BINELÍWAMI 22
Kiti riwé simiyá echoná “Buwé Biʼwíkami”
“Alí echoná nirúlima bilé buwé, [...] bilé buwé riwéami Buwé Biʼwíkami” (IS. 35:8).
CANCIÓN sjj-S 31 Camina siempre con Jehová
JAPI BINÉPORÉa
1, 2. ¿Piri namuti we jilí nirali natia echi judíos japi pireili echoná Babilonia? (Esdras 1:2-4).
¡A BICHÍWALI nili! Echi judíos japi 70 bamíali ke omérili buyaa echoná Babilonia jonsa, ma checho ku omérili simíaya japoná pireili echomí Israel (leeri Esdras 1:2-4). Jeobá bi nili japi omérili echi riká isiá. ¿Chúsiá? Jiti echi babilonios ke siné riwéami nili japi echi pióniwala ku buyama (Is. 14:4, 17). Nalí Babilonia ma ke nuláami nili alí echi japi kulí chotásili nulayá anili japi echi judíos omérima buyaa echoná país jonsa. Jiti la sinéami judíos, nalí wabé japi nuláami nili echoná bitichí, natasa riweili achi simama echomí Babilonia jonsa o echoná ripima. Nalí wiká jitra we jilí nili machiyá japi nokimea. Ma binepo chúsiá.
2 Jaré ko ma we ochérami nili jiti omérima simíaya echomí japi we mikabé nili. Alí ne sojí suwaba echi judíos ochérikami nili echoná Babilonia, jiti la echoná bi nili japi machili. Echi jitra ko nili japi riká echi kiʼyáwala weʼéwalachi. Alí jaré ko we winomíwami níliré echoná Babilonia, jiti la we jilí níliré riwea echi nóchali o echi kalí we baʼóami, alí simíaya echomí japoná ke machili.
3. ¿Piri namuti aʼláala narema riweili echi judíos a ku simásaká echomí Israel?
3 Tákoré we jilí nili ku simíaya echomí Israel, echi judíos japi nijéwami nili ne wabé wiká namuti aʼláala narema riweili. Bilé namuti we aʼláala ko nili japi checho ku omérima nóchilia Jeobá, jiti echoná Babilonia niruili 50 templos jarecho dioses níwala, nalí ke niruili bilé templo Jeobá níwala. Ayénachó ke niruili sacerdotes alí bilé altar japoná echi israelitas omérima nijía echi sacrificios japi riká anili echi Moisés Nulalila. Alí japi nijewie Jeobá, pe kuabi nili, nalí japi nijewie jarecho dioses, wikabé nili. Jiti la wiká miles judíos japi kanílitinali Jeobá, we inili checho ku simánalia echomí Israel jiti ku aʼlárika nóchilima Jeobá.
4. ¿Piri aneli Jeobá echi judíos?
4 Buyaa echoná Babilonia jonsa alí simíaya echomí Israel, naó michá nokimea riweili siyá echomí alí jilí nima riweili. Nalí Jeobá ko aneli japi aʼlárika niwama echi buwé jiti ke bilé namuti chéwima echoná simáriachi. Echi profeta Isaías osali: “¡Aʼlárika riwesi echi buwé Jeobá níwala! Niwílisi tamujé Onorúamiwala bilé buwé wachíami echomí desierto. [...] Echi kawírili japi pe rité bi ju ipórami nísaré alí echi weʼé japoná rumúlami ju anáritami nima” (Is. 40:3, 4). Echi judíos jitra ke jilí nima riweili simíaya echomí buwérili japi wachíami nili alí ipórami, alí ke ko omoa echoná ripá rabó alí ku tikinia. Ayénachó sapú sibama alí ke me risimea riweili.
5. ¿Chu riwéami nili echi buwé japi machinie Babilonia jonsa alí nawayé echomí Israel?
5 Wiká buwé olá riwalá alí jarecho ko números bi olá. Alí echi buwé japi Isaías jitra raʼíchili, ayénachó olá riwalá. Echoná Biblia aní: “Alí echoná nirúlima bilé buwé, ayena, bilé buwé riwéami Buwé Biʼwíkami. Echi japi ke biʼwíkami ju ke echoná inama” (Is. 35:8). ¿Piri aniwáami nili echi raʼíchali echi israelitas jitra? Alí tamujé jitra, ¿piri aniwáami ju?
ECHI “BUWÉ BIʼWÍKAMI”: CHABÉ NIRÚAMI ALÍ JIPI NIRÚAMI
6. ¿Chúsiá biʼwíkami riwéami nili echi buwé?
