Informasaun atu uza hamutuk livru Moris Kristaun no Haklaken
4-10 JANEIRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | LEVÍTICO 18-19
“Moos nafatin iha dalan morál”
Proteje ita-nia an husi Satanás nia lasu
Jeová temi kona-ba hahalok la morál neʼebé nasaun viziñu halo no tuirmai nia hatete ba ema Izraél: “Imi labele halo buat neʼebé ema iha rai-Kanaan halo, rai neʼebé haʼu sei lori imi bá. . . . Rai neʼe sai la moos, no haʼu sei lori kastigu ba ema iha rai neʼe tanba sira-nia sala.” Ba Izraél nia Maromak neʼebé santu, ema Kanaan nia kostume mak foʼer tebes toʼo hafoʼer mós rai neʼebé sira hela bá.—Lev 18:3, 25.
Jeová mak dirije ninia povu
13 Ulun-naʼin husi nasaun sira seluk sadere ba ema nia matenek neʼebé iha limitadu atu fó matadalan ba sira. Porezemplu, ulun-naʼin husi rai-Kanaán no sira-nia povu halo buat neʼebé aat tebes, hanesan halo relasaun seksuál ho família, hahalok omoseksuál, halo relasaun seksuál ho animál, hasaʼe sira-nia oan nuʼudar sakrifísiu, no adora estátua. (Lev 18:6, 21-25) No mós ulun-naʼin sira husi rai-Babilónia no Ejitu halo buat barak neʼebé Maromak bandu ninia povu labele halo, tanba buat sira-neʼe bele estraga saúde. (Núm 19:13) Maibé Maromak nia povu iha tempu neʼebá bele haree katak sira-nia ulun-naʼin koko atu lori sira halo buat neʼebé santu iha sira-nia adorasaun ba Jeová, iha isin neʼebé moos, no moris tuir morál neʼebé diʼak. Ida-neʼe hatudu ho klaru katak Jeová mak dirije sira.
w14-E 7/1 p. 7 par. 2
Saida mak Maromak sei halo kona-ba buat neʼebé aat
Oinsá ho ema neʼebé la troka sira-nia moris no kontinua halo buat neʼebé aat? Hanoin toʼok kona-ba promesa neʼebé fó sai klaru katak: “Ema laran-loos deʼit mak sei hela iha rai, no ema neʼebé moris ho hahalok loos mak sei hela nafatin iha neʼebá. Kona-ba ema aat, sira sei lakon husi rai, no ema neʼebé laran-makerek sei hasai tiha husi neʼebá.” (Prv 2:21, 22) La iha tan influénsia husi ema neʼebé aat. Sei iha kondisaun neʼebé dame, no ema neʼebé laran-metin neineik-neineik sei livre husi kondisaun neʼebé la perfeitu.—Rom 6:17, 18; 8:21.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w06-E 6/15 p. 22 par. 11
“Haʼu hadomi tebes Ita-nia ukun-fuan!”
11 Buat segundu husi Moisés nia Ukun-Fuan neʼebé hatudu katak Maromak tau matan ba ninia povu nia diʼak mak direitu atu hili ai-han restu. Jeová fó ukun-fuan katak bainhira toʼos-naʼin koʼa husi sira-nia toʼos, sira labele koʼa hotu ai-han iha toʼos ninin, no mós sira labele hili fali uvas-fuan ka oliveira-fuan restu husi toʼos. Toʼos-naʼin labele fila fali atu foti trigu-futun neʼebé la ho neon sira husik hela iha toʼos. Neʼe mak matadalan neʼebé hatudu domin ba ema neʼebé kiak, ema estranjeiru, oan-kiak no feto-faluk sira. Klaru katak ema sira-neʼe presiza nafatin serbisu makaʼas atu halibur ai-han restu sira, maibé liuhusi arranju neʼe, sira la presiza atu husu ezmola.—Lev 19:9, 10; Deu 24:19-22; Sal 37:25.
TREINU KONA-BA HAKLAKEN
w02-E 2/1 p. 29
Pergunta husi lee-naʼin
Ema Kristaun ohin loron tenke halo tuir Moisés nia Ukun-Fuan kona-ba labele kaben ho família rasik ka lae?
Ukun-fuan neʼebé Jeová fó ba povu Izraél la koʼalia espesífiku kona-ba serimónia kona-ba kaben nian. Maski nuneʼe, Maromak nia ukun-fuan bandu buat balu kona-ba kaben. Porezemplu, iha Levítico 18:6-20, ita bele haree lista kona-ba kaben entre ema neʼebé iha relasaun ‘família rasik’. Eskritura sira-neʼe fó sai espesífiku kona-ba membru família hanesan saida mak labele halo relasaun seksuál. Klaru katak, ema Kristaun la moris iha Moisés nia Ukun-Fuan okos ka kesi metin ba ninia lei sira. (Éf 2:15; Kol 2:14) Maski nuneʼe, neʼe la dehan katak ema Kristaun la presiza halo tuir matadalan neʼe bainhira hili sé mak sei sai sira-nia pár. Iha razaun balu neʼebé esplika tanbasá.
Primeiru, iha governu nia lei balu neʼebé koʼalia kona-ba kaben ho família rasik, no ema Kristaun presiza halo tuir lei husi nasaun neʼebé sira hela bá. (Mt 22:21; Rom 13:1) Maibé klaru, iha fatin neʼebé la hanesan, iha mós lei neʼebé la hanesan. Ema halo lei sira-neʼe tanba baibain sira hanoin kona-ba jenétiku. Realidade hatudu katak oan husi relasaun seksuál entre família rasik dala barak moris ho fíziku neʼebé la diʼak no moras jenétiku. Tanba razaun neʼe no tanba ‘hakruʼuk ba autoridade sira’, ema Kristaun neʼebé atu kaben tenke halo tuir lei kona-ba kaben iha fatin neʼebé sira hela.
Razaun seluk mak, kona-ba saida mak ema iha ita-nia komunidade simu. Kuaze kultura barak iha lei no toman neʼebé bandu makaʼas ema neʼebé mak iha relasaun família rasik atu hola malu. Maski lei kona-ba neʼe mak la hanesan entre kultura ida ho kultura seluk, livru The Encyclopædia Britannica hatete: “Baibain, se iha relasaun neʼebé besik tebes nuʼudar família, lei bandu makaʼas kona-ba relasaun seksuál entre ema naʼin-rua neʼe.” Tan neʼe, ema Kristaun sei la halo buat neʼebé mak tuir ema seluk nia haree mak la diʼak, atu la hafoʼer kongregasaun Kristaun ka Maromak nia naran.—2Ko 6:3.
