Referencias ndrígóo I̱yi̱i̱ʼ dí najmulú náa reunión
SEPTIEMBRE 4-10
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | EZEQUIEL 42-45
“Nduyamajkuíí mbu̱júu̱ʼ Jeobá”
(Ezequiel 43:10-12) “Mu ikháánʼ, a̱ʼdióo xa̱biya̱, arathún xa̱bu̱ israel xóo kaʼnii nindxu̱u̱ templo, mu matiñu̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu aʼkhún, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa mbuyáá xóo guni. 11 Ga̱jma̱a̱ á mu natiñu̱nʼ numuu xúgi̱ dí nini, araxnún mbuyáá xóo kaʼnii gíʼmaa maʼgíiʼ templo, ga̱jma̱a̱ xóo gíʼmaa miʼni xóo náa gágájnaán ga̱jma̱a̱ náa gátu̱ʼu̱u̱n, ga̱jma̱a̱ xóo miʼni dí itháan gíʼdoo numuu ma̱ngaa xúgíʼ xtángoo, ataniraʼmáʼ náa inún mú mbuyáá mu ikhaa kayuʼ guni. 12 Rígi̱ nindxu̱u̱ xtángoo ndrígóo templo. Náa inuu kúbá náa xúgíʼ dí kaʼyoo nindxu̱u̱ mboʼ dí kaʼwu. ¡Gúya̱a̱! rígi̱ nindxu̱u̱ xtángoo ndrígóo templo.
w99-S 1/3 8 ¶3
“Atani rí a̱jkia̱nʼ marigá” náa templo ndrígóo Dios
3 Visión rígi̱ rí nindxu̱u̱ mba̱a̱ wéñuʼ, rí na̱ʼkha̱ náa mbá míjna gu̱wa̱ʼ capítulos náa libro ndrígóo Ezequiel, niʼni rí xa̱bu̱ bi̱ nitangi̱ín náa Judá maʼni gujkhuʼ fe ndrígu̱ún. Matangi̱ín mbuyamajkuíí mbu̱júu̱ʼ Jeobá. Asndu nákha ikhú asndu mbiʼi xúgi̱, visión rígi̱ naʼni rí maʼni a̱jkiu̱ún bi̱ nandún kuyáá Jeobá. Náa numuu rá. Guʼyáá visión rí niʼtáriyaʼ Ezequiel rí nindoo gáʼthúu̱n náa xa̱bu̱ israelitas bi̱ nitangi̱ín. Nigiʼdoo a̱jkhu̱ ñajunʼ kiejunʼ: Templo, ñajunʼ ndrígu̱ún ndxajkun, bi̱ kayá edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ.
it-2-S 1102 ¶6
TEMPLO
Visión ndrígóo templo rí ndiʼyoo Ezequiel. Nákha tsiguʼ 593 ts.g., tsiguʼ 14 nda̱wa̱á rí niguma gámbáa Jerusalén ga̱jma̱a̱ templo ndrígóo Salomón, bi̱ ninindxu̱u̱ gaʼyee ga̱jma̱a̱ ndxajkun Ezequiel ni̱jkha̱ kiʼyáa náa mbá visión náa mbá inuu kúbá rí mitsídánʼ, ga̱jma̱a̱ ndiʼyoo templo ndrígóo Jeobá rí nindxu̱u̱ mba̱a̱ wéñuʼ. (Eze 40:1, 2.) Mú maʼni rí judíos bi̱ ni̱jkha̱ kiʼdiin mata̱nga̱a̱ a̱jkiu̱ún, ma̱ngaa rí maʼni̱i̱ a̱jkiu̱ún bi̱ guájun jmbu, nijuiʼtháán Ezequiel rí maʼthí xúgíʼ rí ndiʼyoo náa ‹xa̱bu̱ Israel›. (Eze 40:4; 43:10, 11.) Náa visión nixtiewan májánʼ wéñuʼ. Rí nijmaa mu maxtiewan ninindxu̱u̱ “diin” (diin rí mbaaʼ: 3,11m.) ga̱jma̱a̱ mbá “codo” (codo rí mbaaʼ: 51,8 cm.). (Eze 40:5, nota.) Ga̱jma̱a̱ rí xóo májánʼ wéñuʼ nixtiewan, tikhun nikumu̱ún rí templo rí nikujmaa náa visión niyambáá mu templo rí niʼni Zorobabel mani̱ndxu̱u̱ xúʼko̱ kayuʼ nda̱wa̱á rí ni̱jkha̱ kiʼdiin. Mú xándoo muʼthá á mu gajkhun nindxu̱u̱.
(Ezequiel 44:23) “‹Ga̱jma̱a̱ gíʼmaa musngúún xuajñuʼ xú káʼnii nindxu̱u̱ mbá dí kaʼwu ga̱jma̱a̱ dí gachúu; gíʼmaa muni mbuyáá xú káʼnii mixtiʼkhu nindxu̱u̱ dí kaʼwu ga̱jma̱a̱ rí mitsaga.
(Ezequiel 45:16) “‹Xúgínʼ xa̱bu̱ numbaaʼ, muxnáá rígi̱ bi̱ kayá edxu̱u̱ náa Israel.
w99-S 1/3 10 ¶10
“Atani rí a̱jkia̱nʼ marigá” náa templo ndrígóo Dios
10 ¡Ga̱jma̱a̱ numuu visión rígi̱ niʼni rí makhánúu tsiakii bi̱ nikuwa ikhú! Ma̱ngaa rí mambá familia makanúun herencia náa ku̱ba̱ʼ (atayáá ma̱ngaa Miqueas 4:4). Rí mbuya̱jkhuíí Jeobá mani̱ndxu̱u̱ ginii kayuʼ. Ga̱jma̱a̱ náa visión ndrígóo Ezequiel nduʼyáá rí, bi̱ kayá edxu̱u̱, ga̱jma̱a̱ dxajkun, makuwá náa ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ xuajen mumbañún (Ezequiel 45:16). Índo̱ ku̱ba̱ʼ gaguma májánʼ, xa̱bu̱ xuajen mbaʼyoo muñambáá náa ñajunʼ ndrígu̱ún xa̱bu̱ bi̱ Jeobá gagruigi̱i̱n mu muñeguun edxu̱u̱, rí xóo muñambáá mani̱ndxu̱u̱ índo̱ munimbánii ikha ndrígu̱ún. Ku̱ba̱ʼ rígi̱ nindxu̱u̱ mbá xkri̱da rí xóo kaʼnii organización, rí xóo naxtiejunʼ ga̱jma̱a̱ rí nda̱a̱ gamíi.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Ezequiel 43:8, 9) Ga̱jma̱a̱ numuu dí niʼgíʼ náa mata̱ʼa̱la náa mijngii ndrígóʼ ikhúúnʼ ga̱jma̱a̱ poste ndrígóo xkruguala nitsiji náa mijngii xkrugoʼ, ga̱jma̱a̱ mbá pared náa ikhúúnʼ ga̱jma̱a̱ náa ikhiin. Nini gachíí Mbiʼyuuʼ ga̱jma̱a̱ dí xkawiʼ dí nini, ikha jngó nini gámbíin numuu dí nitsañu̱nʼ. 9 Gutsíngu̱nʼ náa ikhúúnʼ dí nuxuda̱mi̱jna̱ aʼkhá ga̱jma̱a̱ itsún reyes ndrígu̱ún, ga̱jma̱a̱ maxtáá ga̱jma̱á ni̱ndxu̱ún asndu kámuu mbiʼi.
it-2-S 501 ¶4
Mbiʼyuu
Rí xóo nini xa̱bu̱ Israel xóo xuajen rí kayá mbiʼyuu Dios índo̱ túnimbaníí ikha jmbu Ndrígóo rúʼko̱ niʼni rí xóo nini gachíí mbiʼyuu bi̱ kuya̱. (Eze 43:8; Am 2:7.) Ga̱jma̱a̱ numuu rí xa̱bu̱ israelitas taguajun jmbu, rúʼko̱ niʼni rí Dios maxnúu castigo ma̱ngaa niniñuʼ rí xa̱bu̱ bi̱ i̱ʼwáʼ xuajen xuyamajkuíí mbiʼyuu Ikhaa. (Atayáá ma̱ngaa Sl 74:10,18; Isa 52:5.) Numuu rí túyáá rí tsingíná dí kuwa raguáʼniin xa̱bu̱ Israel nindxu̱u̱ castigo ndrígóo Jeobá, ikha jngó nithi rí Ikhaa na̱nguá ejmaa gañewu̱u̱n xuajñu. Mú maʼni kaʼwi̱i̱ mbiʼyuu rí niguma gachíí, Jeobá ni̱ʼkha̱ gáʼni káwíin ga̱jma̱a̱ niʼni rí makuwa mbu̱júu̱ xa̱bu̱ Israel. (Eze 36:22-24.)
