Bacha Baa Botsa. . .

Ke Hobane’ng ha ke Sitoa ho Tsepamisa Mohopolo?

“Ka linako tse ling ho iketsahalla ka tšohanyetso. Ke mametse sebokeng sa phutheho, ebe, ka tšohanyetso, kelello ea ka e qala ho lelera. Ka mor’a metsotso e leshome ke boela ke tsepamisa mohopolo.”—Jesse.

“MAMELA!” Na u atisa ho utloa matichere a hao kapa batsoali ba hao ba rialo? Haeba u ee u utloe ba rialo, joale mohlomong u na le bothata ba ho boloka kelello ea hao linthong. Ka lebaka leo, u ka ’na ua fumana limaraka tse tlaase. ’Me u ka ’na ua fumana hore ba bang ba u talima hampe, ba u qhelela ka thōko joaloka ea tahiloeng, ea thotofetseng kapa ea mpang a se na mekhoa e metle.

Habohlokoa le ho feta, ho se khone ho mamela ho ka ba le phello e mpe bomoeeng ba hao. Etsoe, Bibele ka boeona ea laela: “Le ele hloko kamoo le mamelang kateng.” (Luka 8:18) Ha e le hantle, Bakreste ba laeloa hore litaba tsa moea ba li “ele hloko ka tsela e fetang e tloaelehileng.” (Baheberu 2:1) ’Me haeba u fumana ho le thata ho tsepamisa mohopolo, u ka ’na ua fumana ho le thata ho ela hloko keletso ena.

E ka ’na eaba bothata ke bofe? Maemong a mang ho hlōleha ho tsepamisa mohopolo ho ka ’na ha bakoa ke bothata bo ’meleng. Ka mohlala, bafuputsi ba bang ba lumela hore Boloetse ba ho se Tsitsise Mohopolo bo akarelletsa ho se sebetse hantle ha tsamaiso e fetisetsang melaetsa bokong.a Bacha ba bang ba na le mathata a e-s’ong ho fumanoe, a kang ho se utloe hantle litsebeng kapa ho se bone hantle. Lintho tsena le tsona li ka sitisa matla a motho a ho mamela. Bafuputsi ba hlokometse hore bacha ka kakaretso ba na le bothata bo boholoanyane ba ho tsepamisa mohopolo ho feta batho ba baholo. Ka lebaka leo, ho se mamele ho atile har’a bacha, le hoja e e-ba ka seoelo ho ka bakoang ke ho kula.

Mekhoa ea Hao ea ho Nahana e Fetohang

Haeba u na le bothata ba ho tsepamisa mohopolo, ho na le monyetla o moholo haholo oa hore u mpa u utloa bohloko bo hlabang ba ho hōla. Moapostola Pauluse o ile a ngola: “Ha ke ne ke le ngoana e monyenyane, ke ne ke bua joaloka ngoana e monyenyane, ke nahana joaloka ngoana e monyenyane, ke beha mabaka joaloka ngoana e monyenyane; empa kaha joale ke fetohile monna, ke lahlile litšobotsi tsa ngoana e monyenyane.” (1 Bakorinthe 13:11) E, ha u ntse u hōla, mokhoa oa hao oa ho nahana oa fetoha. Ho latela buka ea Adolescent Development, “matla a macha a ho nahana . . . a hlaha qalong ea lilemo tsa bocha.” U ba le matla a ho utloisisa le ho hlahlobisisa menahano le maikutlo tseo ho leng thata ho li utloisisa. U qala ho utloisisa ka ho teba haholoanyane lintho tse kang boitšoaro, melao le litekanyetso tsa batho le litaba tse ling tse pharaletseng. U qala ho nahana ka bokamoso ba hao ha u se u le motho e moholo.