Buat ida tan neʼebé ita presiza hanoin didiʼak mak kona-ba konxiénsia neʼebé Maromak fó mai ita. Ema hotu moris mai ho abilidade atu hatene kona-ba saida mak loos no sala, no diʼak ka la diʼak. (Rom 2:15) Sira-nia konxiénsia fó-hatene sira saida mak normál no saida mak bele no labele, naran katak sira la husik buat ruma halo sira-nia konxiénsia la laʼo ho didiʼak. Jeová temi kona-ba neʼe kuandu nia fó ninia ukun-fuan ba povu Izraél atu labele kaben ho família rasik. Nia dehan: “Imi labele hatudu hahalok hanesan ema iha rai-Ejitu, rai neʼebé uluk imi hela bá, no imi labele halo buat neʼebé ema iha rai-Kanaan halo, rai neʼebé haʼu sei lori imi bá. No imi labele halo tuir sira-nia toman.” (Lev 18:3) Ema Kristaun hafolin tebetebes sira-nia konxiénsia neʼebé tuir Bíblia no la husik buat naran deʼit atu estraga ida-neʼe.—Éf 4:17-19.
Entaun, ninia konkluzaun mak saida? Maski ema Kristaun la moris iha Moisés nia Ukun-Fuan okos, sira-nia konxiénsia fó-hatene sira ho klaru katak kaben ho família rasik, hanesan aman ho oan, inan ho oan, maun ho alin mak buat neʼebé la loos tuir ema Kristaun nia haree. Maibé kona-ba relasaun família neʼebé dook, ema Kristaun rekoñese katak iha governu nia ukun-fuan neʼebé koʼalia kona-ba relasaun kaben neʼebé legál no iha buat balu kona-ba neʼe neʼebé ema iha komunidade ka tuir kultura haree nuʼudar buat neʼebé la kontra. Presiza haree didiʼak ba buat sira hanesan neʼe atu ita bele moris tuir buat neʼebé Bíblia dehan: “Ema hotu tenke respeitu moris kaben nian.”—Ebr 13:4.
11-17 JANEIRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | LEVÍTICO 20-21
“Jeová haketak ninia povu”
w04-E 10/15 p. 11 par. 12
Paraízu—Ba Ita?
12 Maibé iha buat ida neʼebé ita presiza hanoin-hetan. Maromak fó-hatene ba povu Izraél: “Imi tenke halo tuir mandamentu hotu neʼebé haʼu fó ba imi ohin, hodi nuneʼe imi bele hetan kbiit no hakur mota hodi tama atu foti rai neʼe.” (Deu 11:8) Iha Levítico 20:22, 24, koʼalia kona-ba rai neʼe: “Imi tenke halo tuir haʼu-nia ukun-fuan no desizaun hotu no moris tuir ida-neʼe, atu nuneʼe rai neʼebé haʼu lori imi bá atu hela sei la muta sai imi. Tan neʼe mak haʼu dehan ba imi: ‘Imi sei foti sira-nia rai, no haʼu sei fó rai neʼe ba imi nuʼudar liman-rohan, rai neʼebé iha susubeen no bani-been barak.’” Sin, atu bele tama ba rai neʼebé Maromak promete, sira tenke iha relasaun neʼebé diʼak ho Maromak Jeová. Maibé tanba povu Izraél la halo tuir, ikusmai Maromak husik atu ema Babilónia halakon sira no lori sira sai husi sira-nia hela-fatin.
it-1-E p. 1199
Liman-rohan
Neʼe mak propriedade naran deʼit kuandu naʼin ba propriedade neʼe mate, nia rai hela ba ema seluk ka ema neʼebé iha direitu atu troka nia. Neʼe mós bele refere ba buat naran deʼit neʼebé hetan husi jerasaun ba jerasaun liu husi prosesu. Liafuan verbu Ebreu temi nuʼudar na·hhál (substantivu, na·hhaláh). Liafuan neʼe iha ligasaun ho hetan ka fó liman-rohan, baibain neʼe tanba liu husi prosesu ruma. (Núm 26:55; Eze 46:18) Dala ruma uza liafuan verbu ya·rásh atu signifika “troka nuʼudar naʼin ba liman-rohan”, maibé dala barak liu fó signifikadu, “foti nuʼudar direitu” hodi la liu husi prosesu. (Gén 15:3; Lev 20:24) Neʼe mós bele iha signifikadu “manán; duni sai” liuhusi dalan militár nian. (Deu 2:12; 31:3) Liafuan Gregu kle·ros, tradús nuʼudar “liman-rohan.”
it-1-E p. 317 par. 2
Manu
Depois Rai-Nabeen akontese tiha, Noé hasaʼe “manu balu neʼebé moos” no animál seluk nuʼudar sakrifísiu. (Gén 8:18-20) Tuirmai mak Maromak fó lisensa ba ema atu han manu, maibé labele han ninia raan. (Gén 9:1-4; kompara ho Lev 7:26; 17:13.) Tan neʼe, atu hatene manu ida mak moos ka lae iha tempu neʼebá depende ba matadalan husi Maromak kona-ba bele ka lae hasaʼe manu neʼe nuʼudar sakrifísiu. Bíblia hatete katak, kona-ba atu han manu, la iha manu ida mak ita bele dehan “la moos” toʼo iha Moisés nia Ukun-Fuan mosu. (Lev 11:13-19, 46, 47; 20:25; Deu 14:11-20) Razaun sira neʼebé hatudu katak manu neʼebé mak “la moos” la temi ho klaru iha Bíblia laran. Tan neʼe, maski iha manu barak neʼebé temi nuʼudar la moos, hanesan manu neʼebé han animál seluk ka han animál nia mate-isin, maibé laʼós manu hotu mak hanesan neʼe. Bainhira aliansa foun hahú ona, matadalan kona-ba neʼe mós remata hanesan buat neʼebé Maromak dehan ba Pedro liuhusi vizaun ida.—Aps 10:9-15.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
it-1-E p. 563
Koʼa isin
Maromak nia ukun-fuan koʼalia klaru kona-ba labele koʼa isin tanba ema neʼebé mate ona. (Lev 19:28; 21:5; Deu 14:1) Razaun tanba, povu Izraél mak nasaun neʼebé santu no ida neʼebé folin boot ba Jeová. (Deu 14:2) Tan neʼe, povu Izraél tenke nafatin moos husi buat hotu neʼebé liga ho adorasaun falsu. No mós, atu hatudu sentimentu triste hodi halo buat neʼebé demais hanesan tenke koʼa ita-nia isin, mak buat neʼebé la merese atu povu Izraél halo tanba sira hatene klaru ona kona-ba ema mate nia kondisaun no esperansa moris-hiʼas. (Dan 12:13; Ebr 11:19) Tuir loloos, hodi bandu povu Izraél atu la koʼa sira-nia isin mós bele hanorin povu Izraél rasik katak importante atu hafolin buat neʼebé Maromak kria, neʼe mak ita ema nia isin-lolon.
