หญ้า—ไม่ใช่แค่พืชสีเขียวใต้เท้าคุณ
สำหรับบางคน หญ้าเป็นเพียงพืชสีเขียวที่อยู่นอกบ้านซึ่งพวกเขาต้องตัด. แต่สำหรับเกษตรกรและนักฟุตบอล มันเป็นสิ่งที่เกี่ยวข้องกับงานของพวกเขา. และสำหรับเด็ก ๆ มันเป็นสนามวิ่งเล่นที่ยอดเยี่ยม. แต่คำว่าหญ้าพาดพิงถึงเฉพาะสนามหญ้า, ไร่นา, และสนามกีฬาเท่านั้นไหม?
หากคุณอาศัยอยู่ในอาคารสูง ๆ ในเมือง คุณอาจคิดว่าคุณแทบไม่มีอะไรเกี่ยวข้องกับหญ้าชนิดใดก็ตาม. แต่ที่จริงแล้ว ชีวิตประจำวันของเราเกือบทุกคนเกี่ยวข้องกับหญ้าบางชนิดและผลิตภัณฑ์ที่ทำจากหญ้า. โดยแท้แล้ว หญ้าคืออะไร? และเราใช้ประโยชน์จากหญ้าอย่างไรบ้าง?
หญ้าคืออะไร?
ขอเรามาพิจารณาพืชที่ต่ำต้อยนี้ให้ละเอียดยิ่งขึ้น. นอกเหนือจากพืชที่มีชื่อวิทยาศาสตร์จัดอยู่ในวงศ์หญ้า (Gramineae, หรือ Poaceae) บางคนถือว่าพืชในวงศ์เดียวกับกกก็เป็นหญ้าด้วย. แต่เฉพาะพืชตระกูลหญ้าเท่านั้นที่ถือกันว่าเป็นหญ้าอย่างแท้จริง. พืชในวงศ์นี้มักมีลักษณะเด่น ๆ เหมือนกัน. ขอให้พิจารณาดูส่วนที่คุณคิดว่าเป็นลำต้นของหญ้า.
ส่วนลำต้นเป็นข้อ ๆ กลมและกลวงไหม? ใบยาว, แบน, และเรียว มีเส้นใบขนานกันและงอกจากกาบที่หุ้มรอบลำต้นไหม? ใบงอกเรียงในแนวตรงข้ามกันของลำต้น เป็นแถวสองแถวในแนวตั้งไหม? รากของมันเป็นเส้นฝอยพันกันยุ่งแทนที่จะเป็นรากแก้วและรากแขนงไหม? หากคุณสามารถเห็นดอกของมัน ซึ่งมีขนาดเล็ก ๆ และเห็นได้ไม่ชัด ดอกนั้นเป็นช่อเชิงลด, ช่อกระจะ, หรือช่อแยกแขนงไหม? หากคำตอบสำหรับจุดต่าง ๆ เหล่านี้คือใช่ อาจเป็นได้ว่าพืชนั้นเป็นพืชตระกูลหญ้า.
แม้ว่าพืชตระกูลหญ้ามีรูปลักษณะค่อนข้างเหมือนกัน แต่ก็มีชนิดต่าง ๆ มากมายจนคาดไม่ถึง คือประมาณ 8,000 ถึง 10,000 ชนิด. ความสูงของพืชชนิดนี้มีตั้งแต่ประมาณ 2 เซนติเมตรไปจนถึง 40 เมตรในไผ่บางชนิด. หญ้าเป็นส่วนหลักในบรรดาพืชพรรณที่ปกคลุมแผ่นดินโลก. และไม่แปลกที่เป็นอย่างนั้น เนื่องจากหญ้าเป็นพืชกลุ่มหนึ่งที่ปรับตัวได้ดีที่สุดในโลก ขึ้นได้ในเขตขั้วโลกและทะเลทราย, ในป่าฝนเขตร้อน, และตามลาดเขาที่ลมพัดแรง. พื้นที่ทั้งหมดที่มีพืชพรรณขึ้นหนาแน่นล้วนปกคลุมไปด้วยหญ้าเป็นส่วนใหญ่ ไม่ว่าจะเป็นทุ่งหญ้ากึ่งทะเลทราย, ทุ่งหญ้ายาโนส, ทุ่งหญ้าปามปัส, ทุ่งหญ้าแพรรี, และทุ่งหญ้าสะวันนา.
