Mont Blanc​—Sebaka se Phahameng ka ho Fetisisa Europe

HO TLOHA bongoaneng, Horace-Bénédict de Saussure (1740-1799) oa Switzerland ea neng a ithutetse lintho tsa tlhaho o ’nile a tsota thaba e telele, eo kajeno e tsejoang ka hore ke Mont Blanc, e leng ea tonanahali Lithabeng Tsa Alps. Kaha o ne a khahloa ke hore ha ho motho ea khonang ho e hloa, o ile a tšepisa ho fana ka moputso ho motho oa pele ea tla fihla sehlohlolong sa thaba eo, e bophahamo ba limithara tse 4 807. Batho ba lekile ho fihla sehlohlolong sa thaba ena ka lekhetlo la pele ka 1741. Empa e bile ka August 1786 moo baahi ba babeli ba Chamonix, Fora—e leng Jacques Balmat ea neng a batla likristale le Michel-Gabriel Paccard, eo e neng e le ngaka—ba ileng ba fihla sehlohlolong sa thaba ena e telele ea Mont Blanc. Selemong se latelang seo, Saussure o ile a fihla sebakeng se phahameng ka ho fetisisa Europe, a etsa liteko tsa saense, ’me ka 1788 a hloa Col du Géant, a qeta matsatsi a 17 a le moo. Bana ke bona batho ba pele bao ho tlalehiloeng hore ba ile ba atleha ho hloa thaba e le mokhoa oa ho ithapolla.

Ka 1855, thimi e ’ngoe e neng e eteletsoe pele ke Mataliana e ile ea hloa lehlakore le leng la Mont Blanc, le hloehang ka thata ho feta la pele. Ka mor’a lilemo tse ling tse robong, batho ba ile ba atleha ho fihla sehlohlolong ba hlaha le ka Italy. Bo-pula-maliboho bao ba sebete ba ne ba e-hloa ba se na lisebelisoa tsa kajeno, ba inketse feela mare a nang le tšepe ntlheng. Giotto Dainelli, e leng setsebi sa jeokrafi o re, mehleng eo ea pele, “e le hore motho a fihle sehlohlolong sa thaba, a tloha fatše a tsamaea tseleng eo a sa e tsebeng, e ne e lokela hore ebe o phetse hantle ’meleng ’me a be le sepheo, mohlomong ka tsela eo ho leng thata hore batho ba hloang lithaba kajeno ba e utloisise.” Hona joale batho ba ’nile ba fihla ka makhetlo a ’maloa esita le libakeng tse poteletseng ka ho fetisisa tsa thaba eo e telele.

Mehleng ea pele, ho ne ho sa tsejoe hakaalo ka Mont Blanc, le hoja e le bohareng ba Europe. Tokomane ea pele e tsejoang e buang ka eona ka ho toba ke ea 1088 C.E. ’Mapa oa litša oa baitlami ba kereke ea St. Benedict e Chamonix o re ke rupes alba, e bolelang “thaba e tšoeu.” Empa ho theosa le makholo a lilemo, baahi ba moo ba ’nile ba e bitsa Thaba e Rohakiloeng ka lebaka la tšōmo e reng ho ne ho lula bademona le lidrakone moo. Kamoo ho bonahalang kateng, lebitso Mont Blanc le qalile ho hlaha setšoantšong se entsoeng ka 1744, e leng ho ileng ha bontša hore lebitso leo le tšosang le ne le le haufi le ho fela.

Lintho Tse sa Tšoaneng Tse Mokolokong oo oa Lithaba

Motho o khona ho bona mokoloko oohle oa lithaba tsa Mont Blanc ha a le ka sefofaneng feela. O akaretsa sebaka sa lisekoere k’hilomithara tse ka bang 600, letsoapo la lik’hilomithara tse fetang 50—le arolang Italy, Fora le Switzerland—’me o na le lithaba tse ’maloa tse bophahamo ba limithara tse fetang 4 000. Mokoloko ona oa lithaba ke oa mafika a kristale le a morema-phofu, a hlahang ka mpeng ea lefatše. Litsebi tsa jeoloji li nka hore lithaba tseo hase khale li le teng, kaha li na le lilemo tse limilione tse 350 “feela.” Lik’hemik’hale tse moeeng le maqhoa a ipōpileng li fetotse lejoe la morema-phofu, ’me hona joale le entse matsoapo a matsutla-tsutla le lithaba tse ntle ka tsela e hlollang tse bileng li hapang maikutlo a ba hloang lithaba.

Ho Bonela Mont Blanc Haufi

Esita le batho bao e seng litsebi tsa ho hloa lithaba ba ka bonela haufi karolo e bohareng ea mokoloko oo oa lithaba, ba tsamaea ka koloi ea motlakase e qalileng ho sebelisoa ka 1958. Tlhōrō e phahameng ka ho fetisisa eo koloi ena e fihlang ho eona ke ea Aiguille du Midi, e phahametseng leoatle ka limithara tse 3 842, moo teng motho a ka bonang botle bo hlollang ba Phula ea Chamonix.