18-24 JANEIRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | LEVÍTICO 22-23
“Festa antigu neʼebé iha signifikadu ba ita”
it-1-E p. 826-827
Festa Paun Fermentu-Laek nian
Loron primeiru Festa Paun Fermentu-Laek nian mak reuniaun espesiál, no neʼe mós loron Sábadu. Iha loron segundu, 16 Nisan, povu Izraél nuʼudar nasaun tenke lori ba amlulik sevada-futun husi sira-nia sevada primeiru iha rai-Palestina. Antes selebrasaun neʼe, labele han paun, trigu ka sevada neʼebé foun, ka trigu ka sevada neʼebé sona ona husi rezultadu primeiru husi sira-nia toʼos. Amlulik sei hasaʼe buat primeiru sira-neʼe nuʼudar sakrifísiu hodi book sevada-futun neʼe bá-mai. Iha loron ida-neʼe mós, sira tenke fó bibi-malae aman neʼebé seidauk toʼo tinan ida hodi hasaʼe nuʼudar sakrifísiu sunu nian hamutuk ho trigu uut neʼebé kahur ona ho mina no sakrifísiu hemu nian. (Lev 23:6-14) La iha ukun-fuan atu sunu sevada ka trigu iha altár, hanesan buat neʼebé ikusmai amlulik sira halo. Iha mós oportunidade ba família ida-idak no ba ema ida-idak neʼebé iha rai rasik iha Izraél atu bele fó agradese ba Maromak hodi hasaʼe sakrifísiu durante selebrasaun neʼe halaʼo.—Éx 23:19; Deu 26:1, 2.
Signifikadu. Iha tempu neʼebá, han paun neʼebé la iha fermentu mak buat neʼebé tuir matadalan neʼebé Moisés simu husi Jeová, hanesan hakerek iha Éxodo 12:14-20, no neʼe inklui ukun-fuan neʼebé klaru iha versíkulu 19: “Labele iha fermentu iha imi-nia uma ba loron hitu.” Iha Deuteronómio 16:3, paun neʼebé la iha fermentu temi nuʼudar, “paun terus nian”, no tinan-tinan paun sira-neʼe fó-hanoin fali ema Judeu kona-ba oinsá sira ansi atu sai husi rai Ejitu, bainhira sira la iha tempu atu tau fermentu ba sira-nia trigu neʼebé masa ona. (Éx 12:34) Neʼe halo povu Izraél hanoin fali sira-nia kondisaun nuʼudar atan no terus antes sira livre, hanesan buat neʼebé Jeová rasik hatete: “Iha imi-nia moris tomak, imi tenke halo ida-neʼe hodi bele hanoin-hetan loron neʼebé imi sai husi rai-Ejitu.” Tanba sira bele goza tempu livre iha momentu neʼebá nuʼudar nasaun ida no tanba Jeová mak halo sira livre mak sai razaun importante atu halaʼo Festa Paun Fermentu-Laek nian nuʼudar selebrasaun primeiru husi selebrasaun boot tolu neʼebé povu Izraél sira halo.—Deu 16:16.
it-2-E p. 598 par. 2
Pentekostes
Rezultadu primeiru husi toʼos trigu nian tenke halo iha dalan neʼebé la hanesan ho sevada primeiru. Trigu uut neʼebé diʼak gomor isin rua (litru 4,4) tenke kahur ho fermentu no tunu sai paun fuan rua. Sira tenke lori paun fuan sira-neʼe husi ‘sira-nia uma’, katak paun sira-neʼe halo hanesan atu han loroloron nian no laʼós hanesan paun neʼebé espesiál atu uza ba adorasaun. (Lev 23:17) Sakrifísiu sunu no sakrifísiu taka sala nian hasaʼe iha tempu neʼebé hanesan, no bibi-malae aman rua neʼebé sei kiʼik nuʼudar sakrifísiu dame nian. Amlulik sei book buat sira-neʼe bá-mai iha Jeová nia oin hodi tau paun no naʼan pedasuk husi bibi-oan neʼebé nuʼudar sakrifísiu iha ninia liman no doko bá-mai, neʼe atu hatudu katak sakrifísiu sira-neʼe hasaʼe iha Jeová nia oin. Depois hasaʼe tiha sakrifísiu sira-neʼe, paun no naʼan bibi neʼe sai nuʼudar amlulik nian no nia bele han nuʼudar sakrifísiu dame nian.—Lev 23:18-20.
Laʼo ba oin hamutuk ho Jeová nia organizasaun
11 Jeová nia organizasaun fó laran-manas ba ita atu halo tuir Paulo nia konsellu neʼebé dehan: “Mai ita hanoin malu hodi ajuda malu atu hatudu domin no hahalok diʼak, no maski ema balu sai toman atu la halibur hamutuk, maibé imi keta haluha atu halibur an hamutuk, no fó laran-manas ba malu, liuliu nuʼudar imi haree loron neʼe besik ona mai.” (Ebr 10:24, 25) Iha tempu uluk, ema Izraél tinan-tinan halibur beibeik hamutuk hodi tuir selebrasaun sira atu adora Jeová no aprende kona-ba Nia. Porezemplu iha Neemias nia tempu, Selebrasaun Tenda nian lori haksolok tebes ba sira. (Éx 23:15, 16; Ne 8:9-18) Ohin loron, ita mós iha reuniaun no reuniaun boot sira. Ita tenke hakaʼas an atu tuir reuniaun hotu tanba arranju sira-neʼe ajuda ita atu hakbesik liután ba Jeová no serbí nia ho laran-haksolok.—Tit 2:2.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
Kontinua hatudu integridade!
3 Oinsá mak Maromak nia atan sira hatudu integridade? Sira halo nuneʼe hodi kontinua hatudu domin no laran-metin ba Jeová ho laran tomak no domin neʼe book sira atu halo nia kontente. Mai ita haree oinsá Bíblia uza liafuan integridade. Signifikadu simples husi liafuan integridade iha Bíblia laran mak kompletu, la iha moras, ka tomak. Porezemplu, Ukun-Fuan hatete katak bainhira ema Izraél hasaʼe sakrifísiu animál ba Jeová, sira tenke hasaʼe animál neʼebé la iha moras. (Lev 22:21, 22) Maromak nia povu labele hasaʼe animál neʼebé ain ida, tilun ida ka matan ida la iha, no mós labele iha moras. Jeová hakarak animál neʼebé kompletu, la iha moras, ka tomak. (Mal 1:6-9) Ita komprende tanbasá Jeová hakarak buat neʼebé la iha moras ka kompletu. Bainhira ita sosa buat ruma, maski neʼe mak livru ka ekipamentu ruma, ita lakohi neʼe iha kuak ka lakon parte ruma. Ita hakarak buat neʼebé kompletu ka tomak. Jeová mós sente hanesan. Nia hakarak ita hatudu domin no laran-metin neʼebé kompletu ka tomak.
TREINU KONA-BA HAKLAKEN
w07-E 7/15 p. 26
Pergunta husi lee-naʼin
Tanba tempu koʼa nian komesa bainhira mane Izraél hotu tuir hela Festa Paun Fermentu-Laek nian, sé mak koʼa sevada primeiru neʼebé lori ba fatin sagradu?
Moisés nia Ukun-Fuan haruka ema Izraél: “Tinan ida dala tolu, mane hotu tenke bá hodi hamriik iha Jeová, imi-nia Maromak, nia oin iha fatin neʼebé nia sei hili, neʼe mak iha tempu Festa Paun Fermentu-Laek nian, Festa Semana nian no Festa Barraka nian.” (Deu 16:16) Komesa husi Liurai Salomão nia tempu, fatin neʼebé Maromak hili mak iha templu iha Jeruzalein.
