ISTÓRIA HUSI TEMPU ULUK | EL REQUERIMIENTO
Deklarasaun neʼebé ameasa ema hodi uza Maromak nia naran
“Se imi la halo ida-neʼe, . . . haʼu sei tama imi-nia fatin ho Maromak nia ajuda, no halo funu hasoru imi, no imi tenke hakruʼuk an ba Amu-Papa no ba España nia liurai. Haʼu sei halo imi-nia feen no oan sira sai atan, . . no haʼu sei foti imi-nia rai no halo aat ba imi. . . . Se ema mate ka hetan kanek, todan neʼe monu ba imi, laʼós tanba liurai ka ami-nia sala.”
LIAFUAN sira-neʼe mak parte husi deklarasaun neʼebé bolu iha lia-españól nuʼudar el Requerimiento. Ida-neʼe mak deklarasaun neʼebé úniku tebes. Funu-naʼin sira husi rai-Españól tenke lee ho lian makaʼas deklarasaun neʼe kuandu sira tama iha rai-Amérika atu hadau rai.
Saida mak funu-naʼin sira fó sai ba povu husi rai neʼe, no tanbasá?
Obriga rai-naʼin sira atu tama relijiaun katólika
Lakleur depois Cristóvão Colombo tama iha rai-Amérika iha tinan 1492, rai-España no mós rai-Portugál hadau malu atu ukun rai neʼe. Tanba España no Portugál haree Amu-Papa nuʼudar Kristu nia reprezentante iha rai, sira husu nia atu rezolve problema neʼe. Amu-Papa foti desizaun atu fahe rai ba rua, naran katak sira haruka misionáriu katóliku sira atu halo povu husik sira-nia fiar no tama fali relijiaun katólika.
Tempu balu liutiha neʼe, estadu Españól hakarak hametin liután desizaun neʼebé Amu-Papa no funu-naʼin sira halo uluk. Sira dehan katak tanba sira hadau rai iha Maromak nia naran, funu-naʼin sira-neʼe iha direitu atu hadau rai husi rai-naʼin, sasán no halo povu sai atan ba sira.
Ema españól hakerek deklarasaun atu fó-hatene ba rai-naʼin sira kona-ba Amu-Papa nia desizaun. Rai-naʼin sira tenke tama ba relijiaun kristaun no hakruʼuk an ba liurai España nian. Se rai-naʼin sira kontra desizaun neʼe, ema españól sei halo funu hasoru sira iha Maromak nia naran.
“Iha tempu neʼebá, sira hanoin katak sira bele halo violénsia, naran katak iha razaun neʼebé loos. Tan neʼe, rai-España inventa deʼit sira-nia razaun.”—Francis Sullivan, matenek-naʼin kona-ba relijiaun
“La loos no la hatudu respeitu ba Maromak”
Tanbasá mak sira halo deklarasaun neʼe? Tanba kuandu ema españól hadau rai neʼe, sira sente sira bele iha laran neʼebé moos tanba sira hanoin Maromak fó lisensa ba sira atu halo nuneʼe. Porezemplu, antes sira tun husi ró atu hadau rai, dala ruma sira lee makaʼas deklarasaun neʼe ba malu. Depois sira tun husi ró, sira lee ba rai-naʼin maski rai-naʼin sira la komprende ema Europa nia língua. No sira mós lee deklarasaun neʼe iha uma nia oin maski uma neʼe mamuk tanba uma-naʼin sira halai ba fatin seluk.
Ema barak tebes mate kuandu ema Europa obriga rai-naʼin sira atu tama sira-nia relijiaun. Porezemplu, maizumenus ema araucanos naʼin-2.000 mate durante funu iha rai-Xile iha tinan 1550. Kona-ba sira neʼebé la mate, funu-naʼin ida naran Pedro de Valdivia hatete ba liurai: “Ami tesi sai ema naʼin-200 nia liman no inus tanba sira lakohi halo tuir liurai nia deklarasaun maski ami fó-hatene ba sira beibeik.”a
Maski deklarasaun neʼe halo funu-naʼin sira sente katak sira-nia laran moos, maibé ida-neʼe la ajuda sira atu habelar ema españól nia relijiaun. Misionáriu ida naran Bartolomé de las Casas, nuʼudar sasin ba rezultadu aat husi deklarasaun neʼe hatete katak: “Deklarasaun neʼe la loos no la hatudu respeitu ba Maromak! Ida-neʼe halo foʼer relijiaun kristaun nia naran.” Matenek-naʼin kona-ba istória naran Gonzalo Fernández de Oviedo hatete katak tanba hahalok aat neʼebé ema Europa halo hasoru rai-naʼin sira, ida-neʼe halo rai-naʼin sira hanoin aat kona-ba relijiaun kristaun.
Kuandu ema halo hahalok aat iha Maromak nia naran, neʼe katak ita bele duun Maromak ka lae? Bíblia hatete: “Maromak nunka halo hahalok aat, no Maromak Forsa Boot Liu Hotu nunka halo hahalok laloos!”—Jó (Ayub) 34:10.
a Tuir istória, iha tinan 1573, deklarasaun neʼe la vale ona.