6 Echi “Buwé Biʼwíkami”. ¿Kechi ko we baʼóami ju bilé buwé echi riwéami? ¿Chúsiá biʼwíkami riwéami nili echi buwé? Jiti echoná Israel ke riwérami nima riweili japi ke bilé judío isima namuti japi we chati ju, japi riká echi nasawíliami chati, nijewia jarecho dioses o jarecho si namuti. Echi judíos japi ku simama echomí Israel, biʼwíkami nisa riweili japi riká Onorúami nulali (Deut. 7:6). ¿Achi aniwáami ju jepuná japi echi israelitas japi buyama riweili echoná Babilonia jonsa ma suwaba aʼlá namuti nokáami nili? Ke. Echi ko riwesa riweili chati namuti nokayá jiti kanílitima Jeobá.
7. ¿Piri namuti a nokisaa riweili jaré judíos? Ruyé bilé ejemplo.
7 Japi riká ti ma ineli, ne sojí suwaba echi judíos ochérili echomí Babilonia, jiti la wiká chotásili natia alí nokayá japi riká echi babilonios. Ma wiká bamíali simírisa japalí echi ne bacháwala judíos ku simíali echomí Israel, Esdras ko machili japi jaré echi, niwili echi umukí yúa japi ke israelitas nili (Éx. 34:15, 16; Esd. 9:1, 2). Pe aminana echi gobernador Nehemías ineli japi wiká echi israelitas kúchuwala ke machili raʼichia hebreo (Deut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24). ¿Chúriká omérima riweili galea alí nijewia Jeobá ke machisáaká raʼichia japi riká oserúami nili echi Onorúami Raʼicháala? (Esd. 10:3, 44). Jiti la, echi judíos iʼwérili nokisaa riweili aʼlá ku nokayá, nalí ke me jilí nirama a ku simásaká echomí Israel japoná kilipi niraa checho ku chotásili nóchilia Jeobá japi riká echi nakili (Neh. 8:8, 9).
Bamíali 1919 jonsa, wiká millones pagótami buyali echoná Walúala Babilonia jonsa alí chotásili simíaya echoná “Buwé Biʼwíkami”. (Iné echi párrafo 8).
8. ¿Chúsiá we natéami ju tamujé jitra echi “Buwé Biʼwíkami”? (Iné echi bachá dibujo japi chukú jena oselí).
8 Jaré ko nátiré: “Japi ikili echi judíos we natéami ju. Nalí, ¿achi we natéami ju tamujé jitra jipi rawé?”. Ayénaʼá. Jiti jipi tamujé ayénachó ju japi riká ko simíaya echoná “Buwé Biʼwíkami”. Simíaya echoná buwérili jipi, tamó iʼwiri we kanila nóchilia Jeobá echi puéblowala yúa alí pe aminana ati oméripo we kanílika pirelia japalí ma nulasa echi Onorúami Gobiérnowala. Jiti la echi ungidos japi pirélima ripá siyónachi alí echi japi pirélima jenaʼí Wichimóbachi, ati iʼwérili nokisáré echoná simíaya alí ke buyaa (Juan 10:16).b Bamíali 1919 jonsa, millones rijoi, umukí alí kuuchi, buyali echoná Walúala Babilonia jonsa, japi ju suwaba echi religiones japi ke bichíwali bineri, alí chotásili simíaya echoná “Buwé Biʼwíkami”. A keʼré japi mujé bilé echi ju. Tákoré ma simírili 100 bamíali japalí jonsa niwárami nili echi buwé, nalí ma wiká bamíali bachaka jonsa Jeobá chotásili aʼlárika riwea echi buwé.
JEOBÁ AʼLÁRIKA RIWÉSIMI ECHI BUWÉ
9. Japi riká aní Isaías 57:14, ¿chúriká Jeobá aʼlárika riwésili echi “Buwé Biʼwíkami”?
9 Jeobá ko isili japi ke bilé namuti chéwima echi judíos japi ku simíali echoná Babilonia jonsa (leeri Isaías 57:14). ¿Achi echi riká cho isili echi “Buwé Biʼwíkami” jitra jipi rawé? Ayena. Wiká bamíali kecho séachi 1919, Jeobá ko chotásili néea jaré rijoi we bichíyami jiti aʼlárika riwésima echi buwé (ayénachó iné japi aní Isaías 40:3). Echi ko aniwáami ju japi echi ko nóchili jiti pe aminana wiká pagótami aʼláala omérima buyaa echoná Walúala Babilonia jonsa alí moʼimea echoná religión ne bichíwali japoná ma we aʼlárika ku nili. Ma binepo jaré echi nóchili japi nokali jiti aʼlárika riwésima echi buwé.