Husi festa tolu, festa primeiru mak Festa Paun Fermentu-Laek nian. Neʼe komesa iha loron tuirmai depois Páskua neʼebé halaʼo iha 14 Nisan, no kontinua durante loron hitu toʼo 21 Nisan. Iha festa nia loron segundu, 16 Nisan, mak serbisu koʼa nian primeiru komesa. Iha loron neʼe, amlulik boot tenke lori ‘sevada-futun ida husi sevada primeiru’ no “book sevada-futun neʼe bá-mai iha Jeová nia oin” iha fatin sagradu. (Lev 23:5-12) Maibé tanba mane Izraél hotu tenke tuir Festa Paun Fermentu-Laek nian, sé mak koʼa sevada neʼe?
Mandamentu atu fó ba Jeová sevada-futun ida husi sevada primeiru durante Festa Paun Fermentu-Laek nian mak mandamentu neʼebé fó ba nasaun Izraél tomak. Tan neʼe la dehan katak ema Izraél ida-idak mak tenke hahú serbisu koʼa nian hodi lori rasik sevada primeiru ba fatin sagradu, maibé iha reprezentante sira atu halo ida-neʼe. Tan neʼe, karik sira haruka grupu ida atu bá iha toʼos neʼebé besik hodi koʼa sevada-futun atu uza ba Festa Paun Fermentu-Laek nian. Kona-ba neʼe, Encyclopaedia Judaica hatete: “Se sevada tasak ona, sira lori husi toʼos iha área Jeruzalein nian, se lae, sira lori husi fatin seluk iha Izraél. Mane naʼin-tolu mak koʼa ida-neʼe.” Sira lori ba amlulik boot, depois nia mak hasaʼe hodi fó ba Jeová.
Mandamentu atu hasaʼe sevada primeiru, fó oportunidade ba ema Izraél atu hatudu agradese ba Maromak nia bensaun ba sira-nia rai no toʼos sira. (Deu 8:6-10) Maibé laʼós neʼe deʼit, neʼe mós “lalatak ba buat diʼak neʼebé atu mai”. (Ebr 10:1) Jesus Kristu moris hiʼas iha loron 16 Nisan tinan 33 Era Comum, loron neʼebé fó ba Jeová sevada primeiru. Kona-ba Jesus, apóstolu Paulo hakerek: “Kristu moris hiʼas ona husi mate, nia mak hanesan ai-fuan primeiru husi ema hotu neʼebé mate ona. . . . Maibé, ema ida-idak moris-hiʼas tuituir malu ho loloos: Kristu mak hanesan ai-fuan primeiru, depois neʼe mak sira neʼebé Kristu nian durante tempu neʼebé nia toʼo ona mai.” (1Ko 15:20-23) Sevada-futun husi sevada primeiru neʼebé amlulik boot book bá-mai iha Jeová nia oin haleno Jesus Kristu neʼebé moris hiʼas ona tanba nia mak ema primeiru atu hetan moris-hiʼas ba moris rohan-laek. Ho ida-neʼe, Jesus loke dalan atu ema hetan liberdade husi sala no mate.
25-31 JANEIRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | LEVÍTICO 24-25
“Tinan Livre nian no liberdade iha futuru”
it-1-E p. 871
Liberdade
Maromak neʼebé halo ita livre. Jeová mak Maromak neʼebé fó liberdade. Nia halo livre povu Izraél husi atan ba Ejitu. Nia fó-hatene ba povu Izraél katak sira sei livre husi situasaun kiak se sira halo tuir ninia ukun-fuan sira. (Deu 15:4, 5) Maski nuneʼe, Ukun-Fuan hatete katak se iha ema ida monu ba situasaun kiak, nia bele faʼan ninia an nuʼudar atan atu hetan buat neʼebé nia no ninia família presiza. Maibé tuir Ukun-Fuan, ema Ebreu neʼe sei sai livre husi atan iha tinan hitu durante ninia tempu nuʼudar atan. (Éx 21:2) Iha Tinan Livre nian (kada tinan 50), sei fó sai liberdade ba ema hotu neʼebé hela iha rai neʼe. Ema Ebreu neʼebé sai atan sei hetan liberdade, no sira ida-idak sei fila fali ba sira-nia rai.—Lev 25:10-19.
it-1-E p. 1200 par. 2
Liman-rohan
Tanba rai mak sai nuʼudar liman-rohan husi jerasaun ba jerasaun, rai neʼe labele faʼan ba nafatin. Rai neʼebé faʼan tuir loloos fó-aluga deʼit ho folin neʼebé tuir rezultadu saida mak rai neʼe sei fó. Ninia folin atu sosa sei sai menus, tuir tinan neʼebé sei falta toʼo Tinan Livre neʼebé tuirmai. Iha Tinan Livre nian, rai sira-neʼe sei fó fila ba ninia naʼin, naran katak rai neʼe seidauk sosa antes Tinan Livre. (Lev 25:13, 15, 23, 24) Ukun-fuan neʼe mós aplika ba uma sira iha sidade neʼebé la iha moru, neʼebé bele dehan nuʼudar parte husi rai-luan. Maibé ho uma sira neʼebé iha sidade no ho moru, direitu atu sosa fali aplika deʼit durante tinan ida husi tempu neʼebé faʼan rai neʼe, tuirmai ida neʼebé sosa sei sai naʼin ba uma neʼe. Kona-ba uma iha ema Levi nia sidade sira, direitu atu sosa fali sei aplika ba nafatin tanba ema Levi la iha rai nuʼudar liman-rohan.—Lev 25:29-34.
it-2-E p. 122-123
Tinan Livre nian
Hodi halo tuir ukun-fuan husi Tinan Livre nian, neʼe sei ajuda proteje nasaun neʼe atu la monu ba situasaun neʼebé susar hanesan buat neʼebé akontese iha rai barak ohin loron, neʼebé iha deʼit grupu rua, grupu ida mak ema neʼebé riku tebetebes no grupu ida seluk mak kiak tebetebes. Benefísiu neʼebé ema ida-idak hetan hametin duni nasaun neʼe, tanba la iha ema ida mak sei sente falta kona-ba sira-nia presiza no la iha situasaun ekonomia nian neʼebé la diʼak neʼebé halo ema lakon kbiit atu halo buat ruma. Maibé ema hotu bele kontribui sira-nia abilidade no talentu ba ema hotu nia diʼak. Tanba Jeová nia bensaun ba sira-nia rai no edukasaun neʼebé nia fó, povu Izraél sei goza ukun neʼebé perfeitu no rikusoin neʼebé bele hetan liu deʼit husi Maromak nia arranju, importante mak sira nafatin halo tuir.—Isa 33:22.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w09-E 9/1 p. 22 par. 4
Kuandu ema hakanek Ita
Se ema Izraél ida ataka fali ema Izraél ida seluk no losu sai ninia matan, Ukun-Fuan neʼe bele aplika atu fó kastigu neʼebé justu. Maibé, laʼós ida-neʼebé vítima mak iha direitu atu selu fali ba ida-neʼebé ataka nia ka ba ninia família seluk. Ukun-Fuan dehan katak vítima tenke lori ninia kazu ba autoridade neʼebé iha podér, neʼe mak juís sira neʼebé simu knaar atu tesi-lia. Hodi hatene katak ema neʼebé halo krime ho neon sei hetan kastigu hanesan neʼe bele sai razaun diʼak atu hanetik ema atu selu aat ba malu.