(Ezequiel 45:9, 10) “Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: ‹¡Ikhí rá. Ikháanʼla, bi̱ kuya̱ edxuu náa Israel!›. “‹Guni gámbáa dí tséjmaa ga̱jma̱a̱ dí naguma gíníi, guni dí májánʼ. Guniʼñáanʼ ruñu̱u̱n xó má eya̱a̱la xuajñuʼ› Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ. 10 ‹Mbá rí nañéwan májánʼ, ga̱jma̱a̱ mbó efá ma̱ngaa mbá bato jmbu gáʼyóóʼ maguaʼdáá.
it-2-S 170
Jmbu
Ikha jngó, Jeobá na̱nda̱ʼa̱ má xúʼko̱, rí xúgínʼ bi̱ nandún rí ikhaa ma̱ndoo kaʼñún ndayóoʼ rí ikhiin muniʼnuʼ xtángoo jmbu ndrígóo ga̱jma̱a̱ munimbánii. (Isa 1:17, 18; 10:1, 2; Jer 7:5-7; 21:12; 22:3, 4; Eze 45:9, 10; Am 5:15; Miq 3:9-12; 6:8; Zac 7:9-12.)
Migixnuu Biblia
(Ezequiel 44:1-9) Ga̱jma̱a̱ ni̱ʼkha̱a̱ kañún náa xkrugua rexa̱a̱ tsu̱du̱u̱ santuario, dí nayexi náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ, mú kúgoo. 2 Ikhú Jeobá niʼthúnʼ: “Ga̱jma̱a̱ numuu xkrugua rígi̱, magugóo má xúʼko̱. Xámbaʼtoo, ga̱jma̱a̱ nimbáa xa̱bu̱ xáto̱ʼo̱o̱ ikhí; numuu rí ikhaa má Jeobá, Dios ndrígóo Israel, nito̱ʼo̱o̱ ikhí, ga̱jma̱a̱ gíʼdoo rí magugóo má xúʼko̱. 3 Mu, bi̱ kayá edxu̱u̱ magíiʼ makuiʼtsu náa inuu Jeobá, náa riejun gíʼmaa mato̱ʼo̱o̱ ga̱jma̱a̱ ikhí má gagajnáa.” 4 Nda̱wa̱á ni̱ʼkha̱a̱ kañún náa xkrugua dí naʼni inuu xígií norte náa inuu templo, mu mba̱yo̱o̱, ga̱jma̱a̱, ndi̱yo̱o̱ gloria ndrígóo Jeobá najnííʼ náa goʼwóo. Ga̱jma̱a̱ nakruígú inuʼ náa ku̱ba̱ʼ. 5 Ikhú Jeobá niʼthúnʼ: “A̱ʼdióo xa̱biya̱, atagíʼ a̱jkia̱nʼ ga̱jma̱a̱ atiexi, ga̱jma̱a̱ atadxun tsumáá xúgíʼ dí natha̱nʼ ga̱jma̱a̱ numuu goʼwóo Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ xtángoo, ga̱jma̱a̱ gíʼmaa mataʼgíʼ edxa̱ʼ ma̱ta̱ya̱a̱ náa natu̱ʼu̱u̱n ga̱jma̱a̱ xúgíʼ náa nagájnáa náa santuario. 6 Ga̱jma̱a̱ gíʼmaa marathu̱u̱n bi̱ tsénimbu̱ún náa Israel: ‹Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: “Ikhí rá. Ikháanʼla bi̱ nuni dí tséjmaa, náa goʼwóo Israel. 7 Índo̱ nuniʼñánʼ rí eʼwíínʼ xa̱bu̱ bi̱ xóó tseni kaʼwi̱i̱ a̱jkiu̱ún ga̱jma̱a̱ xuñúnʼ, mú maguwáʼ náa santuario ndrígóʼ mú muni tsagáá, náa goʼwóoʼ. Índo̱ nuxnaxi̱ pan, xtangoo ga̱jma̱a̱ eʼdi, ikhiin nuni rí pacto ndrígóo mutungaa ga̱jma̱a̱ numuu xúgíʼ dí xkawiʼ dí ninila. 8 Ikháanʼla na̱nguá niñewa̱a̱n xúgíʼ dí kaʼwu, ndiʼñíinʼ eʼwíínʼ mú muni dí kaʼyala muni ikháanʼ náa santuario ndrígóʼ.”› 9 “‹Xúʼko̱ eʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: “Nimbáa, xa̱bu̱ kaníí bi̱ xóó tséʼni kaʼwi̱i̱ a̱jkiu̱nʼ ga̱jma̱a̱ xuyuʼ, ma̱ndoo mato̱ʼo̱o̱ náa santuario ndrígóʼ, xóo muʼthá, nimbá bi̱ na̱ʼkhá i̱mba̱ níʼkhá bi̱ xtáa majñu̱ʼ Israel xándoo mato̱ʼo̱o̱.”›
SEPTIEMBRE 11-17
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | EZEQUIEL 46-48
“Xú káʼnii gaguma tsajkurámiinʼ israelitas índo̱ gátangi̱i̱n rá.”
(Ezequiel 47:1) Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á ni̱ʼkha̱a̱ kañún mbu̱júu̱ náa riejun templo, ga̱jma̱a̱, ndi̱yo̱o̱, nagájnuu iyaʼ xígií náa agoo riejun xkrugua ndrígóo templo náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ, numuu dí inuu templo nayexi xígií náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ. Ga̱jma̱a̱ iyaʼ nagájnuu agoo, náa níjniú mújúnʼ templo, xígií náa sur ndrígóo altar.
(Ezequiel 47:7-12) Índo̱ nitangu̱ún, ¡atayáá!, rígá mbaʼa wéñuʼ ixi̱ náa mañu, náa a̱jma̱ níjniúu. 8 Ga̱jma̱a̱ ikhú niʼthúnʼ: “Iyaʼ rígi̱ nagájnuu náa kúbá náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ ga̱jma̱a̱ mbaʼyóoʼ manújngoo náa Arabá. Asndu maʼga̱nú náa lamáa. Ga̱jma̱a̱ índo̱ gáʼganúu náa lamáa ikhú iyaʼ ndrígóo maʼni̱i̱. 9 Ga̱jma̱a̱ maʼni rí mbá xúgínʼ bi̱ nduya, náa xúgíʼ mbaaʼ rí mañu maʼga̱nú makuwa má xúʼko̱, ga̱jma̱a̱ makuwá wéñuʼ e̱gi̱ʼ, numuu rí ikhí maʼga̱ mañu rígi̱, ga̱jma̱a̱ iyaʼ ndrígóo lamáa maʼni̱i̱, xúgíʼ makuwá xúʼko̱ náa gáʼga̱nú mañu rígi̱. 10 “Ma̱ngaa maguajún bi̱ nurugui̱i̱n e̱gi̱ʼ náa En-guedí asndu náa En-eglaim. Numuu rí marigá náa ma̱ndoo murtiga amaʼ ndrígu̱ún. Ga̱jma̱a̱ mani̱ndxu̱ún e̱gi̱ʼ xó má bi̱ kuwa náa lamáa rí Mba̱a̱, mbaʼin wéñuʼ. 11 “Migíná náa mba̱a̱ na̱ma̱ʼ ga̱jma̱a̱ náa kajnu̱ʼ iyaʼ, ikhí xáʼni̱i̱. I̱ndó idú ma̱jti̱i̱. 12 “Ga̱jma̱a̱ náa rawunʼ mañu makráʼáan, náa nájma̱ níjniúu, xúgíʼ ixi̱ rí maxná ganitsu. Inúu xújndooʼ, ga̱jma̱a̱ xndúu marigá má xúʼko̱. Mámbá igu̱nʼ marigá nuxi̱ʼ xndúu, numuu rí iyaʼ rí na̱jkha̱ náa ikhaa nagájnún náa santuario. Ga̱jma̱a̱ xndúu majmaa xóo ganitsu, ga̱jma̱a̱ inúu xóo thana.”
w99-S 1/3 10 ¶11-12
“Atani rí a̱jkia̱nʼ marigá” náa templo ndrígóo Dios
11 Lá maʼni tsajkurámuʼ Jeobá ku̱ba̱ʼ ndrígóo rá. Náa profecía nariʼña̱a̱ graxe̱ rígi̱ ga̱jma̱a̱ mbá xtiʼkhu rí naʼni mani̱i̱ a̱jkiu̱lú. Náa templo nagájnuu mbá iyaʼ rí naʼni itháan mba̱a̱ índo̱ na̱jkha̱ itháan mitsínguánʼ, asndu naʼni mbá mañu índo̱ nawa̱a̱ ga̱jma̱a̱ mar Muerto. Ikhí naʼni rí marigá vida náa iyaʼ dí nda̱a̱ dí rígá, ga̱jma̱a̱ náa nurugui̱i̱n e̱gi̱ʼ dí gíiʼ náa rawunʼ lamáa naʼni itháan mba̱a̱. Náa rawunʼ mañu rígá mbaʼa ixi̱ rí naxná xndúu xúgíʼ tsiguʼ ga̱jma̱a̱ naxná ganitsu ga̱jma̱a̱ thana (Ezequiel 47:1-12).
