‘Motsamai ea Sebete ea Neng a Hasa Kosepele’
HO TLALEHOA hore ha George Borrow a ne a le lilemo li 18, o ne a tseba lipuo tse 12. Lilemo tse peli hamorao o ile a khona ho fetolela lipuo tse sa tšoaneng tse 20 “habonolo le ka bokhabane.”
Ka 1833 monna enoa ea neng a e-na le bokhoni bo sa tloaelehang o ile a mengoa hore o tl’o botsoa lipotso ke Mokhatlo oa Bibele oa Brithani le Linaha Lisele o London, Engelane. Kaha o ne a se na chelete ea ho nka leeto lena, empa a ikemiselitse ho sebelisa monyetla ona o motle, Borrow ea lilemo li 30 o ile a tsamaea lik’hilomithara tse 180 ho tloha ha habo Norwich, ’me leeto leo le ile la nka lihora tse 28 feela.
Mokhatlo oa Bibele o ile oa mo fa mosebetsi o thata oa hore ka likhoeli tse tšeletseng a be a ithutile puo ea Semanchu e neng e sebelisoa likarolong tse itseng tsa Chaena. O ile a kōpa buka ea sebōpeho-puo, empa o ile a fuoa feela kopi ea Kosepele ea Matheu ka Semanchu, le buka e hlalosang mantsoe ea Semanchu le Sefora. Empa pele libeke tse 19 li fela, o ile a ngolla London a re, “Ka thuso ea Molimo, ke se ke tseba Semanchu.” Katleho ena e ne e le ntho e babatsehang haholo hobane ka nako eona eo, ho tlalehoa hore o ne a lokisa liphoso Kosepeleng ea Luka ea Senahuatl, e leng e ’ngoe ea lipuo tsa matsoalloa a Mexico.
Bibele ea Semanchu
Lekholong la bo17 la lilemo, ha Semanchu se ne se hlaha ka lekhetlo la pele e le puo e ngoloang, se ne se sebelisa mongolo o alimiloeng litlhakung tsa alfabeta tsa Seuighur sa Mongolia, ’me se ile sa fetoha puo e sebelisoang ’musong oa Chaena. Le hoja tšebeliso ea sona e ile ea fokotseha ha nako e ntse e tsamaea, litho tsa Mokhatlo oa Bibele oa Brithani le Linaha Lisele li ne li labalabela ho hatisa le ho aba Libibele ka Semanchu. Ka 1822 li ne li lefeletse khatiso ea likopi tse 550 tsa Kosepele ea Matheu, e fetoletsoeng ke Stepan V. Lipoftsoff. E ne e le setho sa Lefapha la Russia la Litaba Tsa ka Ntle ho Naha ’me o ne a ile a lula Chaena ka lilemo tse 20. Kosepele ena e ile ea hatisoa St. Petersburg, empa ka mor’a hore ho abuoe likopi tse seng kae feela, sekhohola se ile sa senya tse setseng.
Kapele ho ile ha latela phetolelo e feletseng ea Mangolo a Segerike a Bakreste. Ka 1834 ho sibolloa ha phetolelo ea khale ea buka e ngotsoeng ka letsoho ea Mangolo a mangata a Seheberu ho ile ha etsa hore batho ba thahaselle Bibele haholo. Ke mang ea neng a ka hlophisa ntlafatso ea Bibele e teng ea Semanchu le ho qetela ho e fetolela? Mokhatlo oa Bibele oa Brithani le Linaha Lisele o ile oa roma George Borrow hore a o etsetse mosebetsi ona.
Ho ea Russia
Ha a fihla St. Petersburg, Borrow o ile a ikakhela ka setōtsoana hore a ithute Semanchu ka ho teba e le hore a khone ho lokisa liphoso le ho hlophisa ka nepo se ngotsoeng ka Bibeleng. Leha ho le joalo, kabelo ena e ne e le thata, ’me o ne a sebetsa lihora tse fihlang ho tse 13 ka letsatsi a thusa ho hlophisa litšepe tse fetisetsang mongolo pampiring bakeng sa The New Testament, eo qetellong e ileng ea hlalosoa e le “khatiso e ntle ea mosebetsi o entsoeng ka bokhabane.” Ka 1835 ho ile ha hatisoa likopi tse sekete. Empa morero oa Borrow oa hore a li ise Chaena le ho li aba o ile oa nyopa. Ka ho tšaba hore sena se ka nkoa e le mosebetsi oa boromuoa o ka ’nang oa senya likamano tse ntle tseo ’muso oa Russia o neng o e-na le tsona le Chaena, o ile oa hana ho fa Borrow tumello ea ho ea moeling oa Chaena haeba a ne a nkile “Bibele e le ’ngoe feela ea Semanchu.”