1-7 FEVEREIRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | LEVÍTICO 26-27
“Oinsá atu simu Jeová nia bensaun”
w08-E 4/15 p. 4 par. 8
Keta buka “buat neʼebé la iha folin”
8 Oinsá mak “Rikusoin” bele sai maromak ida? Hanoin toʼok ezemplu kona-ba fatuk ida iha toʼos iha Izraél antigu. Fatuk hanesan neʼe bele uza atu harii uma ka moru. Maibé, se fatuk neʼe uza atu halo “fatuk lulik” no sira hakneʼak ba ida-neʼe, fatuk neʼe bele sai hanesan lasu ba Jeová nia povu. (Lev 26:1) Hanesan neʼe mós, osan importante. Ita presiza osan atu aguenta ita-nia moris, no ita mós bele uza hodi halaʼo Maromak nia serbisu. (Ecl 7:12; Lc 16:9) Maibé osan mós bele sai maromak ida ba ita se ita haree osan mak nuʼudar buat importante liu fali ita-nia serbisu ba Jeová. (Lee 1 Timóteo 6:9, 10) Iha mundu neʼe, ema hanoin katak hakaʼas an atu buka rikusoin mak importante tebes, tan neʼe nuʼudar ema Kristaun ita tenke iha hanoin neʼebé loos kona-ba neʼe atu nafatin balansu.—1Ti 6:17-19.
it-1-E p. 223 par. 3
Respeitu no hamtaʼuk
Tanba dalan neʼebé Jeová uza Moisés no komunika ho Moisés, halo Moisés bele hatudu sai buat kmanek sira (Ebraiku, moh·ráʹ) iha Maromak nia povu nia oin. (Deu 34:10, 12; Éx 19:9) Ema neʼebé iha fiar hatudu respeitu no hamtaʼuk ba Moisés nia autoridade. Sira rekoñese katak Maromak koʼalia liuhusi Moisés. Povu Izraél mós tenke hatudu respeitu ba Jeová nia fatin sagradu. (Lev 19:30; 26:2) Sira tenke halaʼo sira-nia adorasaun tuir buat neʼebé Jeová husu no hatudu hahalok tuir ninia ukun-fuan hotu.
w91-E 3/1 p. 17 par. 10
Husik “Maromak nia dame” proteje Ita-nia laran
10 Jeová hatete ba nasaun neʼe: “Se imi kontinua halo tuir haʼu-nia ukun-fuan no mandamentu sira no moris tuir buat sira-neʼe, haʼu sei fó duni udan hodi tuir ninia tempu neʼebé loos, no rai sei fó rezultadu, no ai-hun sira iha toʼos sei fó fuan. Haʼu sei lori dame ba rai neʼe, no imi sei toba no la iha ema ida mak halo imi taʼuk; no haʼu sei halakon animál fuik neʼebé siʼak husi rai neʼe, no ema sei la kontra imi ho surik funu nian. Haʼu sei laʼo iha imi-nia leet no sai imi-nia Maromak, no imi rasik sei sai haʼu-nia povu. Ema neʼebé hadomi Ita-nia ukun-fuan hetan dame barak; no la iha buat ida mak bele halo sira sidi.” (Lev 26:3, 4, 6, 12) Povu Izraél bele moris ho dame tanba Maromak proteje sira husi sira-nia inimigu hotu, iha ai-han barak, no iha relasaun neʼebé besik ho Jeová. Maibé neʼe depende ba sira-nia laran-metin ba Jeová nia Ukun-Fuan.—Sal 119:165.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
it-2-E p. 617
Moras-peste
Rezultadu husi la halo tuir Maromak nia Ukun-Fuan. Povu Izraél simu ona avizu katak se sira lakohi kaer metin ba sira-nia aliansa ho Maromak, nia sei ‘halo sira kona moras aat oioin’. (Lev 26:14-16, 23-25; Deu 28:15, 21, 22) Iha Bíblia tomak, saúde fíziku no espirituál, liga ho Maromak nia bensaun (Deu 7:12, 15; Sal 103:1-3; Prv 3:1, 2, 7, 8; 4:21, 22; Apk 21:1-4), maibé moras liga ho sala no kondisaun la perfeitu. (Éx 15:26; Deu 28:58-61; Isa 53:4, 5; Mt 9:2-6, 12; Jo 5:14) Tan neʼe, maski dala ruma Maromak Jeová hamosu duni susar balu ba ema, porezemplu moras-lepra neʼebé kona Miriam, Uzias, no Geazi (Núm 12:10; 2Kr 26:16-21; 2Rs 5:25-27), maibé karik iha situasaun barak, moras aat neʼebé kona sira mak rezultadu normál neʼebé mosu tanba sira-nia hahalok sala. Sira koʼa buat neʼebé sira kari, sira-nia isin simu konsekuénsia husi sira-nia desizaun neʼebé sala. (Gal 6:7, 8) Kona-ba ema neʼebé hatudu hahalok seksuál neʼebé la morál, apóstolu Paulo hatete katak “Maromak husik sira atu halo tuir deʼit sira-nia hakarak neʼebé foʼer iha sira-nia laran hodi hafoʼer sira-nia isin . . . no sira simu kastigu ba sira-nia an rasik tanba sira-nia sala.”—Rom 1:24-27.
TREINU KONA-BA HAKLAKEN
w09-E 8/1 p. 30
Pergunta husi lee-naʼin
Haʼu presiza fó hira nuʼudar kontribuisaun?
“Maromak hadomi ema neʼebé fó ho laran haksolok.” (2Ko 9:7) Iha mundu tomak ema barak hatene liafuan sira-neʼe. Maibé, iha mós ema balu iha igreja neʼebé sente katak sira iha obrigasaun atu fó kontribuisaun liu fali sira-nia kbiit. No igreja balu mós husu ba sira-nia membru atu kontribui tuir montante neʼebé igreja deside ona. Sira tenke fó ba igreja porsentu 10 husi sira-nia rezultadu husi sira-nia serbisu.
Bíblia obriga ita atu fó kontribuisaun ho montante neʼebé deside ona ka lae? Tuir loloos, haʼu presiza fó hira nuʼudar kontribuisaun?
Kontribuisaun neʼebé deside ona no kontribuisaun neʼebé fó ho laran iha tempu uluk
Bíblia fó matadalan neʼebé klaru ba ema Izraél kona-ba montante hira mak Maromak husu husi sira. (Lev 27:30-32; Núm 18:21, 24; Deu 12:4-7, 11, 17, 18; 14:22-27) Buat neʼebé Maromak husu laʼós demais liu. Jeová promete katak se sira halo tuir ninia lei, nia sei haraik bensaun ba nasaun neʼe.—Deu 28:1, 2, 11, 12.