ความทนทานคือปัจจัยสำคัญอย่างหนึ่งที่ทำให้หญ้าชนิดต่าง ๆ งอกงามได้ดี. ไม่เหมือนกับพืชอื่น ๆ หลายชนิดซึ่งงอกจากปลายยอด ต้นหญ้างอกจากบริเวณเหนือข้อ. และส่วนยอดที่แตกออกมาใหม่อาจเริ่มงอกจากลำต้นซึ่งเติบโตในแนวราบหรือใต้ดิน. ดังนั้น เมื่อเครื่องตัดหญ้าหรือฟันของฝูงวัวตัดส่วนที่เป็นยอดหญ้าไป มันก็ยังเจริญงอกงามต่อไปได้ในขณะที่พืชอื่น ๆ หลายชนิดจะไม่งอกงามอีก. นั่นเป็นเหตุผลที่การตัดหญ้าบ่อย ๆ ทำให้หญ้างอกงามได้ดี โดยที่ทำให้การเติบโตของพืชชนิดอื่นหยุดชะงัก ซึ่งก็จะยังผลให้สนามหญ้าของคุณมีหญ้าดกสวย.
ยิ่งไปกว่านั้น ลำต้นของหญ้าส่วนใหญ่ที่ราบติดพื้นเพราะถูกลมพัดหรือถูกเหยียบสามารถตั้งขึ้นเอง โดยส่วนที่ลู่ติดกับดินจะเติบโตเร็วกว่าส่วนด้านบน. ด้วยเหตุนี้เอง หญ้าจึงมักฟื้นตัวได้เร็วหลังจากได้รับความเสียหาย ซึ่งทำให้มันได้เปรียบพืชชนิดอื่นในการแย่งแสงแดด. และเราน่าจะยินดีที่หญ้าเป็นพืชที่ทนทานอย่างนั้น. เพราะอันที่จริง ชีวิตเราพึ่งพาอาศัยหญ้า.
พืชสารพัดประโยชน์
หญ้าไม่เพียงแต่มีอยู่อย่างอุดมบริบูรณ์ที่สุดเท่านั้น แต่ยังเป็นตระกูลพืชมีดอกที่สำคัญที่สุดในโลกด้วย. นักพฤกษศาสตร์คนหนึ่งกล่าวว่า พืชตระกูลหญ้าเป็นรากฐานอาหารของเรา. พืชตระกูลหญ้าเป็น “เหมือนกับเขื่อนที่ป้องกันมนุษย์เราไว้จากความอดอยาก.” ลองนึกดูว่าวันนี้คุณได้กินอะไรไปบ้าง. คุณได้เริ่มต้นวันใหม่ด้วยธัญพืชจำพวกข้าว, ข้าวโอ๊ต, หรือข้าวฟ่างไหม? ถ้าอย่างนั้นคุณก็ได้กินเมล็ดพืชตระกูลหญ้าเข้าไปแล้ว. หรือคุณอาจได้กินขนมปังบางชนิด. แป้งที่ใช้ทำขนมปังมาจากเนื้อในเมล็ดของพืชตระกูลหญ้า ไม่ว่าจะข้าวสาลี, ข้าวไรย์, ข้าวบาร์เลย์, และเมล็ดธัญพืชอื่น ๆ ล้วนเป็นพืชตระกูลหญ้าทั้งสิ้น. คอร์นเฟลกและคอร์นพุดดิ้ง รวมทั้งตอร์ติยาซึ่งทำจากแป้งข้าวโพดก็เช่นเดียวกัน. คุณคงเดาได้ว่า ข้าวโพดเป็นพืชตระกูลหญ้าชนิดหนึ่งด้วย. คุณชงชาหรือกาแฟโดยใส่น้ำตาลไหม? มากกว่าครึ่งของน้ำตาลทั้งหมดมาจากอ้อยซึ่งเป็นพืชตระกูลหญ้าชนิดหนึ่ง. แม้แต่นมและเนยแข็งก็อาจกล่าวได้ในแง่หนึ่งว่าเป็นหญ้าที่ผ่านการแปรรูป เพราะตามปกติหญ้าเป็นอาหารที่ใช้เลี้ยงโค, แกะ, และแพะ.