12 Bi̱ ni̱jkha̱ kiʼdiin, nindúún kuyáá wéñuʼ rí nikudaminaʼ Dios rí nijuiʼthá náa mbaʼa profecia nákha ginii. Gaʼyee ga̱jma̱a̱ xi̱ʼ kaʼwu ndrígóo Jeobá mbaʼa nuthu niʼtáriyaʼ ga̱jma̱a̱ numuu ku̱ba̱ʼ mitsaan ma̱ngaa rí náa ku̱ba̱ʼ ndrígóo Israel niguma̱a̱ ga̱jma̱a̱ nikuwa xa̱bu̱ mbu̱júu̱ʼ. Rí niʼtáriyaʼ gaʼyee dí náa ku̱ba̱ʼ mixooʼ marigáa xúgíʼ (Isaías 35:1, 6, 7; 51:3; Ezequiel 36:35; 37:1-14). Ikha jngó xa̱bu̱ xuajen niguaʼti̱i̱n rí Jeobá maʼni tsajkurámiinʼ xóo mañu rí nagájnuu náa templo rí niguma̱a̱, ma̱ngaa rí maʼni a̱jkiu̱ún xuajen rí na̱nguá eya espiritualmente. Xuajen rí maguma̱a̱ miʼni tsajkurámaaʼ ga̱jma̱a̱ xa̱bekha bi̱ nakumu̱ún kuyáá Dios, xa̱bu̱ míjínʼ ga̱jma̱a̱ jmbii xóo ixi̱ ndrígáʼ dí nikujmaa náa visión, xa̱bu̱ bi̱ muriyaʼ awan mú muni májánʼ ku̱ba̱ʼ rí niguma gámbáa. Isaías ma̱ngaa niʼnirámáʼ ga̱jma̱a̱ numuu ‹ixi̱ mba̱ʼo̱ rí nindxu̱u̱ jmbu› rí ‹maʼni májánʼ mbaaʼ rí niguanáa mba̱yu̱ʼ mbiʼi› (Isaías 61:3, 4).
(Ezequiel 47:13, 14) Rígi̱ niʼthí Tátá Jeobá bi̱ naʼtáñajunʼ xúgíʼ numbaaʼ: “Mbaaʼ rígi̱ mani̱ndxu̱u̱ ku̱ba̱ʼ rí ikháanʼ makánala xóo herencia náa mbá gu̱wa̱ʼ ijma̱ xuajen ma̱jkha̱ʼ ndrígóo Israel, a̱jma̱ mbaaʼ makánáá José. 14 Ga̱jma̱a̱ ikháanʼ gíʼmáanʼ rí muxnu̱u̱nla, ikháá gaya mámbáa. Ku̱ba̱ʼ rí nikuʼdáminaʼ maxnu̱u̱ xiʼñáʼla, ga̱jma̱a̱ rí xúgi̱ na̱xna̱la ikháánʼ.
w99-S 1/3 10 ¶10
“Atani rí a̱jkia̱nʼ marigá” náa templo ndrígóo Dios
10 ¡Ga̱jma̱a̱ numuu visión rígi̱ niʼni rí makhánun tsiakii bi̱ nikuwa ikhú! Ma̱ngaa rí mámbá familia makánuun herencia náa ku̱ba̱ʼ (atayáá ma̱ngaa Miqueas 4:4). Rí mbuyamajkuíí Jeobá mani̱ndxu̱u̱ ginii kayuʼ. Ga̱jma̱a̱ náa visión ndrígóo Ezequiel nduʼyáá rí bi̱ kayá edxu̱u̱ ga̱jma̱a̱ dxajkun, makuwá náa ku̱ba̱ʼ ga̱jma̱a̱ xuajen mumbañún (Ezequiel 45:16). Índo̱ ku̱ba̱ʼ gaguma májánʼ, xa̱bu̱ xuajen mbaʼyóoʼ muyambáá náa ñajunʼ ndrígu̱ún xa̱bu̱ bi̱ Jeobá gagruigi̱i̱n mu muyeguun edxu̱u̱, rí xóo muyambáá mani̱ndxu̱u̱ índo̱ munimbánii ikha ndrígu̱ún. Ku̱ba̱ʼ rígi̱ nindxu̱u̱ mbá xkri̱da rí xóo kaʼnii organización, rí xóo naxtiejunʼ ga̱jma̱a̱ rí nda̱a̱ gamíi.
(Ezequiel 48:9, 10) “Ga̱jma̱a̱ mbaaʼ rí muxna̱a̱la Jeobá, gíʼmaa maʼni rí mbaʼ mani̱ndxu̱u̱ mbá veinticinco mil [codos] ga̱jma̱a̱ rí ma̱ja̱nʼ mani̱ndxu̱u̱ diez mil. 10 Ga̱jma̱a̱ mbaaʼ kaʼwu rí makhánun dxajkun gíʼmaa mani̱ndxu̱u̱, rí náa norte mani̱ndxu̱u̱ veinticinco mil codos, ga̱jma̱a̱ náa najnguáan a̱jkha̱ʼ rí ma̱ja̱nʼ gíʼmaa mani̱ndxu̱u̱ diez mil, ga̱jma̱a̱ náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ rí ma̱ja̱nʼ gíʼmaa mani̱ndxu̱u̱ diez mil, ga̱jma̱a̱ rí ma̱ja̱nʼ rí xígií náa sur gíʼmaa mani̱ndxu̱u̱ veinticinco mil. Ga̱jma̱a̱ santuario ndrígóo Jeobá gíʼdoo rí magiwa̱nʼ tapha.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Ezequiel 47:1) Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á ni̱ʼkha̱a̱ kañún mbu̱júu̱ náa riejun templo, ga̱jma̱a̱, ndi̱yo̱o̱, nagájnuu iyaʼ xígií náa agoo riejun xkrugua ndrígóo templo náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ, numuu dí inuu templo nayexi xígií náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ. Ga̱jma̱a̱ iyaʼ nagájnuu agoo, náa níjniúu mújúnʼ templo, najkha̱a̱ xígií náa sur ndrígóo altar.
(Ezequiel 47:8) Ga̱jma̱a̱ ikhú niʼthúnʼ: “Iyaʼ rígi̱ nagájnuu náa kúbá náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ ga̱jma̱a̱ mbaʼyóoʼ manújngoo náa Arabá. Asndu maʼga̱nú náa lamáa. Ga̱jma̱a̱ índo̱ gáʼganúu náa lamáa ikhú iyaʼ ndrígóo maʼni̱i̱.
(Ezequiel 48:30) “Ga̱jma̱a̱ rígi̱ mani̱ndxu̱u̱ riejun ndrígóo xuajen: Rí na̱jkha̱ náa norte, gíʼmaa maxtiewan cuatro mil quinientos codos.
(Ezequiel 48:32-34) “Ga̱jma̱a̱ náa níjniúu oriente rí mbaʼ gíʼmaa maʼni cuatro mil quinientos codos, ga̱jma̱a̱ marigá ajtsú xkrugua: mbá xkrugua ndrígóo José, imbo̱ʼ ndrígóo Benjamín, ga̱jma̱a̱ imbo̱ʼ ndrígóo Dan. 33 “Ga̱jma̱a̱ xígií náa sur gíʼmaa maʼni cuatro mil quinientos [codos] rí mbaʼ, ga̱jma̱a̱ ajtsú xkrugua: Mbá xkrugua ndrígóo Simeón, imbo̱ʼ ndrígóo Isacar, ga̱jma̱a̱ imbo̱ʼ ndrígóo Zabulón. 34 “Ga̱jma̱a̱ náa níjniúu occidente gíʼmaa rí maʼni cuatro mil quinientos codos, ga̱jma̱a̱ marigá ajtsú xkrugua: Mbá xkrugua ndrígóo Gad, imbo̱ʼ ndrígóo Aser, ga̱jma̱a̱ imbo̱ʼ ndrígóo Neftalí.
w99-S 1/3 11 ¶14
“Atani rí a̱jkia̱nʼ marigá” náa templo ndrígóo Dios
14 Lá índo̱ rígi̱ nindxu̱u̱ rí nimbánuu náa visión rí ndiʼyoo Ezequiel ráʼ. Na̱nguá, rígi̱ ma̱ngaa ndiʼkhún mambanúu náa rí itháan mba̱a̱. Atatsaʼwáminaʼ rígi̱: Templo rí ndiʼyoo Ezequiel náa visión tándoo maguma xó má kiʼtáriyaʼ. Gajkhun má rí mbaʼin xa̱bu̱ judíos ninimbaníí xó má nindxu̱u̱ visión, ma̱ngaa asndu nini xó má kaʼnii náa visión. Mú templo rí nikujmaa náa visión ninindxu̱u̱ mba̱a̱ wéñuʼ rí asndu xáʼngo̱o̱ gági̱ʼi̱ náa kúbá Moria, náa nigi̱ʼi̱ templo nákha gi̱nii. Mú, templo rí ndiʼyoo Ezequiel na̱nguá rígá náa mbá xuajen, gíʼ náa mbá mbaaʼ dí rígá mitsinguánʼ, mú rí maʼni a̱jma̱ templo nigi̱ʼi̱ ikhí má náa nigi̱ʼi̱ nákha gi̱nii, náa xuajen Jerusalén (Esdras 1:1, 2). Ma̱ngaa, náa templo ndrígóo Jerusalén na̱nguá nigájnuu mbá mañu gajkhun. Ikha jngó Israel dí nirígá nákha wajyúúʼ nimbánuu káaʼ mbá chíʼgíʼ rí niʼtáriyaʼ Ezequiel, rígi̱ nasngájma rí ndayóoʼ mambanúu mú rí mambanúu mani̱ndxu̱u̱, espiritual.