Ho ea ka litsebi tsa sebōpeho sa lefatše, kajeno Mont Blanc ha e sa patile liphiri tsa letho. Ho e-na le hoo, e bonahatsa botle bo hlollang, haholo-holo ka meso le ka shoalane, ha mahlaseli a letsatsi a fihla majoeng a batang sebakeng sena se phahameng ka ho fetisisa Europe, ’me a senola mebala e sa tšoaneng ea bofubelu le ho toalatsa lejoe la morema-phofu.

[Lebokose/Setšoantšo se leqepheng la 23]

Tonnoro ea Mont Blanc​—Takatso ea Phethahala

“Ke bona liphula tse peli tseo ho tsona ho buuoang puo e tšoanang le batho ba teng ba tšoanang. Letsatsi le tla tla leo ka lona ho tla etsoa tsela ka tlas’a Mont Blanc ’me liphula tseo tse peli li tla hokahanngoa.” Ho ile ha feta lilemo tse makholo a mabeli pele takatso eo ea Horace-Bénédict de Saussure e phethahala. Ka 1814, ho ile ha etsoa kōpo ea pele ho morena oa Piedmont le Sardinia; empa e bile ka 1959 feela ha mosebetsi oo o qala ’me oa phethoa ka 1965.a Tonnoro eo e bolelele ba lik’hilomithara tse 11,6 e qala Italy e le bophahamong ba limithara tse 1 381 ’me e fella Fora e le bophahamong ba limithara tse 1 274.

Ka la 24 March, 1999, teraka e ile ea cha tonnorong eo, ’me seo sa baka tlokotsi. Mocheso o ile oa phahamela likhatong tse 1 000 tsa Celsius, ’me oa qhibilihisa likoloi tse ngata. Batho ba 39 ba ile ba bolaoa ke mosi, ’me ba bang ba 30 ba tsoa likotsi. Ka mor’a hore ho fete selemo ho ntse ho etsoa lipatlisiso, mosebetsi oa ho e tsosolosa o ile oa qala. Tonnoro eo e ile ea boela ea buloa ka la 25 June, 2002, le hoja litsebi tsa tikoloho le baahi ba moo ba ne ba ipelaetsa ka hore literaka tse ngata tse tsamaeang moo li baka tšilafalo. Haufinyane tjena, ka likhoeli tse ’nè ho ile ha feta likoloi tse 132 474 tonnorong eo.

[Mongolo o botlaaseng ba leqephe]

[Setšoantšo]

Sefika sa H. B. de Saussure, Chamonix, Fora

[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]

Library of Congress, Prints & Photographs Division, Photochrom Collection, LC-DIG-ppmsc-04985

[Lebokose/Setšoantšo se leqepheng la 24, 25]

HO TSAMAEA HAUFI LE THABA ENA “EA TONANAHALI”

Le hoja e le litsebi feela tse ka hloang mokoloko oa lithaba tsa Mont Blanc, batho ba e-s’o ka ba e hloa lithaba ba ka thabela ho boha botle ba tsona ka hore ba itsamaele feela pel’a tsona. Hangata lifoto tse ntle ka ho fetisisa tsa lithaba hase tse nkiloeng motho a le tlhōrōng ea eona, empa ke tseo a li nkileng a le hōle le eona. Haufi le Mont Blanc ho na le libaka tseo batho ba ka emang ho tsona hore ba shebe botle ba eona bo hlollang. Batho ba ratang lintho tsa tlhaho le bao maoto a ntseng a lumela ba ka tsamaea lik’hilomithara tse 130 litselaneng tsa teng. Ha motho a boha Mont Blanc, o tsamaea tselaneng e hokahantseng litselana tse entseng selikalikoe, tse mo isang Fora, Italy le Switzerland. Leeto lena le arotsoeng ka mekhahlelo e leshome, le nkang lihora tse tharo ho isa ho tse supileng ka letsatsi, le u nolofalletsa hore u thabele ho boha tikoloho eo e ntle. Batho ba se nang nako e ngata ba ka thabela ho hloa e ’ngoe ea lithaba tse ngata tse potolohileng thaba ena ea “tonanahali.”

[Setšoantšo]

Aiguille du Midi ke tlhōrō e phahameng ka ho fetisisa eo koloi ea motlakase e fihlang ho eona

[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]

Courtesy Michel Caplain; http://geo.hmg.inpg.fr/mto/jpegs/020726/L/12.jpg

[’Mapa o leqepheng la 22]

(Ha u batla ho bona boitsebiso bo hlophisitsoeng hantle, sheba sengoliloeng)

FORA

SWITZERLAND

ITALY

Mont Blanc

[Setšoantšo se leqepheng la 22]

Saussure o hloa Mont Blanc ka 1787 (setšoantšo se toroiloeng)

[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]

© The Bridgeman Art Library International

[Setšoantšo se leqepheng la 23]

Mont Blanc