No mós, ema Izraél bele fó kontribuisaun ho laran tuir sira-nia hakarak, maski neʼe mak barak ka uitoan. Porezemplu, kuandu Liurai David halo planu atu harii Jeová nia templu, ninia povu fó “osan-mean kilograma 171.000”. (1Kr 29:7) Kompara ida-neʼe ho buat neʼebé Jesus haree kuandu nia iha rai. Nia haree “feto-faluk kiak ida tau osan kiʼik rua ho folin neʼebé kiʼik tebes” iha templu nia kaixa kontribuisaun. Feto-faluk neʼe fó kontribuisaun hira? Neʼe mak osan ba serbisu minutu 15 nian. Maski nuneʼe, Jesus hatete katak Maromak simu maski uitoan deʼit.—Lc 21:1-4.
Ema Kristaun presiza fó kontribuisaun tuir montante neʼebé deside ona ka lae?
Ema Kristaun la moris iha Moisés nia Ukun-Fuan okos. Tan neʼe, sira la presiza fó ba Maromak kontribuisaun tuir buat neʼebé deside ona. Maski nuneʼe, iha kongregasaun Kristaun neʼebé loos, fó lori kontente mai ita. Jesus Kristu rasik hatete: “Kontente liu atu fó duké simu.”—Aps 20:35.
Testemuña ba Jeová apoia serbisu haklaken iha mundu tomak liuhusi fó kontribuisaun husi laran. Kontribuisaun neʼe uza atu halo livru sira hanesan revista neʼebé agora daudaun Ita lee hela, no mós atu harii no tau matan ba fatin adorasaun sira hanesan Reuniaun-Fatin. Kontribuisaun sira-neʼe la uza atu selu ba ema nuʼudar saláriu. Ema balu neʼebé fó sira-nia an tomak atu haklaken, sira simu ajuda uitoan ho osan transporte nian no atu taka sira-nia presiza balu. Maibé, sira ida mós la sente katak sira iha direitu atu simu ajuda hanesan neʼe. Tuir loloos, Testemuña ba Jeová barak liu la simu ajuda ho osan atu apoia sira-nia serbisu haklaken. Hanesan apóstolu Paulo neʼebé serbisu atu halo tenda, Testemuña barak halo serbisu oioin atu tau matan ba sira-nia presiza rasik.—2Ko 11:9; 1Ts 2:9.
Se ema ida hakarak fó kontribuisaun ba serbisu neʼebé Testemuña ba Jeová halo, sira tenke fó hira? Apóstolu Paulo hatete: “Diʼak atu ema ida-idak fó tuir buat neʼebé nia deside ona iha laran, laʼós ho laran-todan ka obriga an, tanba Maromak hadomi ema neʼebé fó ho laran haksolok.”—2Ko 8:12; 9:7.
8-14 FEVEREIRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | NÚMEROS 1-2
“Jeová organiza ninia povu”
w94-E 12/1 p. 9 par. 4
Adorasaun ba Jeová mak importante liu iha ita-nia moris
4 Dalan neʼebé povu Izraél harii sira-nia tenda iha rai-fuik haree oinsá? Karik sira hamutuk ema naʼin-3.000.000, tan neʼe, iha tenda barak tebetebes. Maski nuneʼe, tenda sira-neʼe haree la runguranga. Sira harii sira-nia tenda iha parte norte, súl, leste, no oeste tuir grupu suku tolu. Iha povu Izraél nia hela-fatin nia klaran iha grupu haat tan. Grupu sira neʼe mak família sira husi suku Levi. Iha grupu sira-neʼe nia klaran mak “tenda reuniaun nian” ka tenda santu, no iha hena hanesan lutu neʼebé haleʼu tenda santu neʼe. Ema Izraél sira neʼebé “matenek” mak harii tenda santu neʼe tuir dalan neʼebé Jeová haruka.—Núm 1:52, 53; 2:3, 10, 17, 18, 25; Éx 35:10.
it-1-E p. 397 par. 4
Povu nia hela-fatin
Área neʼebé ema Izraél okupa nuʼudar hela-fatin bainhira sira sei iha rai-fuik mak boot tebetebes. Mane sira neʼebé rejistu iha tropa hamutuk naʼin-603.550, no iha tan feto sira, labarik sira, ferik-katuas sira no ema aleijadu sira, ema Levi naʼin-22.000 no mós “ema barak tebes neʼebé laʼós ema Izraél”. Tan neʼe, karik iha ema hamutuk naʼin-3.000.000 ka liu. (Éx 12:38, 44; Núm 3:21-34, 39) Ita la hatene ho loloos distánsia husi povu Izraél nia sorin ida ba sorin seluk. Bainhira sira harii sira-nia tenda iha rai-tetuk maran Moab, neʼebé hateke malu ho Jerikó, Bíblia dehan área neʼebé sira okupa mak husi “Bet-Jesimot toʼo Abel-Sitim”.—Núm 33:49.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
it-2-E p. 764
Rejistu
Bainhira rejistu, baibain ema tau naran no jerasaun tuir sira-nia suku no umakain. Neʼe laʼós deʼit sensus ka sura populasaun. Rejistu nasionál neʼebé Bíblia temi kumpre objetivu balu, hanesan kona-ba taxa, hetan knaar nuʼudar tropa, ka ba ema Levi sira, knaar iha fatin sagradu.
TREINU KONA-BA HAKLAKEN
w08-E 7/1 p. 21
Hakarak hatene?
Tanbasá mak Bíblia sempre temi Izraél nia suku 12, maski tuir loloos iha suku 13?
Izraél nia suku hotu, ka família hotu, mak mai husi Jacob nia jerasaun, neʼebé ninia naran troka ba Izraél. Jacob iha oan-mane naʼin 12, neʼe mak Ruben, Simeão, Levi, Judá, Dan, Naftali, Gad, Aser, Issacar, Zebulão, José, no mós Benjamim. (Gén 29:32–30:24; 35:16-18) Husi maun-alin naʼin-11, sira ida-idak nia suku nia naran mak tuir sira-nia naran rasik, maibé la iha suku ida neʼebé mak ho naran José. Tuir loloos, iha suku rua neʼebé ho naran tuir José nia oan-mane sira, neʼe mak Efraim no Manasés neʼebé iha pozisaun nuʼudar ulun ba suku. Entaun, suku hotu husi Izraél mak hamutuk 13. Se nuneʼe, tanbasá baibain Bíblia temi deʼit suku 12?
Husi ema Izraél nia leet, mane sira husi suku Levi hetan knaar atu serbí iha Jeová nia tenda santu no ikusmai iha templu. Tanba neʼe mak sira livre husi knaar nuʼudar soldadu. Jeová hatete ba Moisés: “Ó labele rejistu suku Levi, no ó labele sura sira hamutuk ho ema Izraél seluk. Ó tenke hili ema Levi atu tau matan ba tenda santu neʼebé iha Arka Aliansa nian no ba ninia sasán hotu no buat hotu neʼebé parte ba tenda neʼe. Sira sei lori tenda santu no ninia sasán hotu, no sira sei halo serbisu iha tenda neʼe, no sira sei hela haleʼu tenda santu neʼe.”—Núm 1:49, 50.