(Ezequiel 47:6) Ikhú niʼthúnʼ: “Lá nitayáá rígi̱, oh a̱ʼdíoo xa̱biya̱ ráʼ.” Ikhú niʼni rí maʼgá ga̱jma̱a̱ niʼni rí matangaán náa rawunʼ mañu.
it-1-S 1148
A̱ʼdióo xa̱biya̱
Náa libro ndrígóo Escrituras Hebreas nakujmaa itháan ajngáa rí nijuiʼtháán nindxu̱u̱ Ezequiel, Náa Dios naʼthúu̱n gaʼyee xóo “a̱ʼdióo xa̱biya̱” itháan rí 90 nuthu. (Eze 2:1, 3, 6, 8.) Rí nijuiʼtháán xúʼko̱ gaʼyee nindxu̱u̱ ka xa̱bu̱ numbaaʼ, ga̱jma̱a̱ xúʼko̱ naʼni magiʼdoo numuu rí niʼthí xa̱bu̱ ga̱jma̱a̱ náa na̱ʼkha̱ ajngáa, Dios bi̱ itháan Mba̱a̱. Náa Daniel 8:17 xúʼko̱ má káʼnii najuiʼtháán gaʼyee Daniel ma̱ngaa.
Migixnuu Biblia
(Ezequiel 48:13-22) “Náa níjniúu mbaaʼ ndrígu̱ún ndxajkun, bi̱ levitas mbaʼyóoʼ maguaʼdáá mbá mbaaʼ rí mani̱ndxu̱u̱ 25,000 codos rí mbaaʼ, rí ma̱ja̱nʼ gíʼmaa maʼni 10,000. (Ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí mbaaʼ gíʼmaa maʼni 25,000, ga̱jma̱a̱ rí ma̱ja̱nʼ 10,000.) 14 Ga̱jma̱a̱ xáʼyoo mugujuala nditháan, ga̱jma̱a̱ ní xáʼyoo muriʼkuraʼa, ní xáʼyóoʼ majmúún ikhiin rí itháan májánʼ; numuu rí nindxu̱u̱ kaʼwu náa Jeobá. 15 “Ga̱jma̱a̱ mbaaʼ rí xóo niguanúu rí ma̱ja̱nʼ nindxu̱u̱ 5,000 codos ga̱jma̱a̱ rí mbaʼ 25,000, rúʼko̱ majmuu xuajen, muni guʼwá ga̱jma̱a̱ náa mbuñún xujkhúʼ. Ga̱jma̱a̱ xuajen gíʼmaa magiwa̱nʼ tapha. 16 Ga̱jma̱a̱ rígi̱ nindxu̱u̱ awan rí xóo maguma xuajen: Xígií norte gíʼmaa maʼni 4,500 codos, xígií sur 4,500, xígií oriente 4,500, ga̱jma̱a̱ náa occidente 4,500. 17 Ga̱jma̱a̱ xuajen gíʼmaa rí magiʼdoo náa marigá ra̱xa̱, gíʼmaa mani̱ndxu̱u̱ rí náa norte doscientos cincuenta codos, náa sur 250, náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ 250, ga̱jma̱a̱ náa najnguáan a̱jkha̱ʼ 250. 18 “Ga̱jma̱a̱ rí mapidunʼ gíʼmaa mani̱ndxu̱u̱ mbaaʼ kaʼwu, 10,000 codos xígií náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ, ga̱jma̱a̱ 10,000 náa najnguáan a̱jkha̱ʼ; gíʼmaa mani̱ndxu̱u̱ kaʼwu ga̱jma̱a̱ rí maxná ikhí mani̱ndxu̱u̱ ganitsu rí mu̱phu̱ bi̱ muñajunʼ náa xuajen. 19 Mudu xa̱bu̱ bi̱ guñajunʼ náa xuajen bi̱ nidxún tribus ndrígóo Israel. 20 “Mbá xúgíʼ mbaaʼ gíʼdoo 25,000 codos rí mbájndi. Ma̱ngaa gíʼmaa muyexíi mbá chímba̱a̱ mú mani̱ndxu̱u̱ mbaaʼ kaʼwu ga̱jma̱a̱ mani̱ndxu̱u̱ ndrígóo xuajen. 21 “Ga̱jma̱a̱ rí gapíduunʼ náa nájma̱ níjniúu mbaaʼ kaʼwu ndrígóo xuajen mani̱ndxu̱u̱ ndrígóo bi̱ kayá edxu̱u̱, rí mbaaʼ nindxu̱u̱ 25,000 codos náa nagájnuu a̱jkha̱ʼ; ga̱jma̱a̱ mbá 25,000 codos rí mbaaʼ xígií náa najnguáan a̱jkha̱ʼ. Xúgíʼ rígi̱ maʼni ndrígóo bi̱ kayá edxu̱u̱ ma̱ngaa ku̱ba̱ʼ rí kaʼwu ga̱jma̱a̱ santuario ndrígóo templo gíʼdoo rí marigá tapha. 22 “Mbaaʼ ndrígu̱ún levitas ga̱jma̱a̱ ndrígóo xuajen, xúgíʼ rúʼko̱ kaʼyoo bi̱ kayá edxu̱u̱. Mbaaʼ rí maʼni ndrígóo bi̱ mbayá edxu̱u̱ mani̱ndxu̱u̱ náa natumuu mbaaʼ ndrígóo Judá asndu náa natumuu mbaaʼ ndrígóo Benjamín.
SEPTIEMBRE 18-24
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | DANIEL 1-3
“Rí mariejún jmbu náa Jeobá maguma tsajkurámááʼ”
(Daniel 3:16-20) Sadrac, Mesac ga̱jma̱a̱ Abednego niriʼña̱a̱ ga̱jma̱a̱ nitháán rey: “Oh Nabucodonosor, na̱nguá eyóoʼ muriʼña̱a̱ ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱. 17 Dios bi̱ nuni ñajunʼxu ma̱ndoo maʼni káwáanʼxu náa horno rí mijkha wéñuʼ, oh rey ga̱jma̱a̱ maʼni káwáanʼxu náa ñawáanʼ. 18 Mú á mu na̱nguá, atayáá májánʼ, oh rey, rí xunixu ñajunʼ dios ndrígáʼ, ga̱jma̱a̱ xúyamajkuííxu xándú bi̱ ki̱ʼni̱i̱ ga̱jma̱a̱ oro bi̱ ikháánʼ nitatsijii”. 19 Ikhú Nabucodonosor nikiʼnáa wéñuʼ rí asndu inuu niriʼkhuu ga̱jma̱a̱ numuu Sadrac, Mesac ga̱jma̱a̱ Abednego. Ikhú niʼtáñajunʼ rí magigoo horno juwan nuthu itháan xóo rí naguʼwún nutsiga̱a̱. 20 Ga̱jma̱a̱ niʼtáñajunʼ tikhun xa̱bekha bi̱ itháan mixkujinʼ bi̱ kuwa náa ejército ndrígóo rí muruʼwa̱a̱ Sadrac, Mesac ga̱jma̱a̱ Abednego, mu mudriñi̱i̱nʼ náa horno rí nakha.
Gani̱ndxa̱ʼ jmbii náa Reino ndrígóo Dios
15 Numuu rí nuʼnimbulúʼ náa Jeobá nguáná xa̱bu̱ bi̱ kuwa mijngii náa kuwáanʼ, bi̱ kuʼñúún o xa̱bu̱ bi̱ nuñajunʼ mbóó gajmiúlú o náa escuela nduyáá rí ni̱ndxu̱lú mixtiʼkuáanʼ wéñuʼ (1Ped. 2:19). Jesús niʼthí rí asndu maguiñunʼ kuyulúʼ numuu rí ni̱ndxu̱lú xúʼko̱ kaʼnii. Garmáʼáan a̱jkiu̱lú rí mbaʼin rí ikhiin tséyáá nditháan ga̱jma̱a̱ numuu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios. Ikha jngó tsíkru̱ʼu̱u̱n náa numuu rí ikháanʼ nduʼyáá rí gíʼdoo wéñuʼ numuu mumbayíí i̱ndó Xa̱bu̱ Ñajunʼ buʼko̱.
16 Á mu nandulúʼ manindxu̱lúʼ jmbii náa Jeobá, ndayóoʼ rí muʼnimi̱jna̱ muʼnimbulúʼ má xúʼko̱ maski ajndu eʼwíínʼ nuni i̱mba̱ núthu (Dan. 3:16-18). Mbáa maʼni rí e̱ji̱n maʼniún mingíjyúuʼ maʼni mixtiʼkuiin. Tikhun namiñun rí xúraxi̱i̱ bandera o muni gaʼduunʼ xúgíʼ rí kaʼyoo ikhí. Ikha jngó xa̱bu̱ bi̱ guáʼdiin i̱ji̱n ndayóoʼ rí mumbañún e̱jñún mu xamiñun náa escuela. Xú káʼnii rá. Índo̱ gúnigajmaa mbá guʼwíin ma̱ndoo mutamijná xóo eʼyoo Jeobá á mu nuʼni rígi̱. Ma̱ngaa, ma̱ndoo musngúún e̱jñún xú gúthi májánʼ wéñuʼ rí nakumu̱ún ga̱jma̱a̱ gamajkhu (Rom. 1:16). Ga̱jma̱a̱ á mu ndayóoʼ, ma̱ndoo mutamijná gajmiún bi̱ nusngáa mu mutún rí naku̱mu̱lú.