Wiká bamíali, jaré rijoi we bichíyami iʼwírili aʼlárika riwesia echi buwé jiti echi pagótami omérima buyaa echoná Walúala Babilonia jonsa. (Iné echi párrafos 10 alí 11).
10, 11. ¿Piri namuti aʼláala ikili echi siglo quince ma nasipa inárachi? (Ayénachó iné echi dibujo).
10 Máquina japi jitra niwáliwa oselí. Ma siglo quince nasipa inárachi cheka, a bijí niwayé echi copias Biblia jitra sikata niraa. Echi nóchali we jilí nili, jiti la pe kuabi copias niruili echi Biblia jitra alí we natéami nili. Nalí japalí niwaari bilé máquina japi jitra niwáliwa echi oselí, ma omérili niwayá wiká copias Biblia jitra alí sapú buyacha.
11 Traducción. Wiká siglos echi Biblia ko oserúami nili latín niraa, bilé raʼicháliami japi inámili bi echi japi a simíali escuela. Nalí, jiti niruili echi máquina japi jitra niwalie oselí, wiká pagótami japi bichíyami nili Onorúami, iʼwérili nokali traduciria echi Biblia echi raʼicháliami japi wiká pagótami a inámili. Echi riká, echi japi leérili echi Onorúami Raʼicháala a omérili inea achi bichíwali nili japi riká kipúe echoná iglesias.
Jaré rijoi we bichíyami iʼwírili aʼlárika riwesia echi buwé jiti echi pagótami omérima buyaa echoná Walúala Babilonia jonsa. (Iné echi párrafos 12 aminá 14).c
12, 13. Ruyé bilé ejemplo japi ikili siglo diecinueve japi chúriká machiri japi bineri echoná iglesias ke bichíwali nili.
12 Oselí japi iʼwírili aʼlá binea echi Biblia. Niruili jaré pagótami japi we aʼlá bineli japi aní echi Biblia alí wiká namuti machili. Japi echi binéi, echi ko ruyéi jarecho, jiti la echi weli jáwami sacerdotes naʼáwili echi yúa. Japi riká, echi siglo diecinueve, jaré rijoi we aʼláala chotásili nijía tratados alí folletos japi ruyéi japi ke bichíwali ju japi bineri echi iglesias.
13 Ne sojí bamíali 1835, bilé rijoi riwéami Henry Grew japi bichíyami nili Onorúami, osali bilé folleto japi ruyeli chu ikí japalí bilé mukusaa. Tákoré ne sojí suwaba iglesias binerie japi tamujé aliwala ko ke mukú japalí ti mukusaa, Henry Grew binérili néeka echi Biblia japi Onorúami bi ju japi chiliwé jiti bilé ke siné mukumea alí japi tamujé ko ke echi riká ocheri. Bamíali 1837, bilé rijoi iglésiachi binériami George Storrs riwéami, aseka inárili bilé tren alí riwali echi folleto japi osali Henry Grew. Japalí leérili echi ko machili japi bineli bilé namuti we natéami, jiti la anili japi ruyema jarecho. Bamíali 1842, echi ko nijili jaré nawésali riwéami “¿Achi ke siné suwí japi cha nokáami ju?”. Japi osali George Storrs we iʼwírili bilé remalí riwéami Charles Taze Russell.
14. Japi nokali jarecho, ¿chúriká iʼwírili echi hermano Russell alí echi compañérowala? (Ayénachó iné echi dibujo).
14 Japi riká nokali jarecho aʼlárika riwesia echi buwé, ¿chúriká iʼwírili echi hermano Russell alí echi compañérowala? Echalí ma niruili jaré oselí japi omérili néea japalí binéi jiti aminabi inámima, japi riká diccionarios alí suwinárika traducciones Biblia jitra. Ayénachó bineli japi oseka riweli Henry Grew, George Storrs alí jarecho si. Nalí ayénachó, Russell alí echi compañérowala, iʼwérika nokali nochia aʼlárika riwesia echi “Buwé Biʼwíkami”, jiti buyánili wiká libros alí oselí japi ruyeli japi aní echi Biblia.
15. ¿Piri namuti we natéami ikili bamíali 1919?