จะว่าอย่างไรสำหรับอาหารมื้อเที่ยงของคุณ? แป้งพาสตาและพิซซ่าทำจากแป้งสาลี. ไก่และสัตว์ปีกอื่น ๆ มักจะเลี้ยงกันด้วยเมล็ดธัญพืช. ส่วนวัวนั้นเลี้ยงด้วยหญ้าทุกชนิด. ด้วยเหตุนั้น โดยมากแล้วไข่, เนื้อไก่, และเนื้อวัวที่เรารับประทานเป็นผลที่มาจากหญ้าหรือพืชตระกูลหญ้าซึ่งผ่านกระบวนการเผาผลาญของสัตว์. และคุณยังสามารถดื่มหญ้าด้วย. นอกจากนมแล้ว เครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ซึ่งเป็นที่นิยมหลายชนิดก็ทำจากพืชตระกูลหญ้าด้วย เช่น เบียร์, วิสกี้, รัม, สาเก, ควาส, และวอดก้าส่วนใหญ่.
ถึงตรงนี้ ถ้าอาหารจานโปรดของคุณยังไม่ถูกเอ่ยถึงก็อย่าเพิ่งเป็นห่วง. เป็นไปไม่ได้ที่จะเขียนรายชื่ออาหารทุกอย่างซึ่งทำจากพืชตระกูลหญ้า. บางคนประมาณไว้ว่า มากกว่าครึ่งของแคลอรีที่บริโภคกันทั่วโลกมาจากพืชตระกูลหญ้า. นั่นไม่ใช่เรื่องแปลก เพราะมีหญ้าปกคลุมพื้นที่เพาะปลูกทั้งหมดถึง 70 เปอร์เซ็นต์!
อย่างไรก็ตาม หญ้าไม่ได้เป็นเพียงแค่อาหารเท่านั้น. หากผนังบ้านของคุณทำจากดินเหนียวและฟางข้าว หญ้าคือสิ่งที่ทำให้ผนังนั้นแข็งแรง. ในหลายภูมิภาคของโลก หญ้าบางชนิดใช้มุงหลังคาบ้าน. ในเอเชียอาคเนย์ ไม้ไผ่ใช้ทำนั่งร้าน, ท่อส่งน้ำ, เครื่องเรือน, ฝาบ้าน, และเครื่องใช้อื่น ๆ. หญ้าบางชนิดใช้สานเสื่อและตะกร้า และเป็นวัตถุดิบสำหรับทำกาวและกระดาษด้วย. อย่าลืมนึกถึงเสื้อผ้าของคุณ. สัตว์ซึ่งเราได้ขนสัตว์และหนังจากพวกมันส่วนใหญ่กินหญ้าเป็นอาหาร. หญ้า Arundo donax ใช้ทำลิ้นสำหรับเครื่องเป่าที่ทำด้วยไม้ เช่น แคลริเนต. ยังไม่พบวัสดุใดที่ให้คุณภาพเสียงทัดเทียมลิ้นธรรมชาติดังกล่าว.
หญ้าปกคลุมและประดับพื้นที่ส่วนใหญ่ของโลก. และทัศนียภาพของทุ่งหญ้าเขียวขจีหรือสนามหญ้าที่มีการดูแลเป็นอย่างดีนั้นช่างสวยงาม ทำให้รู้สึกสุขสงบและผ่อนคลายสักเพียงไร! เนื่องจากหญ้าเป็นพืชพรรณที่มีปริมาณมากอย่างยิ่ง มันจึงเป็นแหล่งหลักที่ผลิตออกซิเจน. รากที่ฝอยละเอียดของหญ้ายังช่วยป้องกันดินไม่ให้พังทลายด้วย. เมื่อคำนึงถึงประโยชน์อันหลากหลายของมัน เราจึงไม่แปลกใจที่ทราบว่า การใช้และปลูกพืชตระกูลหญ้ามีประวัติอันยาวนาน.