(Daniel 3:26-29) Ikhú Nabucodonosor ni̱ʼkha̱ kanuu náa riejun horno rí nakha. Ga̱jma̱a̱ niʼthí: “¡Sadrac, Mesac, Abednego, xa̱bi̱i̱ Dios bi̱ majphú mba̱a̱, agajnáʼla ga̱jma̱a̱ aguwaʼla gi̱jyooʼ!”. Ikhú Sadrac, Mesac ga̱jma̱a̱ Abednego nigájna̱án náa awúu̱n aguʼ. 27 Ikhú xa̱bu̱ bi̱ kuya̱ edxu̱u̱, bi̱ nutañajunʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ guáʼdáá numún náa rey bi̱ kuwa ikhí, ikhiin ndiyáá rí na̱nguá nikha xuñúnʼ xa̱bu̱ bugi̱, ní má xtátsúun edxu̱ún, ga̱jma̱a̱ xtíñún nda̱a̱ rí nigíʼnun, ma̱ngaa na̱nguá ndajtsúunʼ nikhiin. 28 Ikhú Nabucodonosor niʼthí: “Gaguma mba̱a̱ Dios ndrígóo Sadrac, Mesac ga̱jma̱a̱ Abednego, bi̱ nikuʼmaa ángel ndrígóo mú maʼni káwíin xa̱bi̱i̱. Bi̱ niguájun jmbu náa ikhaa ga̱jma̱a̱ túnimbu̱ún ajngóo rey, nixnaximi̱jna̱ makhañún, ki xóo rí musmbati̱gu̱u̱n náa inuu imba̱a̱ dios bi̱ raʼkháa Dios ndrígu̱ún. 29 Ga̱jma̱a̱ nani mbáa xtángoo, rí asndu tsáa xa̱bi̱ʼ o xú kaʼnii má xuajen bi̱ nuthi i̱mba̱ ajngáa mutha numáá Dios ndrígóo Sadrac, Mesac ga̱jma̱a̱ Abednego muturígi̱i̱n, ga̱jma̱a̱ guʼwún mani̱ndxu̱u̱ náa magún gumixúnʼ xúgínʼ xa̱bu̱; numuu rí nda̱wa̱a̱ imba̱a̱ dios bi̱ maʼngo̱o̱ maʼni káwíin xóo ikhaa.”
w13-S 15/1 10 ¶13
Xámiñaʼ, Jeobá xtáa gájmaa ni̱ndxa̱ʼ
13 Nákha siglo VII nákha xóo tséʼkha̱ Cristo, ajtsíin xa̱bi̱i̱ Jeobá bi̱ ni̱ndxu̱ún hebreos ndiyáá rí Jeobá naʼni tsajkurámíínʼ bi̱ guaʼdáá fe ga̱jma̱a̱ bi̱ tsémiñuun. Rey Nabucodonosor nigimbíin xa̱bu̱ bi̱ itháan niguaʼdáá numún náa Babilonia ga̱jma̱a̱ niʼthún rí musmbati̱gu̱u̱n náa inuu mbáa xándú mba̱a̱ wéñuʼ bi̱ ki̱ʼni̱i̱ ga̱jma̱a̱ oro. Bi̱ tsíñún gúnimbu̱ún nakháñun náa horno. Bi̱ ajtsíin hebreos nitháán ga̱jma̱a̱ gamajkhu rey: “Dios bi̱ nuni ñajunʼxu ma̱ndoo maʼni káwáanʼxu náa horno rí mijkha wéñuʼ, oh rey ga̱jma̱a̱ naʼni káwáanʼxu náa ñawáanʼ. Mú á mu na̱nguá, atayáá májánʼ, oh rey, rí tseni ñajunʼxu dios ndrígáʼ, ga̱jma̱a̱ xúyamajkuííxu xándú bi̱ ki̱ʼni̱i̱ ga̱jma̱a̱ oro bi̱ ikháánʼ nitatsijii” (Dan. 3:16-18). Phú mitsaan rí na̱ʼkha̱ raʼthí náa i̱yi̱i̱ʼ ndrígóo Daniel 3:19-30 ikhí naʼthí xóo kaʼnii Jeobá niʼni káwíin. Maski ajndu xúni̱ miñunlú rí maguun mudriñáánʼlú náa horno, rí phú gajkhun nindxu̱u̱ rí mangáanʼ nuraʼníí mbaʼa xkujndu dí naʼni rí xáguajun jmbu náa Jeobá. Mú nduʼyáá gajkhun rí Dios maʼni tsajkurámuʼ fe ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígúlú.
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Daniel 1:5) Ma̱ngaa, ikhaa niʼthún rí muxnún ganitsu ga̱jma̱a̱ vino ndrígóo rey mu̱phu̱, ga̱jma̱a̱ ajtsú tsiguʼ magumaratiin, nda̱wa̱á matu̱ʼu̱u̱n muni ñajunʼ rey.
(Daniel 1:8) Mú Daniel nigíwanʼ náa a̱jkiu̱u̱n rí xáʼni gachíminaʼ ga̱jma̱a̱ ganitsu ndrígóo rey ni má xágáan vino rí ikhaa naʼga̱a̱n. Ga̱jma̱a̱ nindo̱ʼo̱o̱ má xúʼko̱ oficial bi̱ nañajunʼ náa rey rí xáʼni gachíminaʼ xúʼko̱ kaʼnii.
it-2-S 375
Mesac
Rígá ajtsú enii ganitsu rí na̱ʼkhu̱ rey ‹rí nindxu̱u̱ tsaga›: 1) Xa̱bu̱ babilonios naʼphu̱u̱n xujkhúʼ bi̱ náa xtángoo ndrígóo Moisés naʼthí rí ni̱ndxu̱ún tsagiin, 2) raʼkháa xúgíʼ mbiʼi nurawíi májánʼ eʼdiún ma̱ngaa rígá mbiʼi rí tsiriya̱ʼ eʼdiún ga̱jma̱a̱ 3) ikhiin naguʼún nutsikaraʼmíínʼ xujkhúʼ náa dioses ndrígu̱ún, ga̱jma̱a̱ rí mu̱phu̱ xuwiʼ rúʼko̱ nindxu̱u̱ xóo nuni mba̱a̱ dios ndrígu̱ún. (Da 1:8; atayáá ma̱ngaa 1Co 10:18-20, 28.)
(Daniel 2:44) “Ga̱jma̱a̱ índo̱ gakuwa rutañajunʼ reyes, Dios bi̱ xtáa mekhuíí magíiʼ mbáa reino bi̱ xáʼga̱nú mámbáa. Ga̱jma̱a̱ reino bugi̱ xakánúu nimbáa xa̱bu̱. Maʼni̱i̱ yujndaʼ ga̱jma̱a̱ maʼni gámbíin xúgínʼ reino, xúʼko̱ maʼga̱nú maʼtáñajunʼ asndu kámuu mbiʼi.
w12-S 15/6 17, kúgumaʼá
TSÍIN ÑAJÚNʼ ‹XÚGÍNʼ XA̱BU̱ ÑAJUNʼ BUGI̱ RÁ.›
Xo má naʼtáriyaʼ Daniel 2:44, Reino ndrígóo Dios “Maʼni̱i̱ yujndaʼ ga̱jma̱a̱ maʼni gámbíin xúgínʼ reino”. Rí kiʼtáriyaʼ rígi̱ i̱ndó nandoo gáʼthúu̱n ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ ñajunʼ bi̱ kaʼyoo náa xándú bi̱ mba̱a̱ wéñuʼ.
Mú ndiéjunʼ guguaʼnii eʼwíínʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ rá. Rí kiʼtáriyaʼ náa Revelación rí naʼthí ikhaa má, nasngájma kaʼwu índo̱ naʼthí rí magimbíin ‹mbá xúgínʼ reyes bi̱ kuwa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ› mu muxmijná gajmiún Jeobá náa ‹mbiʼi rí gaʼni guerra Dios bi̱ gíʼdoo xúgíʼ tsiakii› (Rev. 16:14; 19:19-21). Náa Armagedón maguma gámbíin xúgínʼ Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ nutañajunʼ náa numbaaʼ, raʼkháa i̱ndó bi̱ kaʼñún náa xándú bi̱ ndiʼyoo Daniel.
w01-S 15/10 6 ¶4
Mbá dí maʼni marigá tsímáá náa numbaaʼ
Xóo naxtiʼña̱a̱ nuxkamaa náa Daniel 2:44: “Ga̱jma̱a̱ índo̱ gakuwa rutañajunʼ reyes [bi̱ nutañajunʼ náa numbaaʼ xúgi̱] Dios bi̱ xtáa mekhuíí magíiʼ mbáa reino bi̱ xáʼganú mámbáa. Ga̱jma̱a̱ reino bugi̱ xakánúu nimbáa xa̱bu̱. Maʼni̱i̱ yujndaʼ ga̱jma̱a̱ maʼni gámbíin xúgínʼ reino [o Xa̱bu̱ Ñajunʼ numbaaʼ], xúʼko̱ maʼganú maʼtañajunʼ asndu kámuu mbiʼi”. Ndíjkha rí ndayóoʼ rí Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios “maʼni̱i̱ yujndaʼ” Xa̱bu̱ Ñajunʼ numbaaʼ rá. Numuu rí ikhiin nuni rí maʼni itháan mba̱a̱ rí niʼni maku̱mu̱u̱ Satanás náa ixi̱ ri̱ʼi̱ Edén dí nikuximinaʼ náa inuu Dios. Ma̱ngaa naʼni rí xárígá dí májánʼ ga̱jma̱a̱ numún xa̱bu̱ numbaaʼ, mangiin bi̱ nuni xúʼko̱ kaʼnii tseguajun náa níjniúu bi̱ Niʼniáanʼ (Salmo 2:6-12; Revelación 16:14, 16). Ikha jngó, gíʼmaa rí muraximíjna̱: “Lá guájun náa níjniúu Xa̱bu̱ Ñajunʼ ndrígóo Dios o na̱nguá dxe̱ʼ.”