Ho ka etsahala hore ebe u na le bothata bofe? Ho ba le menahano, mehopolo le maikutlo tsena tse ncha li ntse li likoloha ka bokong ba hao ho ka ferekanya haholo. Ha u sa nahana ka tsela ea ngoana ea ho nahana lintho tse bonolo, tsa motheo. Joale boko ba hao bo u susumelletsa ho hlahlobisisa le ho botsisisa seo u se bonang le ho se utloa. Tlhaloso ea mosuoe kapa morupeli e ka etsa hore kelello e lelere ka tsela e thabisang. Empa ntle le hore u ithute ho laola menahano ea hao e lelerang, u ka lahleheloa ke boitsebiso ba bohlokoahali. Hoa thahasellisa hore ebe Bibele e bolela hore motho ea lokileng Isaka o ile a qeta nako e itseng a nahanisisa a khutsitse. (Genese 24:63, NW) Mohlomong ho behella nako e itseng ka thōko letsatsi ka leng bakeng sa ho phomola, ho nahanisisa le ho lokisa lintho ho ka ’na ha u thusa hore u tsepamise mohopolo ka linako tse ling.

Maikutlo le Li-hormone

E ka ’na eaba maikutlo a hao e boetse ke mohloli oa tšitiso. U leka ho tsepamisa mohopolo ho seo u se balang kapa seo u se mametseng, empa u iphumana u nahana ka lintho tse ling. U ba lipakeng tsa ho teneha le ho thaba, ho tepella maikutlo le ho nyakalla. Ha e le hantle, u se ke ua tšoenyeha! Ha u hlanye. Ho ka etsahala hore, e mpa feela e le taba ea li-hormone tsa hao tse u ferekanyang. U feta liphetohong tsa nako ea ho kena bonneng kapa bosaling.

Kathy McCoy le Charles Wibbelsman baa ngola: “Maikutlo a ba mangata haholo lilemong tsa bocha . . . Ho khena feela hona, ho isa bohōleng bo itseng, ke karolo ea ho ba lilemong tsa bocha. Karolo e ’ngoe ea sena e amana le khatello ea kelello e bakoang ke liphetoho tsohle tseo u fetang ho tsona hona joale.” Ho feta moo, u atamela “palesa ea bocha”—nako eo ka eona litakatso tsa botona le botšehali li leng sehlohlolong sa tsona. (1 Bakorinthe 7:36) Mongoli Ruth Bell o re: “Liphetoho tsa ’mele tsa ho kena bonneng kapa bosaling hangata li tlisa litakatso tsa botona le botšehali tse matla. U ka ’na ua iphumana u nahana haholoanyane ka likamano tsa botona le botšehali, u tsoheloa ke takatso ea botona kapa botšehali habonolo haholoanyane, esita le ka linako tse ling u ikutloa u amehile haholo ka likamano tsa botona le botšehali.”b

Jesse, ea qotsitsoeng qalong, kelello ea hae e lelera ka tsela e atileng haholo har’a bacha: “Ka linako tse ling ke nahana ka banana kapa ka likhathatso tse itseng tseo ke nang le tsona kapa ka seo ke tla se etsa hamorao.” Qetellong, moferefere oa maikutlo o tla khutsa. Ho sa le joalo, sebeletsa ho itaea. Moapostola Pauluse o ile a ngola: “Ke teteka ’mele oa ka ’me ke o tšoara joaloka lekhoba.” (1 Bakorinthe 9:27) Ha u ntse u ithuta ho laola maikutlo a hao haholoanyane, u tla khona ho tsepamisa mohopolo oa hao haholoanyane.

Mekhoa ea Hao ea ho Robala

’Mele oa hao o ntseng o hōla o hloka boroko bo lekaneng ho u thusa ho hōla ’meleng le ho lumella boko ba hao ho lokisa likhopolo tse ngata tse ncha le maikutlo tseo u thulanang le tsona letsatsi le letsatsi. Leha ho le joalo, bacha ba bangata ba na le kemiso e etsang hore ba be le nako e nyenyane ea ho robala. Ngaka ea boloetse ba methapo e re: “’Mele o ke ke oa lebala lihora tsa boroko tseo motho a o kolotang tsona. Ho fapana le hoo, kamehla o tla li hopola ’me ka tšohanyetso o tla batla hore motho a lefe litšenyehelo tse iponahatsang ka ho lebala, mathata a ho tsepamisa mohopolo le ho lieha ho nahana.”