Lilemo tse ka bang leshome hamorao ho ile ha ajoa likopi tse ’maloa, ’me ka 1859 ho ile ha hlaha liphetolelo tsa Likosepele tsa Matheu le Mareka tse ngotsoeng ka Semanchu le ka Sechaena ka mahlakoreng a bapileng. Leha ho le joalo, ka nako eo, batho ba bangata ba neng ba khona ho bala Semanchu ba ne ba rata ho bala Sechaena, ’me tšepo ea ho ba le Bibele e feletseng ka Semanchu e ile ea qala ho fela. Ha e le hantle, Semanchu e ne e se e se puo e sebelisoang haholo, ’me e ne e tla tloha e nkeloa sebaka ke Sechaena. Phetoho ena e ile ea finyelloa ka 1912 ha Chaena e fetoha rephabliki.
Hloahloa ea Iberia
Liphihlelo tsa George Borrow li ile tsa etsa hore a khutlele London a le molota. Ka 1835 o ile a abeloa hape ho ea Portugal le Spain “e le hore a e’o fumana hantle hore na batho ba ne ba itokisitse hakae likelellong ho amohela linnete tsa Bokreste,” kamoo a ileng a hlalosa kateng hamorao. Ka nako eo, linaha tsena ka bobeli li ne li sa susumetsoa haholo ke Mokhatlo oa Bibele oa Brithani le Linaha Lisele ka lebaka la merusu ea lipolotiki le ea sechaba. Borrow o ile a thabela ho qoqa le batho ka Bibele libakeng tsa mahaeng tsa Portugal, empa ka nako e khutšoanyane feela, o ile a ea Spain hobane batho ba Portugal ba ne ba sa thahaselle bolumeli e bile ba iphapanyetsa bona.
Spain ho ile ha hlaha phephetso e ’ngoe, haholo-holo har’a Magypsy ao Borrow a ileng a tloaelana le ’ona kapele, kaha o ne a khona ho bua puo ea ’ona. Nakoana ka mor’a hore a fihle moo, o ile a qalisa ho fetolela “Testamente e Ncha” ka puo ea Sepanishe ea Magypsy, e leng Segitano. O ile a mema basali ba babeli ba Magyspy hore ba mo thuse ho phetha karolo e itseng ea mosebetsi ona. O ne a ba balla phetolelo ea Sepanishe ebe o ba kōpa hore ba e fetolele. Ka tsela ena o ile a khona ho ithuta ho sebelisa maele a Segypsy ka nepo. Ka lebaka la boiteko bona, Kosepele ea Luka e ile ea hatisoa nakong ea selemo ka 1838, ’me sena se ile sa etsa hore mobishopo e mong a re: “O tla sokolla Spain kaofela ka puo ea segypsy.”
George Borrow o ne a filoe tumello ea ho fumana “motho ea tšoanelehang ea tla fetolela Mangolo ka Sebasque.” Mosebetsi oo o ile oa fuoa Dr. Oteiza, e leng ngaka eo Borrow a ileng a ngola hore “e tseba puo eo hantle, e leng [puo] eo ’na ke sa e tsebeng hakaalo.” Ka 1838, Kosepele ea Luka e bile buka ea pele ea Bibele e ileng ea hlaha ka Sebasque sa Spain.