15 Bamíali 1919, echi Walúala Babilonia ma ke omérili nulea echi Onorúami puéblowala. Echalí bamíali, Jeobá ayénachó wilali echi pioni aʼlá nijéwami alí aʼlá nátaka nóchami, jiti echi riká echi pagótami aʼlá suléami chotásima simíaya echoná “Buwé Biʼwíkami” (Mat. 24:45-47). Jiti jarecho iʼwérika nokali aʼlárika riwesia echi buwé, echi japi chotásili simíaya echoná, omérili binea wiká namuti Jeobá jitra alí japi echi isima (Prov. 4:18). Ayénachó omérili riwea echi namuti chati jiti kanílitima Onorúami. Nalí Onorúami ko ke buweli japi echi sinepi niraa aʼlá nokimea suwaba namuti. Jiti la, echi ko iʼwírili echi puéblowala kilipi niraa (iné echi recuadro “Jeobá ko kilipi niraa iʼwiri echi binoy puéblowala jiti biʼwíkami nima”). ¡Ati we kaníliami nipo japalí ti ma omérisa suwaba aʼlá namuti nokayá jiti kanílitipo Onorúami! (Col. 1:10, TNM).
ECHI “BUWÉ BIʼWÍKAMI” A BIJÍ IRÁPITA WILÍ
16. ¿Piri nóchali nokiwá atewia echi “Buwé Biʼwíkami” 1919 jonsa? (Isaías 48:17; 60:17).
16 Jiti bilé buwé sinibí we aʼlárika nima, a newalé japi atéwirami nima. Bamíali 1919 jonsa, a atéwiliwa echi “Buwé Biʼwíkami” jiti wiká pagótami a omérima buyaa echoná Walúala Babilonia jonsa. Echi pioni aʼlá nijéwami alí aʼlá nátaka nóchami japi kulí wilaari, sapú chotásili nochia. Japi riká, bamíali 1921 machibuli bilé libro riwéami El Arpa de Dios, niwairi iʼwírimia echi pagótami jiti machimea echi bichíwali Biblia jitra. Buyanáari ne sojí 6 millones echi libros 36 raʼicháliami niraa, alí wiká ko bineli echi bichíwali néeka jepuná libro. Alí kulí machínali echi libro We mi kanílika bitélima japi we aʼlá tamó iʼwiri jiti binéripo echi pagótami. Jipi jubáami rawé, Jeobá ko nee echi binoy organizaciónwala tamó iyamia japi ta jitra binepo japi tamó iʼwiri jiti ke riwepo simíaya echoná “Buwé Biʼwíkami” (leeri Isaías 48:17; 60:17).
17, 18. ¿Kumi ta sibabo japi ta simía echoná “Buwé Biʼwíkami”?
17 Japalí bilé chotasi binea echi Biblia, echi ko ju japi riká ko chotasia iyenia echoná “Buwé Biʼwíkami”. Jaré ko pe mulipi bi sea jiti riwé echi “Buwé Biʼwíkami”. Nalí be, jaré ko ke riwé simíaya echoná buwé jiti sibánali japoná chéami sea. Nalí, ¿kumi chéami sea echi buwé?
18 Echi japi ungidos ju, echi “Buwé Biʼwíkami” sibama echoná ripá rewegachi (Apoc. 2:7, TNM). Alí japi pirélima jenaʼí Wichimóbachi, echi buwé iʼwírima seaya japalí Jesús ma sunisa nulayá jenaʼí Wichimóbachi alí japalí suwaba pagótami ma sébali aʼlá nokáami nisa. Ami ináriaká echoná buwé, kiti ku upaka iné, aminabi a simí japalí mi chéami nawá echoná kulíwami wichimóbachi. Ati sinéami emi ané: “¡Kanila simasi!”.
CANCIÓN sjj 24 Maba, napawika nochabo Jeobá
a Jeobá ko rewarali “Buwé Biʼwíkami” echi buwé japi machinie echoná Babilonia jonsa alí nawayé echomí Israel. ¿Achi jipi Jeobá ayénachó niwali bilé buwé jiti japi echi nijéwami ju simama echoná? Ayena. Bamíali 1919 jonsa, wiká millones pagótami ma buyali echoná Walúala Babilonia jonsa alí chotásili japi riká ko simiba echoná “Buwé Biʼwíkami”. Sinéami ti echoná simásaré japalí chéami ti sea japoná ti simiba.
b Iné echi libro riwéami Las profecías de Isaías, una luz para toda la humanidad II, página 56, párrafo 19.
c JAPI RUYÉ JAPI MACHINA ECHONÁ DIBUJO: Jiti aʼlá inámima japi aní echi Biblia, echi hermano Russell alí echi compañérowala néeli japi jarecho osali.