Migixnuu Biblia
(Daniel 2:31-43) “Ikháánʼ, oh rey, nitayáá, mbáa xándú mba̱a̱ wéñuʼ. Xándú buʼko̱, bi̱ nindxu̱u̱ mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ nda̱a̱ xóo muʼthá rí xóo kaʼnii, niwi̱ji̱ náa inaʼ ikháánʼ, ga̱jma̱a̱ inuu nindxu̱u̱ gamíi. 32 Xándú buʼko̱ edxu̱u̱ nindxu̱u̱ oro, tso̱xto̱o̱ ga̱jma̱a̱ ñawúunʼ nindxu̱u̱ plata, awúu̱n ga̱jma̱a̱ xtiyuu nindxu̱u̱ cobre, 33 ragómiu̱u̱ nindxu̱u̱ hierro, rajkúu chádoo kandawoʼ hierro ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ. 34 Nitiexi má xúʼko̱ asndu índo̱ mbá itsí ni̱ʼkha̱, raʼkháa ñawúunʼ mbáa xa̱bu̱ nidaʼ, ga̱jma̱a̱ nixnúu náa rajkúu chádoo rí kandawoʼ hierro ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ, ikhú nimigu̱u̱. 35 Mbiʼi rúʼko̱ hierro, ku̱ba̱ʼ, cobre, plata ga̱jma̱a̱ oro, mbá xúgíʼ nijmigu̱u̱, ga̱jma̱a̱ ninindxu̱u̱ xóo yujndaʼ dí ruʼphu, ga̱jma̱a̱ giñánʼ ni̱jkha̱ kagu̱u̱, ga̱jma̱a̱ na̱nguá niguanúu nditháan. Mú itsí rí nixnúu xándú, ni̱jkha̱nú ninindxu̱u̱ xóo mbá kúbá rí mba̱a̱ wéñuʼ rí narugoo xúgíʼ ku̱ba̱ʼ. 36 “Rígi̱ nindxu̱u̱ xnuʼndaa, ga̱jma̱a̱ rí nandoo gáʼthúu̱n mutha̱nʼxu rey. 37 Ikháánʼ, oh rey, bi̱ itháan gíʼdoo numuu náa xúgínʼ reyes, ikháánʼ bi̱ Dios ndrígóo mekhu nixnáa reino, xúgíʼ tsiakii ga̱jma̱a̱ rí maguma mba̱a̱, 38 ga̱jma̱a̱ náa ñawúunʼ nixniáʼ xúgínʼ xa̱bu̱ asndu náa má kuwa ga̱jma̱a̱ xujkhú xáná ma̱ngaa ñu̱ʼu̱ bi̱ nagún rijma̱a̱, niʼni rí maratañájunʼ xúgínʼ ikhiin, ikháánʼ minaʼ ni̱ndxa̱ʼ edxu̱u̱ rí nindxu̱u̱ oro. 39 “Ga̱jma̱a̱ nda̱wa̱á rí ikháánʼ, matuxu̱u̱ imba̱a̱ bi̱ maʼtáñajunʼ bi̱ ma̱ʼkha̱a̱ tsu̱da̱ʼ ga̱jma̱a̱ imba̱a̱ reino, bi̱ mani ajtsíin, bi̱ nindxu̱u̱ cobre, bi̱ maʼtáñajunʼ náa xúgíʼ numbaaʼ. 40 “Xó má rí maʼni a̱jkhu̱ reino, maʼga̱nú mani̱ndxu̱u̱ gujkhuʼ xóo hierro. Numuu rí hierro naʼni gámbóo xúgíʼ, ikhaa mani majmigu̱u̱ xúgíʼ. 41 “Xó má nitayáá dí rajkúu ga̱jma̱a̱ e̱ji̱i̱n rajkúu kandawoʼ hierro ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ, reino maʼga̱nú mawiʼtóo, xóo tsiakii ndrígóo hierro marigá náa ikhaa xó má nitayáá dí hierro kandawoʼ ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ jma̱ñu̱ʼ. 42 Numuu dí rajkúu ga̱jma̱a̱ e̱ji̱i̱n rajkúu kandawoʼ hierro ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ jma̱ñu̱ʼ, xúʼko̱ má reino mbá tapha maʼni gujkhuʼ ga̱jma̱a̱ mbá tapha mani wabaʼ. 43 Xó má nitayáá dí hierro kandawoʼ ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ jma̱ñu̱ʼ, xúʼko̱ mandawi̱i̱nʼ xa̱bu̱ numbaaʼ; mu kaníkhiin xákuwa mboʼ jnduʼ xó má hierro ga̱jma̱a̱ ku̱ba̱ʼ xándoo mandawoʼ.
SEPTIEMBRE 25–OCTUBRE 1
GÍʼDOO NUMUU RÍ NA̱ʼKHA̱ NÁA BIBLIA | DANIEL 4-6
“Lá natani ikháánʼ ñajúnʼ Jeobá tsejtsí mbiʼi ráʼ.”
(Daniel 6:7-10) Xúgínʼ bi̱ guaʼdáá numún náa reino, xóo bi̱ kuya̱ edxu̱u̱ náa mbá xuajen, bi̱ ni̱ndxu̱ún oficiales ga̱jma̱a̱ bi̱ nutañajunʼ, nigimbíin mu muni mbáa xtángoo náa maʼthí: Rí índo̱ ganújngoo mbá treinta mbiʼi nimbáa xa̱bu̱ xándoo maʼtá kháñuu dios ndrígóo o náa mbáa xa̱bu̱, i̱ndó náa ikháánʼ, oh rey, bi̱ gaʼni buʼko̱ majngúun náa iñáʼ rí kajchún i̱ndi̱i̱ʼ. 8 Dí xúgi̱ rá. Oh rey, atani rí xtángoo rígi̱ marigá ga̱jma̱a̱ maraxna̱a̱ dí nigumaraʼmáʼ, mu xaxtiʼkhu̱u̱, xó má xtángoo ndrígu̱ún bi̱ medos ga̱jma̱a̱ persas, rí magiʼdoo numuu má xúʼko̱”. 9 Ikhú, rey Darío nixnúu firma dí nigumaraʼmáʼ. 10 Mú Daniel, índo̱ ndiʼyoo rí nigumaa firmar dí niguma, nita̱ʼa̱a̱ náa goʼwóo, mú ventanas ndrígóo kambaʼta nakujmaa xígií náa Jerusalén, asndu ajtsú miʼtsú rí mbá mbiʼi nasmbátigo̱o̱ ga̱jma̱a̱ naʼtájkáan ga̱jma̱a̱ naxnáa núma̱aʼ Dios ndrígóo, xó má naguʼwun eʼni asndu nákha ginii.
w10-S 15/11 6 ¶16
Dxámá, atatsíñáminaʼ rí ajngá rawunʼ Dios maxnáʼ ikha
16 Ndiéjunʼ gándoo gambayaaʼ mu matanimbaaʼ xtayáá ma xúʼko̱ Jeobá maski ajndu xtaa mbáwiin rá. Garmáʼáan a̱jkia̱nʼ, rí xóo natani ma̱ndoo matani gagi̱i̱ a̱jkiu̱u̱n Dios o matani rí maxtáa gíná (Gén. 6:5, 6; Pro. 27:11). Xóo rí natani naʼni gawúunʼ, xó má naʼthí náa Biblia, rí ‹naxmiéjunʼ› kaʼyaʼ (1Ped. 5:7). Ikhaa nandoo rí matadxawíín mu mambáyaʼ má ikháánʼ (Isa. 48:17, 18). Nákha wajyúúʼ ikhaa nimiñuu wéñuʼ índo̱ xa̱bu̱ israelitas túnimbu̱u̱n xtágabu ndrígóo (Sal. 78:40, 41). Mú, ma̱ngaa nduʼyáá rí nixtáa gagi ga̱jma̱a̱ numuu gaʼyee Daniel, nijmiuu mbáa ángel mu maʼthúu̱n rí nindxu̱u̱ mbáa “xa̱biya̱ bi̱ naʼni rí májánʼ wéñuʼ” (Dan. 10:11). Náa numuu rí nindoo kaʼyoo wéñuʼ xáʼ. Numuu rí Daniel ninindxu̱u̱ jmbii má xúʼko̱ náa kuwa mbaʼin xa̱bu̱ o índo̱ xtáa mbáwíi (atraxnuu Daniel 6:10).
w06-S 1/11 24 ¶12
Lá nuʼnimbánii xtángoo ndrígóo Jeobá dí nindxu̱u̱ mitsúʼkháan ráʼ.
