Ikan-baleia sira mai ona!

Tinan-tinan, bainhira tama fulan-Jullu, ikan-baleia inan sira (Eubalaena australis ka baleia-austrál) nani husi dook, husi tasi Antártida bá toʼo rai-Brazíl nia parte súl. Sira hahoris oan iha tasi neʼebé ladún naruk no ba fulan balu sira hakiak sira-nia oan iha neʼebá. Durante tempu neʼe, ho laran-kontente ema Brazíl rai-naʼin no turista sira dehan: “Ikan-baleia sira mai ona!” Sira bá iha tasi-ibun ka hamriik iha foho leten atu haree tasi neʼebé ikan-baleia inan ho sira-nia oan deskansa ka nani bá-mai!a

Ikan-baleia boot tebes no book an lalais

Ikan-baleia inan bele naruk toʼo metru 16, ninia naruk liu fali bís ida, no ninia todan bele toʼo tonelada 80! Baibain, ikan-baleia sira-neʼe mak kór-metan, dala ruma iha mós kafuʼak-kafuʼak kór-mutin iha ninia kabun. Ninia ulun boot no naruk toʼo metru 4. Ninia ibun mós naruk. Neʼe mak ikan-baleia austrál, ikan-baleia oin ida neʼebé la hanesan ho ikan-baleia seluk tanba la iha liras iha ninia kotuk. Se nia atu nani, nia baku ninia ikun tun-saʼe. Neʼe la hanesan ho ikan seluk neʼebé bainhira nani baku ikun husi sorin ba sorin. Se nia atu fila ba sorin loos ka karuk, nia baku liras rua neʼebé iha ninia kabun, hanesan ho aviaun neʼebé uza liras atu fila ba loos ka karuk.

Maski ikan-baleia sira-neʼe boot no todan tebes, maibé sira bele book an lalais no bele halo jeitu oioin. Porezemplu, sira hasaʼe sira-nia ikun ba tempu kleur iha tasi leten, sira mós baku bee ho sira-nia ikun, ka haksoit saʼe aas ba leten no tun fali ba bee laran toʼo halo bee nafurin no fekit makaʼas, no ema husi dook mós bele haree.

Kafuʼak sira iha ikan-baleia nia ulun

Iha ikan-baleia nia ulun baibain iha kafuʼak-kafuʼak hanesan bee-teen neʼebé kór-mutin ka kinur. Neʼe tanba iha kutun kiʼik neʼebé halo knuuk iha sira-nia kulit toʼo halo sira-nia kulit sai mahar no toos. Karina Groch neʼebé nuʼudar koordenadór ba Projetu Baleia-Franka iha rai-Brazíl dehan: “Hanesan ema ida-idak nia liman-fuan neʼebé iha modelu oioin, kafuʼak iha ikan-baleia sira-nia ulun mós, ida-idak modelu la hanesan. Bainhira haree ikan-baleia sira iha tasi, ami hasai sira-nia foto no rai hela tanba husi kafuʼak iha sira-nia ulun neʼebé la hanesan, ami bele hatene sira ida-idak.”

Matenek-naʼin sira kona-ba biolojia dehan bainhira ikan-baleia austrál ida mate, susar tebes atu hatene ikan neʼe nia tinan, tanba ikan-baleia neʼe la iha nehan. Matenek-naʼin sira siʼik deʼit katak ikan-baleia austrál bele moris maizumenus toʼo tinan 65.

Ikan-baleia neʼebé úniku tebes

Ikan-baleia austrál gosta han buat kiʼik hanesan boek no kadiuk neʼebé kiʼik tebes. Iha sira-nia ibun laran parte leten, iha saren. Saren neʼe mak buat ida hanesan eskova ka sasuit, neʼebé sai hanesan rede atu taʼes hahán neʼebé tama ba sira-nia ibun. Bainhira sira nani hela, sira loke sira-nia ibun, bee neʼebé tama ba sira-nia ibun lori hahán hanesan boek no kadiuk kiʼik no hahán sira-neʼe belit hotu iha sira-nia saren. Hodi halo nuneʼe, iha loron ida deʼit ikan-baleia ida bele han barak toʼo tonelada 2.

Durante tempu rai-manas (fulan-Janeiru no Fevereiru), ikan-baleia sira-neʼe nani toʼo tasi Antártida atu hakiak sira-nia isin no halo mina iha sira-nia isin sai barak. Bokur neʼebé mahar iha ikan-baleia nia isin halo sira la sente malirin maski tasi malirin tebes. Bainhira ikan-baleia atu nani bá fatin dook, sira la sente hamlaha maski sira la han tanba sira-nia isin iha mina barak.b

Tansá mak peskadór kaer ikan-baleia neʼe?

Maizumenus hahú husi tinan 1700 peskadór sira kaer ikan-baleia austrál barak. Iha lia-Inglés ema hanaran ikan-baleia austrál katak “ikan-baleia neʼebé loos” tanba ema dehan fasil deʼit atu kaer ikan sira-neʼe. Tanbasá? Tanba ikan sira-neʼe nani neineik liu fali ikan seluk no peskadór sira bele kaer ikan sira-neʼe maski uza diman no ho bero deʼit. Liután neʼe, bainhira ikan-baleia austrál ida mate, nia namlele saʼe ba bee leten tanba ninia isin iha mina barak. Neʼe halo fasil ba peskadór sira bele dada sai ikan neʼe ba tasi-ibun.

Liután neʼe, iha tempu neʼebá, peskadór sira gosta kaer ikan-baleia tanba sira-nia bokur no saren bele uza atu halo buat barak. Sira-nia bokur ema halo sai mina no uza atu halo lakan lampu sira iha dalan ninin, no sai nuʼudar óleu ba mákina oioin. Sira-nia saren ema uza atu halo xikote ba kuda, sombriña nia kain ka uza atu halo arame ba feto nia sutién. Ikan-baleia ida deʼit nia saren mak folin boot tebes, ho folin neʼe peskadór sira bele selu ba sira-nia viajen ida tomak!

Maizumenus iha tinan 1900, ikan-baleia sira besik atu mohu ona tanba peskadór sira kaer beibeik. Ikusmai peskadór sira la kaer tan ikan-baleia tanba ikan sira-neʼe la folin ona. Iha tinan 1973 iha rai-Brazíl, fatin sira atu koʼa ikan-baleia la iha tan. Husi tempu neʼebá toʼo agora, ikan-baleia espésie balu komesa sai barak maibé espésie seluk seidauk barak.

Ikan-baleia austrál mak ezemplu ida neʼebé hatudu katak kriatura hotu iha mundu neʼe mak furak tebes. Neʼe halo ita fiar katak Maromak Jeová matenek no iha kbiit boot tanba Nia mak kria buat hotu.​—Salmo (Mazmur) 148:7.