Graxe̱ rí nuni bi̱ nuraxnuu
Nguáthá mitsídánʼ corredor ndrígóo guʼwá dí niʼni Salomón rá.
Corredor rígá náa nadxu̱ʼ mata̱ʼa̱a̱ʼ náa guʼwá rí nduyamajkuíí Dios, ikhí etu̱ʼu̱u̱n ga̱jma̱a̱ índo̱ nagún náa dí Mikaʼwu. Nguáthá lá mba̱a̱ corredor rígi̱ rá. Náa Traducción del Nuevo Mundo dí nigájnuu nákha xóó tséʼni tsiguʼ 2023 dí na̱ʼkha̱ náa 2 Crónicas 3:4 naʼthí: “Náa inuu corredor ma̱ja̱nʼ ikháá má xóo ma̱ja̱nʼ guʼwá, gíʼdoo mijna gu̱wa̱ʼ metro ga̱jma̱a̱ dí mitsídánʼ gíʼdoo 120”. Náa i̱ʼwáʼ Biblia ma̱ngaa naʼthí dí corredor rígi̱ gíʼdoo “120 gúʼxúʼ”. ¡Rígi̱ nandoo gáʼthí dí nindxu̱u̱ xóo mbá torre dí gíʼdoo 53 metro rí mitsídánʼ!
Mú nákha tsiguʼ 2023 nixtiʼkhu̱u̱ versículo rígi̱ náa Traducción del Nuevo Mundo, dí xúgi̱ naʼthí: “Dí mitsídánʼ gíʼdoo mijna gu̱wa̱ʼ metro”.a Guʼyáá náá numuu dí nixtiʼkhu̱u̱.
Náa libro dí nambríguii ga̱jma̱a̱ 1 Reyes, tséʼthí nguáthá mitsídánʼ corredor. Mbá xkri̱da náa 1 Reyes 6:3, Jeremías naʼthí nguáthá ma̱ja̱nʼ ga̱jma̱a̱ mbaʼ, mú na̱nguá niʼthí nguáthá dí mitsídánʼ. Nda̱wa̱á náa imbo̱o̱ capítulo naʼthí kuduun xóo nindxu̱u̱ templo, ikhí naʼthí ga̱jma̱a̱ numuu Lamáa dí niguma ga̱jma̱a̱ ajua̱nʼ rí nijuiyaʼ, mbá gu̱wa̱ʼ carritos ga̱jma̱a̱ mbá nájma̱ columna dí niguma ga̱jma̱a̱ cobre dí wájun náa inuu corredor (1 Rey. 7:15-37). Á mu dí corredor gíʼdoo itháan dí 50 metro dí mitsídánʼ, mafrui̱ya̱ʼ itháan mitsídánʼ náa mbá xúgíʼ templo. Náá numuu dí Jeremías na̱nguá niʼthí nguáthá mitsídánʼ rá. Nguáthá tsiguʼ nda̱wa̱á, tikhuun judíos bi̱ najmañún historias niniraʼmáʼ dí corredor na̱nguá mitsídánʼ ki xóo i̱ʼwáʼ dí rígá náa templo dí niʼni Salomón.
Tikhuun xa̱bu̱ bi̱ najmañún nuthi dí xáʼngo̱o̱ pared ndrígóo templo mawi̱ji̱ kayóo mbá corredor dí gíʼdoo 120 gúʼxúʼ dí mbaʼ. Nákha wajyúuʼ, índo̱ nuni̱ guʼwá dí mitsídánʼ dí naguma ga̱jma̱a̱ itsí o ladrillo, xóo náa dí natu̱ʼu̱u̱n ga̱jma̱a̱ náa templo dí nirígá náa Egipto, mbayííʼ nuni̱ ma̱ja̱nʼ, xóo ejkha̱ natsimuu xúʼko̱ na̱jkha̱ raʼni̱i̱ smídú. Mú templo dí niʼni Salomón táguma xúʼko̱ kaʼnii. Tikhuun bi̱ najmañún naku̱mu̱ún dí xóo mi̱du̱ pared tséʼni majun gúʼxúʼ, xóo muʼthá 2,7 metro. Theodor Busink mbáa xa̱bu̱ bi̱ ndaʼyoo májánʼ xóo niguma guʼwá nákha wajyúuʼ, naʼthí: “Á mu nduʼyáá májánʼ xóo niguma pared ndrígóo náa dí natu̱ʼu̱u̱n ga̱jma̱a̱ náa templo, corredor xándoo magiʼdoo 120 gúʼxúʼ dí mitsídánʼ”.
Mbáa nijngawi̱i̱n índo̱ niniri̱ya̱a̱ʼ dí naʼthí náa 2 Crónicas 3:4. Náa i̱ʼwáʼ i̱yi̱i̱ʼ dí nigumarámáʼ nákha wajyúuʼ versículo rígi̱ naʼthí “120”, ga̱jma̱a̱ náa i̱ʼwáʼ naʼthí “20 gúʼxúʼ”, xó má eʼthí náa Códice alejandrino (dí nirígá nákha itháan dí 1,500 tsiguʼ) ga̱jma̱a̱ náa Códice ambrosiano (dí nirígá nákha itháan dí 1,400 tsiguʼ). Náá numuu dí nijngawi̱i̱n xá. Mbáa ga̱jma̱a̱ numuu dí náa hebreo nambríguii ajngáa cien ga̱jma̱a̱ gúʼxúʼ. Mbáa ikha jngóo índo̱ niniri̱ya̱a̱ʼ texto rígi̱, niniña̱a̱nʼ “ciento veinte” raʼkháa “veinte gúʼxúʼ”.
Májánʼ dí nuʼnimíjna̱ makru̱ʼu̱lú xóo phú niguma templo dí niʼni Salomón, mú itháan gíʼdoo numuu makru̱ʼu̱lú ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n templo rúʼko̱: Nandoo gáʼthúu̱n náa nuxnáá gamajkhu Dios. ¡Ra̱ʼkhá tháán exnáa núma̱aʼ Jeobá dí naniñuuʼ dí mbá xúgíinʼ xa̱bi̱i̱ mbuyamajkuíí náa templo rúʼko̱! (Heb. 9:11-14; Apoc. 3:12; 7:9-17).
a Náa versículo rígi̱ na̱ʼkha̱ mbá nota náa naʼthí dí “náa tikhuu i̱yi̱i̱ʼ rí nigumarámáʼ nákha wajyúuʼ naʼthí ‹120›, mú náa i̱ʼwáʼ i̱yi̱i̱ʼ ga̱jma̱a̱ náa tikhuu dí nijuiʼtájuíi naʼthí ‹20 gúʼxúʼ›”.