Ema Levi mós la simu rai nuʼudar liman-rohan iha rai neʼebé Maromak promete. Maibé, sidade hamutuk 48 iha Izraél nia área entrega hotu ba sira.—Núm 18:20-24; Jos 21:41.
Tanba razaun rua neʼe mak suku Levi la sura bainhira koʼalia kona-ba suku sira iha Izraél. Entaun, suku Izraél baibain temi hamutuk 12 deʼit.—Núm 1:1-15.
15-21 FEVEREIRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | NÚMEROS 3-4
“Ema Levi nia knaar”
it-2-E p. 683 par. 3
Amlulik
Iha aliansa Ukun-Fuan nia okos. Bainhira ema Izraél sei sai nuʼudar atan iha Ejitu, Jeová halo santu ba ninia an ema Izraél nia oan-mane primeiru hotu iha tempu neʼebé nia halakon ema Ejitu nia oan-mane primeiru durante susar númeru sanulu. (Éx 12:29; Núm 3:13) Tan neʼe, oan-mane primeiru sira-neʼe mak Jeová nian, atu halo serbisu espesiál ba nia. Se Maromak hakarak, nia bele deʼit foti oan-mane primeiru sira-neʼe nuʼudar amlulik no nuʼudar ema neʼebé atu tau matan ba tenda santu. Maibé duké halo ida-neʼe, nia hakarak atu foti fali mane sira husi suku Levi atu halaʼo knaar sira-neʼe. Tanba razaun neʼe mak nia husik nasaun Izraél atu troka ema Levi nia mane sira ho suku 12 seluk nia oan-mane primeiru sira (José nia oan-mane sira Efraim no Manasés mak sura nuʼudar suku rua). Maibé bainhira halaʼo sensus ida, rezultadu mak, oan-mane primeiru neʼebé idade fulan ida ba leten, neʼebé laʼós ema Levi, hamutuk naʼin-273 barak liu fali mane sira husi ema Levi, tan neʼe ba oan-mane nain-273 sira-neʼe, Maromak husu atu sosa sira ida-idak ho folin osan-mutin lima ($11), no osan neʼe tenke fó ba Arão no ninia oan-mane sira. (Núm 3:11-16, 40-51) Antes Maromak halo ida-neʼe, nia haketak ona mane Levi sira husi Arão nia família hodi serbí nuʼudar amlulik sira ba povu Izraél.—Núm 1:1; 3:6-10.
it-2-E p. 241
Ema Levi
Knaar sira. Levi nia oan-mane sira mak Gerson, Kohat no Merari, no sira-nia família mak sai ema Levi. (Gén 46:11; 1Kr 6:1, 16) Família tolu neʼe hetan fatin atu harii sira-nia tenda besik tenda santu iha rai-fuik. Família Kohat husi Arão harii sira-nia tenda iha parte Leste, iha tenda santu nia oin. Ema seluk husi família Kohat harii sira-nia tenda iha parte súl, família Gerson iha parte oeste, no família Merari iha norte. (Núm 3:23, 29, 35, 38) Ema Levi iha knaar atu harii, sobu no lori tenda santu. Bainhira sira presiza muda ba fatin seluk, Arão no ninia oan-mane sira hasai kortina neʼebé haketak Fatin Santu husi Fatin Santu Liu Hotu no taka Arka Aliansa, altár sira, no sasán seluk. Depois, ema Kohat sei lori buat sira-neʼe. Ema Gerson lori hena tenda nian, hena neʼebé taka tenda, kortina sira, no tenda nia tali sira (neʼebé mak karik tenda santu nia tali sira), no ema Merari lori tenda santu nia arus sira, ai-riin, riin nia hun, pregu no tali husi pátiu neʼebé haleʼu tenda santu.—Núm 1:50, 51; 3:25, 26, 30, 31, 36, 37; 4:4-33; 7:5-9.
it-2-E p. 241
Ema Levi
Iha Moisés nia tempu, bainhira ema Levi ida toʼo ona tinan 30, nia komesa halaʼo ninia knaar hotu, hanesan lori tenda santu no sasán sira. (Núm 4:46-49) Iha knaar balu neʼebé ema Levi bele halo komesa husi nia tinan 25 deʼit, maibé neʼe la inklui serbisu todan hanesan lori tenda santu. (Núm 8:24) Iha Liurai David nia tempu, kritériu kona-ba tinan muda ba 20. Razaun David halo nuneʼe mak tanba tenda santu sei troka ho templu, tan neʼe la presiza halo serbisu todan atu lori tenda santu. Bainhira ema Levi toʼo tinan 50, nia la presiza ona halaʼo knaar obrigatóriu sira. (Núm 8:25, 26; 1Kr 23:24-26) Ema Levi sira presiza hatene didiʼak Ukun-Fuan, tanba dala ruma sira mak presiza lee no hanorin iha povu nia oin.—1Kr 15:27; 2Kr 5:12; 17:7-9; Ne 8:7-9.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w06-E 8/1 p. 23 par. 13
Hatudu matenek hodi hamtaʼuk Maromak!
13 Tanba David sente Maromak nia ajuda bainhira iha susar laran, neʼe halo David hamtaʼuk Maromak liután no hametin ninia fiar ba nia. (Sal 31:22-24) Maibé dala tolu, nia la hamtaʼuk Maromak, no neʼe lori konsekuénsia boot. Dala primeiru mak bainhira nia halo arranju atu Jeová nia arka lori ba Jeruzalein iha karrosa leten duké ema Levi mak hiʼit iha sira-nia kabaas, hanesan Maromak nia Ukun-Fuan haruka. Bainhira Uzá, neʼebé lori karrosa neʼe, lolo liman atu kaer Arka neʼebé besik atu monu, nia mate iha fatin tanba nia “la hatudu respeitu”. Maski Uzá halo sala neʼebé boot, maibé tuir loloos, rezultadu neʼe mosu tanba David mak la hatudu respeitu neʼebé loos ba Maromak nia Ukun-Fuan. Husi neʼe ita aprende katak hamtaʼuk Maromak neʼe katak ita tenke halo tuir Maromak nia arranju sira.—2Sa 6:2-9; Núm 4:15; 7:9.
22-28 FEVEREIRU
RIKUSOIN HUSI BÍBLIA | NÚMEROS 5-6
“Oinsá mak Ita bele halo tuir ema Nazireu nia ezemplu?”
it-2-E p. 477
Nazireu
Iha buat tolu prinsipál neʼebé aplika ba ema neʼebé halo promesa atu moris nuʼudar ema Nazireu: (1) Sira tenke hadook an husi tua-uvas no tua sira seluk, no labele han buat naran deʼit neʼebé halo husi uvas, maski neʼe foin kuʼu ka maran ona. Sira mós labele hemu uvas nia been, maski fresku ka tua-siin husi tua-uvas. (2) Sira labele tesi sira-nia fuuk. (3) Sira labele kona mate-isin, maski neʼe mak sira-nia família rasik hanesan aman, inan, maun-alin ka feton.—Núm 6:1-7.