ประวัติของหญ้า
เราพบว่ามีการเอ่ยถึงหญ้าเป็นครั้งแรกในบันทึกเรื่องการสร้างในคัมภีร์ไบเบิล. ในวันที่สามที่พระเจ้าทรงสร้างสรรพสิ่ง พระองค์ตรัสว่า “ให้ต้นหญ้าต้นผักที่มีเมล็ด และต้นไม้ที่มีผลที่มีเมล็ดในผลตามชนิดของมันงอกขึ้น.” (เยเนซิศ 1:11)a อารยธรรมหลัก ๆ ทั้งหมดล้วนพึ่งอาศัยหญ้าในบางรูปแบบ. ตัวอย่างเช่น ชาวอียิปต์, ชาวกรีก, และชาวโรมันรับประทานข้าวสาลีและข้าวบาร์เลย์เป็นอาหารหลัก; ชาวจีนรับประทานข้าวฟ่างและข้าวเจ้า; ผู้คนแถบลุ่มน้ำสินธุรับประทานข้าวสาลี, ข้าวบาร์เลย์, และข้าวฟ่าง; ชาวมายา, ชาวแอซเทก, และชาวอินคารับประทานข้าวโพด. และทุ่งหญ้ากึ่งทะเลทรายที่กว้างใหญ่ราวกับไม่มีที่สิ้นสุดก็เป็นแหล่งอันอุดมด้วยหญ้าซึ่งเป็นอาหารที่จำเป็นสำหรับม้าของกองทหารมองโกล. ถูกแล้ว หญ้ามีความสำคัญใหญ่หลวงต่อมนุษยชาติเสมอมา.
ในโอกาสต่อไปที่คุณเห็นไร่ข้าวโพดที่พลิ้วไหว, ทุ่งหญ้าอันเขียวขจี, หรือแค่ใบหญ้าที่ดูไร้ค่าซึ่งงอกแทรกขึ้นมาระหว่างก้อนหินที่อยู่บนทางเท้า คุณอาจหยุดคิดสักนิดเกี่ยวกับพืชตระกูลนี้ซึ่งน่าพิศวงและมีประโยชน์หลากหลายที่สุด. นอกจากนี้ คุณอาจถูกกระตุ้นใจให้ขอบคุณพระยะโฮวาพระเจ้า ผู้ออกแบบองค์ยิ่งใหญ่ ดังที่ผู้ประพันธ์เพลงสรรเสริญได้กล่าวไว้ในบทเพลงที่มีเนื้อร้องว่า “ข้าแต่พระยะโฮวาพระเจ้าของข้าพเจ้า, พระองค์เป็นใหญ่ยิ่งนัก . . . ทรงบันดาลให้ต้นหญ้างอกขึ้นสำหรับสัตว์เดียรัจฉาน, กับต้นผักเพื่อประโยชน์ของมนุษย์; เพื่อพระองค์จะให้อาหารเกิดขึ้นจากพื้นแผ่นดิน . . . ท่านทั้งหลายจงสรรเสริญพระยะโฮวาเถิด.”—บทเพลงสรรเสริญ 104:1, 14, 31-35.
[เชิงอรรถ]
a อาจเป็นได้ว่าผู้เขียนข้อความนี้ในโบราณกาลไม่ได้แยกความแตกต่างระหว่างพืชที่คล้ายหญ้ากับพืชที่ถือกันในปัจจุบันว่าเป็นหญ้าแท้.
[แผนภูมิ/ภาพหน้า 16, 17]
(รายละเอียดดูจากวารสาร)
โครงสร้างของพืชตระกูลหญ้า
รูปแบบหลักของดอกหญ้า
ช่อกระจะ
ช่อแยกแขนง
ช่อเชิงลด
รากฝอย
กาบ
ใบ
ลำต้น
ข้อ
[ภาพหน้า 18]
วันนี้คุณรับประทานหญ้าแล้วหรือยัง?
[ภาพหน้า 18]
หรือคุณดื่มหญ้าหรือยัง?
[ภาพหน้า 18]
พวกมันกินหญ้าเป็นอาหารด้วย
[ภาพหน้า 18]
คุณสามารถอาศัยอยู่ในสิ่งปลูกสร้างที่ทำจากหญ้าอีกด้วย