12 Gajkhun má, dí rígá mbaʼa dí xóo kúwi̱i̱n cristianos bi̱ kaxtaʼwíin ga̱jma̱a̱ eʼwíínʼ a̱ngiu̱ún rí nindxu̱u̱ mitsúʼkháan. Mbáa rí ikhaa nindxu̱u̱ rí nambáxu̱u̱n gajmiún Jeobá (1 Crónicas 28:9; Salmo 36:7). Nduʼyáá rí gíʼdoo wéñuʼ numuu rí tsíniʼñánʼ rí nimbá ga̱jma̱a̱ nimbáa mato̱ʼo̱o̱ náa nambáxulúʼ gajmiúlú Dios, Jeobá (2 Crónicas 15:2; Santiago 4:7,8). Rí muʼtájkáan ma̱ngaa gíʼdoo wéñuʼ numuu mu mambáxulu májánʼ gajmiúlú ikhaa. Gaʼyee Daniel ndiʼyoo ma̱ngaa rí nindxu̱u̱ mitsúʼkháan wéñuʼ, niraʼwíí rí makhañún ki xóo rí maniñuuʼ raʼtájkháan náa Dios (Daniel 6:7-11). ‹Tsajkhun ndrígu̱ún bi̱ kaʼwiin› (cristianos bi̱ kaxtaʼwíin) nambriguiin ga̱jma̱a̱ incienso rí najmún náa templo (Revelación 5:8; 8:3, 4; Levítico 16:12, 13). Rí nindoo gáʼthúu̱n rígi̱ nasngájma dí tsajkhun gíʼdoo wéñuʼ numuu. ¡Phú mitsaan nindxu̱u̱ rí ma̱ndoo muʼtámíjná gajmiúlú Jeobá bi̱ niʼni Xúgíʼ dí rígá! Ikhaa rúʼko̱ numuu rí tsajkhun gíʼdoo wéñuʼ numuu náa vida ndrígúlú.
(Daniel 6:16) Ga̱jma̱a̱ numuu rígi̱, minaʼ má rey niʼthí, ga̱jma̱a̱ niguwáʼ ku̱ya̱a̱ Daniel ga̱jma̱a̱ nixuma̱nʼ náa iñáʼ rí kajchún i̱ndi̱i̱ʼ. Rey niʼthúu̱n Daniel: “Dios ndrígá bi̱ natani ñajunʼ má xúʼko̱ gaʼni kríñanʼ.”
(Daniel 6:20) Ga̱jma̱a̱ índo̱ ni̱jkha̱ kanuu náa iñáʼ, niʼthúu̱n xígu ga̱jma̱a̱ mbá aʼwóo gíná Daniel: “Oh Daniel, xa̱bi̱i̱ Dios bi̱ ndaʼya, lá ningoo Dios ndrígáʼ bi̱ natani ñajunʼ má xúʼko̱ maʼni kríñanʼ náa majñúnʼ i̱ndi̱i̱ʼ ráʼ.”
w03-S 15/9 15 ¶2
Náa numuu rí gíʼmaa muʼtájkáan má xúʼko̱ rá.
2 Ndiéjunʼ endxa̱ʼwáminaʼ Jeobá ga̱jma̱a̱ numuu Daniel rá. Índo̱ ángel Gabriel nikujmaa náa gaʼyee mú mariʼña̱a̱ mbá rí niʼtájkáan, niʼthúu̱n rí nindxu̱u̱ mbáa “xa̱biya̱ bi̱ naʼni rí májánʼ wéñuʼ”, o ‹bi̱ nandoo kaʼyoo› (Daniel 9:20-23, Reina-Valera, 1960). Ma̱ngaa, náa kiʼtáriyaʼ ndrígóo Ezequiel, Jeobá niʼthí rí Daniel nindxu̱u̱ mbáa xa̱bu̱ májáánʼ (Ezequiel 14:14, 20). Rí gaʼyee niʼtájkáan mba̱yu̱ʼ tsiguʼ, rúʼko̱ niʼni rí mambaxúu májánʼ ga̱jma̱a̱ Dios, rí asndu Darío ni̱jkha̱nú ndiʼyoo (Daniel 6:16).
(Daniel 6:22, 23) Dios ndrígóʼ nikuʼmáa mbáa ángel ndrígio̱o̱, mú marugoo rawúnʼ i̱ndi̱i̱ʼ, mu nda̱a̱ rí gúniúnʼ, numuu rí ikhaa nixkamaa rí jmbu náa ikhúúnʼ; ga̱jma̱a̱ náa ikháánʼ tánia̱ʼ nimbá dí raʼkhí, oh rey.” 23 Ikhú rey nindxu̱u̱ wéñuʼ kaʼyoo, ga̱jma̱a̱ nikuʼmiin rí muriyaʼ Daniel náa iñáʼ; nda̱wa̱á rí Daniel nigájna̱a̱ náa iñáʼ, nda̱a̱ nditháan rí nigíʼnuu, numuu rí nikumu̱u̱ kaʼyoo Dios ndrígóo.
w10-S 15/2 18 ¶15
“Espíritu ga̱jma̱a̱ novia nuthi má xúʼko̱: ¡Ayi̱!”
15 Nda̱wa̱á rí mbá mbruʼun nixtáa náa iñáʼ, rey ni̱jkha̱ gaʼyoo, ga̱jma̱a̱ niʼthún: “Oh Daniel, xa̱bi̱i̱ Dios bi̱ ndaʼya, lá ningoo Dios ndrígá bi̱ natani ñajunʼ má xúʼko̱ maʼni kríñanʼ náa majñúnʼ i̱ndi̱i̱ʼ ráʼ.” Gaʼyee niriʼña̱a̱: “Dios ndrígóʼ nikuʼmaa mbáa ángel ndrígio̱o̱, mú marugoo rawúnʼ i̱ndi̱i̱ʼ, mú nda̱a̱ rí gúniúnʼ, numuu rí ikhaa nixkamaa rí jmbu náa ikhúúnʼ; ga̱jma̱a̱ náa ikháánʼ tánia̱nʼ nimbá dí raʼkhí, oh rey”. Jeobá niʼni tsajkurámááʼ numuu rí niʼni ñajunʼ ‹má xúʼko̱› (Dan. 6:19-22).
Guʼyááʼ rí gíʼdoo numuu
(Daniel 4:10, 11) “‹Índo̱ xtáá ragú, ndi̱yo̱o̱ mbá visión, ga̱jma̱a̱, ¡atayáá!, mbá ixi̱ náa tapo̱o̱ ku̱ba̱ʼ, ga̱jma̱a̱ nindxu̱u̱ mbaaʼ wéñuʼ. 11 Ixi̱ ni̱jkha̱ ra̱ja̱a̱ ga̱jma̱a̱ niʼni itháán migujkhuʼ, ma̱ngaa rí mitsídánʼ ni̱jkha̱nú asndu náa mekhu, ga̱jma̱a̱ nakujmaa asndu náa naguambari̱go̱o̱ rawunʼ ku̱ba̱ʼ.
(Daniel 4:20-22) “‹Ixi̱ rí nitayáá, rí niʼni mba̱a̱ ma̱ngaa rí niʼni migujkhuʼ, ga̱jma̱a̱ rí ni̱jkha̱nú asndu náa mekhu, ga̱jma̱a̱ rí nakujmaa náa xúgíʼ ku̱ba̱ʼ. 21 Ga̱jma̱a̱ rí inúu nindxu̱u̱ mitsaan wéñuʼ, ga̱jma̱a̱ xndúu rígá mbaʼa wéñuʼ, ma̱ngaa rí maʼngo̱o̱ mu̱phu̱ xúgínʼ; náa agoo kuwa xujkhú xáná, ga̱jma̱a̱ náa ñawunʼ rí mba̱ʼu̱ kuwa ñu̱ʼu̱ bi̱ nagún rijma̱a̱, 22 ikháánʼ ni̱ndxa̱ʼ, oh rey, numuu rí niʼni mba̱a̱n ga̱jma̱a̱ niraʼdáá tsiakii, ga̱jma̱a̱ rí xóo mba̱a̱n ni̱jkha̱nú asndu náa mekhu, ga̱jma̱a̱ rí naratañájunʼ nikujmaa asndu náa xúgíʼ ku̱ba̱ʼ.
w07-S 1/9 18 ¶5
Rí itháan nagajnuriyoo náa libro ndrígóo Daniel
4:10, 11, 20-22. Ndiéjunʼ nindoo gáʼthún ixi̱ rí mba̱a̱ wéñuʼ dí nigundaa Nabucodonosor rá. Ixi̱ timbá rí nindoo gáʼthún, nindxu̱u̱ Nabucodonosor xóo mbá potencia náa xúgíʼ numbaaʼ. Numuu rí maʼtañajun maʼni itháán mba̱a̱ ‹asndu náa natumuu ku̱ba̱ʼ›, ixi̱ rúʼko̱ nandoo gáʼthún mbá rí itháán mba̱a̱. Xóo má naʼthí náa Daniel 4:17 xnuʼndaa rúʼko̱ nambánii ga̱jma̱a̱ rí maʼtáñajunʼ ‹bi̱ itháán mba̱a̱› náa tsuduu ku̱ba̱ʼ, ixi̱ ma̱ngaa nandoo gáʼthún rí xóo Jeobá kaʼyoo maʼtáñajunʼ náa xúgíʼ numbaaʼ, ga̱jma̱a̱ dí ikhaa kaʼyoo matañájunʼ náa Ku̱ba̱ʼ. Ikha jngó xnuʼndaa, nambánuu a̱jma̱ nuthu: timbá nindxu̱u̱ rí xóo niʼtáñajunʼ Nabucodonosor ga̱jma̱a̱ imbo̱ʼ rí xóo Jeobá maʼtáñajunʼ.