Ka lebaka la ho susumetsoa ke takatso ea hae ea ho fana ka tsebo ho batho feela ba tloaelehileng, Borrow o ile a nka maeto a malelele ao hangata a neng a le kotsi ho ea aba libuka tsa Bibele har’a batho ba futsanehileng ba libakeng tsa mahaeng. Sepheo sa hae e ne e le ho ba lokolla boemong ba ho hloka tsebo ea bolumeli le tumela-khoeleng. Ka mohlala, ha a senola ho hloka thuso ha mangolo a tšoarelo ea libe ao ba neng ba a reka, o ne a re: “Na ho ka khoneha hore Molimo, ea molemo, a lumelle ho rekisoa ha sebe?” Empa Mokhatlo oo oa Bibele, kahobane o ne o tšaba hore ho hlaseloa ho joalo ha litumelo tse tiileng ho ne ho ka ’na ha etsa hore mesebetsi ea ’ona e thibeloe, o ile oa mo laela hore a amehe feela ka ho aba Mangolo.
Borrow o ile a fuoa tumello ea molomo ea hore a hatise El Nuevo Testamento, e leng New Testament ea Sepanishe, e se na litlhaloso tsa eona tsa lithuto tsa bolumeli tsa Roma e K’hatholike. O fuoe tumello eo ho sa tsotellehe khanyetso e neng e entsoe qalong ke tona-khōlō, e ileng ea hlalosa phetolelo eo e le “buka e sa lokang” le e kotsi. Joale Borrow o ile a bula setsi Madrid seo a neng a tla rekisetsa New Testament ena ea Sepanishe ho sona, e leng bohato bo ileng ba mo qabanya le baeta-pele ba bolumeli le babusi. O ile a koalloa chankaneng ka matsatsi a 12. Ha Borrow a ipelaetsa ka seo, o ile a kōptjoa hore a tsoe ka lenyele. Kaha o ne a tseba hantle hore ho koalloa ha hae chankaneng ho ne ho se molaong, o ile a bua ka mohlala oa moapostola Pauluse eaba o khetha ho lula moo ho fihlela ka nepo molato oa hae o hlakotsoe ka ho feletseng, ho se moo a sentsoeng lebitso teng.—Liketso 16:37.
Ha motho ea chesehang eo ba neng mo romile, e leng Borrow, a tloha Spain ka 1840, Mokhatlo oa Bibele o ile oa fana ka tlaleho e reng: “Lilemong tse hlano tse fetileng ho ile ha ajoa likopi tse ka bang 14 000 tsa Mangolo Spain.” Kaha Borrow o ne a phethile karolo e khōlō mosebetsing oo, o ile a akaretsa liphihlelo tseo a bileng tsona Spain ka ho re a re ke “lilemo tse thabisang ka ho fetisa bophelong ba ka.”
The Bible in Spain, e ileng ea hatisoa ka lekhetlo la pele ka 1842—le e sa ntseng e hatisoa hona joale—ke tlaleho e hlakileng ea libaka le maeto a kotsi ao George Borrow a ileng a a nka. Bukeng ena, e ileng ea atleha li sa tloha feela, o ile a ipitsa “motsamai ea neng a hasa Kosepele.” O ile a ngola a re: “Ke ne ke lakalitse ho etela libaka tse sa tsebahaleng tse ka thōko tse leng maralleng le lithabeng tse matsutla-tsutla, le ho bua le batho, ka tsela ea ka ea ho latela Kreste.”
Ka ho aba le ho fetolela Mangolo ka cheseho e matla hakaalo, George Borrow o ile a rala motheo bakeng sa ba bang—e leng tokelo ea bohlokoa ka sebele.
[’Mapa o leqepheng la 29]
(Ha u batla ho bona boitsebiso bo hlophisitsoeng hantle, sheba sengoliloeng)
Boiteko ba George Borrow ba ho fetolela le ho aba Bibele bo ile ba etsa hore a tlohe (1) Engelane a ee (2) Russia, (3) Portugal le (4) Spain
[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]
Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.
[Setšoantšo se leqepheng la 28]
Mantsoe a selelekela a Kosepele ea Johanne ka Semanchu, a hatisitsoeng ka 1835, ha a baloa ho tloha holimo ho ea tlaase ho tloha ka letsohong le letšehali ho ea ka ho le letona
[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng]
From the book The Bible of Every Land, 1860
[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng e leqepheng la 27]
From the book The Life of George Borrow by Clement K. Shorter, 1919