Juramentu espesiál. Ema neʼebé halo juramentu espesiál neʼe tenke “moris nuʼudar ema Nazireu ida [neʼe katak, ema neʼebé dedika ona ka haketak an ona] ba Jeová” no laʼós atu ema gaba sira ka atu hatudu demais ba ema katak sira mak ema neʼebé simples ka prontu halo sakrifísiu. Maibé, “nia mak santu ba Jeová durante tempu hotu nuʼudar ema Nazireu”.—Núm 6:2, 8, nota-rodapé.
Tan neʼe, buat neʼebé ema Nazireu bele no labele halo iha signifikadu importante iha sira-nia adorasaun ba Jeová. Hanesan amlulik boot labele kona mate-isin, inklui ninia família neʼebé besik liu nia tanba ninia knaar neʼebé santu, nuneʼe mós ema Nazireu. Amlulik boot, no amlulik sira seluk, labele hemu tua-uvas ka tua seluk bainhira halaʼo sira-nia knaar sagradu iha Jeová nia oin tanba sira-nia knaar sériu no importante.—Lev 10:8-11; 21:10, 11.
No mós, ema Nazireu (Ebraiku, na·zír) “tenkesér santu nafatin hodi husik ninia fuuk sai naruk”, nuʼudar sinál, atu ema hotu hatene kedas katak nia iha knaar neʼebé santu. (Núm 6:5) Liafuan Ebraiku neʼebé hanesan, na·zír iha ligasaun ho uvas neʼebé “la aparu” durante tinan Sábadu no Tinan Livre nian neʼebé santu. (Lev 25:5, 11) No interese mak sinál belar husi osan-mean, no bahat ho letra “Jeová mak santu” mak temi nuʼudar “sinál dedikasaun nian [Ebraiku, neʹzer, husi liafuan neʼebé hanesan nuʼudar na·zír].” (Éx 39:30, 31) Hanesan neʼe mós, koroa husi liurai sira neʼebé Maromak hili, temi mós nuʼudar neʹzer. (2Sa 1:10; 2Rs 11:12.) Apóstolu Paulo hakerek karta ba ema Kristaun katak feto sira iha fuuk neʼebé naruk no neʼe laʼós hanesan buat neʼebé taka ulun. Neʼe atu fó-hanoin ba feto sira katak sira-nia pozisaun la hanesan ho mane sira, sira tenke hanoin-hetan katak tuir Maromak nia haree sira tenke hakruʼuk ba mane. Entaun, kritériu hanesan neʼe, kona-ba labele tesi fuuk (buat neʼebé laʼós baibain ba mane sira), no labele hemu tua naran deʼit no tau matan ba sira-nia an atu moos nafatin mak atu hatudu ba ema neʼebé hili atu sai ema Nazireu katak importante atu nega sira-nia an no hakruʼuk ba Jeová hodi halo tuir ninia hakarak.—1Ko 11:2-16.
Keʼe no hetan buat murak husi Bíblia
w05-E 1/15 p. 30 par. 2
Pergunta husi lee-naʼin
Sansão mak ema Nazireu iha dalan seluk. Antes nia moris, Jeová nia anju dehan ba ninia inan: “Ó sei sai isin-rua no tuur-ahi oan-mane ida. Lámina ida labele kona ninia ulun, tanba oan neʼe sei sai ema Nazireu ida ba Maromak husi tempu neʼebé nia moris mai, no nia sei salva ema Izraél husi ema Filístia nia liman.” (Juí 13:5) Sansão la halo juramentu nuʼudar ema Nazireu, tanba Maromak mak foti nia atu halaʼo knaar neʼe, no nia mak ema Nazireu durante ninia moris tomak. Kritériu atu labele kona mate-isin la aplika ba nia. Tanbasá? Se ema neʼebé halo juramentu nuʼudar Nazireu kona mate-isin, nia labele sura loron sira-neʼe, maibé nia tenke komesa fali husi primeiru. Maibé se Sansão kona mate-isin, oinsá mak nia bele komesa sura fali husi primeiru, tanba nia mak Nazireu husi tempu neʼebé nia moris mai? Tan neʼe, kritériu ba ema neʼebé Nazireu durante sira-nia moris tomak, la hanesan ho ema neʼebé halo juramentu atu sai ema Nazireu.
TREINU KONA-BA HAKLAKEN
w06-E 1/15 p. 32
Sasán tuan liu neʼebé hakerek ho liafuan husi Bíblia
TINAN RUANULU RESIN LIMA liubá, arkeólogu sira husi Izraél hetan buat neʼebé folin boot tebetebes. Iha rate fatuk-kuak foho leet Hinom iha Jeruzalein, arkeólogu sira hetan surat-tahan lulun rua neʼebé hakerek eskritura sira husi Bíblia. Surat-tahan lulun rua neʼe husi tempu neʼebé antes Babilónia harahun Jeruzalein iha tinan 607 Antes Era Comum. Eskritura sira-neʼe hakerek kona-ba bensaun balu neʼebé temi iha livru Números 6:24-26. Maromak nia naran Jeová, mosu dala balu iha surat-tahan lulun rua neʼe. Ema dehan katak “surat-tahan lulun rua neʼe mak sasán neʼebé tuan liu husi tempu antigu neʼebé hakerek eskritura sira husi lian Ebraiku”.
Maibé, matenek-naʼin balu duvida kona-ba tempu neʼe no hanoin katak surat-tahan lulun neʼe hakerek iha tinan atus rua Antes Era Comum. Razaun tanba foto sira kona-ba surat-tahan lulun neʼe mak kiʼik tebes no halo sira labele haree ho detalla liu. Atu bele hatene loloos kona-ba ninia tempu, grupu peskizadór sira halo liután peskiza. Sira uza teknolojia foun kona-ba fotografia no komputadór atu halo foto sira-neʼe sai moos liután. Rezultadu husi peskiza neʼe fó sai foin lalais neʼe. Ninia konkluzaun mak saida?
Peskizadór sira-neʼe hatete katak rezultadu neʼebé sira hetan hatudu duni katak surat-tahan lulun sira-neʼe mak husi tempu antes Babilónia harahun Jeruzalein. Sira bele hatene ida-neʼe husi modelu atu hakerek testu antigu neʼe. Peskizadór sira mós haree kona-ba ortografia, neʼe mak dalan oinsá atu hakerek liafuan sira. Peskizadór sira foti konkluzaun ida katak rezultadu husi ortografia mós apoia katak surat-tahan lulun rua neʼe mai husi tempu antes Babilónia harahun Jeruzalein.
Livru Bulletin of the American Schools of Oriental Research halo rezumu kona-ba rezultadu husi peskiza hotu hodi dehan katak surat-tahan lulun rua neʼe mak sasán neʼebé tuan liu neʼebé hakerek eskritura sira husi Bíblia.