, e neng e tsoela pele ho tlaleha lenane la bana ba tsoalloang malapeng a bofutsana letsatsi le leng le le leng, e ile ea bontša hore bofutsana ba lefatše bo ntse bo mpefala ho feta. Oache, e neng e fanyehiloe sebakeng sa kopano, e ile ea bontša hore nakong eo ea seboka se ileng sa nka beke, hoo e ka bang masea a sa tsoa tsoaloa a 600 000 a ile a kenella lenaneng le ntseng le eketseha la bafutsana. Qetellong ea letsatsi la ho qetela la seboka, oache e fanyehiloeng e ile ea tingoa; empa bonneteng, joalokaha Speth a bontšitse, “oache eona e tsoela pele ho otla.” Joale potso ke hore, Na mohoo oo o tla utluoa?