Bafuputsi ba bang ba lumela hore ho eketsa hora feela kapa ho feta ea ho robala bosiu ka bong ho ka ntlafatsa haholo matla a motho a ho tsepamisa mohopolo. Ke ’nete hore Bibele e nyatsa botsoa le ho rata boroko. (Liproverbia 20:13) Leha ho le joalo, ke ntho e utloahalang hore motho a phomole ka ho lekaneng e le hore a ka atleha tšebetsong.—Moeklesia 4:6.

Lijo le ho Tsepamisa Mohopolo

Bothata bo bong e ka ’na ea e-ba lijo. Bacha ba rata lijo tse mafura le tse tsoekere. Bafuputsi ba bolela hore le hoja lijo tse sa matlafatseng ’mele li ka ’na tsa latsoeha hamonate, ho bonahala hore li fokotsa matla a ho nahana ha kelello. Ka ho tšoanang liphuputso li bontša hore tšebetso ea kelello ea theoha ka mor’a ho ja lik’habohaedreite, tse kang bohobe, lijo tse entsoeng ka lijo-thollo, reisi kapa phasta. Ho ka ’na ha e-ba joalo hobane lik’habohaedreite li eketsa k’hemik’hale e bitsoang serotonin bokong ’me li etsa hore motho a ikutloe a otsela. Kahoo litsebi tse ling tsa phepo li etsa tlhahiso ea ho ja lijo tse nang le liprotheine tse ngata pele motho a etsa mosebetsi ofe kapa ofe o hlokang hore a falimehe kelellong.

Moloko oa TV le K’homputha

Ka nako e telele barupeli ba ’nile ba ikutloa hore TV le litšoantšo tsa eona tse fetang kapele e fokotsa nako ea bacha ea ho tsepamisa mohopolo, ’me hona joale ba bang ba beha molato sesebelisoeng seo boitsebiso bo kenang k’homputheng ka sona. Le hoja ho e-na le phehisano e khōlō har’a litsebi mabapi le kamoo ha e le hantle litheknoloji tsena tsa kajeno li amang batho ba bacha kateng, ho qeta nako e ngata ka ho fetisisa ho shebelleng TV kapa ho bapaleng lipapali tsa k’homputha ho ke ke ha kolekela bophelong bo botle. Mocha e mong oa lumela: “Ka lintho tse kang lipapali tsa video, lik’homputha le Internet, rōna bana re ikamahanya le ho fumana seo re se hlokang kapele.”

Bothata ke hore, lintho tse ngata bophelong li fumanoa feela ka boiteko, mamello le ho se fele pelo tse neng li le teng nakong e fetileng. (Bapisa le Baheberu 6:12; Jakobo 5:7.) Ka hona, ho se be mohla u nkang hore lintho li lokela ho potlaka ’me li thabise hore e be tsa bohlokoa. Le hoja ho shebella TV le ho bapala lipapali tsa k’homputha e ka ba ho thabisang, ke hobane’ng ha u sa pente, ua etsa litšoantšo kapa ua ithuta ho letsa seletsa sa ’mino? Litsebo tse joalo li ka ’na tsa eketsa matla a hao a ho tsepamisa mohopolo.

Na ho na le litsela tse ling tseo ka tsona u ka hlaolelang matla a hao a ho tsepamisa mohopolo? Ka sebele, li teng, ’me sehlooho se tlang se tla hlahloba tse ling tsa tsona.

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]

[Ntlha e Qolotsoeng e leqepheng la 14]

Bafuputsi ba bolela hore ho bonahala lijo tse sa matlafatseng ’mele li fokotsa matla a ho nahana ha kelello

[Ntlha e Qolotsoeng e leqepheng la 14]

“Ka linako tse ling ke nahana ka banana kapa ka likhathatso tse itseng tseo ke nang le tsona”

[Setšoantšo se leqepheng la 13]

Na u atisa ho fumana ho le thata ho mamela ka tlelaseng?