(Daniel 5:17) Ikhú Daniel niriʼñuu rey: “Rí xtaʼdáá ma̱ndoo matraxi̱i̱ má ikháánʼ, ga̱jma̱a̱ rí nandaʼ maraxnu̱ʼ araxnún eʼwíínʼ. Ikhúúnʼ magúxnuu escritura náa rey, ga̱jma̱a̱ mani mbaʼyoo ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n.
(Daniel 5:29) Ikhú Belsasar niʼtáñajunʼ, rí mugíʼ xtíin púrpura Daniel ga̱jma̱a̱ rí murajkuáa mbá cadena rí oro náa aphuu; ma̱ngaa niʼthí, rí ikhaa mani̱ndxu̱u̱ bi̱ maʼni ajtsíin bi̱ maʼtáñajunʼ náa reino.
w88-S 1/10 30 ¶3-5
Graxe̱ dí nuni bi̱ nuraxnuu
Índo̱ niguwáʼ ku̱ya̱a̱ xa̱bu̱ hebreo bi̱ mbiʼyuu Daniel, rey niʼthúu̱n mbu̱júu̱ʼ rí maʼniuu: Rí maxnúu magúwu̱nʼ xtíin púrpura Daniel, ma̱ngaa rí muraʼngo̱o̱ mbá cadena rí kiʼni ga̱jma̱a̱ oro ga̱jma̱a̱ rí ikhaa mani̱ndxu̱u̱ bi̱ maʼni ajtsíin Xa̱bu̱ Ñajunʼ bi̱ magiʼdoo numuu náa reino. Ga̱jma̱a̱ ajngáa wabaʼ, gaʼyee niriʼña̱a̱: “Rí xtaʼdáá ma̱ndoo matraxi̱i̱ má ikháánʼ, ga̱jma̱a̱ rí nandaʼ maraxnu̱ʼ araxnún eʼwíínʼ. Ikhúúnʼ maguxnuu escritura náa rey, ga̱jma̱a̱ mani mbaʼyoo ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n”. (Daniel 5:17.)
Daniel na̱nguá nindoo makánáá o miʼni numáá rí maʼthí ndiéjunʼ nindoo gáʼthúu̱n. Rey ma̱ndoo maguanúu ga̱jma̱a̱ tsigijñaʼ ndrígóo o maxnún eʼwíínʼ xa̱bu̱. Daniel maʼthí ndiéjunʼ eyoo gáʼthúu̱n, raʼkháa mú miʼni numáá, numuu rí Jeobá, Dios bi̱ gajkuwiin, bi̱ maʼni gámbóo Babilonia, naxnúu tsiakii mú maʼni.
Xó má nuraxnuu náa Daniel 5:29, nda̱wa̱á rí Daniel niʼtájuíi ajngáa, xó má niʼthí rí maʼni, rey niʼthí rí makánáá má tsiakii tsigijñaʼ Daniel. Ikhaa na̱nguá nindoo magíiʼ xtiin ga̱jma̱a̱ cadena. Mú niguwa̱nʼ numuu rí xúʼko̱ niʼtáñajunʼ, rey Belsasar. Ikha jngó náa Daniel 5:17, ikhí gaʼyee nisngájma rí na̱nguá endxa̱ʼwáminaʼ ga̱jma̱a̱ numuu i̱ndó ikhaa.
dp-S 109 ¶22
A̱jkhu̱ ajngáa dí niriʼkhuu numbaaʼ
22 Ajngáa rí mingíjyúuʼ ni̱jkha̱nú nikujmaa. Rí Babilonia nindxu̱u̱ mbá xuajen mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ gíʼdoo tsiakii inu majpátrigu náa ñawúunʼ xa̱bu̱ medopersas. Maski ajndu nigawúunʼ ga̱jma̱a̱ rí nijuiʼthá, Belsasar niʼnimbánuu rí niʼthí niʼni rí xa̱bi̱i̱ maguwa̱nʼ xtíin púrpura Daniel, ga̱jma̱a̱ rí muraʼnga̱a̱ mbá cadena rí kiʼni ga̱jma̱a̱ oro ma̱ngaa rí mani̱ndxu̱u̱ bi̱ maʼni ajtsíin xa̱bu̱ bi̱ magiʼdoo itháan numuu náa reino (Daniel 5:29). Daniel nigruigú xúgíʼ dí nikána, niʼni makujmaa rí xúgíʼ rúʼko̱ kaʼyoo makánaa Jeobá. Mbáa Belsasar niʼni mba̱a̱ gaʼyee mu nikumu̱u̱ rí xúʼko̱ xáʼkha̱ gamiéjunʼ ndrígóo Jeobá. Á mu xúʼko̱ nikumu̱u̱, nándáa numuu.
Migixnuu Biblia
(Daniel 4:29-37) Índo̱ nini gu̱wa̱ʼ ijma̱ gu̱nʼ nda̱wa̱á ikhaa xtáa ra̱jkha̱ kruámuʼ náa palacio ndrígóo dí rígá náa Babilonia. 30 Rey xtáa raʼtáminaʼ: “Lá raʼkháa Babilonia dí nindxu̱u̱ xuajen mba̱a̱ rígi̱ rí ikhúúnʼ ga̱jma̱a̱ tsiakii ndrígóʼ má nini mu mani̱ndxu̱u̱ goʼwóoʼ ma̱ngaa rí muni mba̱a̱ tsiakii ndrígóʼ xáʼ.” 31 Xóó kaʼníí xtáa raʼthí rey índo̱ mbá aʼwá niwáán asndu mekhuíí: “Ikháánʼ najuiʼtháanʼ oh rey Nabucodonosor ‹Reino ndrígáʼ nigajtaa kaʼyáʼ, 32 ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ numbaaʼ nuxkaʼ, xúʼko̱, ga̱jma̱a̱ xujkhú xáná maraxtaa gajmiáanʼ. Iná gúxnaʼ miʼtsu xó má xede̱, mbá juwan tiempos ganújngoo náa ikháánʼ asndu índo̱ gáta̱ya̱a̱ rí bi̱ majphú Mba̱a̱ nindxu̱u̱ bi̱ naʼtáñajunʼ náa numbaaʼ, ga̱jma̱a̱ ikhaa naxnúu matañájunʼ tsáa bi̱ nandoo ikhaa.›” 33 Ga̱jma̱a̱ mbiʼi má rúʼko̱ xúgíʼ ajngáa rí nijuiʼthá nimbánuu náa Nabucodonosor, ga̱jma̱a̱ xa̱bu̱ xuajen nixkriyaʼ, ikhú nigíʼdu̱u̱ ni̱ʼkhu̱ rajxa xóo xede̱, ga̱jma̱a̱ ruʼwa rí naxnúu nimajan ga̱jma̱a̱ tsu̱du̱u̱, asndu xtásiu̱u̱n edxu̱u̱ niʼni mbi̱jua̱ xóo xniuuʼ bi̱yú, ga̱jma̱a̱ xngáñunʼ niʼni mbi̱jua̱ xóo ñu̱ʼu̱. 34 “Índo̱ nirámuuʼ mbiʼi ikhúúnʼ Nabucodonosor, niyexi mekhuíí, ku̱ma̱ ndrígóʼ nitanga̱a̱ náa ikhúúnʼ; ikhú nini mba̱a̱ bi̱ phú kaʼyoo maguma Mba̱a̱, ga̱jma̱a̱ ndiʼyamajkuu bi̱ xtáa asndu kámuu mbiʼi, numuu rí naʼtáñajunʼ nindxu̱u̱ asndu kámuu, ga̱jma̱a̱ naʼtáñajunʼ xúgínʼ bi̱ na̱jkha̱ ranújngún náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ. 35 Ga̱jma̱a̱ dí xa̱bu̱ numbaaʼ nda̱a̱ rí ñajunʼ nditháan, ga̱jma̱a̱ ikhaa naʼni rí nandoo náa ejercito dí rígá mekhuíí, xúʼko̱ má náa xa̱bu̱ bi̱ kuwa náa tsu̱du̱u̱ ku̱ba̱ʼ. Ga̱jma̱a̱ nimbáa xándoo marikhoo rí naʼni o maʼthúnʼ ‹ndiéjunʼ lá nitani̱ rá.› 36 “Núkhu má ikhú ku̱ma̱ ndrígóʼ nitanga̱a̱ náa ikhúúnʼ, ga̱jma̱a̱ rí maʼtáñajunʼ, gamajkhu ga̱jma̱a̱ xúgíʼ rí mitsaan nitanga̱a̱ náa ikhúúnʼ; ga̱jma̱a̱ oficiales ndrígóʼ ga̱jma̱a̱ bi̱ guáʼdáá numún ndiñún, ga̱jma̱a̱ nitangu̱u̱n nitañajunʼ náa reino ndrígóʼ, ga̱jma̱a̱ nigumaraʼmáʼ tsiakii rí xóo matañájunʼ. 37 “Rí xúgi̱, ikhúúnʼ Nabucodonosor, nani mba̱a̱ ga̱jma̱a̱ ndayamajkhuu Rey bi̱ xtáa mekhuíí, numuu rí xúgíʼ rí naʼni nindxu̱u̱ gajkhun ga̱jma̱a̱ kambo̱o̱ nindxu̱u̱ jmbu, numuu bi̱ nuni mbaʼumíjna̱ makruíguíin.”